Integraal beleidsplan voor kinderen en adolescenten

Integraal beleidsplan voor kinderen en adolescenten Het Actie programma 2012-2016 Paramaribo, maart 2013 De Presidentiële Werkgroep Integraal Kinder- en Jeugd beleid 1 1

Inhoudsopgave Lijst van afkortingen... 3 Voorwoord... 5 1. Inleiding... 6 1.1 Het kinder- en jeugdbeleid... 6 1.2 Partners... 7 1.3 Middelen... 8 1.4 Monitoring en evaluatie... 8 1.5 De dimensies... 8 2. Beleidsdimensie I: Early Childhood Development (ECD)... 12 3. Beleidsdimensie II: Adolescenten... 21 4. Beleidsdimensie III: Kwetsbare kinderen... 30 5. Beleidsdimensie IV: Bestrijding van geweld... 39 6. Beleidsdimensie V: Ontwikkelingskansen... 46 Literatuurlijst/bronnen... 53 Bijlage 1: Lijst van participanten consultatie ronden... 55 2 2

Lijst van afkortingen AIDS Acquired Immune Deficiency Syndrome ATM AusAid BEIP BiZa BO BOG BRVK BuFaZ BuZa BVKB CBB CCT CTK DC DNA DR ECD GLO GoS HIV IDB IKJB ILO IMR J&P S&J JKB KJT Arbeid Technologische Ontwikkeling en Milieu Australian Government Overseas Aid Program Basic Education Improvement Program Binnenlandse Zaken Bestuurs Opzichter Bureau Openbare Gezondheidszorg Bureau Rechten van het Kind Bureau Familie rechterlijke Zaken Buitenlandse Zaken Bureau Vrouw en Kinderbeleid Centraal Bureau voor Burgerzaken Conditional Cash Transfer Commissie Toezicht op Kinderopvanginstellingen Districts- Commissaris De Nationale Assemblee Districtsraad Early Childhood Development Gewoon Lager Onderwijs Government of Suriname Human immunodeficiency virus International Development Bank Integraal Kinder- en Jeugdbeleid International Labour Organization Infant Mortality Rate Justitie & Politie Sport en Jeugdzaken Justitiële Kinderbescherming Kinder- en Jongerentelefoon 3 3

KMW KPS MDG MICS MINOV MM MOB MR NGO NSBS PADF PAHO PCS RR SAO SITAN SoZaVo UBN UN UNDAF UNICEF UNFPA VG VOJ VOS VPSI VVOB Kategoriaal Maatschappelijk Werk Korps Politie Suriname Millennium Development Goals Multiple Indicator Cluster Survey Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling Maternal Mortality Medisch Opvoedkundig Bureau Mortality Rate Niet- Gouvernementele Organisatie Nationale Stichting Blindenzorg Suriname Pan American Development Foundation Pan American Health Organization Psychiatrisch Centrum Suriname Ressortsraad Stichting Arbeidsmobilisatie en Ontwikkeling Situation Analysis Sociale Zaken en Volkshuisvesting Uitvoerend Bureau van de Nationale Anti Drugsraad United Nations United Nations Development Action Framework United Nations Children's Fund United Nations Population Fund Volksgezondheid Voortgezet Onderwijs voor Junioren Voortgezet Onderwijs voor Senioren Vereniging van Particuliere Sociale Instellingen Vlaamse Vereniging voor Ontwikkelingssamenwerking en technische Bijstand 4 4

Voorwoord Dit Integraal beleidsplan voor kinderen en adolescenten is samengesteld door de Presidentiële Werkgroep Integraal Kinder- en Jeugdbeleid. De werkgroep werd op 6 mei 2011 geïnstalleerd door de President van de Republiek Suriname met als taken: het formuleren van een integraal beleid t.b.v. kind en jeugd, het concipiëren van een actieplan, het monitoren van de implementatie van het beleidsplan en het adviseren van de President van de Republiek Suriname m.b.t. noodzakelijke interventies v.w.b. de uitvoering. De zittingsduur van de werkgroep is drie jaar. De werkgroep bestaat uit tien leden, namelijk een arts, een theoloog-ethicus, een inspecteur van politie, een jurist, een socioloog, twee antropologen, twee psychologen, en een onderwijsdeskundige. De samenstelling van de werkgroep moet garanderen dat de leefsituatie van kinderen vanuit verschillende wetenschappelijke invalshoeken wordt belicht. Om te komen tot de samenstelling van het beleids- en actieplan is de volgende werkwijze gehanteerd: literatuurstudie, brainstormsessies, het vaststellen van doelen, specifieke doelen en subdoelen, het formuleren van de gewenste uitkomsten en de belangrijkste prioriteiten, het identificeren van de belangrijkste stakeholders en consultatieronden met de stakeholders, gapanalyse, het ontwikkelen van een duurzaam beleids- en actieplan, en het samenstellen van een procedure m.b.t. het monitoren van de implementatie. Dit document is een aanvulling op het in het Ontwikkelingsplan 2011-2016 opgenomen Speerpunt Kind en Jeugdbeleid (p.112 e.v.) en heeft tot doel richting te geven aan de implementatie van het kinder- en jeugdbeleid door de verschillende ministeries. In augustus 2012 is dit beleidsplan en het daarbijbehorend actie programma als concept gepresenteerd aan de Vice- President en de ministers en directeuren van de navolgende ministeries: Volksgezondheid, Onderwijs en Volksontwikkeling, Justitie en Politie, Sociale Zaken en Volkshuisvesting, Sport en Jeugdzaken, Binnenlandse zaken, Arbeid en Technologische Ontwikkeling, Regionale Ontwikkeling en Buitenlandse zaken. Daarna is er met de stakeholders in een participatief proces gewerkt aan het vaststellen van beleidsprioriteiten en prioriteitsgebieden voor de implementatie. Voor het uitwerken van elke beleidsdimensie zijn één of twee leden verantwoordelijk geweest: ECD: Drs. L. Ferrier, klinisch en ontwikkelingspsycholoog en Drs. M. Blokland, arts Adolescenten: Ds. R. Rathling M.Th. en I. R. Nortan-Uden, CHE Kwetsbare kinderen: Mr. M. Manohar en Drs. H. Essed, GZ Psycholoog Bestrijding Geweld: M. Bel M.Sc en Hoofd Inspecteur H. Simson Ontwikkelingskansen: Drs. J. Artist en Drs. C. Rozenblad Tenslotte brengt de Presidentiële werkgroep haar dank uit aan iedereen die actief geparticipeerd heeft in het tot stand komen van dit document, en voor hun bereidheid tot samenwerking bij de implementatie van het actieplan. 5 5

