WHIPLASH MAGAZINE. Ik voel niet jouw pijn, wel jouw steun. In dit nummer onder meer:

WHIPLASH MAGAZINE HÉT WHIPLASH LIJFBLAD 22e jaargang nummer 2 juni 2010 Fotografie: Lies Zantman Ik voel niet jouw pijn, wel jouw steun In dit nummer onder meer: Whiplash en pijn: ervaringen, vragen, inzichten en meer Doe mee en inspireer anderen! Nieuwe wet deelgeschilprocedure

advertentie Whiplash en onbegrepen! de Juricon Adviesgroep gespecialiseerd in Sociaal Verzekeringsrecht (WAZ, WAO, WW), Sociale Voorzieningen (WVG en Pgb) en reïntegratie (REA). Bezwaar-, beroeps- en hoger beroepszaken en praktische reïntegratie. Landelijk werkend. Roel Beukema - ASSEN - tel. 0592-405336 Ondersteuning van rug en nek DEFA Bolletjeskussen Zeer geschikt voor mensen met een gevoelige rug Getest en aanbevolen door fysiotherapeuten Ventilerende werking Eenvoudig te plaatsen op elk gewenste stoel Het kussen dat masseert 42. 50 DEFA Lordose Zitsteun Voorkomt en bestrijdt rugklachten Ontwikkeld en getest door fysiotherapeuten Zorgt voor een anatomisch natuurlijke zithouding Past op elke stoel; op hoogte instelbaar Voor een zithouding zonder rugklachten 27. 50 DEFA Draaikussen Een draaibeweging maken zonder de rug te bewegen Geschikt voor mensen met rug- of gewrichtsproblemen Voor thuis, in de auto of werkplek 2 maten; ø 30 en 39 cm Moeiteloos in- en uitstappen 34. 50 DEFA Ergonomische Lendensteun (verstelbaar) Extra steun in de onderrug Goede zijdelingse steun Vermindert vermoeidheid Verstelbaar d.m.v. spanbanden Past in elke auto Incl. hoes Voor totale ontspanning 27. 50 DEFA Hoofdsteunkussen Helpt ter voorkoming van een whiplash en ontspant de nekspieren Aanbevolen door ergonomen Universeel toepasbaar op vrijwel elke hoofdsteun Veilig én comfortabel! 27. 50 DEFA Anatomisch Wig- Zitkussen Voorkomt spanning in nek, schouders en rug Corrigeert de houding van bekken en rug Extra comfort en veiligheid Tegen wegglijden in de stoel Meer zitcomfort minder klachten 34. 50 Voor informatie Telefoon: 020-6846226 Email: defa.europe@defa.nl of kijk op www.defa.nl Verkrijgbaar bij o.a. Welzorg en Thuiszorgwinkels, Fysiotherapeuten, de Medische Vakhandel, Halfords, Brezan, Medicorners van Vierstroomzorgring AutoStyle dealers en de betere autoshop. Ook in België. Op al onze gezondheidskussens 2 jaar garantie

Voorwoord Jobcarving voor whiplashpatiënten? Werk is heel belangrijk voor mensen. Meedoen in werk, of dat nu betaald werk of vrijwilligerswerk betreft, bevordert over het algemeen de gezondheid. Het vergroot ieders sociale omgeving. Uit ervaring weten wij dat ook whiplashpatiënten na hun ongeval, waar dat mogelijk is, graag blijven werken. Een goed re-integratietraject is een essentiële voorwaarde om de kansen op terugkeer in de arbeidssituatie te vergroten. De praktijk toont echter dat whiplashpatiënten vooral in de eerste twee jaren na het ongeval een zeer moeizaam traject doorlopen om terug aan het werk te kunnen bij hun oude werkgever of om aan een nieuwe baan te komen. Uit onderzoek wordt duidelijk dat de gangbare re-integratietrajecten met standaardproducten, zoals sollicitatietrainingen, weinig succesvol zijn en dat individueel maatwerk tot betere resultaten leidt. Daarom wil ik pleiten voor een speciaal op maat gesneden whiplash re-integratietraject. De FNV doet in dit verband aan jobcarving. Jobcarving wil zeggen dat een baan zou moeten worden toegesneden op het profiel van de persoon. Als ik dit vertaal naar jobcarving voor whiplashpatiënten, denk ik concreet aan aandachtspunten als: het bieden van thuiswerkmogelijkheden, zodat men thuis in vertrouwde omgeving kan werken en op gezette tijden goede rust kan nemen; de werkplek whiplashproof maken door te denken aan lichtinval (geen felle zon, geen overmaat aan felle lampen), ergonomische maatregelen; aangepaste werkzaamheden, werkopbouw en werktijden; optie om genoeg en goede noodzakelijke rust te nemen etcetera. Eén van de redenen voor arbeidsuitval bij whiplashpatiënten is dat ze veel pijn hebben. Als je als mens pijn hebt, kun je hier weliswaar medicijnen voor slikken, maar het energieverlies wat gepaard gaat met pijn blijft onbeschrijflijk. Het is zeer zwaar om elke seconde met pijn te moeten leven; je gaat ermee naar bed en je staat er mee op. Omdat veel whiplashpatiënten dagelijks te maken hebben met pijn, kunt u in dit Whiplash Magazine meer informatie vinden over dit onderwerp. Voor een aanzienlijk deel van de werknemers met whiplash hebben klachten als pijn, concentratieproblemen, geheugenproblemen en vermoeidheid, tijdelijk of permanent, invloed op de mogelijkheden om te werken. De WSN wil een positieve impuls geven aan hun re-integratiekansen. Daarom zijn wij bezig met de voorbereiding van een project om een zogenaamde dialooggestuurde re-integratie te bevorderen. Werknemer, werkgever, bedrijfsarts: ze moeten zich gezamenlijk inzetten om onnodig verlies van werk te voorkomen. Dat vraagt om een constructieve communicatie over knelpunten om te kunnen werken en mogelijkheden om hier mee om te gaan. Het is van groot belang dat zeker ook de zieke werknemer zo goed mogelijk toegerust is om vanuit de eigen rol hier het gesprek over aan te gaan en inbreng te leveren aan een op maat gesneden re-integratietraject. Ik wens u allen een super mooie nazomer toe! Allerliefste groeten van jullie voorzitter, Petra Meese 1

