INLEIDING EN INVENTARIS GEMEENTELIJK DISTRIBUTIEBEDRIJF VAN LEVENSMIDDELEN EN GOEDEREN in de jaren 1914-1920
INLEIDING Het distributiearchief zoals dat in het gemeentearchief was terecht gekomen, bestond uit een mengelmoes van grote en kleine stapeldozen, pakken, bundels, opbergmappen, brieforders en een groot aantal losse delen van de boekhouding en administratie van het levensmiddelenbureau, later gemeentelijk levensmiddelenbedrijf. Om deze chaos van boeken en papieren, indertijd ruw bijeengegaard en naar het gemeente archief overgebracht, enigszins op orde te brengen was lang geen gemakkelijke taak. Veel gemak ondervond ik van bestudering van het uitvoering artikel van M.G.G. Pekelharing in het Economisch Historisch Jaarboek, zesde deel, 1920 over De gemeente (in het bijzonder de gemeente Utrecht) en de distributie van goederen in de jaren 1914-1920, alsook van de inventaris van het archief van het gemeentelijk distributiebedrijf St. Oedenrode, geordend door Mr. A.R.M. Mommers en opgenomen in St. Oedenrode van Oude Tijden tot heden, 1928, blz. 150 e. v. De eerste ordening geschiedde aan de hand van de richtlijnen gegeven door de rijksarchivaris in Noord-Brabant, Mr. J.P.W.A. Smit, in diens circulaire A.Z. no. 67, 22 februari 1924 en van de lijst houdende opgaaf van voor vernietiging in aanmerking komende stukken in de gemeentearchieven dagtekenende van na 1850 (Ministerie Van Binnenlandse Zaken no. 4559, 29 februari 1936 afd. Binnenlands bestuur en ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen no. 2120, 15 april 1936, afd. Kunsten en Wetenschappen). NA deze eerste behandeling waarbij niet alleen alle in het archief berustende onderdelen werden beschreven en genummerd, maar tegelijk ook werden gezuiverd van die bescheiden, die voor vernietiging in aanmerking kwamen, bleef er van het archief dat oorspronkelijk, ontdaan van pakpapier en dozen 7 m. besloeg en uit 265 nummers bestond, bijna 3 m. bestaande uit 113 nummers over. Waar bij die eerste ordering ook volop gelegenheid was geweest, de inrichting van het oorspronkelijk archief te bestuderen, kon bij een tweede behandeling al worden overgegaan tot het indelen van de reeds uitgezochte archiefstukken in groepen, die geacht konden worden overeen te komen met de natuurlijke groei van het distributiewezen en zijn onderdelen in de gemeente Bergen op Zoom. Bij de tweede schifting werd op de eerste plaats rekening gehouden met de archiefstukken, die in ieder geval bewaard moesten blijven, en op de tweede plaats met die, welke voor het distributiewezen van de gemeente Bergen op Zoom kenmerkend waren. Andere bescheiden, waarvan op goede gronden mocht worden aangenomen, dat ze elders bewaard zijn gebleven, werden verwijderd. Zoodoende kon het blijvende archief tot bijna 2 m. worden teruggebracht. Zoveel mogelijk is gestreefd om de dikwijs sterk gedunde dossiers in hun zelfde omslagen te laten. Alleen werden de brieven uit de briefordners, i.v.m. het opbergsysteem, naar gewone omslagen overgebracht, terwijl enkele losse dossiers van omslagen werden voorzien. Op deze wijze kon het archief volgens zijn natuurlijke groei worden ingedeeld in 9 onderafdelingen: Algemene zaken, Financiën, Broodvoorziening, Voorziening kruidenierswaren en groenten, Voorziening boter, melk, kaas, eieren, thee, koffie, suiker, leer, petroleum en benzine, Voorziening vlees, Voorziening vis, Voorziening diverse levensmiddelen en goederen en Voorziening brandstoffen en verlichting, overeenkomende met de afdelingen van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf waarvan de voornaamste waren: directie, comptabiliteit, broodbureau, kruideniers- en groenteboekjes, boter, melk, kaas, eieren enz., slachtplaats en brandstoffenbureau. Het ontbreken van ieder systeem bij het bewaren van de bescheiden soms bewaarde men alles, soms zo goed als niets en het vele reizen van stukken van de ene afdeling naar de andere, waardoor ze veelal zoek raakten of in geheel verkeerde