Archeologisch bureau- en booronderzoek Reestdal nabij de Paardelanden te Dedemsvaart, gemeente Hardenberg (OV)

Archeologisch bureau- en booronderzoek Reestdal nabij de Paardelanden te Dedemsvaart, gemeente Hardenberg (OV)

Archeologisch bureau- en booronderzoek Reestdal nabij de Paardelanden te Dedemsvaart, gemeente Hardenberg (OV) opdrachtgever Eelerwoude datum 6 januari 214 projectnummer 9318114 status definitief ISSN-nummer 1975-5313 MUG-publicatie 214-13

projectnummer 9318114 6 januari 214 MUG-projectnummer 9318114 Opdrachtgever Eelerwoude MUG-publicatie 214-13 Bevoegd gezag Gemeente Hardenberg Beheer en plaats documentatie MUG Ingenieursbureau b.v. Onderzoekmeldingsnummer 93327 Tekst de heer G.J. de Roller Afbeeldingen de heer A. Huygen Status definitief Autorisatie de heer B. Bijl Uitgegeven door MUG Ingenieursbureau b.v. Postbus 136 935 AC LEEK Datum 6 januari 214 ISSN 1875-5313

projectnummer 9318114 6 januari 214 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 1 1 Inleiding 2 1.1 Algemeen 2 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied 2 1.3 Doel van het onderzoek 3 1.3.1 Bureauonderzoek 3 1.3.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek 3 1.4 Werkwijze 4 1.4.1 Bureauonderzoek 4 1.4.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek 4 2 Resultaten 5 2.1 Bureauonderzoek 5 2.1.1 Huidige situatie en aardwetenschappelijke waarden 5 2.1.2 Bekende archeologische waarden 7 2.1.3 Historische situatie 8 2.1.4 Toekomstige ingreep 1 2.1.5 Ondergrondse bouwhistorische waarden 11 2.1.6 Gespecificeerd archeologische verwachtingsmodel 11 2.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek 12 2.2.1 Bodemopbouw 13 2.2.2 Resultaten 14 3 Conclusie en aanbeveling 15 3.1 Conclusie 15 3.2 Aanbeveling 15 Literatuur 16 BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Boorstaten Overzicht van het onderzoeksgebied, boorpuntenkaart