1. Inleiding Het kinder- en jeugdbeleid is noodzakelijk om een kindvriendelijke samenleving te creëren met garanties voor een gezonde, evenwichtige ontwikkeling en bescherming van alle kinderen in Suriname. De huidige situatie van de doelgroep noodt ons tot effectief en efficiënt handelen! 1.1 Het kinder- en jeugdbeleid Het algemeen doel van het integraal kinder- en jeugdbeleid garandeert alle kinderen en adolescenten in Suriname (0-21 jaar) 1 optimale ontwikkelingskansen en bescherming, zodat ze kunnen opgroeien tot competente volwassenen die adequaat participeren in een steeds meer globaliserende wereld. Het integraal kinder- en jeugdbeleid wordt belicht vanuit 5 dimensies t.w.: I. Early Childhood Development (0-9 jaar) [ECD] 2 II. Adolescenten (10-21 jaar) 3 III. Kwetsbare kinderen IV. Bestrijding geweld V. Ontwikkelingskansen Voor elke beleidsdimensie is een ministerie aangewezen om een trekkersrol te vervullen. Uitgangspunten voor de formulering van het beleid zijn: 1. De regeringsverklaring van de President van de Republiek Suriname van oktober 2010 2. De taakstellingen van de verschillende ministeries 3. De Situatiebeoordeling en Analyse van Kinderrechten in Suriname (SITAN) van juli 2011 4. Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (Kinderrechtenverdrag) van 1989 5. De Millennium-ontwikkelingsdoelen en andere internationale afspraken Het door de presidentiële werkgroep geformuleerde IKJB 2012-2016 is volgens een vaste systematiek ontwikkeld. Na een gedegen literatuurstudie in elk van de vijf dimensies zijn brainstormsessies gehouden om de belangrijkste doelen, uitkomsten en beleidsprioriteiten vast te stellen in het kader van het formuleren van een duurzaam beleid. Vervolgens zijn de doelen en uitkomsten met de betrokken stakeholders in consultatieronden gepresenteerd, waarbij de deelnemers de ruimte hadden om activiteiten van hun ministerie die gericht zijn op de voorgestelde uitkomsten aan te geven. De werkgroep heeft vervolgens de resultaten van de consultatieronden aan een evaluatie (gap-analyse) onderworpen. Op basis van deze analyse is elk beleidsdomein verder 1 De werkgroep heeft het beleidsgebied afgebakend in overeenstemming met het Verdrag inzake de rechten van het Kind, tot de periode van 0-21 jaar, nl. de in Suriname wettelijk vastgestelde leeftijd voor meerderjarigheid. Het kinderbeleid omvat de periode 0-9 jaar (ECD) en het adolescenten beleid omvat de leeftijd van 10-21 jaar, de overgangsperiode van kind naar volwassene. In dit document wordt- indien niet specifiek verwezen wordt naar de twee afzonderlijke leeftijdsgroepen- met kinderen beide groepen bedoeld. 2 Gebaseerd op de vroege ontwikkeling van het kind wordt internationaal tot ECD gerekend de leeftijdsgroep van 0-8 jaar. Gelet op de ongelijkheid van ontwikkelingskansen van kinderen in bepaalde gebieden van Suriname, is voor het ontwikkelde ECD beleid de leeftijdsgrens opgetrokken tot en met 9 jaar. 3 In de Surinaamse literatuur en wetgeving bestaat er geen eenduidigheid met betrekking tot de begrippen kind, jeugdige, jongere en jong volwassene. De Engelse begrippen youth en adolescents worden op verschillende manieren geïnterpreteerd. Daarnaast wordt volwassenheid op verschillende manieren geïnterpreteerd in de nationale wetgeving. Het jongerenbeleid (doelgroep jong volwassenen, d.w.z. 22 29 jr.) is niet opgenomen in dit beleidsplan. Hiervoor wordt verwezen naar het CARICOM-document Youth Development en de Verklaring van Paramaribo van januari 2010 die de leeftijdsgroep 15-29 jaar noemen. 6 6

ontwikkeld en uiteindelijk geïntegreerd in een duurzaam beleidsplan dat gekenmerkt wordt door een evenwicht tussen economische, psychosociale en milieuaspecten. Het beleid is holistisch en rights-based en erop gericht om te komen tot duurzame ontwikkeling. Daarin wordt aandacht besteed aan gender-aspecten en sociale ongelijkheid. Kinderrechten zijn cross-cutting en dus niet beperkt tot één enkel gebied. De ministeries van Onderwijs en Volksontwikkeling, Volksgezondheid, Sociale Zaken en Volkshuisvesting, Sport en Jeugdzaken, Justitie en Politie, Binnenlandse Zaken, Regionale Ontwikkeling, Arbeid, Technologische Ontwikkeling en Milieu, Transport, Communicatie en Toerisme, en Buitenlandse Zaken, hebben in meer of mindere mate een rol te vervullen bij de uitvoering van dit beleid. Verder zijn de niet-gouvernementele organisaties (NGO s) onmisbare partners in het proces van planning en uitvoering van het kinder- en jeugdbeleid, terwijl de VN-organisaties en andere internationale en regionale organisaties partners zijn om de institutionele versterking, capaciteitsversterking en financiering van beleidsinitiatieven zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Binnen elke beleidsdimensie zijn er, uitgaande van de huidige situatie, acties geformuleerd in de deelgebieden preventie, bescherming, begeleiding, rehabilitatie en participatie. Hierbij is rekening gehouden met de sociaal-economische en culturele context van het kind en de adolescent in het eigen woongebied. Om dit beleid uit te voeren zal er veel geïnvesteerd moeten worden in het versterken van nationale en lokale capaciteit en zal er zorgvuldig met de beperkte beschikbare middelen moeten worden omgegaan. De beschikbaarheid van menskracht binnen het overheidsapparaat en op het districts-, ressort en gemeenschapsniveau zal onontbeerlijk zijn en is een van de belangrijkste uitdagingen. Een tweede uitdaging is de coördinatie van het beleid, dat moet voorkomen dat verschillende ministeries dezelfde initiatieven ondernemen (overlap) en/of dat hiaten blijven bestaan (gaps). De Presidentiële werkgroep zal regelmatige consultatierondes hebben met de betrokken ministeries om na te gaan of de gestelde doelen gehaald worden binnen de voorgenomen periode en om de impact van de activiteiten regelmatig te toetsen en waar nodig aan te passen. Beleidsinitiatieven die door de ministeries gepland zijn op korte, middellange en langere termijn en het budget dat daarvoor gereserveerd is, zullen in een participatief proces met de stakeholders besproken worden. 1.2 Partners - Kabinet van de First Lady - UNICEF - UNFPA - PAHO - IDB - Aus Aid - OAS / PADF - VVOB 7 7

