PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING TSG VMBO CURSUSJAAR 2015-2016 NIVEAU KADER VAK: BIOLOGIE METHODE: Biologie voor jou 4VMBO- K Deel 1 en 2 KLAS: 4 CONTACTUREN PER WEEK: 4 x 50 uten per week P periode C code van de toets B Bron KENNEN wat moet ik kennen? KUNNEN wat moet ik kunnen? K Kern doelen eind termen V vorm van de toets D Duur van de toets W weging H herkans baar SE1 18 Aug t/m T1 1 Kunnen indelen van stoffen in organische stoffen en anorganische stoffen De werking van enzymen Proces v.d. fotosynthese Voorwaarden voor de fotosynthese Beschrijven v.d. assimilatie bij planten Proces v,d, verbranding Factoren die van invloed zijn op de verbranding en de grondstofwisseling beschrijven wat de stofwisselingsprocessen, verbranding en fotosynthese voor betekenis hebben voor de instandhouding van een organisme en wat de samenhang ervan is met de gassen die een organisme in en uit gaan Bi/k1, 4,5,6, ST 50 1 Nee 31 Okt 2 Beschrijven hoe ongeslachtelijke voortplanting plaatsvindt bij planten en voorbeelden Delen van een bloem noemen + kenmerken en functies Omschrijven wat kruisbestuiving en zelfbestuiving is en wat eenslachtige en tweeslachtige bloemen zijn Kenmerken van insectenbloemen en windbloemen noemen Beschrijven van de bevruchting bij Delen waaruit zaadplanten zijn opgebouwd benoemen, hun functie(s) beschrijven en aangeven welke delen van planten voedingsmiddelen en/ of grondstoffen leveren voor de mens: - stengels: transport via houtvaten en bastvaten, opslag en stevigheid - bladeren met huidmondjes: fotosynthese, opname en afgifte van koolstofdioxide en zuurstof, verdamping van water - wortels: bevestiging in de bodem,
zaadplanten Verschillende nieren van verspreiding van zaden en vruchten herkennen Ontkieg van zaad en de groei en ontwikkeling van zaadplanten beschrijven Verschillen tussen eenjarige, tweejarige en meerjarige planten noemen Functie en ligging van houtvaten en bastvaten beschrijven Beschrijven hoe planten aan hun stevigheid komen Aanpassingen van planten noemen die bescherg geven tegen uitdroging opname van water en eralen (voedingszouten) met behulp van wortelharen, opslag van vooral zetmeel als reservevoedsel - bloemen met kelkbladeren, kroonbladeren, meeldraden (met helmdraden en helmknoppen), en stamper(s) (met stempel(s), stijl, vruchtbeginsel en zaadbeginsel(s)): voortplanting - vrucht met een of meer zaden: geslachtelijke voortplanting - een zaad bestaat uit een zaadhuid, kiempje en reservevoedsel vooral eiwitten, vetten en zetmeel en nieren van zaadverspreiding (m.b.v. wind, dieren, "wegschieten") - bollen met rokken: ongeslachtelijke voortplanting en opslag van - reservestoffen - knollen: ongeslachtelijke voortplanting en opslag van reservestoffen - alle genoemde delen kunnen voedingsmiddelen voor de mens leveren Enkele typen weefsel(s) van planten met functie(s) en bouw beschrijven: - weefsels met onder andere fotosynthese en opslag - vaatbundels met houtvaten (transport van water en voedingszouten) en met bastvaten (transport van water met energierijke stoffen)
- opperhuid van stengels en bladeren met huidmondjes voor opname en afgifte van gassen en een waslaagje voor bescherg tegen uitdroging en beschadiging - openen van huidmondjes in het licht en sluiten in het donker - openen en sluiten van huidmondjes in relatie tot opname en afgifte van water door planten - opperhuid van wortels met wortelharen: opname van water en eralen (voedingszouten Verbanden aangeven tussen vorm, bouw en leefwijze van organismen en de omgeving waarin deze organismen leven, en uitleggen hoe planten en dieren zijn aangepast aan hun leefomgeving: - aanpassing aan droge, natte, hete en koude omstandigheden - kenmerken van bloemen met windbestuiving en van bloemen met insectenbestuiving, met name:. verschillen in vorm en kleur, geur, aanwezigheid van nectar en de aanwezigheid en plakkerigheid van stuifmeel. vorm van de meeldraden en stamper - klimplanten, voorjaarsbloeiers, rozetvormende planten, waterplanten met drijvende bladeren - de poten van teengangers, hoefgangers en zoolgangers - de functie van zwemvliezen bij watervogels, de functie van lange