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 1 van 16 Samenvatting De aanleiding tot het hier beschreven archeologisch bureauonderzoek en het archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) is het voornemen om vistrappen aan te leggen langs de rivier de Reest ten noorden van Dedemsvaart. Omdat deze plannen met bodemverstorende ingrepen gepaard gaan, is een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek wordt uitgevoerd conform de Wet op de archeologische monumentenzorg. Eelerwoude heeft MUG Ingenieursbureau, afdeling Archeologie, opdracht gegeven het bureauonderzoek en het inventariserend veldonderzoek uit te voeren. Uit het bureauonderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied in een beekdal met veengronden ligt. Aan de hand van de hoogtekaart is te zien dat de Reest zich in de loop van de tijd in noordelijke richting verplaatst heeft en dat er zuidelijker sprake is van een binnenbocht van de beek met bijbehorende kronkelwaard. Op grond van de historische kaarten moet in het zuidelijke deel rekening gehouden worden met een vonder of voetbrug. Voor de nabije omgeving van het plangebied zijn geen archeologische vondsten of waarnemingen in Archis opgenomen. Het onderzoeksgebied zelf ligt in een beekdal waar rekening gehouden moet worden met de mogelijke aanwezigheid van afvaldumps nabij hoger gelegen plekken, die mogelijk bewoond waren. Daarnaast moet rekening gehouden worden met de aanwezigheid van watergerelateerde structuren, zoals bijvoorbeeld voorden, bruggen en visweren. Ook kunnen in de nabijheid van voorden of bruggen (rituele) deposities aangetroffen worden. Op de archeologische beleidskaart van gemeente Hardenberg wordt aangegeven dat voor het noordelijke deel van het onderzoeksgebied geldt dat er bij ingrepen van meer dan 25 m 2 een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is. Aansluitend aan het bureauonderzoek is een booronderzoek uitgevoerd. Uit dit booronderzoek blijkt dat het gehele onderzoeksgebied binnen een kronkelwaard ligt. De bodem bestaat van onder naar boven uit dekzand waarop dichtgeslibde oude geulen liggen of waarop een pakket veen ligt. Bovenop de oude geulvullingen ligt ook een pakket veen. Het veenpakket loopt door tot aan het maaiveld. De top van het veen bevat zand, wat erop wijst dat er bezanding heeft plaatsgevonden om de draagkracht van de grond te verhogen. In het onderzochte gebied zijn oude verlande geulvullingen aanwezig; er dient rekening mee gehouden te worden dat daarin mogelijk archeologische resten aanwezig zijn. Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek bevelen wij aan om geen bodemingrepen uit te voeren die de aanwezige oude geulvullingen aantasten. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan bevelen wij aan om hier een archeologische begeleiding, protocol proefsleuven van het grondwerk uit te voeren. Rond boringen 8 en 9 zijn mogelijk resten aanwezig van een oude weg of oud voetpad met een bijbehorende vonder. Eventuele resten van deze weg of brug kunnen zich in de veenafzettingen bevinden. Wij bevelen daarom aan om rond deze boringen een archeologische begeleiding, protocol proefsleuven van het grondwerk uit te voeren. Voor het overige deel van het onderzoeksgebied bevelen wij aan om geen verder archeologisch onderzoek uit te voeren. Voorafgaand aan de uitvoering van een archeologische begeleiding is een door de bevoegde overheid goedgekeurd Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk. Het bovenstaande betreft een aanbeveling. De resultaten en de aanbeveling dienen getoetst en onderschreven te worden door het bevoegd gezag, gemeente Hardenberg, in de vorm van een selectiebesluit. Tenslotte dient te allen tijde bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (ex artikel 53 Monumentenwet 1988) kenbaar te worden gemaakt om het documenteren van toevalsvondsten te garanderen: Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Deze aangifte dient te gebeuren bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Tevens is het raadzaam de verantwoordelijk ambtenaar van de gemeente hiervan in kennis te stellen.