Vacature Word vrijwilliger! Contactpersonen gevraagd (m/v) Om tegemoet te komen aan de toenemende vraag naar voorlichting, hulpverlening, begeleiding en belangenbehartiging, zoeken wij gemotiveerde vrijwilligers voor de functie van contactpersoon. Als contactpersoon biedt u een luisterend oor. U geeft informatie, advies en tips over het whiplashsyndroom en verwijst door naar instanties. Wat verwachten wij van u? Wij komen graag in contact met mensen die een dagdeel per week of een paar dagdelen per maand beschikbaar willen zijn, in eerste instantie voor de telefonische hulpdienst. Uw profiel Wij zoeken vrijwilligers die zelf whiplash hebben of als ouder dan wel partner bij een whiplashpatiënt betrokken zijn. Indien u zelf whiplash heeft, is het voor uitvoering van de functie van belang dat u whiplash heeft ingepast in uw leven. Ons aanbod Gedurende de periode van 1 jaar wordt u met cursussen (6 dagen in de omgeving Bunnik) en stages (indien mogelijk in uw nabije omgeving) op het werk voorbereid. Naast een onkostenvergoeding bieden wij u een uitdagende en inspirerende baan als vrijwilliger. Een baan waarin u veel kunt betekenen voor whiplashpatiënten. Interesse? Is uw interesse gewekt en wilt u uw ervaring inzetten om anderen tot steun te zijn? Schrijf dan een brief naar de Whiplash Stichting Nederland, t.a.v. Karin van der Maas, vrijwilligerscoördinator, postbus 105, 3980 CC Bunnik. Of e-mail naar: k.vandermaas@whiplashstichting.nl. Wilt u eerst meer informatie, dan kunt u Karin bellen op telefoonnummer: 030-6565000. 2

Inhoud BOEIENDE ERVARINGEN Wat ik me afvraag over pijn...8 Ervaringskeuken van pijn... 12 Focus: een rechtvaardige beoordeling... 19 Het is winst, als je elkaar kan raken... 29 12 INFORMATIEF Chronische pijnklachten na een whiplash...4 De Wet Deelgeschillen... 26 32 COLUMNS Petra Meese Jobcarving voor whiplashpatienten?...1 Jo Nijs De rol van het overactief centraal zenuwstelsel... 18 Hilda Wieberneit Hoezo PIJN en dan nog willen samenwerken ook?... 11 Henk Brejaart Cowboyfood... 32 Willem Fantastisch mooie week... 24 EN MEER... Vacature contactpersonen...2 Meld uw belangrijkste klachten na een whiplash... 22 Prikbord... 24 Nationale Whiplashdag... 28 WSN Activiteiten... 34 Contact / colofon... 36 26 Hoe (on)zichtbaar is pijn? Werd u ook getroffen door deze blije vriendinnen op de cover van ons magazine? Waarschijnlijk heeft u zich ook afgevraagd welke van de beide vrouwen degene met chronische pijn is. Ik zal u maar direct uit de droom helpen: beide vrouwen leven met chronische pijnklachten. Ik werd mij door het zien van deze foto nogmaals bewust welk een onzichtbare gast pijn vaak blijft. Ook voor mij als ervaringsdeskundige. Hoe fijn is het dan dat we onze ervaringen met elkaar kunnen delen en elkaar hiermee kunnen ondersteunen. En soms kunnen uit deze contacten hele mooie vriendschappen ontstaan, zoals blijkt uit deze foto. Fleur van Leeuwenddd

Pijn informatief Chronische pijnklachten na een whiplash EEN VERDELING NAAR HET TYPE VAN DE PIJN Door dr Kees Vos, voorzitter Medische Adviesraad In deze bijdrage wil ik dit keer aangeven welke veranderingen in het denken over pijn en het behandelen van pijn de laatste jaren hebben plaatsgevonden. U treft in dit artikel een globale weergave van de verschillende soorten pijn, ontwikkelingen in kennis over pijn en veranderingen in pijnbehandeling. Het is geen uitputtend overzicht, maar schetst enkele highlights. Vanuit elke bij pijn betrokken discipline vinden er voortdurend nieuw onderzoeken en initiatieven plaats. Daardoor is er een geheel nieuwe kijk op chronische pijn gekomen. Wat weer tot nieuwe pogingen heeft geleidt om chronische pijn beter te behandelen. Helaas duurt het echter vaak (te) lang voor het tot echt zinvolle verbeteringen in de behandeling komt. Wat is chronische pijn? Een veel gebruikte definitie van chronische pijn is: pijn die langer dan 3 of 6 maanden aanhoudt. Een nadeel van deze definitie is dat pijnklachten al voor het verstrijken van de termijn chronische kenmerken kunnen hebben. Daarnaast wordt de beleving door veel chronische pijnpatiënten meer gekenmerkt door een patroon van herhaalde periodes van korte of langer durende pijn dan het onophoudelijk en onveranderd pijn hebben [Croft, 2003]. Een betere definitie die steeds meer gebruikt wordt is: chronische pijn is pijn die blijft bestaan na de normaal te verwachten genezingstijd [Bennett, 2003]. Nociceptieve en neuropatische pijn Bij het beschrijven van pijn worden vaak onderverdelingen gemaakt. Eén daarvan is de verdeling in nociceptieve en neuropatische pijn. Nociceptieve pijn is pijn die direct ontstaat na beschadiging van het lichaam. Het is een voor je gevoel herkenbare pijn. Er is een duidelijk verband tussen de pijnprikkel en het ontstaan van de pijn. Wanneer je bijvoorbeeld met een keukenmes in je vinger snijdt, is de relatie tussen oorzaak en pijn heel duidelijk. De pijn wordt snel in aansluiting op de pijnprikkel gevoeld. Deze pijn heeft een waarschuwingsfunctie en heeft tot taak ons lichaam tegen verdere beschadiging te beschermen. Hier tegenover staat neuropatische pijn. Deze pijnsoort ontstaat door beschadiging van het zenuwstelsel zelf. Daardoor wordt pijn ervaren die geheel los is komen staan van de oorspronkelijke weefselbeschadiging en die vervolgens een heel eigen leven gaat leiden. Waarom het lichaam tot beschadiging en verandering van zijn eigen zenuwweefsel komt, is nog onduidelijk. Neuropathische pijn heeft zijn signaalfunctie verloren en is een gevolg van directe zenuwbeschadiging. Neuropatische pijn wordt gekarakteriseerd door een brandend, stekend, prikkelend en/of zeurend karakter. De 4