poten en gedeeltelijke zwemvliezen bij steltlopers en de functie van klauwen bij roofvogels - de functie van bepaalde snavelvormen, met name:. een puntige snavel bij insectenetende vogels. een kegelvormige snavel bij zaadetende vogels. een haakvormige snavel bij Roofvogels T2 1 en 2 Zie omschrijving the 1 en 2 Zie omschrijving the 1 en 2 Bi/k1, 4,5,6, ST 100 2 Ja
SE2 03 Nov t/m 23 Jan T3 3 Invloeden op organismen kunnen indelen in biotische en abiotische factoren Niveaus van de ecologie beschrijven Verschillen noemen tussen autotrofe en heterotrofe organismen. Voedselrelaties kunnen aangeven Beschrijven van de kringloop van stoffen Met de verschillende roepen organismen. Koolstofkringloop en stikstofkringloop beschrijven Piramides van biossa en aantallen beschrijven Invloed van biotische en abiotische factoren op de grootte v. e. populatie aangeven Beschrijven van aanpassingen van planten en dieren aan de biotoop In een beschreven ecosysteem biotische en abiotische milieufactoren noemen en toelichten dat individuen en populaties in een ecosysteem afhankelijk zijn van, en beïnvloed worden door biotische en abiotische factoren Uitleggen wat een ecosysteem is en uitleggen/ noemen welke relaties er zijn tussen organismen bij de energiestromen in een ecosysteem: - planten- en diersoorten noemen die een voedselketen/ voedselweb of een piramide van biossa/ aantallen vormen - in een beschreven ecosysteem producenten, consumenten en reducenten onderscheiden:. planten zijn producenten die zelf energierijke stoffen ken d.m.v.. fotosynthese. dieren zijn consumenten die voor hun voedsel afhankelijk zijn van andere organismen. onverteerde delen, afvalstoffen en restanten van planten en dieren worden door reducenten (zoals schimmels en bacteriën) omgezet in koolstofdioxide, water en zouten die planten kunnen opnemen/ relatie met koolstofkringloop. consumenten en reducenten gebruiken de energierijke stoffen uit hun voedsel voor de verbranding en opbouw van het eigen lichaam. bij het in stand houden van een Bi/ k6 ST 50 1 Nee
organisme gaat energie verloren in afvalproducten en door verlies van warmte Verbanden aangeven tussen vorm, bouw en leefwijze van organismen en de omgeving waarin deze organismen leven, en uitleggen hoe planten en dieren zijn aangepast aan hun leefomgeving: - aanpassing aan droge, natte, hete en koude omstandigheden - klimplanten, voorjaarsbloeiers rozetvormende planten, waterplanten met drijvende bladeren T4 T5 4 De mens en het milieu De lucht Het water De bodem Computeropdracht vragen virtuele rondleiding rioolwaterzuivering Vragen broeikaseffect computer Bi/k/ 2/3/7 Bi/k/ 2/3/7 HO HO 50 100 1 1 Nee Nee T6 5 Beschrijven wat de rol is van bacteriën en schimmels bij voedselbereiding en voedselbederf Noemen van nieren waarop voedsel geconserveerd kan worden Functies van voedingsstoffen en voedingsvezel in voedingsmiddelen noemen Voedingsstoffen noemen en de functie Met behulp van de schijf van vijf adviezen voor gezonde voeding kunnen geven Omschrijven wat vertering is en wat de functie van verteringssappen en De functie van het verteringsstelsel beschrijven: - voedingsmiddelen worden bewerkt zodat eiwitten, koolhydraten en vetten bereikbaar worden voor enzymen en na afbraak opgenomen kunnen worden in het bloed De delen van het verteringsstelsel en de delen die met dit stelsel samenwerken, noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en werking ervan beschrijven, met inbegrip van enzymwerking: - ligging en functie(s) van: mond met tong, speekselklieren, Bi/k5, 9,10 ST 50 1 Nee
enzymen hierbij is. Beschrijven wat er gebeurt bij de darmperistaltiek en wat de functie ervan is Delen van een tand en kies kunnen noemen en de functies en kenmerken van de verschillende gebitsonderdelen Beschrijven wat tandplak is en de gevolgen ervan weergeven Delen van het spijsverteringsstelsel noemen en de functies en kenmerken Kunnen noemen van de verteringssappen met hun functies Verschillende gebitten en darmkanalen van zoogdieren met elkaar vergelijken en aangeven wat dit met het voedsel te ken heeft tanden en kiezen, slokdarm, ag, alvleesklier, twaalfvingerige darm, dunne darm, dikke darm, endeldarm met anus - productie van verteringssappen in