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 2 van 16 1 Inleiding 1.1 Algemeen De aanleiding tot het hier beschreven archeologisch bureauonderzoek en archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) wordt gevormd door het voornemen om vistrappen aan te leggen langs de rivier de Reest ten noorden van Dedemsvaart. Omdat deze plannen met bodemverstorende ingrepen gepaard gaan, is er een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek wordt uitgevoerd conform de Wet op de archeologische monumentenzorg. Eelerwoude heeft MUG Ingenieursbureau, afdeling Archeologie, opdracht gegeven het bureauonderzoek en IVO uit te voeren. Voorafgaand aan het veldwerk is er een bureauonderzoek uitgevoerd. Het archeologisch booronderzoek heeft plaatsgevonden op 25 september 214 en is uitgevoerd door de heer G.J. de Roller conform de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.3, en de richtlijnen die beschreven zijn op de gemeentelijke beleidsadvieskaart (Van Roode 27). Tabel 1.1 Overzicht van de objectgegevens Objectgegevens Provincie Gemeente Plaats Toponiem Kaartblad Coördinaten Grondsoort Geomorfologie Overijssel Hardenberg Dedemsvaart Paardelanden 22A 22834/515813 N 228531/515538 Z veen beekdal 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied ligt aan de zuidzijde van de Reest, nabij de straat Paardelanden en ten noorden van Dedemsvaart. Het onderzoeksgebied is in gebruik als weiland en betreft een traject van circa 55 m langs de zuidoever van de Reest, waar een nieuwe beekloop wordt aangelegd (zie afbeelding 1). De voorgenomen ingreep heeft een breedte van circa 6 m.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 3 van 16 229/516 227/514 Afbeelding 1. Topografische kaart waarop het onderzoeksgebied met een rode lijn is aangegeven (bron: Topografische Dienst Nederland) 1.3 Doel van het onderzoek 1.3.1 Bureauonderzoek Het bureauonderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in bekende en te verwachten archeologische waarden van het plangebied. Aan de hand van deze informatie wordt een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Voor het bureauonderzoek dienen de volgende vragen te worden beantwoord. Vraag 1. Wat is de archeologische verwachting van het gebied buiten de reeds bekende AMK-terreinen (indien mogelijk gespecificeerd naar aard, vindplaatsen en perioden)? Vraag 2. Zijn er binnen de verwachtingszones specifieke aandachtslocaties aan te geven (zandkoppen of -ruggen, veentjes, historische bebouwing en infrastructuur)? Vraag 3. Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen in het plan-/onderzoeksgebied? Vraag 4. Welk vervolgonderzoek is nodig om de door het bureauonderzoek in beeld gebrachte specifieke archeologische verwachting te toetsen? 1.3.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek Het veldonderzoek heeft tot doel het verwachtingsmodel te toetsen en waar nodig aan te vullen. Daarnaast dienen de volgende vragen te worden beantwoord. Vraag 1. Is de bodemopbouw intact en hoe ziet die eruit? Vraag 2. Zijn er archeologische indicatoren aanwezig en zo ja, wat is de aard, datering en horizontale en verticale spreiding hiervan? Vraag 3. Zijn er zones met een hoge dan wel lage archeologische verwachting? Vraag 4. Komt het verwachtingsmodel overeen met de veldgegevens?