pijn kan spontaan ontstaan of in reactie op een stimulus, en kan continu of intermitterend 1 van aard zijn. Tengevolge van dat gevarieerde karakter van neuropatische pijn kan het lastig te diagnosticeren zijn en wordt het vaak ondergediagnosticeerd en onderbehandeld. Hypersensitisatie (overprikkeld zijn), zowel van de zenuwen buiten als binnen de hersenen, wordt als de belangrijkste oorzaak van neuropatische pijn gezien. Bij beschadiging van zenuwweefsel komen vele verschillende tussenstoffen vrij, die zorgen voor een prikkeldrempel verlagend effect van de pijnsensoren, maar die aan de andere kant zelf ook pijn kunnen veroorzaken. Door enerzijds versterking van de pijnprikkels (winding up) en aan de andere kant de continue prikkeling van hoger gelegen centra in de hersenen vindt sensitisatie van het zenuwstelsel plaats. De verschijnselen die door sensitisatie worden veroorzaakt zijn hyperalgesie (versterkte pijnbeleving) en allodynie (niet pijnlijke prikkels, zoals wrijven en strijken langs de huid, worden als pijnlijk ervaren). Sensitisatie blijft bestaan ook als de oorspronkelijke beschadiging is verdwenen en er geen reden meer is voor de pijn. Deze aanpassing (neuroplasticiteit) van het zenuwstelsel speelt een belangrijke rol bij het aanhouden van de pijn. Ondanks verschillen in de oorzaak van neuropathische pijn delen deze met elkaar het gemeenschappelijke mechanisme van de sensitisatie. Neuropatische pijn is dus een geheel op zichzelf staande aandoening waarbij de oorspronkelijke oorzaak er geheel niet meer toe doet. Functionele MRI s en PET scans laten zien dat chronische pijn kan leiden tot veranderingen in de grijze stof van de hersenen. Figuur 1 Een SPECT scan van de hersenen van een patiënt met chronische pijn uit een neuro-imaging studie over de effecten van chronische pijn. Rechts laat het de actieve gebieden zien bij het toedienen van een pijnprikkel bij een patiënt met acute pijn en links bij dezelfde patiënt een half jaar later. We zien een sterk toegenomen activiteit in vele gebieden bij het toedienen van een pijnprikkel van dezelfde sterkte en op dezelfde plaats. Veranderde reacties van de hersenen op pijn leiden ook tot veranderingen in de nabij gelegen gebieden in de hersenen, die de gerichte aandacht en stemming betreffen. Zowel acute als chronische pijn beïnvloeden het geheugen, stemming en angst. Pijn en depressie delen allerlei verbindingen met elkaar in de hersenen en de belangrijkste kernen liggen in de hersenschors dicht bij elkaar. Bij intacte hersenen zijn deze in staat nieuwe dingen te leren en daarbij ongewenste pijnervaringen te overschrijven. Chronische pijn echter, vermindert het vermogen van een patiënt om nieuwe dingen te leren en veroorzaakt tegelijkertijd gevoelens van demotivatie. Dit opnieuw leren kan door cognitieve gedragstherapie (CGT), maar ook door een stof zoals cycloserine worden gestimuleerd. Het concept van het opnieuw leren van pijn omvat naast CGT ook psychologische interventie en fysiotherapie. 1 Intermitterend: met onderbrekingen 5

Pijn informatief Waarom nu zoveel aandacht voor deze indeling van chronische pijn? Chronische pijn na een whiplash wordt gezien als een gemengd pijnbeeld, dus zowel met nociceptieve als neuropatische kenmerken [Curatolo, 2004]. In welke mate de ene vorm overheerst boven de andere is echt per patiënt verschillend. Maar elke patiënt met chronische pijn na een whiplashtrauma heeft een nadrukkelijke neuropatische component [Banic, 2004; Curatolo, 2004]. Veel behandelingen zijn van oudsher gericht op de nociceptieve component. Pijnstillers zoals paracetamol en brufen werken uitsluitend op de nociceptieve pijnklachten. Helpen vaak wel redelijk voor nociceptieve pijn maar eigenlijk altijd onvoldoende. Een uitspraak van een van de grootste pijnspecialisten in de wereld Prof. Mitchell is in dit verband interessant: de behandeling van neuropatische pijn vereist multi-modale therapie en daarom is monotherapie de vijand van de pijnbehandeling. Een andere aspect, wat Michael Freeman tijdens zijn bezoek aan Nederland (2008) ook heeft behandeld, is het belang van de triggerpoints. Triggerpoints werden vroeger ook wel spierknopen genoemd. Wat het anatomisch nu precies zijn is nog onbekend. Het wordt gezien als de concentratie van pijn in een aparte structuur op heel veel plaatsen net onder de huid gelegen. Geen chronische pijn zonder triggerpoints! Op allerlei manieren kun je ze te lijf gaan door bijvoorbeeld dry needling (het snel op en neer bewegen van een naald in de trigger point), krachtige circulaire massages, zwaar water injecties of door pijnstillende middelen zoals lidocaine erin te injecteren. Michael Freeman liet ons een video zien van een patiënte die werd geopereerd door een Zweedse plastisch chirurg. Voor de operatie werden de triggerpoints opgespoten met methyleenblauw zodat ze tijdens het openen van de huid goed zichtbaar zouden zijn. Zoveel mogelijk triggerpoints werden eruit gesneden tijdens de operatie. De video toonde een patiënte met een opmerkelijk sterke verbetering in de functie van de nek en met veel minder pijnklachten. Hiermee wil ik niet suggereren dat iedere chronische whiplashpatiënt zich maar direct operatief van zijn triggerpoints moet laten afhelpen. Het geeft alleen weer dat er opmerkelijk nieuwe invalshoeken voor een mogelijke behandeling zijn ontstaan. Dus niet alleen farmacotherapie (medicijnen) of cognitieve gedragstherapie, maar een breed scala aan behandelvormen. Daarbij krijgen vormen van stimulering van zelfgenezing, patiënt educatie en patiënt empowerment terecht meer aandacht [Arnstein 2004]. Nog niet zolang geleden is daar een platform voor uitwisseling van denkbeelden en onderzoek voor opgericht in de vorm van het journal of patient preference and adherence. 6