- St. Lobi - Commissie Kinderarbeid - Centre for people s Development - Bureau Forum NGO s - St. Stop Geweld - St. de Stem - St. RUMAS - St. Ilse Henar Hewitt - Foundation for Human Development / BKO 1.3 Middelen De middelen komen uit de begrotingen van de relevante ministeries. De mogelijkheid bestaat om technische en financiële ondersteuning te krijgen uit het GoS/UNDAF actieprogramma (Adolescentenbeleid) en de IDB (ECD beleid). 1.4 Monitoring en evaluatie In het kader van de implementatie van het Integraal ECD programma en het Integraal Adolescenten programma zullen er pilot programma s uitgevoerd worden die zorgvuldig met al de partners worden gemonitored en geëvalueerd. Deze vergadering zullen minimaal elke 2 maanden plaatsvinden, middels participatoire sessies. Bij de uitvoering van het beleid zullen de drie dimensies kwetsbare kinderen, bestrijding geweld en ontwikkelingskansen worden geïntegreerd in de beleidsdimensies ECD en adolescenten. Jaarlijks zal er een tussentijdse evaluatie worden uitgevoerd door een aan te trekken consultant. Aan het eind van het programma zal de eindevaluatie plaatsvinden waarbij de impact van het programma centraal zal staan. De uitkomsten van de evaluaties zullen gerapporteerd worden aan de President van de Republiek Suriname, aan de Vice President en aan de betrokken ministers en directeuren. 1.5 De dimensies Beleidsdimensie ECD Doel : De ontwikkeling van kinderen in de leeftijdsfase 0-9 jaar te waarborgen, zodat elk kind in die eerste levensjaren de kans heeft om alle vaardigheden te ontplooien om met succes het basisonderwijs af te ronden en zich in de periode erna te ontwikkelen tot een volwassene die productief kan participeren in de samenleving/maatschappij en in de wereld. De vaardigheden hebben betrekking op o.a. lichamelijke gezondheid, mentale alertheid, goed ontwikkelde intellectuele vaardigheden, emotionele stabiliteit, creativiteit, flexibiliteit, verantwoordelijkheid en veerkracht. Het beleid richt zich op kinderen van 0 t/m 9 jaar, de opvoeders en andere verzorgers ( duty bearers ). Er wordt aandacht besteed aan wet- en regelgeving en aan voorlichting en educatie van alle groepen die met het jonge kind te maken hebben. Bijzondere aandacht zal moeten worden 8 8

besteed aan capaciteitsversterking van dienstverleners, kwaliteitsbewaking en integratie van de diensten aan het jonge kind. De beleidsprioriteiten zijn o.a. prenatale zorg, opvoedingsondersteuning, registratie van en het monitoren van de ontwikkeling van zuigelingen en peuters (Under-3 clinics), terugdringen van kindersterfte, preventie van o.a. malnutritie, HIV-besmetting, ontwikkelingsachterstanden. Beleidsdimensie Adolescenten Doel: De noodzakelijke ondersteuning bieden aan adolescenten zodat ze de belangrijke ontwikkelings-taken met succes kunnen vervullen en als volwassene een positie in het arbeidsproces en in de samenleving kunnen innemen. Er zal aandacht besteed worden aan de persoonlijke ontwikkeling (identiteit), een goede voorbereiding op het arbeidsproces en het innemen van zijn/haar plaats als volwassenen in de maatschappij en in de wereld. Beleidsprioriteiten betreffen o.a. de geestelijke gezondheidszorg, voeding (gezonde voeding, anorexia, obesitas), de seksueel-reproductieve gezondheidszorg, preventie van tienerzwangerschappen, abortus, suïcide, alcohol en drugsgebruik, en criminaliteit. Om een gedegen beleid te ontwikkelen voor deze doelgroep zal bovendien aandacht besteed moeten worden aan de verbetering van het Jeugdstrafrecht (goedkeuring wetgeving inzake alternatieve straffen, noodzaak van snelrecht t.b.v. jeugdigen, het aanstellen van een aparte kinderen jeugdrechter en een tweede officier van justitie voor Jeugd en zedenzaken, en meer aandacht voor nazorg en rehabilitatie van jeugdigen die met de justitie in aanraking zijn gekomen). Verder dient de penitentiaire regelgeving te worden aangepast en dienen er duidelijke richtlijnen te komen voor het insluiten en vervolgen van minderjarigen. Het instellen van een onafhankelijke Commissie van Toezicht voor de jeugdinstellingen is noodzakelijk. Ten slotte moet het beleid zich richten op vakopleidingen (speciaal voor vroegtijdige schoolverlaters), beroepsopleidingen (rekening houdend met de mogelijkheden op de arbeidsmarkt) en voldoende werkgelegenheid, trainingen voor jonge ondernemers, economische verzelfstandiging, huisvesting en de ontwikkeling van talenten op het gebied van sport, kunst, muziek en cultuur. Hierbij zal rekening gehouden moeten worden met genderaspecten en de regionale spreiding van de mogelijkheden voor jeugdigen zodat optimale participatie van alle jeugdigen mogelijk wordt. Beleidsdimensie Kwetsbare kinderen Doel: Sociale ongelijkheid, marginalisatie en discriminatie minimaliseren door specifieke aandacht te besteden aan deze doelgroep en hun mogelijkheden tot participatie te optimaliseren. Tot deze doelgroep behoren o.a. Kinderen uit disfunctionele gezinnen (ouders die verslaafd zijn, psychisch gestoord) Kinderen die in armoede opgroeien Kinderen met een beperking Weeskinderen Kinderen met chronische ziekten (Diabetes, HIV) 9 9

Kinderen die niet opgroeien bij het gezin van origine (zonder vaste woon- verblijfplaats) Kinderen van migranten (kinderen in de grensgebieden en van buitenlanders) Kinderen die arbeid verrichten Kinderen die slachtoffer zijn van geweld (trauma s) Kinderen in tehuizen en internaten Beleidsprioriteiten betreffen o.a. decentralisatie van dienstverlening voor deze doelgroep zodat de zorg bereikbaar wordt en mogelijkheden voor rehabilitatie vergroot worden; uitbreiding en capaciteitsversterking van de dienstverleners, optimaliseren van de geestelijke gezondheidszorg (crisisopvang en begeleiding), instelling Kinderombudsbureau (klachtenbureau). Daarnaast zijn onderzoek en wet- en regelgeving prioriteit. Beleidsdimensie Bestrijding Geweld Doel: Elk kind zal een menswaardig bestaan leiden, vrij van geweld, misbruik, verwaarlozing, onderdrukking, exploitatie en discriminatie, door voorziening van wet- en regelgeving, en voor de doelgroep toegankelijke medische en sociale diensten die bescherming, preventie, begeleiding, rehabilitatie en participatie mogelijk maken. Het betreft alle vormen van geweld en exploitatie t.w.: Lichamelijk geweld (uitbannen van lijfstraffen) Emotioneel of geestelijk geweld Seksueel geweld Verwaarlozing (fysiek en emotioneel) Huiselijk geweld Economisch geweld (kinderarbeid; seksuele exploitatie; drugs) Kinderhandel, kinderpornografie en kinderprostitutie Beleidsprioriteiten betreffen wet- en regelgeving, capaciteitsversterking van dienstverleners (medici, leerkrachten, opvoedkundigen, politiefunctionarissen enz.), crisisopvang en professionele begeleiding en rehabilitatie mogelijkheden voor slachtoffers, realisatie van een centraal meldpunt en coördinatie van de hulpverlening. In het kader van preventie zal verder aandacht besteed worden aan gezinscoaching en ouderbegeleiding (opvoedingsondersteuning), voorlichting en educatie (i.h.b. de traditionele autoriteiten), en de media ( realiseren van een gedragscode). Voor kinderen die slachtoffer zijn, zullen speciale verhoorstudio s opgezet worden (video-verhoor). Om een grotere veiligheid van de burger (het kind) te garanderen zal ook het Korps van buurtmanagers uitgebreid moeten worden. 10 10