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 4 van 16 Aan de hand van de gegevens van beide onderzoeken kan worden nagegaan of in het onderzoeksgebied archeologische waarden te verwachten zijn en of de voorgenomen ingrepen een bedreiging vormen voor het archeologische bodemarchief. Indien dit het geval is, wordt geadviseerd hoe hiermee omgegaan dient te worden. 1.4 Werkwijze 1.4.1 Bureauonderzoek In het bureauonderzoek is het huidige grondgebruik, de historische situatie en mogelijke verstoringen alsmede de bekende archeologische en aardwetenschappelijke waarden beschreven. Hiertoe zijn onder andere topografische kaarten en de plannen en gegevens van de opdrachtgever gebruikt. Een beschrijving van de historische situatie is gebaseerd op historisch topografisch kaartmateriaal, zoals kadastrale kaarten en de website van WatWasWaar (watwaswaar.nl). Voor de bekende bodemkundige en geologische waarden is er gebruikgemaakt van bodemkaarten en geomorfologische kaarten. De archeologische waarden zijn gebaseerd op de gegevens in Archis (digitale database van de Nederlandse archeologie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE)), waarvan de Archeologische Monumentenkaart deel uitmaakt. Tevens is teruggegrepen op gegevens van eerder in de directe omgeving uitgevoerd onderzoek. Met behulp van deze gegevens is een gespecificeerde verwachting voor het onderzoeksgebied opgesteld. 1.4.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek Om het gespecificeerde verwachtingsmodel te toetsen, is er een inventariserend booronderzoek uitgevoerd dat bestaat uit een traject waarbij om de 5 m een boring is gezet. Voor het boren is er gebruikgemaakt van een verlengbare edelmanboor met een diameter van 7 cm en een guts met een diameter van 3 cm. De boorkernen zijn uitgelegd, waarbij de verschillende bodemlagen nauwkeurig zijn beschreven en opgemeten. Bij een gutsboring is de boorkern opengesneden, waarna de bodemlagen zijn beschreven. De boorsedimenten zijn beschreven conform de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, die gebaseerd is op NEN 514. Tijdens het verkennend booronderzoek is, aan de hand van het verbrokkelen en versnijden van de boorkernen, ook gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren, zoals: aardewerkscherven, vuursteen, bot, houtskool, fosfaat, verbrand leem en natuursteen. De boorpunten zijn met behulp van een meetlint ingemeten. Naast het boren is er een oppervlaktekartering uitgevoerd, waarbij ontsluitingen, zoals slootkanten en molshopen, zijn geïnspecteerd op het voorkomen van archeologische resten.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 5 van 16 2 Resultaten 2.1 Bureauonderzoek 2.1.1 Huidige situatie en aardwetenschappelijke waarden Het onderzoeksgebied bestaat momenteel uit weiland. Geomorfologisch gezien betreft het een beekdalbodem met veen, code 2R4. De noordelijke punt van het onderzoeksgebied ligt op grond van de geomorfologische kaart op een dekzandrug, al dan niet met oud bouwland, code 3K14 (zie afbeelding 2). Gezien de vorm van deze dekzandrug die vrij klein en rond in omtrek is, is het ook mogelijk dat het hier om een rivierduin gaat. Afbeelding 2. Geomorfologische kaart waarop het onderzoeksgebied met een zwarte lijn is aangegeven (bron: Archis 2: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) Volgens de bodemkaart bestaat de bodem binnen het onderzoeksgebied uit madeveengrond, code avc (zie afbeelding 3). Bij madeveengronden is de bovengrond moerig, maar deze bevat vrijwel geen klei. Deze veengronden liggen veelal op dekzand waarin geen podzolprofiel voorkomt (Koeslag 197, Berendsen 25). Het veen bestaat vaak uit broekveen.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 6 van 16 Afbeelding 3. Bodemkaart waarop het onderzoeksgebied met een zwarte lijn is aangegeven (bron: Archis 2: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) Op grond van de hoogtekaart ligt het maaiveld van het onderzoeksgebied rond de 5,7 m+nap (zie afbeelding 4). Op de hoogtekaart zijn halve maanvormige verhogingen te zien die in de binnenbocht van de Reest liggen. Dit lijkt te wijzen op een kronkelwaard en de Reest zou zich dan in noordelijke richting hebben verplaatst. Het onderzoeksgebied ligt mogelijk binnen de mogelijke kronkelwaard.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 7 van 16 Afbeelding 4. Hoogtekaart van het onderzoeksgebied waarop de sikkelvormige structuren van de kronkelwaard met een witte stippellijn zijn aangegeven en het onderzoeksgebied met een zwarte lijn (bron: www.ahn.geodan.nl) 2.1.2 Bekende archeologische waarden Met betrekking tot het onderzoeksgebied zelf zijn er geen archeologische waarden in de landelijke database Archis opgenomen (zie afbeelding 5). In de directe omgeving is slechts één archeologische waarneming bekend. Het gaat hier om de waarneming met nummer 3198 en betreft de vondst van bewerkt vuursteen. Deze vondst is niet nader gepubliceerd. Er is slechts één onderzoeksmelding bekend (nummer 9185). Deze melding beslaat een relatief groot gebied binnen de gemeente De Wolden dat ten noorden van het onderzoeksgebied ligt en betreft een onderzoek voorafgaand aan een herinrichting. In het kader van de Herinrichting met Bedrijfsmatige Doeleinden (HBD) Zuidwolde-Zuid zal hier natuurontwikkeling plaatsvinden. Hierbij zullen bodemingrepen worden verricht die tot aantasting van het archeologisch bodemarchief kunnen leiden. Op locaties in het plangebied waar bodemingrepen gepland zijn, wordt aanbevolen vooraf karterend onderzoek uit te laten voeren (Exaltus 22).