dossiers kwamen, hebben veel afbreuk gedaan aan het behoud van een gaaf en overzichtelijk archief. Nochtans konden vele wanordelijkheden worden hersteld. Het archief van de afdeling comptabiliteit behield echter enkele hiaten. Van 1 oktober 1916 tot eind 1917, toen de oude boekhouder de heer J. Rampart, die in de avonduren de boekhouding verzorgde, zijn ontslag indiende en werd vervangen door de heer G. Beckers zijn de voornaamste bescheiden bewaard gebleven. Uit de periode van 1 januari 1918 31 december 1920 bleven evenwel enige voorname archiefstukken zoek. Zo ontbreken over die jaren o. a. het grootboek,de accountantsrapporten, alsmede de balansstaten, winst- en verliesrekeningen. Ook in het gemeentearchief zelf over die jaren bleken na onderzoek deze stukken niet aanwezig. 2/9
Bij de derde en laatste behandeling werden alle delen en omslagen van nieuwe lissen voorzien, terwijl om het naslaan te vergemakkelijken de inhoud van de verschillende omslagen nog een laatste maal nauwkeurig op datum of nummer werd nagegaan. Zo restte er tenslotte een behoorlijk archief, dat hoewel niet geheel compleet, toch zeer goed zal beantwoorden aan het doel, waarvoor het dient bewaard te worden. 3/9
INVENTARIS Algemene zaken 1-3 Notulen van de commissie van bijstand voor het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1916-1920 3 delen 1 27 oktober 1916 3 januari 1918, met klapper 2 11 januari 1918 17 november 1919, met klapper 3 24 november 1919 31 december 1920 4-5 Alfabetisch register op de brieven van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1916-1919 2 delen 4 23 oktober 1916 31 juli 1918 5 31 juli 1918 31 oktober 1919 6 Verslagen over het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf over de tijdvakken 1 oktober 1916 31 december 1916, 1917, 1918 7 Ingekomen stukken gericht aan de commissie van bijstand, betreffende de benoeming, salariëring, positie en ontslag van het personeel van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1916 1919 8 Verordeningen en regelingen betreffende het gemeentelijk levensmiddelbedrijf, centrale keuken en de uitvoering van distributiemaatregelen, 1915 1918. 9 Bekendmakingen van de burgemeester betreffende de uitvoering van distributiemaatregelen, 1914-1919 10 Stukken betreffende de verzekering van personeel en goederen van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1917 1919 11 Opgave van de gemeente Bergen op Zoom van benodigde distributieartikelen bij de aanvraag der distributie (Vrederust, kamp voor Belgische vluchtelingen), 1916 12 Specimen van distributiedrukwerken, 1914 1919 13 Brieven uitgegaan van de directie van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1916 1920 14 Ingekomen stukken betreffende het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf 1915-1919 15 Ingekomen stukken betreffende de voedselvoorziening van gestichten, kloosters, Algemeen Burger Gasthuis, enz., 1917 16 Bescheiden betreffende toepassing onteigeningswet augustus 1914 en juli 1916 17 Gegevens betreffende de rantsoenering 3 juni 1918 1921 1 stuk 18 Naamlijst van Weense kinderen en hun pleegouders te Bergen op Zoom (ongedateerd) 1 stuk 19 Maandopgaven van voornaamste voorraden verplegingsmiddelen bij de groothandel te Bergen op Zoom voorradig, juni 1915 maart 1916. 4/9
20 Bekendmakingen, circulaires, beschikkingen, enz. betreffende de distributiewet van 1916, alsmede daarmee verband houdende maatregelen van het ministerie van L.N en H. gedurende het jaar 1916, s-gravenhage 1917 21 Distributiewet 1916, handleiding voor het bestellen, ontvangen en betalen van artikelen aangewezen volgens art.1 der distributiewet 1916 en 1917 22 Lijsten van maximumprijzen vastgesteld door de minister van landbouw, nijverheid en handel, 12 augustus 1914, 2 augustus 1915, 3 april 1917, 10 juli 1918, 7 mei 1918 13 oktober 1919 N.B. zeer onvolledig 23 Lijst van materieel uitgegeven ten dienste van de levensmiddelenvoorziening, H. La Riviere, uitgever te Zwolle, 1 december 1917 24 Vertrouwelijke lijsten van zaken in Nederland, waarvaan geen artikelen geleverd mogen worden afkomstig van de Nederlandse Overzee Trustmaatschappij s- Gravenhage, 1918 1919. 