speekselklieren, agsapklieren alvleesklier en dunne darm - algemene functie verteringsenzymen - speeksel en agzuur beschermen tegen infecties via het voedsel - functie van darmperistaltiek - de bouw van tanden en kiezen met glazuur, tandbeen, wortel, cement, zenuw en bloedvaten - tegengaan tandbederf, met name de rol van: speeksel, tanden poetsen fluorbehandeling - afvoer van bloed met voedingsstoffen via de poortader naar de lever - ligging en functies lever, met name: afbraak van afval- en gifstoffen. bewerking van voedingsstoffen. opslag van glycogeen gevormd uit glucose. galproductie - ligging en functie galblaas: opslag van gal - functie gal: met name emulgeren v. vetten Voedingsstoffen en hun functie(s) voor het lichaam noemen en de relatie ervan met voedingsadviezen toelichten inclusief evenwicht tussen opname en gebruik, verbruik en verlies van stoffen bij een constante lichaamsssa:
6 Beschrijven hoe de gaswisseling bij verschillende diergroepen plaatsvindt Delen van het ademhalingsstelsel van de mens benoemen en de kenmerken en functies aangeven Kunnen noemen van verschillende nieren van ademhalen bij de mens - op te nemen (groepen van) stoffen: water, eiwitten, vetten, koolhydraten (zetmeel en suikers), eralen (zouten), en vitaes - groepen van voedingsstoffen worden gebruikt voor de opbouw van het lichaam (bouwstoffen), voor het vrijken van energie (brandstoffen), als beschermende stoffen en/ of als reservestoffen - behulp van de schijf van vijf of een voedingsmiddelentabel de kwaliteit van verschillende altijden vergelijken - invloed van vezels in het voedsel op de darmperistaltiek Uitleggen wat er kan gebeuren bij ondervoeding, bij overtig gebruik van voedsel, alcohol en medicijnen, en bij gebruik van tabak en drugs en hierbij abstracte relaties leggen: - overgewicht en vergering als gevolg van over- en ondervoeding - de relatie tussen activiteit, gebruik van energie en opslag of verbruik van reservestoffen - grondstofwisseling De organen via welke zuurstof wordt opgenomen en koolstofdioxide wordt afgegeven bij dieren, met name:. tracheeën bij insecten. kieuwen bij vissen. longen, kieuwen en huid bij amfibieën
Kunnen beschrijven wat er aan de hand is bij ast, COPD, allergie en hooikoorts Kunnen beschrijven van de schadelijke effecten van roken. longen bij reptielen, vogels en zoogdieren Delen van het ademhalingsstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en werking beschrijven: - naam, ligging, bouw, werking en functie van delen van het ademhalingsstelsel, met name: mondholte, neusholte en keel (met huig en strotklepje) luchtpijp met kraakbeenringen, slijmvlies met trilharen, bronchiën, longblaasjes T7 5 en 6 Zie omschrijving the 5 en 6 Zie omschrijving the 5 en 6 Bi/k5, 9,10 ST 100 Min 2 Ja
SE3 26 Jan t/m 02 Apr T8 7 Noemen van de bestanddelen van het bloed met hun kenmerken en functies Beschrijven wat er aan de hand is bij bloedarmoede, leukemie en bloederziekte Delen van het hart noemen met hun functies en kenmerken De werking van het hart beschrijven Drie typen bloedvaten kunnen noemen met hun kenmerken en functies Delen van het bloedvatenstelsel noemen en de stroomrichting van het bloed erin aangeven Oorzaken en gevolgen van hart- en vaatziekten kunnen noemen Kenmerken en functies van lymfe en weefselvloeistof kunnen noemen Van bloed, lymfe en weefselvloeistof van de mens de samenstellende delen noemen en de functie van de delen beschrijven: - vorm en functies en voorkomen van bloedplas met onder andere: water, zouten, glucose, vitaes, vetten, eiwitten waaronder antistoffen, hormonen, zuurstof en koolstofdioxide - vorm, functies en plaats van vorg van rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes - transport van stoffen tussen bloed, weefselvloeistof en cellen - weefselvloeistof stroomt als lymfe in de lymfevaten lymfevaten, bloedvaten en onderdelen van het hart noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en werking beschrijven, met inbegrip van enkele croscopische details en problemen met de bloedsomloop: - ligging en functies van lymfevaten, functie van kleppen - aan- en afvoer van stoffen en warmte door bloed - van slagaders, aders en haarvaten: functies; onderscheid naar ligging, bloeddruk, bouw van de wand, aanof afwezigheid van kleppen en samenstelling van het bloed in deze vaten - naamgeving van aders en slagaders naar of bij bepaalde delen van het lichaam met daarnaast de aorta, poortader, holle aders, Bi/k5, 9,10 ST 50 1 Nee
