FINANCIEEL TOEZICHT EN ECONOMISCHE GROEI 1 Lezing door Professor Raymond Gradus Voorzitter van de Curaçao, 21 oktober 2019
INHOUD VAN DE LEZING 1 Setting the scene Curaçaose economie in perspectief 2 Overheidsschuld en economische groei 3 Het Cft: taken en rollen 4 Groeistrategie 5 Conclusies en slotopmerkingen 2
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF 3
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Economische groei in regio is zwak, Curaçao blijft achter 2,2% 3,4% 0,7% Lage groei, hoog inkomen Curaçao Maar kent nog een relatief hoog inkomensniveau 12.246 9.551 9.039 17.843 LATAM Small States Caribbean Small States Gemiddelde BBP-groei 2010-2018 -0,5% LATAM Small States Caribbean Small States Curaçao Reëel inkomen, USD per capita, 2018 (2010 prijzen) Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. data Wereldbank (2019) 4
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Oorzaken volgens o.m. IMF (2013): - Gebrek aan economiesof scale - Structurele onevenwichtigheden (tekorten lopende rekening) - Achterblijvend concurrentievermogen (hoge kosten arbeid, kapitaal, energie) - Kwetsbaar voor externe schokken (natuur, economisch) - Hoge, oplopende schuldquotes 5
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF En het IMF adviseert Caribische landen: - A comprehensive growth strategy a credible economics program - Reducing high public debt is crucial - Ownership of (commitment to) economic policies is critical for successful outcomes 6
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Arbeid en kapitaal onderbenut Werkloosheid op Curaçao is relatief hoog 19% 33% 25% 22% 8% 9% 9% 14% En er is overliquiditeit 1000 800 600 400 200 LATAM Small States Caribbean Small States Curaçao werkloosheid jeugdwerkloosheid Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Wereldbank 2005 vrije reserves 2010 2015 2019 Benodigde reserves Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. CBCS 7
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Relatief lage, maar oplopende schuld Curaçao heeft gunstige positie in regio met hoge schuldquote s 99 83 84 88 45 52 62 63 67 73 125 Maar loopt inmiddels uit de brandbreedte die het IMF adviseert 52% 40% +5% -5% 28% 2010 2018 Overheidsschuld als % van het BBP, 2018 Ontwikkeling schuldquote Curaçao, 2010-2018 Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Wereldbank Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. IMF, Cft 8
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Ongunstige externe positie Tekort op de lopende rekening behoort tot hoogste van het Caribisch gebied 15 11-4 -4-5 -6-6 -6-6 -6-10 Lopende rekening als % van het BBP, gemiddeld 2010-2018 -18-22 -24 Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Wereldbank 9
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF De rentelasten van Curaçao zijn relatief laag 3% 6% 9% 15% 17% 18% Rentevoordeel 32% In belangrijke mate vanwege de lopende inschrijving door Nederland 2,3% 5,1% 0% 5,6% ANG 60 mln Rente als % van totale uitgaven, gemiddeld 2010-2018 Curaçao Aruba Gemiddelde rente 2010-2018 Curaçao Aruba Huidige rente Gemiddeld Jaarlijks rente voordeel 2010-2018 Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Wereldbank Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Cft 10
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF 335.000 Toerisme groeit, en heeft groeipotentie Vooral cruise-toerisme groeide hard +98% 757.000 383.000 70% 70% 431.000 +29% Bijdrage toerisme aan export nog beperkt 33% 85% 7% 2010 2018 verblijfstoerisme cruisetoerisme Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. CBS T&T Curaçao Toerisme als % van de totale export, 2017 Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. Wereldbank 11
SETTING THE SCENE CURAÇAOSE ECONOMIE IN PERSPECTIEF Economische ontwikkeling blijft achter bij peers en bij productiecapaciteit (arbeid en kapitaal) Structurele oorzaken (en deze zijn bekend) Onbenut economisch potentieel Uitgangspositie is relatief gunstig, maar verslechtert Hoog inkomensniveau, doch dalend Relatief lage maar stijgende schuld 12
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI 13
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Discussieonderwerp nr. 1 onder economen Consensus: Overheid kan conjunctuurcycli dempen met automatische stabilisatoren en met begrotingsbeleid Te hoge schuld altijd slecht voor economische groei (rente, verdringing, begrotingsruimte) Begrotingsbeleid kan alleen effectief instrument zijn in open economieën met vaste wisselkoersen Relatie schuld-groei specifiek voor Caribisch gebied van inherent fragilities en vulnerabilities 14
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Bijdrage schuld aan economische groei - + + Schuld en groei - Schuldquote 15
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Bijdrage schuld aan economische groei - + + Schuld en groei Negatief effect op groei: - Ontmoediging private investeringen - Onzekerheid over toekomstig beleid - Rentekosten gaan ten koste van productieve investeringen Positief effect op groei: - Productieve overheidsinvesteringen - Zekerheid voor investeerders - Begrotingsruimte - Schuldquote 16