Daarnaast zijn er nieuwe medicijnen beschikbaar gekomen die zich louter op de neuropatische component van de chronische pijn richten. Het zijn geen van alle pijnstillers in de klassieke betekenis van het woord. De medicamenteuze behandeling van neuropatische pijn is wezenlijk anders dan de behandeling van pijn van nociceptieve aard. Bij nociceptieve pijn zijn met name NSAID s, zoals brufen en voltaren en paracetamol, redelijk effectief. Bij neuropatische pijn zijn deze in het geheel niet effectief. Desondanks blijkt uit een Europese survey dat ze nog veelvuldig voor neuropatische pijn worden voorgeschreven. De middelen voor neuropatische pijn doen heel direct niets aan de pijn maar verminderen bijvoorbeeld de hypersensitisatie (pregabiline) of stimuleren het pijndempend vermogen van de hersenen (duloxetine, venlafaxine) [Nice, 2010]. Pregabiline is van oorsprong een middel tegen epilepsie, waarbij overprikkeling van de hersenen een rol speelt, net zoals bij pijn. Duloxetine verhoogt het Serotonine en Noradrenaline gehalte in de hersenen wat bij meer aandoeningen een rol speelt zoals angst, depressie en dwangstoornissen. Serotonine en Noradrenaline zijn echter ook belangrijke tussenstoffen in de verwerking van pijnprikkels. Er worden ook nieuwe lokaal toe te passen behandelingen onderzocht, zoals varianten van capsaïcine, wat een soort Spaanse peper is die de zenuwuiteinden verdoofd. Een groot Nederlands onderzoek met Ketamine is zo goed als afgerond. Ketamine is van oorsprong een narcosemiddel wat een sterk pijndempend effect op neuropatische pijn blijkt te hebben. Al deze middelen worden ingezet bij neuropatische pijn los van de onderliggende oorzaak, want die doet eigenlijk voor de behandeling niet meer ter zake. Veel whiplashpatiënten, merk ik, hebben moeite om dagelijks medicijnen voor hun pijn te gaan gebruiken. De natuurlijke weerstand in Nederland tegen pijnstillers is groot. Aan de andere kant zijn deze middelen voor een deel van de neuropatische pijnpatiënten zo effectief dat ze mijns inziens het overwegen waard zijn. De meest voorkomende bijwerkingen zijn duizeligheid en misselijkheid. Chronische pijnklachten na een whiplash kenden tot een aantal jaren geleden geen duidelijke behandeling. Door whiplash, net zoals fibromyalgie, aangezichtspijn, fantoompijn e.a., als een chronisch pijnsyndroom te gaan beschouwen ontstond een verklaring en daarmede meer begrip voor de achtergrond van de pijn. Dat schept de ruimte voor een andere insteek voor behandeling. Literatuur Croft P.R., Lewis M., Hannaford P., Is all chronic pain the same? A 25-year follow-up study. Pain 2003; 105:309-17. Bennett G.J., Neuropathic pain: a crisis in definition? Anesth Analg. 2003; 97:619-20. Banic B., Steen-Felixsen S., Andersen O.K., Evidence for spinal cord hypersensivity for chronic pain after whiplash injury and fibromyalgia. Pain 2004;107:7-15 Curatolo M., Nielsen L.A., Petersen-Felix S., Evidence, mechanisms and clinical implications of central hypersensitivity in chronic pain after whiplash injury. Clin J Pain 2004; 20:469-76. Arnstein P., Chronic neuropathic pain: issues in patient education. Pain Man Nursing 2004; 5:34-40. Neuropathic pain. The pharmacological management of neuropathic pain in adults in non-specialist settings. Nice guidelines 2010, NHS. 7

Pijnpunten Wat ik me afvraag over pijn... Met antwoorden van Gertie Filippini de Moor (anesthesioloog) en Kees Vos (huisarts), beide lid van de Medische Adviesraad van de WSN Sinds mijn ongeluk, waarbij ik een whiplash opliep, heb ik veel pijnklachten. Naast pijn in mijn nek heb ik op gezette tijden heel veel last van uitstralingspijn, vooral in mijn bovenarmen, onderrug, aan de achterkant van mijn bovenbeen, of mijn scheenbeen. Het vreemde is dat het ineens ontstaat en na gemiddeld drie maanden ook weer verdwijnt. Ik vraag mij af wat de oorzaak is van deze vage klachten? Veel whiplashpatiënten ervaren op de langere duur een uitbreiding van hun pijnschema. Daar bedoelen we mee dat ze op veel meer plaatsen pijn gaan ervaren dan waar het oorspronkelijk aanwezig was. Dit is een uiting van neuropatische pijn (een vorm van zenuwpijn) (zie ook pagina 4 ev.). Michael Freeman heeft hiervan tijdens zijn bezoek aan Nederland een aantal fraaie dia s laten zien 1. De pijndrempel is lager komen te liggen. De pijn heeft een ander en meer verspreid karakter en is behoorlijk wisselend in intensiteit. Deze pijn is een andere dan de uitstralingspijn (pseudoradiculaire pijn) of referred pain zoals vrijwel direct na het whiplashongeval kan optreden. Deze laatste vormen van pijn zijn veel directer gebonden aan de bron van de pijn. Jaren geleden heb ik via mijn huisarts een TENSapparaat gekregen. In het begin had ik er wel baat bij en gebruikte ik het apparaat om mijn pijnklachten te dempen. Naarmate ik hem langer ging gebruiken, kon ik er steeds slechter tegen. Hij verdwijnt in de kast om vervolgens na maanden weer eens gebruikt te worden. Zo heb ik al jaren een haat-liefde verhouding met mijn TENS-apparaat. Hoort u deze klachten vaker? Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (TENS) is een behandelmethode waarbij door middel van elektrodes op de huid stroompjes worden toegediend. Een klein apparaatje (ongeveer even groot als een walkman) dat elektronische stroompjes afgeeft, wordt bevestigd op de plek van de pijn of daar vlakbij. Men neemt aan dat hierdoor zenuwen geprikkeld worden, waardoor pijnsignalen naar de hersenen geblokkeerd worden en dat het de aanmaak van endorfine stimuleert. Er is onvoldoende bewijs voor effectiviteit bij whiplash. Toch is het van belang om te weten dat behandeling met TENS zonder risico als aanvullende therapie gebruikt kan worden. Net als pijnstillers geeft ook TENS een tijdelijke pijnverlichting die vaak aanhoudt tot 4 uur na de behandeling. Stimulatie duurt meestal 30 tot 60 minuten, 2 tot 4 maal per dag. De reactietijd voor pijnverlichting kan variëren van onmiddellijk effect tot een periode van een uur na het stoppen van de stimulatie. Sommige patiënten geven de voorkeur aan continue stimulatie, terwijl anderen baat hebben bij af en toe stimuleren. De mate van pijnverlichting neemt soms na verloop van tijd af. Overleg met uw behandelaar welke maatregelen u kunt nemen om de ontwikkeling van gewenning te verkleinen (bijvoorbeeld door regelmatige controlebezoeken, toepassen van verschillende soorten stimulatie en variatie van de plats van de elektrodes). Wanneer u desondanks 8 1 Een digitaal verslag van de lezing van Michael Freeman (2008) is verkrijgbaar via het secretariaat van de WSN: info@whiplashstichting.nl.