25 Overzicht van verbodsbepalingen betreffende verkoop, aflevering en vervoer van goederen, 5 september 1918 13 oktober 1919 26 Lijst van namen, werkzaamheden, adressen, enz. der verschillende Rijks- en andere bureaux en commissiën ingesteld gedurende de crisistijd,1914 1918 27 Distributienieuws in oude kranten Financiën 28 Kasboek van het levensmiddelenbureau te Bergen op Zoom, 1 oktober 1916-31 mei 1917 29-31 Tabellarisch kasboek van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf1917-1921 3 delen 29 1 juni 1917 10 november 1917 30 12 november 1917 26 juli 1918 31 26 juli 1918 5 januari 1921 32 Debiteuren- en crediteurenboek van het levensmiddelenbedrijf, 18 oktober 1916-31 december 1917 N.B. Debiteuren tot 1 juni 1917 33-34 Debiteurenboek van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1917-1918 2 delen 33 1 juni 1917 31 december 1917 34 1 januari 1918 30 april 1918 35 Crediteurenboek van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1 januari 1918 september 1919 36 Inkoopboek van het levensmiddelenbureau, later gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 7 oktober 1916 5 april 1920 37-39 Verkoopboek van het levensmiddelenbureau, later gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1916-1918 3 delen 37 18 oktober 1916 30 januari 1917 38 1 februari 1917 12 oktober 1917 39 13 oktober 1917 9 september 1918 5/9
39 a Onkostenboek van het levensmiddelenbureau 9 oktober 1916 30 oktober 1917 N.B Hierin opgenomen magazijnboek van het gemeentelijk levensmiddelbedrijf, 1 januari 1918 30 juni 1918 39 b Magazijnboek van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1 juli 1918 31 december 1920 1deel 40 Memoriaal van het levensmiddelenbureau, 6 oktober 1916 31 december 1917 41 Memoriaal van het levensmiddelenbedrijf, 1 januari 1918 31 december 1920 42 Journaal van het levensmiddelenbureau, 6 oktober 1916 31 december 1817 43 Journaal van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 31 januari 1918 31 december 1919 44 Grootboek van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 31 oktober 1916 31 december 1917 45 Balansstaten en winst- en verliesrekeningen, 31 oktober 1916 30 september 1917 46 Accountantsrapporten e.a. betreffende de boekhouding van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf over het laatste kwartaal, 1916 en 1917 47 Begrotingen van gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1917 1921 48 Maandelijkse voorraadstaten van het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 31 december 1917-30 juni 1919 49 Rekening-courantstaten van het bankierskantoor W. Laane voor het gemeentelijk levensmiddelenbedrijf, 1 oktober 1916-31 december 1917 50 Tabellarisch kasboek van de centrale keuken, 26 oktober 1918 februari 1919 51 Grootboek van de centrale keuken, 30 november 1918 31 december 1919 51 a Journal centrale keuken, november 1918 31 december 1919 52 Onkostenboek van brandstoffencommissie centrale keuken en levensmiddelenbedrijf, 1918 1919 53 Balans en winst- en verliesrekening van de centrale keuken, 1918 Broodvoorziening 54 Ingekomen stukken betreffende de broodvoorziening, oktober 1914 mei 1915 55 Ingekomen stukken betreffende de broodregeling van 1 juni 1915, juni 1915 5 februari 1917 56 Correspondentie betreffende de broodvoorziening van in de gemeente wonende bakkers, bloem- en meeldistributeurs, e. a., 5 februari 1917 mei 1921 57 Ingekomen stukken betreffende de broodvoorziening, 5 februari 1917 1920 6/9