kransslagaders en kransaders - grote en kleine bloedsomloop - de bouw, ligging, functie en werking van het hart met kamers, boezems en kleppen - dikte van de wanden van de kamers in relatie tot hun functie - principe van verandering van druk in de kamers en slagaders tijdens de hartwerking - veel voorkomende oorzaken van hartinfarct en hartritmestoornissen, met name: stress, overgewicht, roken, te grote inspanning, erfelijke aanleg - gevolgen van een te hoge en een te lage bloeddruk 8 De functies van de lever kunnen noemen Delen van de nieren en de urinewegen kunnen noemen met hun functies en kenmerken Delen van de huid noemen met hun functies en kenmerken Beschrijven waardoor onze lichaamstemperatuur vrijwel constant is Kunnen beschrijven hoe antistoffen bescherg bieden tegen infecties en op welke nieren immuniteit kan ontstaan Lever en nieren met urineleiders, urineblaas en urinebuis noemen, in afbeeldingen aanwijzen en de functie ervan noemen, de bouw en werking van de nier beschrijven en beschrijven dat omzetting van afvalstoffen en niet- bruikbare stoffen in de lever plaatsvindt en dat deze daarna uitgescheiden worden: - wisselende gehaltes aan water en afvalstoffen (zoals ureum) in urine nierschors, niermerg, nierbekken T9 7 en 8 Zie omschrijving the 7 en 8 Zie omschrijving the 7 en 8 Bi/k5, 9,10 ST 100 2 Ja
SE4 07 Apr t/m 5 Jul C S E Cellen staan aan de basis Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend Het lichaam in stand houden: voeding en genotmiddelen, energie, transport en uitscheiding Reageren op prikkels Van generatie op generatie De kandidaat kan: kenmerkende eigenschappen van cellen noemen, de samenstellende delen daarvan beschrijven, en de meest voorkomende organisatieniveaus binnen organismen noemen en beschrijven toelichten dat een organisme als een geheel beschouwd kan worden waarbij voor instandhouding en gezondheid van het organisme processen in onderlinge samenhang plaatsvinden De kandidaat kan: de namen van organismen opzoeken en de delen waaruit ze zijn samengesteld de relaties noemen en toelichten die ze onderling en met hun omgeving hebben. De kandidaat kan: vorm, werking en functie van het verteringsstelsel, bloedvatenstelsel, ademhalingsstelsel en uitscheidingsstelsel beschrijven hun onderling verband toelichten. De kandidaat kan: de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigstelsel en hormoonstelsel toelichten beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en inwendige en uitwendige prikkels. De kandidaat kan voortplanting en groei bij organismen toelichten, evenals de vorm en functie van seksueel gedrag daarbij. Bi/k 3,4,6, 9,11,1 2
Toelichting Program van Toetsing en Afsluiting: Periode: Code van de toets: Bronnen Kennen: Kunnen Kerndoelen/Eindtermen Vorm van de toets Duur van de toets Weging Herkansbaar Derde leerjaar heeft vier kwartielen. Het vierde leerjaar in drie kwartielen en als vierde kwartiel toewerken naar het CSE. Keuze van de docent. Hoofdstuk aanduiding. Wat de leerling moet kennen in deze periode. Wat de leerling moet kunnen in deze periode. Exameneenheden zoals geformuleerd in het examenprogram. ST = Schriftelijke toets, PO = Praktische opdracht, NBG = naar behoren gedaan Hoelang de schriftelijke toets duurt. Hoeveel keer de toets meetelt in de berekening van het gemiddelde SE-cijfer. Hier wordt aangegeven of de toets herkansbaar is. Berekening SE-cijfer en Eindcijfer: Alle toetsen (inclusief de PO) worden beoordeeld met een cijfer (afgerond op 1 decial). Ook wordt het onafgeronde eindcijfer van de derde klas meegenomen in de berekening Voor de SE-cijfers wordt er gerekend met het voortschrijdend gemiddelde (afgerond op 1 decial). SE-eindcijfer komt dus als volgt tot stand: (3 x eindcijfer klas 3 + 1x T1 + 2x T2 + 1x T3 + 1x T4 + 1x T5 + 1x T6 + 2x T7 + 1x T8 + 2x T9 ) : 15 Het Eindcijfer komt als volgt tot stand: (SE-eindcijfer + CSE) : 2 PTA opgesteld door D Koster op 5 juni 2014