Verhagen die geen statistisch bewezen verband hebben kunnen vinden. Nek- en hoofdpijn komen beide heel erg vaak voor bij de meeste whiplashpatiënten. Dat maakt het al erg moeilijk om onderscheid te maken aan de hand van een oorzaak. Ik ben erg tegen medicijnen, maar helaas moet ik vanwege de pijn vaak naar pijnstillers grijpen. Laatst kwam ik iemand tegen die medicinale hennep rookte. Zou u mij kunnen vertellen of dit zonder meer kan en of ik verslaafd kan raken? Kun je medicinale drugs ook op een andere manier innemen, bijvoorbeeld in de thee of via een waterpijp? toch een verminderd effect van TENS ervaart, stop dan gedurende 1 à 2 weken met TENS-stimulatie om daarna behandeling weer te hervatten. Zestien jaar geleden heb ik een ongeluk gehad waarbij mijn hoofd een zijwaartse slinger gemaakt heeft. Gevolg: altijd nekpijn. Inmiddels ben ik tien jaar contactpersoon bij de Whiplash Stichting. Tijdens mijn wekelijkse telefoondienst krijg ik veel klachten te horen. Nu valt het mij op dat de één altijd hoofdpijn heeft, terwijl de ander juist meer last van nekpijn heeft. Opmerkelijk is dat mensen die een achterwaartse aanrijding hebben gehad, vaak last van hoofdpijn hebben en mensen met een zijwaartse aanrijding last van hun nek hebben. Berust dit op toeval of is dit te verklaren? Een verschil in de klachten en het ongevalsmechanisme is al veel onderwerp van onderzoek geweest. Er zijn een aantal artikelen verschenen o.a. van Scholten-Peters en Medicinale hennep (synoniemen: cannabis, marihuana, wiet) is sinds een aantal jaren via de apotheek verkrijgbaar voor chronische pijn klachten. Het heeft een matig pijndempend effect. Het moeten roken van marihuana is voor veel mensen een drempel, maar het kan ook heel goed op andere wijzen worden ingenomen zoals met voedsel of thee. De eigen bijdrage voor marihuana via de apotheek is zodanig hoog, dat het volgens mijn patiënten loont om het maar rechtsreeks bij de koffieshop te gaan halen. Een verslaving bij beperkt gebruik is niet aan de orde. In een wetenschappelijk tijdschrift las ik dat de warmte van de sauna een gunstige invloed zou hebben op pijn. Nu overweeg ik om een infrarood sauna aan te schaffen voor verlichting van mijn pijnklachten. Is hieromtrent iets bekend? Alle vormen van warmte hebben een positieve invloed op de pijn. Of het nu een sauna is, warme doeken, warmte gevende cremes of olie, een infrafill, warme douche. Het effect is echter maar tijdelijk. Behandelingen 9

Pijnpunten in kuuroorden en thermaalbaden worden om dezelfde reden aangeraden. Een sauna is een goed idee als je daarnaast ook van het sauna gebeuren als geheel houdt. Alleen voor het pijndempend effect een sauna aanschaffen, zou wel eens teleurstellend kunnen zijn. Al jaren heb ik last van neuropathische pijn. Ik slik hiervoor een combinatie van medicijnen. De medicijnen zijn voor mij erg belangrijk, met name om mijn pijn s nachts het hoofd te kunnen bieden. Toch maak ik me ook zorgen. Het slikken van zoveel medicijnen kan toch niet goed voor mijn lichaam zijn? Wat is het risico op medicijnvergiftiging en wat kan je doen om het te voorkomen? Van de gebruikte medicaties voor neuropatische pijn zijn eigenlijk geen lange termijn nadelen bekend. Medicijnvergiftiging krijg je eigenlijk alleen als je er teveel van inneemt. Als je je aan de voorgeschreven dosering houdt, zal dit niet optreden. Alleen mensen met een duidelijk verminderde lever en/of nierfunctie moeten hun dosering aanpassen. Ik ben allergisch voor pijnstillers (veel bijwerkingen: huidklachten, inwendige klachten, incontinent, darmklachten). Wat kan ik nu doen? De ene pijnstiller is de andere niet; de vraag is of alle pijnmedicaties problemen geven en wat precies. Pas dan kan een advies op maat worden gegeven. Een deel van de bijwerkingen op pijnstillers zijn van voorbijgaande aard. Soms helpt het om het gebruik langzaam te laten insluipen. Bijwerkingen op medicijnen is wat anders dan allergie. Allergische reacties op medicijnen zijn vooral jeuk, zwellingen, kortademigheid en/of bloeddrukdaling. Overleg deze materie eens uitgebreid met uw behandelend arts. advertentie

column Hilda Wieberneit Hoezo PIJN en dan nog willen samenwerken ook? Als er iets is dat ik graag wil, dan is het wel samenwerken rond pijn. Samenwerking roept bij velen allerlei associaties op. Dit geldt zeker als het gaat om PIJN. Je kunt denken aan samenwerking tussen verschillende artsen over een PIJNbehandeling, samenwerking tussen industrieën en firma s als het gaat om ontwikkeling van nieuwe PIJNtechnieken of PIJNmedicatie, samenwerking tussen verschillende disciplines om beleid over een PIJNpatiënt op elkaar af te stemmen of zelfs over te dragen, samenwerking tussen behandelend arts en verzekeringsarts over inzetbaarheid bij PIJN, samenwerking tussen uitkerende instanties en verstrekkers van hulpmiddelen, samenwerking tussen overheid en zorgverzekeraars en last but not least samenwerking van patiënten of patiëntenorganisaties voor wie PIJN een rol speelt. Het lijkt eenvoudig, maar er is te vaak sprake van tegenwerking in plaats van samenwerking. Toch blijf ik erbij dat ook als het gaat om PIJN, samenwerking noodzakelijk is om te komen tot een goede adequate PIJNzorg. Het gaat er mijnerzijds niet om wie er iets over te zeggen heeft, maar dat er iets over gezegd wordt en dan liefst evidence-based! Hoezo PIJN-protocollen, PIJN-richtlijnen, PIJN-CQ-index, PIJN-zorgstandaarden. Prachtig, geweldig, lovenswaardig, maar pas zinvol als deze wel tot stand komen in samenwerking en niet een doel op zich zijn. Producten waar men tevreden naar kijkt in plaats van naar de persoon met PIJN. En dat is toch degene waar het om gaat lijkt mij: de mens met pijn! Over het feit dat PIJN een groot probleem is, hoef ik verder geen toelichting te geven, neem ik aan. Als de onderzoeksgegevens kloppen (voortkomend trouwens uit samenwerking tussen professionals en industrie), heeft 1 op de 5 Nederlanders hier zelf mee te maken. Denk je eens in hoe fijn het zou zijn als op zijn minst al die mensen, die zelf weten hoe het voelt om PIJN te hebben, wel met elkaar samenwerken. Op dit moment nemen diverse patiëntenorganisaties, verenigd in het Pijnplatform Nederland (PPN), het initiatief om gezamenlijk pijn weer op de kaart te zetten. Centraal bij het PPN staat de pijnpatiënt en de samenwerking met en tussen patiëntenorganisaties die veel met pijn te maken hebben. Wees er van overtuigd: de ingeslagen weg zal verder worden voortgezet en hopelijk lukt het binnenkort om het Pijn Platform Nederland verder gestalte te geven. Vanzelfsprekend is het belangrijk dat meerdere patiëntenverenigingen en organisaties, gezien de problematiek van hun aandoening, ook deel willen gaan uitmaken van het Pijn Platform. Namelijk bij veel aandoeningen en ziekten speelt pijn een belangrijke rol. Samenwerking is geen vraag, maar een must!! Hilda Wieberneit-Tolman 11