Beleidsdimensie Ontwikkelingskansen Doel: Garanties bieden en erop toezien dat alle kinderen en adolescenten in stad, district en binnenland voldoende mogelijkheden aangeboden krijgen om op volwaardige wijze te kunnen deelnemen aan de samenleving v.w.b. scholing en arbeid. Het onderwijsbeleid moet in de curricula meer aandacht besteden aan mensenrechten, vrouwen- en kinderrechten, taal, normen en waarden, nationale waarden, helden, producten en rijkdommen, vrede, vriendschap en verdraagzaamheid, waardering voor het milieu, cultuur (kunst, muziek, dans, drama, kunstnijverheid) en sport. Het kind wordt dan ruimer gevormd en is beter in staat de kansen geboden op verschillende gebieden te benutten. Decentralisatie van de mogelijkheden is hierbij noodzakelijk. Daarnaast zullen evenementen en toernooien georganiseerd moeten worden om nationale competitie te stimuleren, zodat sportprestaties steeds meer aan internationale eisen voldoen. Beleidsprioriteiten betreffen het ontwikkelen en uitvoeren van voorlichtingsprogramma s over ontwikkelingsmogelijkheden en signalen van knelpunten, rekening houdend met taal, cultuur, niveau, enz. van de doelgroepen. Het ontwikkelen en aanbieden van programma s voor het begeleiden van ouders/verzorgers van kinderen en adolescenten die een tweede kans behoeven. 11 11

2. Beleidsdimensie I: Early Childhood Development (ECD) (Vroege ontwikkeling van het kind) ECD Feiten Aantal kinderen < 5 jr.: 24.340, d.i. ca. 5 % totale bevolking Geboorte registratie 96,6% / binnenland 93,3% IMR per 1.000 : 19 <5 MR per 1.000 : 25 MM per 100.000 : 80 Alle kinderen in de vitale levensperiode van 0-9 jaar dienen een goede start te krijgen en optimale ontwikkelingskansen ter ontplooiing van de capaciteiten en competenties, om het basisonderwijs effectief af te ronden, goede sociale vaardigheden aan te leren, en een nationale en culturele identiteit te ontwikkelen. Coördinatie Ministerie van Volksgezondheid, met ondersteuning van de ECD unit van het MINOV. Tienerzwangerschappen (10-19 jaar): 1.550 Laag geboorte gewicht: 13,9 % Ondervoeding <5 jr.: 5,8% Doodsoorzaken kinderen 1-4 jaar: externe oorzaken (ongelukken, verdrinking enz), infectieziekten Voorschoolse educatie (Peuter en kleuteronderwijs): 38,5% Kinderen met ten minste één beperking (2-9 jr.):23,7% Kinderen slachtoffer van ernstige vorm van kindermishandeling (2-14 jr.): 10 % Doel ECD-beleid De ontwikkeling van kinderen in de leeftijdsfase 0-9 jaar te waarborgen, zodat elk kind in die eerste levensjaren de kans heeft om alle vaardigheden te ontplooien om met succes het basisonderwijs af te ronden en zich in de periode erna te ontwikkelen tot een volwassene die productief kan participeren in de samenleving/maatschappij en in de wereld. Huidige situatie Wetenschappelijk onderzoek (psychologie, neurologie en economie) heeft bewezen dat de eerste levensjaren het fundament vormen voor de ontwikkeling van het kind. De snelle ontwikkeling van de hersencellen in de vroege levensjaren legt de basis voor de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling van het kind en de optimale ontplooiing van zijn/haar potentie. De hersenontwikkeling in de eerste levensjaren beïnvloedt ook de mentale en fysieke gezondheid, en legt de basis voor het sociaal gedrag als volwassene. Wet en regelgeving m.b.t. Ondanks het relatief kleine aantal kinderen dat jaarlijks geboren kinderopvang in concept, ECD standaarden ontwikkeld, maar wordt in Suriname (< 10.000) is de zuigelingen- en kindersterfte nog niet van kracht. relatief hoog, zeker in vergelijking met landen in de regio. In het streven om de MDG s te halen, zal het terugdringen van de kindersterfte een van de beleidsprioriteiten moeten vormen. Veel van de doodsoorzaken van kinderen tussen 1-4 jaar zijn namelijk te voorkomen door de implementatie van een efficiënt ECD-beleid. De sociaal-emotionele en cognitieve vaardigheden die kinderen ontwikkeld hebben in de eerste levensjaren bepalen wat, hoe en hoeveel ze op school leren. Interactie met de omgeving en de kwaliteit van de zorg in die periode zijn essentieel voor de optimale ontwikkeling van het kind. Een qua vaardigheden volledig 12 12

ontplooid kind is lichamelijk gezond, mentaal alert, intellectueel goed ontwikkeld, emotioneel stabiel, veerkrachtig, creatief, sociaal competent, en cultureel en nationaal bewust. Bijzondere aandachtsgebieden van het ECD-beleid De prenatale begeleiding van a.s. ouders Gezinsbegeleiding van risico-gezinnen (met speciale aandacht voor tienermoeders) De bevalling Het eerste levensjaar De peuterjaren (1-3 jr.) De kleuterjaren (4-5 jr.) Onderbouw basisschool (6-9 jr.) Uitdagingen Volgens het Kinderrechtenverdrag hebben ouders en de overheid de verantwoordelijkheid om de ontwikkelingskansen van elk kind vanaf de geboorte te optimaliseren en bescherming te garanderen. Om dit te bereiken is het nodig de ontwikkeling van elk kind vanaf de geboorte te monitoren. Wat nu ontbreekt, is een registratie- en volgsysteem om een dergelijke monitoring uit te voeren en onderzoek over langere periodes mogelijk te maken. Een efficiënt registratie- en volgsysteem produceert betere afstemming van de verschillende instanties waarmee het kind in deze levensfase te maken krijgt (ziekenhuis, consultatiebureau, gezondheidsdiensten, crèche, school, enz.) om het kind sneller, effectiever en op verantwoorde wijze te helpen wanneer problemen zich mochten voordoen. Uiteraard zal een dergelijk systeem of instrument zodanig beheerd en beveiligd moeten zijn dat de beschikbare informatie niet voor een ieder toegankelijk is. Er is ook onvoldoende spreiding van gekwalificeerd personeel en onvoldoende integratie van de diensten. De dienstverlening op de consultatiebureaus beperkt zich thans tot groei- en gewichtscontrole en vaccinatie in het eerste levensjaar, terwijl de monitoring van de ontwikkeling ten minste tot en met het derde jaar gegarandeerd moet zijn. Voorwaarden ECD vereist een holistische (multisectoriële) benadering, een goede coördinatie en monitoring. De diensten moeten op elkaar zijn afgestemd en bereikbaar zijn voor opvoeders, zodat adequaat ingespeeld wordt op de behoeften van het jonge kind. Om een kwalitatief goede dienstverlening te garanderen is het nodig dat al het personeel in de gezondheidszorg voortdurend bij- en nascholingscursussen kan volgen. Voorts zal een team van ECD-promotors zorg moeten dragen voor wijkactiviteiten en huisbezoeken om de ontwikkeling van het kind in de eigen omgeving te kunnen volgen. In geval van ontwikkelingsstoornissen en beperkingen bij jonge kinderen zal geïntegreerde specialistische hulpverlening in een zeer vroeg stadium op gang gebracht moeten worden (Early Childhood Initiative). 13 13