58-59 Ingekomen stukken betreffende de rijksgraaninzameling, 1917-1918 2 omslagen 58 Oogst 1917 59 Oogst 1918 60 Ingekomen stukken betreffende de vordering van tarwe, rogge en peulvruchten, 1919, 61 Stukken betreffende het gebruik van eigen verbouwde granen en landbouwgewassen, 1917-1919 Voorziening kruidenierswaren en groenten 62 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van peulvruchten, 1915 juli 1919 63 Taxatierapporten van in beslaggenomen rijst, juli augustus 1917 64 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van zeep, februari 1917 april 1919 65 Inkomen stukken betreffende de voorziening van rundvet (maart 1916 9 augustus 1918), bak- en braadvet (1917) en Amerikaans spek (1919) 66 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van havermout (maart 1917 maart 1919), gort (1918-1919), sago en bakmeel (1918) en kindermeel (december 1917) 67 Klapper op de namen van winkeliers 68 Klapper op de namen van aardappelhandelaren 69 Bescheiden betreffende de distributie van aardappelen, juni 1916 februari 1920 70 Afrekeningsregister voor aardappelen van de aardappeldistributeur firma Verkerke, Bergen op Zoom, oktober 1917 mei 1918 71 Lijst van wasbedrijfjes 72 Lijst van barbiers Voorziening boter, melk, kaas, eieren, thee, koffie, suiker, leer, petroleum, enz. 73 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van boter,1916 1918 74 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van boter, melange A en B en normaal margarine, 1918 1919 75 Bescheiden betreffende de voorziening van melk, november 1915 mei 1919 76 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van kaas, oktober 1915 1919 77 Inkomende stukken betreffende de voorziening van eieren, juli 1916 1918 78 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van thee en koffie, 1918-1919 7/9
79 Officiële naamlijst van kleinhandelaren, kleinbedrijven en fabrikanten van suikerhoudende goederen, benevens van tussenhandelaren ingeschreven bij het suikerdistributiekantoor te A dam Campagne, 1916 1917 80 Supplement op deze officiële naamlijst 81 Mutatielijst 82 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van suiker, 1916 1918 83 Bescheiden betreffende de distributie van leer en schoenen, 1917 en 1919 84 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van petroleum en benzine, 1917-1918 Voorziening van vlees 85 Klapper op de namen van de slagers 86 Ingekomen stukken betreffende de vleesvoorziening, juni 1915 september 1918 87 Inkomen stukken betreffende de voorziening van rund- en schapenvlees en eenheidsworst, 1916 1918 2 omslagen 87.1 eenheidsworst 87.2 rund- en schapenvlees 88 Register van vergunningen voor huisslachting en van uitsluiting van de algemene vleesdistributie, november 1915 januari 1919 89 Verzamelstraat van in Bergen op Zoom aanwezig zijnde en aan ingezetenen toebehorende runderen boven de 12 maanden op 22 februari 1918 Voorziening diverse levensmiddelen en goederen 90 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van vis, 1916 1919 91 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van kaarsen en schermerlichten, mei 1917 - mei 1919 92 Ingekomen stukken betreffende vervoer en aflevering van land- en tuinbouwzaden, 1915 1919 93 Bescheiden betreffende bebouwing braakliggende gronden, 1917 1919 94-110 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van: 94 Chocolade cacao, 1918 95 Jam, 1918 1919 96 IJzer en staal, november 1916 maart 1918 97 Dextrine, 1918 98 Genees- en verbandmiddelen, 1918 99 Caustic soda, sel de soude en zout, 1916 1917 100 Kerkolie, 1917 101 Honing, 1917 102 Baksteen, 1918 103 Melasse, 1917 8/9
104 Gips, cement en tras, 1917 105 Vermicelli en macaroni, 19171 1918 106 Raapolie, (1915-1916) 107 Warmwater, 1918 108 Wol, 1918 109 Rijwielbanden, 1918 110 Olien en vetten, 1918 111 Ingekomen stukken betreffende regeling binnenschipperij Voorziening brandstoffen en verlichting 112 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van brandstoffen, 1917 1918 113 Ingekomen stukken betreffende de voorziening van carbid, oktober 1917 1919 Voorziening kleding, schoeisel en dekking 114 Correspondentie betreffende de voorziening van klompen, schoenen, dekens, dweilen, sajet en katoen door middel van het Nationaal Steuncommité, augustus 1917 1919 9/9