Pijn persoonlijk Dwalen door een ervaringskeuken van pijn Door Fleur van Leeuwen Recept voor een mogelijke omgangsvorm met pijn Men neme: - een gedegen whiplash voorzien van extreme pijn; - balans- en loopstoornissen die men voorzichtig toevoegt; - fijngemalen pijnstillers die alleen het topje van de pijn wegnemen; - leesproblemen, zodat nauwelijks informatie van buiten deze stoofpot bereikt; - naar wens een bekwame therapeut die de druk voor een tijdje van de ketel neemt. Breng deze massa al roerend voorzichtig aan de kook. Spreken deze ingrediënten u aan? Waarschijnlijk niet, want dit lijkt een kookpot vol ellende te worden. Wat voor brouwsel kan daar uitkomen? Besluit u verder te lezen om te ontdekken wat er in mijn keuken nog aan mogelijkheden bleek? Ik leef inmiddels zeventien jaren buiten mijn gangbare sociale leven. Dit alles na een val van mijn fiets. Het is ondanks alles een spannend leven, al koorddansend op het scherp van de snede. Nu, met het afsoppen van dit pijnhoekje in mijn keuken, probeer ik voor u en mezelf helder te worden over de opgedane ervaringen. Wat doet pijn met mij? Hoofdpijn maakt mijn lichaam langzaam en mijn denken stroef. Maakt me stil naar buiten toe. Pijn brengt me bij lijden. Pijn creëert een sociaal isolement. Pijn brengt me bij wanhoop. I Wanhoop (1995) 12

Hoe dan toch te leven met pijn? Na mijn ongeluk was de pijn direct overweldigend en stekend heet. Maandenlang overheersten de messcherpe pijn en hartkloppingen alle andere lichaamsgewaarwordingen. Samen met andere whiplashklachten heeft de pijn me minstens anderhalf jaar lang op mijn bed doen belanden. Dat geeft genoeg tijd tot nadenken, angst ervaren en nog zo wat van die emoties. De tijd biedt ook kansen. Namelijk voor het uitproberen van ideeën. Zo zocht ik naar aanknopingspunten om een goede basis voor herstel te creëren. Om daar zicht op te krijgen maakte ik coderingskaarten waarop ik mijn humeur, allerlei klachten en acties kon noteren. Naast de mate van pijn noteerde ik de gevoelskwaliteit ervan, zoals: stekend, heet, warm of diffuus. Ook gaf ik de plaats van de pijn aan, bijvoorbeeld: centraal, links of rechts in mijn hoofd. Ik koppelde het aan activiteiten om inzicht in de chaos van klachten te krijgen. Daarnaast schreef ik ook op hoelang ik een activiteit deed. Heel geleidelijk ontstonden op mijn kaarten kleine verschillen. Zo kreeg ik er idee van wat ik wel en niet moest doen. Het eerste jaar was dat: alleen maar liggen. Geen tv kijken, niet lezen, beperkt praten, heftige emoties ombuigen (zoals woede en verdriet). Door ze vooral langzamer tot me te nemen. Gedoseerd kon ik luisterboeken of rustige muziek draaien. Want alle prikkels van buiten maakten de pijn erger. Ik ontdekte dat liggend tekenen zonder vooropgezet doel, het beste lukte. Zo tekenen betekende cadeautjes maken voor mezelf. Het voordeel was dat ik er acuut mee kon stoppen als de pijn plots veranderde. Dat was nodig om de pijn niet nog erger te maken. In de vrije loop van het tekenen bleek ik ongemerkt dilemma s en inzichten over mijn huidige leven te tekenen. Het ondersteunde me, gaf rust en vooral een heel vrij gevoel. Een belangrijke verrassing was, dat in al deze ellende, intense geluksgevoelens onafhankelijk van pijn optraden. Uit het niets ontstond soms zomaar een intens diep en blij verbonden gevoel met mezelf. Zoiets had ik nog nooit eerder ervaren. Het gaf een draagvlak om het uit te houden en niet van het dak te willen springen. Want bij tijden was ik helemaal radeloos van de alsmaar doorgaande pijn en het niet kunnen slapen. Dan wilde ik gewoon een tijdje niet bestaan. Ik wilde zo graag leven en dit was een ingestort leven dat nauwelijks herkenning in de buitenwereld vond. Daarmee kwamen angst en wanhoop bot en naakt het bestaan binnen. Vooral met angst moest ik een omgang vinden. Wat moest er van mij worden? Hoe kon ik mezelf redden? In dit geminimaliseerde leven had ik geen controle meer over de tot dan toe vanzelfsprekende dingen. Zoals het regelen en plannen van mijn leven als alleenstaande. Ik was ineens afhankelijk van hulp en inzichten van anderen voor mijn dagelijks leven. Ik leerde dat loslaten van de controle en vertrouwen hebben essentieel is. Het is de belangrijkste les die me in mijn tekeningen werd aangereikt. Dat visualiseerde zich in het moeten loslaten van mijn vleugels (zie tekening II). Met deze vleugels had ik tot dan toe gevlogen en me prima weten 13

Pijn persoonlijk II Angst voor het moeten loslaten van mijn vleugels in deze beklemmende situatie (1994) te handhaven in mijn leven. Echter in deze onbekende situatie bleken mijn vleugels onbruikbaar. Ik moest hierdoor mijn vertrouwde manier van doen opgeven. Dat joeg me een enorme angst aan. Nog nooit voelde ik me zo kwetsbaar. Ik zat helemaal klem. Blijkbaar kon ik alleen naar beneden, naar een soort baarmoeder in de aarde. Het grote onbekende. In de daaropvolgende tekening (III) was ik in deze baarmoeder beland en ervoer ik een enorme rust, vertrouwen en liefde. Ik voelde me gedragen in deze baarmoeder en zag me gevoed worden door een navelstreng van onbekende oorsprong. Deze situatie, voelde ik, had ik nodig als basis om te genezen. Voor mij hield dit in dat ik me moest overgeven aan wat er gebeurde. Daardoor kon ik vertrouwen en rust vinden. Als ik via denken mijn situatie probeerde op te lossen, creëerde ik onrust en onbehagen. Dat versterkte de pijn en deed me geen goed. Er waren natuurlijk veel problemen. En ik kon ze niet allemaal tegelijkertijd aanpakken. Wel had ik de keuze problemen kleiner te maken. Dat deed ik door per moment te voelen wat ik binnen mijn belastbaarheid aan een probleem kon doen. Daardoor bleven er ook problemen liggen. Wel kwam ik in een rustiger vaarwater door niet verder te kijken dan dit uur. Deze dag te leven. Zolang ik de controlebehoefte over mijn problemen kon loslaten en naar de behoeften van mijn lichaam kon luisteren, ging het me beter. Het was verrassend dat problemen zich konden oplossen zonder mijn ingrijpen. Hierdoor leerde ik stukje bij beetje te vertrouwen op de stroom van de rivier waar ik op dreef. In elke fase dat het beter met me gaat, merk ik dat ik deze beweging van het loslaten van de controle opnieuw moet maken en integreren. Want mijn doelgerichte neiging weet zich steeds weer onder de ingrediënten te mengen. Na twee jaar was ik steeds meer bezig zittende, staande en lopende activiteiten te verkennen. Daar het staan en lopen ook beperkt werd door coördinatiestoornissen. 14