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Schuld en groei Bijdrage schuld aan economische groei 1% -1% 0% + IMF WP/12/157 Trinidad & Tobago Curaçao 55% St. Kitts & Nevis Aruba - Jamaica 120% Schuldquote Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. IMF en Wereldbank 17
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Schuld en groei Bijdrage schuld aan economische groei 1% -1% 0% + Trinidad & Tobago Curaçao 55% St. Kitts & Nevis countries should aim to achieve debtto-gdp levels that do not impede growth by adopting polices that put debt on a trajectory towards the 55 percent threshold. Governments should target debt levels below the estimated thresholds to cater for recessionary periods Aruba - Jamaica 120% Schuldquote Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. IMF en Wereldbank 18
OVERHEIDSSCHULD EN ECONOMISCHE GROEI Conclusie IMF studie voor Caribische landen: Reduceren schuldquotes tot 40-50% BBP met een voldoende marge Accent leggen op uitgavenverlaging: expenditure reductions more effective than tax-based consolidations Schuldreductie complementeren met: verhoging efficiency publieke sector en structurele hervormingen Gebruik maken van long term debt anchor voor houdbare overheidsfinanciën 19
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN 20
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN Leden voorgedragen door de Landen Voorzitter namens het Koninkrijk Zonder last of ruggespraak Financieel, economisch, bestuurlijk Ondersteund door secretariaat 21
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN Onze taken Art. 15: - Sluitende begroting - Rentelastnorm Wettelijke basis Rft Transparantie Toezichthouder Financieel beheer Toezicht begroting Cft Trusted advisor Adviseur Art. 13: - Ultimum remedium - Overeenstemming met norm Voorwaarden lenen Advies aanwijzing Signaleren, adviseren Art. 11 en 12: - (on)gevraagd 22
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN Onze taken Wettelijke basis Rft Transparantie Kwaliteit Financieel beheer Toezicht begroting Houdbare Cft Trusted advisor overheidsfinanciën Art. 15: - Sluitende begroting - Rentelastnorm Art. 13: - Ultimum remedium - Overeenstemming met norm Voorwaarden lenen Advies aanwijzing Signaleren, adviseren Art. 11 en 12: - (on)gevraagd 23
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN 150.000.000 100.000.000 50.000.000 Rft-norm 0-50.000.000 Resultaat gewone dienst Advies tot het geven van een aanwijzing 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019-100.000.000-150.000.000-200.000.000 (tekort)periode: Signalering Advies Afspraken Bron: Cft (2019) 24
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN Kijkje in de keuken van het Cft: Aanwijzing Aanwijzing Samenhang met Groeistrategie Aansluiting bij adviezen van de Commissie Begrotingsdoorlichting Accent op gunstige maatregelen: uitgaven i.p.v. inkomsten Ook in aanwijzingsadvies: groeibevorderende maatregelen en investeringen 25
HET CFT: TAKEN EN ROLLEN Termijn van tekortcompensatie 150.000.000 100.000.000 50.000.000 Rft-norm 0-50.000.000-100.000.000-150.000.000-200.000.000 Resultaat gewone dienst 3 jaar 3 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Afweging (+/-) Effecten maatregelen op economie Risico s voor deviezenvoorraad Omvang schuld, rentelasten en bestedingsruimte Onzekerheid over toekomstige economische ontwikkelingen Uitstel onontkoombare maatregelen Signaalwerking naar investeerders Bron: Cft (2019) 5 jaar 26
GROEISTRATEGIE 27
GROEISTRATEGIE Structurele economische hervorming Arbeidsmarkt Kapitaalmarkt Ondernemersklimaat Marktwerking Zorg Verbetering financieel beheer Uitgaven Inkomsten Financiële functie 28
GROEISTRATEGIE Versterking bestuurskracht: hogere doelmatigheid 10% Loonkosten publieke sector 12,5% Gemiddelde Caribisch gebied Curaçao Sint Maarten Bahamas Loonkosten publieke sector als % van het BBP, 2017 Bron: Economisch Bureau Amsterdam (2019) o.b.v. IMF 29
ARBEIDSMARKT Werkloosheid te hoog: onbenut potentieel Insider-outsider probleem Hoge loonkosten en lage arbeidsproductiviteit Ontslagrecht: nieuwe balans tussen bescherming en flexibiliteit ( flexicurity ) Activerend arbeidsmarktbeleid ( leerwerkplekken ) 10 mei 2011 College financieel toezicht 30
CONCLUSIES EN SLOTOPMERKINGEN 31
CONCLUSIES EN SLOTOPMERKINGEN Groeistrategie en financieel toezicht complementair Groeistrategie: begroting op orde brengen, economische groei bevorderen en herstel van vertrouwen realiseren zonder gezonde financiën geen groei; zonder groei geen houdbare financiën IMF: comprehensive growth strategy en reducing public debt credible program Cft: Schuld binnen growth enhancing marges houden Ruimte voor productieve investeringen tegen lage rente 32
CONCLUSIES EN SLOTOPMERKINGEN Puzzel van Groei en Overheidsfinanciën belangrijk Benutting economisch potentieel mogelijk Plannen (Groeistrategie) goed en gebalanceerd Gezamenlijke verantwoordelijkheid: deelbelangen < collectieve belang van Curaçao Uitvoering, uitvoering, uitvoering 33