Deelgebieden 1. Preventie Er zullen preventieve beleidsmaatregelen getroffen worden om aan kinderen van 0-9 jaar, hun ouders en andere opvoeders te garanderen dat een goede basis wordt gelegd om elk kind de kans te geven zijn/haar vaardigheden optimaal te ontwikkelen. Verwachte resultaten: Alle kinderen zijn vanaf de geboorte geregistreerd in een nationaal volgsysteem met een IDnummer; het registratiesysteem wordt zodanig beheerd dat kinderen sneller, effectiever en op verantwoorde wijze geholpen kunnen worden indien problemen zich voordoen. Risico-inventarisatie van moeder, kind en gezin is gestandaardiseerd binnen de multisectoriële dienstverlening; moedersterfte, neonatale en zuigelingensterfte nemen per jaar af. Het Early Childhood Initiative programma voor vroegtijdige interventies bij ontwikkelingsachterstanden, -stoornissen en/ of beperkingen is in werking. Het Early Head Start programma voor motivatie van vroegtijdige aanmelding, informatie en ondersteuning van aanstaande ouders (moeders). Dit programma zal vanaf medio 2013 worden uitgevoerd door het kabinet van de First Lady in samenwerking met de Foundation for Human Development/BKO. Landelijke preventieprogramma's zijn in werking en een team van ECD-promotors is inzetbaar per ressort/district. Een ieder is goed geïnformeerd over en op de hoogte van het belang van ECD; programma's zijn afgestemd op relevante doelgroepen (taal en taalgebruik, gebruikte media, enz.). 2. Bescherming Nationaal zijn er voldoende specifieke maatregelen van kracht ter bescherming van elk kind in deze vitale fase van ontwikkeling. Verwachte resultaten: Wet- en regelgeving volgens ECD-standaarden t.b.v. crèches en kinderopvanginstellingen en het basisonderwijs zijn van kracht, met een goed functionerend controleapparaat en een deskundige monitoring-unit. Ouders worden bij wet verantwoordelijk en aansprakelijk gesteld voor de zorg en opvoeding van hun kinderen. Ouderschapsverlof is bij wet geregeld voor alle ouders. Het toepassen van lijfstraffen in alle kinderopvangcentra en binnen het onderwijs is strafbaar. Dienstverlening is multisectorieel, gedecentraliseerd, bereikbaar, deskundig en betaalbaar voor ouders en opvoeders. Bijzondere maatregelen i.v.m. sanitaire voorzieningen, watervoorziening, luchtverontreiniging, enz. zijn van kracht. Voeding en voedselvoorziening van moeder en het jonge kind zijn gegarandeerd. 14 14

3. Begeleiding Ondersteuning en begeleiding zullen moeten worden geboden aan ouders en opvoeders van kinderen in de leeftijd van 0-9 jaar, zodat de ontwikkeling van deze kinderen optimaal kan verlopen en noodzakelijke interventies zo vroeg mogelijk kunnen plaatsvinden. Verwachte resultaten: Er is vroegtijdige onderkenning en professionele, multisectoriële begeleiding van kinderen met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of beperking; hoogbegaafde kinderen; kinderen met bijzondere talenten; hun ouders en andere opvoeders. Professionele multisectoriële begeleiding van de (a.s.) ouders is beschikbaar vanaf de 13e week van de zwangerschap tot en met het derde levensjaar, met speciale aandacht voor meerlingen en kinderen met een beperking. Er is landelijke gezinsbegeleiding voor disfunctionele gezinnen op districts- en ressortniveau. Er zijn landelijke stimulatieprogramma s via de media, gericht op de doelgroep. Opvoedingsondersteuningsprogramma s zijn bereikbaar en betaalbaar voor alle opvoeders. Under-3 clinics zijn functioneel en worden bemenst door voldoende en capabele dienstverleners. Dienstverlening is multisectorieel, gedecentraliseerd, bereikbaar en betaalbaar voor ouders en opvoeders, o.a. one stop desk bij het consultatiebureau. 4. Rehabilitatie Vroegtijdige en professionele hulpverlening zullen bereikbaar gemaakt worden voor alle kinderen (0-9 jaar) met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of een beperking. Verwachte resultaten: Kinderen met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of beperking ontvangen vroegtijdige, deskundige hulp, zodat ze hun hoogst mogelijke ontwikkelingsniveau kunnen behalen. Kinderen met een (geringe) mentale beperking worden zoveel mogelijk binnen het normale basisonderwijs geïntegreerd. Adequate aanpassingen (gebouwen, transport, infrastructuur) maken het mogelijk dat kinderen met een fysieke beperking verantwoord kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven. De opvang- en begeleidingsmogelijkheden voor kinderen met een beperking zijn uitgebreid en versterkt. Er zijn voldoende maatschappelijk werkers opgeleid en beschikbaar voor de maatschappelijke (gezins)begeleiding. 15 15

5. Participatie Kinderen vanaf de geboorte tot en met de leeftijd van 9 jaar zijn zoveel mogelijk in staat om al hun vaardigheden te ontwikkelen, zodat ze optimaal kunnen participeren in het gezin, de familie en hun omgeving, en hun intrede in, en het doorlopen van het basisonderwijs probleemloos kan verlopen. Verwachte resultaten: Er is optimale participatie van kinderen (0-9jr) in sport, recreatie, kunst en culturele activiteiten. Jonge kinderen (0-9 jr.) zijn ook in staat hun stem te laten horen in het openbaar. Monitoring en Evaluatie Er zal door de presidentiële werkgroep in overleg met het Ministerie van Volksgezondheid een monitoring-instrument worden ontwikkeld dat naar alle stakeholders zal worden gestuurd. In 2013 zal elke 4-5 maanden een consultatieronde plaatsvinden met alle betrokken ECD stakeholders voor aanpassing en verdere integratie van het instrument. Stakeholders - Het Kabinet van de First Lady - Ministerie van Volksgezondheid (BOG: Family Health en MOB) - Ministerie van Binnenlandse Zaken (CBB) - Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (ECD unit, relevante afdelingen, Inspecties en Bureaus, VVOB, BEIP, scholen) - Ministerie van Sociale Zaken en Volkshuisvesting, onderdirectoraat KMW - Ministerie van Jeugd- en Sportzaken (Tienermoeder programma) - Ministerie Regionale Ontwikkeling (DC, Districtsraden, Ressortraden, BO s, dorpsbesturen) - Dorpsbestuur e/o BO s in het binnenland (aangifte en registratie van kinderen) - Vroedvrouwen - Consultatiebureaus - Ziekenhuizen (moeder- en kindzorg) - St. Medische Zending Primary Health Care Suriname - St. Regionale Gezondheidsdienst - St. Projekten Protestants-Christelijk Onderwijs (PCOS) - St. Sucet - Andere relevante organisaties 16 16