De verschillen in pijn die ik had leren voelen kon ik goed gebruiken als graadmeter voor mijn grenzen. Bijvoorbeeld als de pijn centraal in mijn hoofd zit, betekent dit dat mijn functioneren redelijk belastbaar is. Bij hete of scherpe pijn moet ik zeer waakzaam zijn. Als de pijn verplaatst naar rechts of links van de middennaad van mijn hoofd, komen mijn grenzen snel in zicht en moet ik direct maatregelen nemen. Dan moet ik pauzeren. Of ga ik iets doen waardoor ik langzamer en rustig kan worden. Onkruid wieden is zo n activiteit voor mij. Dat werkt heel rustgevend. Het wroeten met de handen in de aarde brengt me weer dichter bij mezelf. een activiteit wil ondernemen waarvan ik niet weet of ik deze kan, doe ik het volgende. Ik visualiseer de activiteit en voel dan wat mijn fysieke reactie erop is. Bijvoorbeeld of de pijn, misselijkheid of duizeligheid toeneemt of ontstaat. Dat blijkt een betrouwbare graadmeter te zijn. Naast alle grensaangevende signalen, ontdek ik gelukkig ook steeds weer stimulerende reacties van het lichaam. Ik krijg zin in nieuwe activiteiten als ik op het grensvlak van andere mogelijkheden kom. Door in voeling te blijven met mijn lichaam kan ik die nieuwe activiteit uitproberen. Eigenlijk gaat dat altijd goed. Ik leerde de signalen van mijn nieuwe lichaam te lezen. Door er ook naar te handelen, werd de pijn langzaam mijn bondgenoot. De beslissing om pijn niet meer als een vijand te zien die ik moet bestrijden, is heel essentieel gebleken. Het is een graadmeter, parallel aan mijn leven geworden. Als ik Als ik een activiteit vanuit mijn wil ga proberen, ondervind ik dat ik me vaak forceer. Na zeventien jaren leef ik nu met relatief weinig pijn. De vermindering van de pijnklachten is een uiterst langzaam proces gebleken. Mijn mobiliteit is groter geworden en ik kan meer activiteiten aan. Na jaren te leven met een onvoorspelbaar functioneren is mijn belastbaarheid gelukkig stabieler geworden. Verstoringen van buiten waar ik pijnklachten van krijg, heb ik desalniettemin niet in de hand. Zoals een schok in mijn nek door een plotseling remmende auto waar ik inzit. Dan heb ik naast mijn recept hoe ik met mijn klachten omga, ook de hulp van mijn ostheopaat nodig. Hij weet altijd op bijzonder wijze blokkades te traceren en op te heffen. Ook doe ik met acupunctuur tegenwoordig goede ervaringen op. Sinds kort stroomt er voldoende energie in mijn lichaam om me te behandelen. Nu kunnen de hoofdpijnklachten gereguleerd worden als er sprake is van een disbalans in de meridianen. III Gedragen worden (1994) 15

Pijn persoonlijk Zoals u waarschijnlijk al voorproeft heeft, zult u hier het ultieme recept tegen pijn niet vinden. Door jarenlang continu te leven met pijn zie ik dat ik hier geen controle over heb gekregen. Wel heb ik geleerd dat door hoe ik mijn leven vormgeef, ik pijn beïnvloeden kan. Het is bemoedigend te merken dat er nog steeds verbetering optreedt. Dat helpt om houvast te vinden in jezelf (centreren). Sinds de whiplash kan ik visuele- en auditieve prikkels niet goed filteren. In een gesprek storen vaak alle bijgeluiden de stem waar ik me op wil richten. Dat is erg vermoeiend. Meditatie helpt me beter te kunnen screenen en focussen. Ook al mediteer ik soms maar een kwartiertje, ik voel het effect door de hele dag. Tips om de kookpot niet te laten aanbranden Als algemene leidraad geldt voor mij: open blijven waarnemen welke signalen mijn lichaam geeft en of daardoor mijn belastbaarheid verandert. Ik heb aandacht nodig voor zowel fysieke-, emotionele-, mentale- als zingevende factoren om de balans te houden. Want bijvoorbeeld stress en slaaptekort beïnvloeden de hoeveelheid prikkels die ik kan hanteren. Als ik dan toch teveel doe, kookt de boel over en kom ik niet meer tot rust. Te weinig activiteit brengt me echter van de kook omdat het me een zinloos gevoel geeft. Waar ik dan vervolgens weer wakker van lig. Het blijft een spanningsveld. Omdat er naast voldoende rust, ook voldoende leven in de brouwerij nodig is. - Vanuit deze rust begin ik aan mijn fysieke oefeningen om de energie te laten stromen. Ik doe rek-, strek-, en coördinatieoefeningen (vooral die ik leuk vind). Ze komen uit de yoga of uit verschillende dansvormen die ik gedaan heb of doe. Mijn therapeuten heb ik de oefeningen laten zien en laten aanvullen. Als ik eraan toe ben vraag ik ook nieuwe oefeningen. Door bijna dagelijks de oefeningen te doen, treden er veel minder blokkades in mijn rug op. Kijk ook voor oefeningen in de brochure Actief blijven na een whiplash, die u bij de WSN kunt aanvragen. - Door de dag heen probeer ik zoveel mogelijk mijn gezichtsspieren te ontspannen om de hoofdpijn niet vast te zetten. Wel lukt dit voortdurende spel met de tere balans beter als ik goed in voeling ben met mezelf. Het vraagt dan ook discipline om als een geduldige keukenprinses over het brouwsel van mijn leven te blijven waken. Elke dag probeer ik daarom een zo goed mogelijke uitgangspositie te organiseren. Dit is mijn recept: - Dagelijks s mediteer ik s ochtends voor het ontbijt. Elke vorm van meditatie laat je naar binnen keren. De prikkels van buiten worden daardoor meer buitengesloten. - Regelmatig wandel ik in de natuur, dit brengt mijn hersenen voelbaar beter in balans. Ik kom vaak als een ander mens terug. - Dagelijks probeer ik iets te doen waar ik blij van word. Zowel overprikkeling als onderprikkeling geeft me stress en beïnvloedt de pijn. Dansen helpt me bijvoorbeeld zorgelozer tegen mijn bestaan aan te kijken. - Ik kook goed voor mezelf. Warm eten en chocola helpen (bij mij) de pijn en misselijkheid te verminderen. Ik vries ook maaltijden in voor mindere tijden. 16