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 8 van 16 Afbeelding 5. Kaart met archeologische monumenten, waarnemingen, vondsmeldingen en onderzoeksmeldingen waarop het onderzoeksgebied met een zwarte lijn is aangegeven (bron: Archis 2: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) 2.1.3 Historische situatie Op grond van de verschillende historische kaarten blijkt dat het onderzoeksgebied in de eerste helft van de 19 e eeuw nagenoeg eenzelfde percelering heeft gehad als heden ten dage (zie afbeeldingen 6, 7 en 8). In het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied heeft een weg de Reest gekruist met een voetbrug. Ook waren er in dit deel van het onderzoeksgebied verschillende houtwallen aanwezig. Pas op de kaart uit 1988 zijn enkele dwarssloten in het zuidelijke deel gedempt (zie afbeelding 9). Afbeelding 6. Kadastrale kaart uit 1811-1832, oost georiënteerd, waarop het onderzoeksgebied met een zwarte lijn is aangegeven (bron: www.watwaswaar.nl)

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 9 van 16 Afbeelding 7. Topografische kaart uit 1851 waarop het onderzoeksgebied met een ovaal is aangegeven en de vonder of voetbrug met een zwarte pijl (bron: www.watwaswaar.nl) Afbeelding 8. Bonnekaart uit 19 waarop het onderzoeksgebied met een gele lijn is aangegeven (bron: Archis 2: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 1 van 16 Afbeelding 9. Topografische kaart uit 1988 waarbij het onderzoeksgebied binnen de ovaal ligt (bron: www.watwaswaar.nl) 2.1.4 Toekomstige ingreep Men is voornemens de huidige beek te dempen en in westelijke richting te verleggen. Hierbij wordt tot maximaal 1 m onder het maaiveld ontgraven. De beek krijgt een oever met een plasdraszone. Afbeelding 1 geeft de nieuwe loop van de beek weer. Afbeelding 1. In blauw is de huidige beekloop weergegeven en in rood de nieuwe loop van de beek binnen het onderzoeksgebied (bron: opdrachtgever)

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 11 van 16 2.1.5 Ondergrondse bouwhistorische waarden Op de Atlas Leefomgeving zijn voor het onderzoeksgebied geen ondergrondse bouwhistorische waarden opgenomen. Volgens de historische kaarten is er binnen het onderzoeksgebied nooit sprake geweest van bebouwing. Er hoeft dan ook geen rekening gehouden te worden met ondergrondse bouwhistorische waarden. 2.1.6 Gespecificeerd archeologische verwachtingsmodel Uit het bureauonderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied in een beekdal ligt met veengronden. Mogelijk heeft de Reest zich in de loop van de tijd in noordelijke richting verplaatst en is er in het zuiden sprake van een binnenbocht van de beek met kronkelwaard. Op grond van de historische kaarten moet in het zuidelijke deel rekening gehouden worden met een voetbrug. Met betrekking tot de nabije omgeving van het plangebied zijn er geen archeologische vondsten of waarnemingen in Archis opgenomen. Het onderzoeksgebied ligt in een beekdal waar rekening gehouden moet worden met de mogelijke aanwezigheid van afvaldumps nabij hoger gelegen plekken, die mogelijk bewoond waren. Daarnaast moet rekening gehouden worden met de aanwezige watergerelateerde structuren, zoals voorden of bruggen, visweren e.d. Ook kunnen in de nabijheid van voorden of bruggen (rituele) deposities voorkomen. Op de archeologische beleidskaart van gemeente Hardenberg heeft het noordelijke deel van het onderzoeksgebied een waarde 5 (zie afbeelding 11). Dat wil zeggen dat er bij ingrepen van meer dan 25 m 2 een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is. Ten (zuid)westen van het onderzoeksgebied zijn dekzand en dekzandwelvingen aanwezig (zie afbeelding 12). Afbeelding 11. Uitsnede van de archeologische beleidskaart van gemeente Hardenberg. Het onderzoeksgebied ligt binnen de cirkel. Met een grijze stippel zijn de gebieden met een waarde 5 aangegeven (bron: Van Roode 27)