ECD Beleidsdimensie ECD Beleidsdimensie De ontwikkeling van kinderen in de leeftijdsfase 0-9 jaar te waarborgen, zodat elk kind in die eerste levensjaren de kans heeft om alle vaardigheden te ontplooien om met succes het De ontwikkeling basisonderwijs van kinderen af te ronden in de en leeftijdsfase zich in de periode 0-9 jaar erna te waarborgen, te ontwikkelen zodat tot een elk kind volwassene in die eerste die productief levensjaren kan de participeren kans heeft in om de alle samenleving/maatschappij vaardigheden te ontplooien in om de met wereld succes het basisonderwijs af te ronden en zich in de periode erna te ontwikkelen tot een volwassene die productief kan participeren in de samenleving/maatschappij en in de wereld Verwachte resultaten Strategische acties Verantwoordelijken/ Partners Uitdagingen, veronderstellingen e/o risico's Verwachte resultaten Strategische acties Verantwoordelijken/ Partners Uitdagingen, veronderstellingen e/o risico's 1. Preventie 1. Preventie Er zullen preventieve beleidsmaatregelen getroffen worden Er zullen preventieve om beleidsmaatregelen aan kinderen van getroffen 0-9 jaar, worden hun ouders om aan en kinderen andere van opvoeders 0-9 jaar, te hun garanderen, ouders en andere dat een opvoeders goede basis te wordt gelegd garanderen, om elk dat kind een de goede kans te basis geven wordt zijn/haar gelegd om vaardigheden elk kind de kans optimaal te geven te ontwikkelen. zijn/haar vaardigheden optimaal te ontwikkelen. Een ieder is goed geïnformeerd over en op de hoogte Een ieder van is het goed belang geïnformeerd van ECD; over programma's en op de zijn afgestemd hoogte van op het relevante belang van doelgroepen ECD; programma's (taal en zijn taalgebruik, afgestemd op gebruikte relevante media, doelgroepen enz.). (taal en taalgebruik, gebruikte media, enz.). Het ontwikkelen en uitvoeren van programma's Het ontwikkelen via en de uitvoeren media en de van instellingen (voorlezen, programma's veiligheid, via de media grenzen, de belonen, instellingen positief (voorlezen, opvoeden veiligheid, enz.) grenzen, belonen, positief opvoeden enz.) VG, SOZAVO, MINOV, media, nietoverheidspartners VG, SOZAVO, MINOV, media, nietoverheidspartners De programma's worden niet (goed) uitgevoerd en missen De programma's hun doel worden niet (goed) uitgevoerd en missen hun doel Alle kinderen zijn vanaf de geboorte geregistreerd in een nationaal volgsysteem met een ID-nummer; het registratiesysteem wordt zodanig beheerd dat Alle kinderen zijn vanaf de geboorte geregistreerd in een nationaal volgsysteem met een ID-nummer; het kinderen registratiesysteem sneller, effectiever wordt zodanig en op beheerd verantwoorde dat wijze kinderen geholpen sneller, kunnen effectiever worden op indien verantwoorde problemen zich wijze voordoen geholpen. kunnen worden indien problemen zich voordoen. Risico-inventarisatie van moeder, kind en gezin is gestandaardiseerd binnen de multisectoriële dienstverlening; moedersterfte, neonatale en Risico-inventarisatie van moeder, kind en gezin is gestandaardiseerd binnen de multisectoriële zuigelingensterfte dienstverlening; moedersterfte, nemen per jaar neonatale af. en zuigelingensterfte nemen per jaar af. Het Early Childhood Initiative programma is in werking Het Early Childhood Initiative programma is in werking Het baby-friendly hospital protocol wordt uitgevoerd door Het baby-friendly al de ziekenhuizen hospital protocol wordt uitgevoerd door al de ziekenhuizen Het Early Head Start Programma is in werking Het Early Head Start Programma is in werking Een efficiënt registratie- en volgsysteem opzetten (in samenwerking met CBB) om een Een efficiënt registratie- en volgsysteem betere opzetten afstemming (in samenwerking te garanderen met CBB) van om de een instanties betere afstemming waarmee te het garanderen kind te maken van de krijgt (ziekenhuis, instanties waarmee consultatiebureau, het kind te maken krijgt gezondheidsdiensten, (ziekenhuis, consultatiebureau, crèche, school, enz.) gezondheidsdiensten, crèche, school, enz.) Regelmatige, deskundige begeleiding voor moeders vanaf de 13de week van de Regelmatige, deskundige begeleiding voor zwangerschap; moeders vanaf dataverzameling de 13de week van en de publicatie door zwangerschap; het Ministerie dataverzameling van Volksgezondheid en publicatie VG BIZA, VG, MINOV, nietoverheidspartners BIZA, VG, MINOV, nietoverheidspartners Voorlichting door het Ministerie en begeleiding van Volksgezondheid van VG tienersmoeders/- Voorlichting begeleiding ouders over van prenatale ontwikkeling, tienersmoeders/- bevalling ouders over en hun prenatale verantwoordelijkheden ontwikkeling, bevalling als en a.s. hun ouder. VG, MINOV, ECD netwerk verantwoordelijkheden als a.s. ouder. VG, MINOV, ECD netwerk Het ontwikkelen en uitvoeren van een ECI (Early Childhood Initiative) programma voor Het ontwikkelen en uitvoeren van een ECI vroegtijdige (Early Childhood interventies Initiative) bij programma voor ontwikkelingsachterstanden, vroegtijdige interventies bij -stoornissen en/ ontwikkelingsachterstanden, -stoornissen en/ of beperkingen. VG, SOZAVO, MINOV of beperkingen. VG, SOZAVO, MINOV Het ontwikkelen en uitvoeren van babyfriendly hospital protocollen en protocollen Het registratiesysteem wordt zo snel mogelijk ontwikkeld Het registratiesysteem en uitgeprobeerd; wordt zo het snel beheer mogelijk ervan is efficiënt ontwikkeld en en garandeert uitgeprobeerd; dat vertrouwelijke het beheer ervan data niet is wordt efficiënt prijsgegeven en garandeert aan dat niet-bevoegden vertrouwelijke data niet wordt prijsgegeven aan niet-bevoegden Het Ministerie van Volksgezondheid is in staat om de data Het Ministerie jaarlijks te van publiceren Volksgezondheid om begeleiding is in staat en om de monitoring data jaarlijks mogelijk te publiceren te maken. om begeleiding en monitoring mogelijk te maken. Ontwikkelen van op maat gesneden programma's rekening Ontwikkelen houdend van op met maat culturele gesneden diversiteit programma's rekening houdend met culturele diversiteit Het ECI wordt niet uitgevoerd of de financiering van het programma Het ECI wordt is niet op uitgevoerd tijd beschikbaar of de financiering van het programma is niet op tijd beschikbaar Het ontwikkelen en uitvoeren van babyfriendly vroegtijdige hospital protocollen interventies en bij protocollen voor ontwikkelingsachterstanden, voor vroegtijdige interventies -stoornissen bij en/ of ontwikkelingsachterstanden, beperkingen. -stoornissen en/ VG Ziekenhuizen voeren de protocollenn niet (goed) uit of beperkingen. VG Ziekenhuizen voeren de protocollenn niet (goed) uit Het ontwikkelen en uitvoeren van een Early Head Start programma ontwikkeld voor vroegtijdige interventies t.g.v. Het ontwikkelen en uitvoeren van een Early Head Start programma ontwikkeld voor ontwikkelingsachterstanden,- vroegtijdige interventies t.g.v. stoornissen en/of ontwikkelingsachterstanden,- beperkingen in samenwerking stoornissen met de First en/of Lady beperkingen in samenwerking met de First Lady VG, Kabinet van de First Lady, FHD/BKO, VG, Kabinet IDB, CBvS van de First Lady, FHD/BKO, IDB, CBvS Integratie van het programma in het beleid van betrokken Integratie van ministeries het programma na de pilot in het fase. beleid van betrokken ministeries na de pilot fase. 17