- s Winters ontspan ik me met een warm bad of door een warme kruik op mijn hoofd te leggen. Tijdens tropische dagen helpen koele vochtige doeken op mijn hoofd en in mijn nek de pijn te verzachten. - Vriendelijk voor mezelf zijn. Dat houdt ook in dat ik af en toe blijf vertellen dat ik pijn heb. Chronische pijn brengt met zich mee dat ik niet continu wil klagen. Toch moeten naasten dat af en toe te horen krijgen om me te kunnen begrijpen. Ruimte voor stoom afblazen is soms gewoon nodig. - Humor. De eigen humor helpt om moeilijke situaties het hoofd te bieden en het leven wat te kruiden. Voor tijden waarin dat niet aangeboord kan worden, probeer ik humor van buiten in de pan te gooien. Door bijvoorbeeld opgenomen cabaretvoorstellingen te bekijken, om weer een andere invalshoek te krijgen en wat losser te worden. - Mezelf ruimte geven en minder hard beoordelen. - Meer leven vanuit de volgende tekst van l Huy Précux: Don t ask what the world needs. Rather ask what makes you come alive. Then go to do this, because what the world needs is people who come alive. Vraag niet wat de wereld nodig heeft. Vraag je liever af wat jou tot leven brengt. Ga dit dan doen, want wat de wereld nodig heeft zijn mensen die tot leven komen. Tot besluit Hoe vaker ik andere mensen met een whiplash spreek, hoe vaker ik merk dat elke geschiedenis naast herkenbare ervaringen, zijn individuele eigenheid heeft. IV Creatie (1995) Mijn recept hoe ik met mijn klachten omga, hoeft uw recept niet te zijn of te worden. Misschien mag het tot inspiratie dienen om na te voelen wat van invloed is op uw pijn. En daar kunt u voor uzelf misschien een recept voor formuleren. Ik hoop dat u ook activiteiten gevonden hebt of bezig bent te vinden, die naast rust, ook zin geven aan uw leven. Mocht u ondersteuning nodig hebben bij het vinden van passende activiteiten, bel dan gerust met de telefoondienst van de WSN. Ik wens u een liefdevolle benadering van uzelf en veel creativiteit, opdat u tevreden bent met uw eigen brouwsel. Hebt u na het lezen van bovenstaande behoefte om te reageren, mail dan naar: vanleeuwenfleur@hotmail.com 17

column Jo Nijs Chronische whiplash en pijn: De rol van het overactief centraal zenuwstelsel De meeste mensen herstellen binnen de eerste drie maanden na een whiplash. Na dit punt doet zich weinig of geen verbetering meer voor. Niet iedereen herstelt echter volledig: zo krijgt 15 tot 40 procent van de whiplashpatiënten last van chronische pijn en ongemakken. Bij zo n chronische whiplash kan men vaak geen klinische letsels vaststellen via CT- of MRI-scans, maar doen er zich wel een reeks nekdisfuncties voor, zoals verhoogde spierspanning. De meeste patiënten klagen over een beperkte beweeglijkheid van de hals, en vaak is hun vermogen om nekbewegingen nauwkeurig te controleren verstoord. Echter, deze nekdisfuncties lijken slechts een beperkte impact te hebben op het vaak erg complexe klachtenpatroon. Immers, een klassieke behandeling van deze nekdisfuncties levert zelden het verhoopte resultaat op. Voor whiplashpatiënten met een centrale sensitisatie voor pijn is dat ook logisch, want de kern van de problematiek situeert zich dan niet in het bewegingsapparaat, maar wel in het centraal zenuwstelsel (de hersenen en het ruggenmerg). Uit uitgebreid en internationaal wetenschappelijk onderzoek blijkt dat hun problematiek gedomineerd wordt door het slecht functioneren van het pijnverwerkingssysteem. De onverklaarbare whiplashpijn is een gevolg van een overgevoelig centraal zenuwstelsel. Patiënten zijn daardoor erg gevoelig voor allerhande prikkels zoals druk, geluid, licht en stress. De pijnverwerkingsprocessen in de hersenen en ruggenmerg zijn overactief, waardoor ze te heftig reageren op vaak banale prikkels. Onverklaarbare chronische whiplashpijnen zitten dus wel degelijk tussen de oren, maar niet in de figuurlijke betekenis. Het gaat zeker niet om ingebeelde pijnen; dit type pijn wordt echt ervaren door de patiënten en is bijzonder invaliderend. De pijndempende mechanismen ( de rem ) in het lichaam van mensen met een chronische whiplash functioneren niet meer naar behoren. Bovendien zijn de pijnversterkende mechanismen ( het gaspedaal ) in hun lichaam overactief. Ga maar eens de baan op met een wagen zonder rem en het gaspedaal van een Ferrari Het is dan ook erg belangrijk de whiplashproblematiek te begrijpen om een therapeutische strategie te ontwikkelen die tot doel heeft chronisch whiplashpijn te behandelen. Op basis van de actuele inzichten in de chronische whiplashproblematiek hebben wij een theoretisch model uitgewerkt, van waaruit getracht wordt om de pijndemping terug op gang te brengen en de pijnversterkende processen te onderdrukken. Een dergelijke behandeling bestaat uit een combinatie van fysiotherapie (relaxatie, educatie, oefentherapie op maat van de whiplashpatiënt, etc.) en centraal werkende medicatie. Het ultieme doel is het centraal zenuwstelsel tot rust te brengen. Ook vanuit de neurotechnologie (neurofeedback, transcraniële magnetische stimulatie) worden nieuwe therapiemogelijkheden onderzocht, waarvan het actueel onduidelijk is in welke mate ze mensen met chronische whiplashpijn kunnen helpen. Jo Nijs, Jessica Van Oosterwijck, Liesbeth Daenen Vrije Universiteit Brussel, Universitair Ziekenhuis Brussel, Artesis Hogeschool Antwerpen en Universiteit Antwerpen. 18