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 12 van 16 Afbeelding 12. Archeologische waarden en verwachtingskaart waarop het onderzoeksgebied met een ovaal is aangegeven. Voor de grijze beekdalen geldt een lage archeologische verwachting en voor de bruine en roze dekzanden een hoge, respectievelijk middelhoge verwachting (bron: Van Roode 27) De vragen uit de inleiding die betrekking hebben op het bureauonderzoek kunnen als volgt beantwoord worden: Vraag 1. Wat is de archeologische verwachting van het gebied buiten de reeds bekende AMK-terreinen (indien mogelijk gespecificeerd naar aard, vindplaatsen en perioden)? De archeologische verwachting voor het onderzoeksgebied is laag. Desalniettemin moet rekening gehouden worden met watergerelateerde structuren en vondsten, zoals: voorden, bruggen, visweren, afvaldumps en deposities. Vraag 2. Zijn er binnen de verwachtingszones specifieke aandachtslocaties aan te geven (zandkoppen of -ruggen, veentjes, historische bebouwing en infrastructuur)? Voor het zuidelijke deel, rond de vonder of voetbrug, geldt dat er rekening gehouden moet worden met deposities en resten van hout of natuursteen die als versteviging van de beekoever hebben gediend. Vraag 3. Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen in het plan-/onderzoeksgebied? Afgezien van slootdempingen lijken er op grond van de historische kaarten geen bodemverstorende ingrepen te hebben plaatsgevonden. Vraag 4. Welk vervolgonderzoek is nodig om de door het bureauonderzoek in beeld gebrachte specifieke archeologische verwachting te toetsen? Door middel van een booronderzoek kan duidelijk worden op welke diepte het dekzand aanwezig is en of er in het dekzand mogelijk toch een podzolprofiel aanwezig is. Tevens kan niet geheel uitgesloten worden dat er in het sediment van de boringen indicaties worden aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een voetbrug. 2.2 Verkennend inventariserend veldonderzoek Binnen het onderzoeksgebied zijn op de locatie van de nieuw aan te leggen beek twaalf boringen gezet. De boorbeschrijvingen zijn in bijlage 1 opgenomen en de ligging van de boorpunten is weergegeven op bijlage 2.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 13 van 16 2.2.1 Bodemopbouw De bodemopbouw van het onderzoeksgebied bestaat van onder naar boven globaal uit dekzand waarop (zandige) geulafzettingen of veen ligt. Daar waar geulafzettingen aanwezig zijn, zijn deze afgedekt door veen. Het veen loopt door tot het maaiveld. De top van het veen is sterk zandig, wat erop wijst dat het terrein is bezand om de draagkracht te vergroten (zie afbeelding 13). De diepte waarop het dekzand is aangetroffen wisselt van boring tot boring. In boring 2 bevindt het dekzand zich op 1 m-mv en in boring 3 op meer dan 3 m-mv. In het dekzand is geen bodemvorming aanwezig. In de boringen 2, 5 en 8 t/m 11 zijn zandige geulvullingen aangetroffen die bestaan uit zand met humeuze brokjes. Deze afzettingen wijzen op verlande geulen, hetgeen overeenkomt met het beeld van een kronkelwaard. De diepte waarop deze geulvullingen aanwezig zijn varieert van boring tot boring. In deze verlande geulen kunnen archeologische resten aanwezig zijn. 1 2 3 Afbeelding 13. Boring 1 met 1. zandige bouwvoor, 2. veen, 3. dekzand