2. Bescherming Nationaal zijn er voldoende specifieke maatregelen van kracht ter bescherming van elk kind in deze vitale fase van ontwikkeling. Landelijke preventieprogramma's zijn in werking en een team van ECD-promotors is inzetbaar per ressort/district Een ieder is goed geïnformeerd over en op de hoogte van het belang van ECD en past het toe. Wet- en regelgeving volgens ECD-standaarden t.b.v. crèches en kinderopvanginstellingen en het basisonderwijs zijn van kracht, met een goed functionerend controleapparaat en een deskundige monitoring-unit Ouders worden bij wet verantwoordelijk en aansprakelijk gesteld voor de zorg en opvoeding van hun kinderen. Ouderschapverlof is bij wet geregeld voor alle ouders. Het toepassen van lijfstraffen in kinderopvangcentra en binnen het onderwijs is strafbaar. Dienstverlening is multisectorieel, gedecentraliseerd, bereikbaar, deskundig en betaalbaar voor ouders en opvoeders. Opvoedingsondersteuningsprogramma's zijn ontwikkeld, aangepast aan culturele context en district. Gevallen van post-partum depressie en/of postnatale psychose worden op deskundige manier aangepakt Bijzondere maatregelen i.v.m. sanitatie, watervoorziening, luchtverontreiniging, enz. zijn van kracht. Het opzetten van landelijke preventieprogramma's voor screening van laag geboortegewicht, ondervoeding, obesitas, HIV overdracht, vroegtijdige gehoorscreening en ontwikkelingsscreening, naast de gebruikelijke controles; het identificeren van risicogezinnen VG, RO Regelmatige informatie over het belang van voorschoolse educatie via de media via programma's die zijn afgestemd op relevante doelgroepen (taal en taalgebruik, gebruikte media, enz.).. De dienstverleners zijn niet in staat alle screeningen te doen (door gebrek aan tijd, opleiding e/o inzicht) en er zijn onvoldoende ECD promoters voor het werk op ressort- en gemeenschapsniveau Relevante ministeries, IDB, Media Ontwikkelen van op maat gesneden programma's rekening houdend met culturele diversiteit Het installeren van een deskundig functionerend controleapparaat en monitoring unit om de kinderopvangcentra te controleren en begeleiden SOZAVO, DNA, JusPol Het controleapparaat is niet in staat het werk te doen Relevante wet formuleren en indienen bij DNA DNA, SOZAVO, JusPol DNA handelt de benodigde wetgeving vlot af Lobby bij bedrijfsleven, vakbonden, DNA en andere stakeholders, relevante wet formuleren en indienen bij DNA ECD stakeholders; DNA; bedrijsfleven, vakbonden Het bedrijfsleven en andere stakeholders zien het nut niet in van ouderschapsverlof vanwege de lange periode van afwezigheid en eventueel het ontbreken van financien bij kleine ondernemingen Relevante wet formuleren en indienen bij DNA; controle uitvoeren op naleving van de wet MINOV, SOZAVO, DNA, JusPol Decentralisatie van dienstverlening naar alle districten; regelmatig onderzoek i.v.m. de noodzaak voor extra e/of specifieke beschermende maatregelen. VG, ECD stakeholders, SoZaVo De relevante wet wordt vlot ingediend bij en afgehandeld door DNA; controle op naleving door de bevoegde instanties vindt daadwerkelijk plaats Dienstverlening is niet beschikbaar in alle ressorten of gemeenschappen Het ontwikkelen en uitvoeren van voorlichtingsprogramma's om maatregelen te treffen om de veiligheid van het kind in en rond het huis/woonomgeving te garanderen ECD stakeholders De voorlichting komt niet van de grond of de programma's slaan niet aan Het uitvoeren van vroegtijdige, deskundige ondersteuning voor gevallen van post-partum depressie en/of een post-natale psychose VG Hulpverleners moeten in staat zijn post-partum depressie en of post-natale psychose te herkennen en erkennen Onderzoek naar en het invoeren van beschermende maatregelen tegen kwikvervuiling en luchtvervuiling; voorlichting over nadelige gevolgen voor vooral zwangeren en jonge kinderen ATM, VG, DNA Benodigde wetgeving wordt vlot ingediend bij en afgehandeld door DNA; controle vindt daadwerkelijk plaats en voorlichting komt goed van de grond en slaat aan 18

3. Begeleiding Ondersteuning en begeleiding worden geboden aan ouders en opvoeders van kinderen in de leeftijd van 0-9 jaar, zodat de ontwikkeling van deze kinderen optimaal kan verlopen en noodzakelijke interventies zo vroeg mogelijk kunnen plaatsvinden. 4. Rehabilitatie Voeding en voedselvoorziening van moeder en het jonge kind zijn gegarandeerd. Opleidingsmogelijkheden t.b.v. maatschappelijk werkers zijn versterkt en uitgebreid Dienstverlening is multisectoriaal, gedecentraliseerd, bereikbaar en betaalbaar voor ouders en opvoeders (o.a. one-stop desk bij het consultatiebureau). Er is vroegtijdige onderkenning en professionele begeleiding van kinderen met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of beperking; hoogbegaafde kinderen; kinderen met bijzondere talenten; hun ouders en andere opvoeders. Professionele multisectoriële begeleiding van de (a.s.) ouders is beschikbaar vanaf de 13e week van de zwangerschap tot en met het derde levensjaar, met speciale aandacht voor meerlingen en kinderen met een beperking. Moeder- en kindzorg begeleidt gevallen van postpartum depressie en/of postnatale psychose Er is landelijke gezinsbegeleiding voor disfunctionele gezinnen op ressortniveau Er zijn landelijke stimulatie-programma s via de media, gericht op de doelgroep. Opvoedingsondersteuningsprogramma s zijn bereikbaar en betaalbaar voor alle opvoeders Under-3 clinics zijn functioneel en worden bemenst door voldoende capabele dienstverleners Dienstverlening is multisectorieel, gedecentraliseerd, bereikbaar en betaalbaar voor ouders en opvoeders, o.a. one stop desk bij het consultatiebureau. Voorlichtingsprogramma's over goede voeding; het garanderen van kwaliteit en constante aanvoer van babyvoeding VG Voorlichting is constant en aangepast aan cultuur, taal, enz. En slaat aan Het garanderen van regelmatige bij- en nascholing van dienstverleners VG, SOZAVO, MINOV Bij- en nascholing van dienstverleners vindt niet constant plaats Ontwikkelen van op maat gesneden programma's Het ontwikkelen en uitvoeren van voorlichtingsprogramma's om bezoek aan consultatiebureaus te bevorderen VG rekening houdend met culturele diversiteit Het ontwikkelen en uitvoeren van landelijke, gedecentraliseerde opvoedingsondersteuningsprogramma's voor positief opvoeden (aangepast aan de lokale context) VG, SOZAVO, MINOV De opvoedingsondersteuningsprogramma's zijn niet aangepast aan de lokale context en bereiken de doelgroep niet Gezinsbegeleiding voor disfunctionele gezinnen op ressort- en gemeenschapsniveau en optimale afstemming tussen de verschillende dienstverleners van het gezin. (Multisectorale begeleiding) VG, ECD netwerk Er zijn onvoldoende professioneel opgeleide gezinsbegeleiders Vroegtijdige herkenning en deskundige ondersteuning voor gevallen van postpartum depressie en/of een postnatale psychose VG De dienstverleners zijn niet in staat om tijdig in te grijpen e/o door te verwijzen Decentralisatie van de dienstverlening tot ressortniveau en, indien mogelijk naar gemeenschapsniveau; opleidingen bij- en nascholing voor dienstverleners op ressort- en gemeenschapsniveau VG, SOZAVO Decentralisatie van de dienstverlening vindt niet plaats; de scholing van diensverleners op ressort- en gemeenschapsniveau vindt niet plaats; er zijn onvoldoende dienstverleners beschikbaar op ressorten gemeenschapsniveau Het ontwikkelen en uitvoeren van Surinaamse stimulatieprogramma's voor peuters ECD stakeholders, media Er is geen continuiteit in de stimulatieprogramma's Ontwikkelen van Surinaame opvoedingsondersteuningsprogramma's VG, ECD stakeholders Bij en na- scholing en uitbreiding staf bij consultatiebureaus; er worden steeds meer kinderen in de leeftijd 1-3 jr gezien door consultatiebureaus VG Ontwikkelen van op maat gesneden programma's rekening houdend met culturele diversiteit De consultatiebureaus zijn niet in staat om under-3 clinics in stand te houden (vanwege onderbemensing, financiering, plaatsgebrek, enz.) Versterking van het kader door costante, versterkte opleidingen, bij- en nascholing VG, MINOV, SOZAVO Bewustwording van de dienstverleners van de noodzaak van een one stop desk bij het consultatiebureau 19

4. Rehabilitatie Vroegtijdige en professionele hulpverlening zijn bereikbaar voor alle kinderen (0-9 jr.) met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of een beperking. 5. Participatie Under-3 clinics zijn functioneel en worden bemenst door voldoende capabele dienstverleners Dienstverlening is multisectorieel, gedecentraliseerd, bereikbaar en betaalbaar voor ouders en opvoeders, o.a. one stop desk bij het consultatiebureau. Kinderen met een ontwikkelingsachterstand, - stoornis of beperking ontvangen vroegtijdige, deskundige hulp, zodat ze hun hoogst mogelijke ontwikkelingsniveau kunnen behalen. Kinderen met een (geringe) mentale beperking integreren zoveel mogelijk binnen het normaal basisonderwijs. Adequate aanpassingen (gebouwen, transport, infrastructuur) maken het mogelijk dat kinderen met een fysieke beperking verantwoord kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven. De opvang- en begeleidingsmogelijkheden voor kinderen met een beperking zijn uitgebreid en versterkt. Er zijn voldoende maatschappelijk werkers opgeleid en beschikbaar voor de maatschappelijke (gezins)begeleiding. Het grote publilek is zich bewust van de mogelijkheden voor hulpverlening en begeleiding voor kinderen met een ontwikkelingachterstand of - stoornis Er is optimale participatie van kinderen (0-9jr) in sport, recreatie kunst en culturele activiteiten Jonge kinderen (0-9 jr) zijn ook in staat hun stem te laten horen in het openbaar. Bij en na- scholing en uitbreiding staf bij consultatiebureaus; er worden steeds meer kinderen in de leeftijd 1-3 jr gezien door consultatiebureaus VG Versterking van het kader door costante, versterkte opleidingen, bij- en nascholing VG, MINOV, SOZAVO Speciale holistische behandelplannen voor elk kind met een beperking VG, MINOV, SoZaVO Het voorbereiden van wet- en regelgeving om speciale kinderen in regulier onderwijs toe te laten; regelmatige data- en informatieverzameling m.b.t. speciale kinderen in het regulier onderwijs MINOV Besprekingen met relevante afdelingen van MINOV en relevante particuliere en religieuze schoolbesturen om aanpassingen te plegen en speciale kinderen in regulier onderwijs op te vangen en te begeleiden MINOV, niet-overheidspartners Training, bijscholing en nascholing t.b.v. gezinsbegeleiding (o.a. logopedisten, remedial teachers, bewegingstherapeuten, speltherapeuten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, psychologen en orthopedagogen). MINOV, VG, ECD netwerk Training, bij- en nascholing en plaatsing van voldoende hulpverleners per district/ressort en gemeenschap SoZaVo, AHKCO Regelmatige informatie en educatieve programma's t.b.v. ouders, opvoeders, dienstverleners en de bevolking afgestemd op behoeften, taal, kennis, enz. ECD netwerk, media Deelname van kinderen met een ontwikkelingsachterstand, -stoornis of een beperkingin aan evenementen, waarbij hun prestaties worden getoond en zij de kans krijgen hun mening te geven. MINOV, SOZAVO Het ontwikkelen en uitzenden van programma s voor ECD-bewustwording, waaraan kinderen (0-9 jr) meewerken en via de media hun mening kunnen geven. MINOV, ECD netwerk De consultatiebureaus zijn niet in staat om under-3 clinics in stand te houden (vanwege onderbemensing, financiering, plaatsgebrek, enz.) Bewustwording van de dienstverleners van de noodzaak van een one stop desk bij het consultatiebureau Kinderen met een ontwikkelingsachterstand worden niet op tijd ontdekt Aanpassing onderwijswet en onderwijs speciaal onderwijs en voldoende capabele leerkrachten De onderwijsdiensten zijn niet in staat om speciale kinderen te accommoderen en te begeleiden Er zijn onvoldoende deskundigen om op verantwoorde manier de training, bij- en nascholing uiut te voeren Certificering van maatschappelijke werkers en controle op de kwaliteit van de dienstverlening Voorlichting is constant en aangepast aan cultuur, taal, enz. en slaat aan Acceptatie van een ieder dat jonge kinderen in staat zijn om te participeren en sport, kunst en culturele activiteiten Acceptatie van een ieder dat jonge kinderen in staat zijn om te hun mening te geven 20