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 14 van 16 In de boringen 8 en 9 is het veen op 5 cm-mv zandhoudend. Dit lijkt te wijzen op de aanwezigheid van een weg/voetpad dat op grond van de historische kaarten aanwezig is geweest. Voor dit voetpad is vermoedelijk regelmatig zand aangebracht om het pad goed begaanbaar te houden in het natte gebied. De boorkernen van alle boringen zijn bestudeerd op het voorkomen van (minuscule) archeologische indicatoren. Deze indicatoren zijn niet aangetroffen. 2.2.2 Resultaten Uit het booronderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied binnen een kronkelwaard ligt. De bodem bestaat van onder naar boven uit dekzand waarop dichtgeslibde oude geulen liggen of waarop veen ligt. Op de oude geulvullingen ligt ook veen. Het veen loopt door tot het maaiveld. De top van het veen bevat zand, wat erop wijst dat er bezanding heeft plaatsgevonden om de draagkracht van de grond te verhogen. Er zijn oude verlande geulvullingen aanwezig waarbij rekening moet worden gehouden met eventueel aanwezige archeologische resten. De vragen uit de inleiding die betrekking hebben op het booronderzoek kunnen als volgt beantwoord worden: Vraag 1. Is de bodemopbouw intact en hoe ziet die eruit? De bodemopbouw bestaat uit dekzand waarop geulvullingen liggen of waarop veen ligt. Daar waar geulvullingen aanwezig zijn, zijn deze afgedekt door veen. Het veen loopt door tot het maaiveld. De bodemopbouw is intact Vraag 2. Zijn er archeologische indicatoren aanwezig en zo ja, wat is de aard, datering en horizontale en verticale spreiding hiervan? Er zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. Vraag 3. Zijn er zones met een hoge dan wel lage archeologische verwachting? Binnen het onderzoeksgebied geldt voor de oude geulvullingen een hoge archeologische verwachting. Voor het overige deel van het onderzoeksgebied geldt een lage archeologische verwachting. Vraag 4. Komt het verwachtingsmodel overeen met de veldgegevens? Het verwachtingsmodel gaat uit van madeveengrond; deze is aanwezig. Daarnaast is uitgegaan van de aanwezigheid van een mogelijke kronkelwaard. Ook hiervoor zijn aanwijzingen gevonden. Het verwachtingsmodel komt goed overeen met de veldgegevens.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 15 van 16 3 Conclusie en aanbeveling 3.1 Conclusie Uit het uitgevoerde onderzoek blijkt dat het onderzoeksgebied in een kronkelwaard ligt. In boringen 2, 5 en 8 t/m 11 zijn geulvullingen aanwezig waarvoor een hoge archeologische potentie geldt. Bodemingrepen die een bedreiging vormen voor deze geulvullingen, dienen voorkomen te worden. Op bijlage 2 is de diepte aangegeven tot waar bodemingrepen uitgevoerd kunnen worden. Daarnaast is in boringen 8 en 9 op circa,5 m diepte zandhoudend veen aangetroffen. Dit lijkt de aanwezigheid van een voetpad dat de beek kruist te bevestigen, echter aan de hand van alleen dit booronderzoek is het niet met zekerheid vast te stellen. 3.2 Aanbeveling Wij bevelen aan om geen bodemingrepen uit te voeren die de aanwezige oude geulvullingen aantasten. Er kunnen archeologische resten aanwezig zijn in deze oude geulvullingen. Mocht het niet mogelijk zijn om geen bodemingrepen uit te voeren bij oude geulvullingen, dan bevelen wij aan om een archeologische begeleiding van het grondwerk uit te voeren. Rond boringen 8 en 9 zijn mogelijk resten aanwezig van een oude weg of voetpad met bijbehorende brug. Eventuele resten van deze weg of brug zullen zich in de veenafzettingen bevinden. Om dit op een juiste wijze vast te kunnen stellen, bevelen wij aan om rond deze boringen een archeologische begeleiding van het grondwerk uit te voeren. In bijlage 2 is dit terreindeel gearceerd weergegeven. Voor het overige deel van het onderzoeksgebied bevelen wij aan om geen verder archeologisch onderzoek uit te voeren. Voorafgaand aan de uitvoering van een archeologische begeleiding is een door de bevoegde overheid goedgekeurd Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk. Het bovenstaande betreft een aanbeveling. De resultaten en de aanbeveling dienen getoetst en onderschreven te worden door het bevoegd gezag, gemeente Hardenberg, in de vorm van een selectiebesluit. Tenslotte dient te allen tijde bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (ex artikel 53 Monumentenwet 1988) kenbaar te worden gemaakt om het documenteren van toevalsvondsten te garanderen: Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Deze aangifte dient te gebeuren bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Tevens is het raadzaam de verantwoordelijk ambtenaar van de gemeente hiervan in kennis te stellen.

projectnummer 9318114 6 januari 214 pagina 16 van 16 Literatuur Ten behoeve van dit onderzoek is de volgende literatuur geraadpleegd: - Berendsen, H.J.A. 25. Landschappelijk Nederland. Assen. - Brandt, R.W. et. al. (red), 1992. Archis, Archeologisch basisregister, versie 1. Amersfoort. - Exaltus, R.P. 22. HBD Zuidwolde-Zuid; Gemeenten De Wolden: een verkennend archeologisch onderzoek (fase 1) RAAP-rapport 793. Drachten. - Koeslag, G.J. 197. Bodemkunde. Wageningen. - Roode, S. van. 27. Beleidsplan Archeologie gemeente Hardenberg en Archeologische waarden en verwachtingskaart. Pas2Pressent. Woerden. Verder is gebruikgemaakt van gegevens van: - Topografische Dienst Nederland; - Archis 2: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed; - www.ahn.geodan.nl; - www.watwaswaar.nl.

Bijlage 1 Boorstaten

Boring: 1 X: 228289.2875 Y: 5158.854 Boring: 2 X: 228334.386 Y: 51581.868 Boring: 3 X: 22838.3682 Y: 515784.9953 Boring: 4 X: 228428.2975 Y: 515771.3886 5-2 Veen, sterk zandig, bruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, scherp 5-2 -3 Veen, sterk zandig, bruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, scherp Zand, zwak siltig, sterk humeus, bruin, geul, geleidelijk, veenlagen 5-2 Veen, sterk zandig, bruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin 5-2 -4-6 Veen, sterk zandig, bruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, scherp Zand, zwak siltig, neutraal geelwit, dekzand 1 1-1 -11 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, dekzand 1 15-15 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, doorworteld, dekzand 15-18 2 25 3-3

Boring: 5 X: 22847.776 Y: 515745.5727 Boring: 6 X: 228483.4844 Y: 515699.198 Boring: 7 X: 228493.477 Y: 515651.6142 Boring: 8 X: 228518.931 Y: 51568.3233 5-3 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, scherp, bouwvoor Zand, zwak siltig, zwak humeus, geel, zwart. bruine vlekken verspoeld, scherp 5-2 Veen, sterk zandig, grijs, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, riet, zegge, scherp 5-2 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, scherp, bouwvoor Veen, bruin, riet, zegge, scherp 5-2 -3-5 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, scherp, bouwvoor Veen, bruin, scherp Zand, zwak siltig, sterk humeus, grijs, l, scherp Veen, bruin, scherp 1-1 Veen, bruin, scherp 1-95 -11 Zand, zwak siltig, neutraal grijswit, dekzand 1 1-12 Zand, zwak siltig, neutraal grijswit, mos en riet wortels, dekzand 15 15-15 15 2 2-225 Veen, sterk zandig, neutraal witgrijs, veenbanden, geul, scherp -22 Zand, zwak siltig, sterk humeus, grijs, veen, detritus banden, geul, scherp 25-25 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, dekzand 25-25 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, dekzand -27-27

Boring: 9 X: 228524.6369 Y: 515559.524 Boring: 1 X: 228491.6872 Y: 515525.1527 Boring: 11 X: 22858.1177 Y: 515479.7798 Boring: 12 X: 228519.763 Y: 515431.143-2 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, riet, zegge, hout, geleidelijk -2 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, riet, hout, geleidelijk -2 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, bruin, riet, zegge, zand lagen, scherp -2 Veen, sterk zandig, neutraal grijsbruin, geleidelijk, bouwvoor Veen, donkerbruin, scherp 5 5 5 5 1 1 1 1-1 -12 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, wortels, dekzand 15 15 15 2-18 -2-22 Zand, zwak siltig, sterk humeus, grijs, veen lagen, geul, scherp Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, dekzand 2-2 Zand, zwak siltig, sterk humeus, grijs, veenbanden, geul, scherp -16-18 Zand, zwak siltig, sterk humeus, grijs, veenlagen, geul -24 25 Zand, zwak siltig, neutraal witgrijs, dekzand -26

Bijlage 2 Overzicht van het onderzoeksgebied, boorpuntenkaart

AHu GdR Eerste uitgave 1-1-214 Wijz. Get. Gec. Omschrijving Datum Infra Milieu Geo-ICT Archeologie Geo-informatie Project: Opdrachtgever: Onderdeel: Projectnummer: Reestdal Paardelanden Eelerwoude Overzicht van de onderzoekslocatie 9318114 Schaal: 1:2 Formaat: A3 Bijlagenummer: 2 Zernikelaan 8 Postbus 136 935 AC LEEK Tel. (594) 55 24 2 Fax. (594) 55 24 99 info@mug.nl www.mug.nl DEFINITIEF