Inhoudsopgave. Voorwoord 3

Inhoudsopgave Voorwoord 3 1 Raad van Toezicht 4 2 Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent 5 3 Tentoonstellingen en bijzondere momenten 6 4 Commerciële zaken 12 5 Restauraties en aanwinsten 15 6 Onderzoek, educatie en bibliotheek 18 7 Bedrijfsvoering 20 8 Ondernemingsraad 22 9 Verkorte jaarrekening 23 10 English summary 27 Bijlagen 29 j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 I n h o u d s o p g a v e 1

Special Commendation

Voorwoord Gaat het te ver om 2008 te omschrijven als een jubeljaar voor het museum? Ik vind die term wel van toepassing. Het aantal bezoekers steeg met ruim 10% en onze prachtige en veelzijdige tentoonstelling Allemaal Engelen trok maar liefst 67.000 bezoekers: het hoogste aantal bezoekers van een expositie sinds de heropening. Ook de toekenning van de Special Commendation, een prestigieuze prijs van het European Museum Forum die we in mei kregen uitgereikt in Dublin, maakte van 2008 een feestelijk jaar. Het is een erkenning voor het gedurfde pad dat het museum nu al een aantal jaren inslaat. Museum Catharijneconvent slaagt erin met zijn tentoonstellingen een nieuw publiek te bereiken door een goede balans te vinden tussen geschiedenis, kunst en actualiteit. Vooral uit de vele reacties op de tentoonstelling Allemaal Engelen blijkt dat we mensen in het hart kunnen raken. De presentatie maakte veel gevoelens los bij bezoekers. Verheugend was natuurlijk ook dat de financiële middelen rond kwamen om de twee Utrechtzalen te gaan inrichten. De opening van de Utrechtzalen, begin juni 2009, betekent dat de voltooiing van de herinrichting in zicht is. De Utrechtse ambitie om in 2018 culturele hoofdstad van Europa te worden, ondersteunt het museum natuurlijk van harte. In 2008 werden de banden met Malta, dat in 2018 de duopartner Guus van den Hout zal zijn van de nog uit te kiezen Nederlandse culturele hoofdstad, stevig aangehaald. Er werden over en weer bezoeken gebracht en voor onze tentoonstelling Met Passie Geschilderd konden we beschikken over een aantal bijzondere bruiklenen uit het National Museum of Fine Arts in Valletta. De toekenning van de Lutherpenning wil ik ook graag memoreren. Een blijk van erkenning in het jaar van het religieus erfgoed voor de wijze waarop het museum ook het roerende erfgoed permanent een bijzondere plek geeft. De eigen collectie werd dit jaar uitgebreid met een aantal prachtige aanwinsten, waarvan ik de bronzen Piëta van Caspar Berger een absoluut topstuk vind: een aankoop die geheel is gefinancierd door de Vrienden van het Catharijneconvent. Speciale dank daarvoor. Na zo n goed jaar is het goed om even te bezinnen en terug te kijken, dat doen we in dit jaarverslag. Ondertussen zijn we natuurlijk al weer vol enthousiasme bezig om van 2009 net zo n goed jaar te maken! j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 V o o r w o o r d Lutherpenning drs. Guus van den Hout algemeen directeur 3

1 Raad van Toezicht j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 R a a d v a n To e z i c h t Een bijzonder succesvol jaar, waarin het museum de vruchten heeft kunnen plukken van de vernieuwingen die de afgelopen jaren zijn doorgevoerd. Op tentoonstellingsgebied was er een vol programma, dat inhoudelijk van grote kwaliteit was, en dat ook erg veel bezoekers wist te trekken. Dat dit geheel binnen het beschikbare budget gebeurde, is natuurlijk ook een wapenfeit dat de Raad van Toezicht zeer verheugt. Allemaal Engelen Dat na enig oponthoud de financiële middelen voorhanden zijn om met de inrichting van de Utrechtzalen van start te gaan, is belangrijk: daarmee zullen de laatste stappen worden gezet op de lange weg van verbouwen en herinrichten. Er is duidelijk sprake van een nieuwe lijn in het museum, die door de hele organisatie enthousiast is opgepakt en wordt uitgevoerd. Complimenten daarvoor zijn op z n plaats. In bijvoorbeeld de media blijkt keer op keer dat Museum Catharijneconvent een eigentijdser imago krijgt, dat door de buitenwereld wordt gewaardeerd. De tentoonstelling Allemaal Engelen was daarvan wel de meest uitgesproken component: een buitenbeentje in het tentoonstellingsbeleid tot nu toe, maar wel één die laat zien dat het mogelijk is om veel en ook nieuw en jonger- publiek te trekken met een tentoonstelling die ook kwalitatief van hoog niveau is. Alles rondom deze succesvolle tentoonstelling klopte en de bezoekers genoten van een eeuwenoud fenomeen dat op een eigentijdse wijze werd gepresenteerd, in alle mogelijke vormen. Het is de moeite waard om af te durven wijken van het vanzelfsprekende. Een sprong die het museum heeft durven maken en die zeer waardevol blijkt. Als Raad van Toezicht hopen wij natuurlijk op een volgend succesvol jaar en wij zien het voor de medewerkers van het museum als een uitdaging om de magische grens van 100.000 bezoekers te naderen. Drs. J. F. van Duyne voorzitter Raad van Toezicht 4

2 Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent Het jaar 2008 was een zeer goed jaar voor het museum, dat met de toekenning van de Special Commendation door het European Museum Forum nog een extra feestelijk tintje kreeg. Het bestuur van de Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent continueerde de vorig jaar ingezette heroriëntatie, die er toe moet leiden dat er een verjonging en uitbreiding van de vriendenvereniging ontstaat. Het bestuur ziet daartoe goede mogelijkheden door het uitwerken van de community-gedachte. Het vergroten van een gevoel van verbondenheid met het museum. Vrienden moeten zich echt bij het museum betrokken voelen en omgekeerd moet het museum zoeken naar manieren om die samenhang te versterken. De gedachten gaan uit naar nieuwe vrienden en ondermeer naar een eventueel student- en een familielidmaatschap. Dit zou een goede manier kunnen zijn om het aantal vrienden uit te breiden. De vereniging is nog steeds betrokken bij voorheen de Catharijnebrief, maar geeft die niet meer uit. De productie van het tijdschrift is nu in handen van het museum. Het magazine is inmiddels in een eigentijdser jasje gestoken en heeft een nieuwe naam gekregen, de Catharijne., die aansluit bij die vernieuwing. De vereniging neemt nog steeds met veel plezier een deel van de inhoud voor haar rekening. Nieuw is ook het ingezette beleid om als Vrienden bij alle aankopen van het museum een aandeel te leveren. De Piëta van Caspar Berger was dit jaar een grote schenking, die geheel werd gefinancierd door de Vrienden. De Vrienden waren ook betrokken bij alle latere aanwinsten en dat zal ook het komende jaar het geval zijn. Piëta, Caspar Berger, 2006 De vereniging wil graag zichtbaarder zijn in het museum. Dat kan wellicht in de toekomst met behulp van vrijwilligers, die als gastvrouwen en -heren een actieve en informatieve rol kunnen vervullen in het museum. De activiteiten van de Vrienden werden het afgelopen jaar weer goed bezocht: vooral lezingen blijken nog steeds in een behoefte te voorzien. Het komende jaar zal de vereniging de bestaande plannen verder uitwerken en er alles aan doen om de groep Vrienden substantieel uit te breiden. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 V e r e n i g i n g V r i e n d e n v a n h e t C a t h a r i j n e c o n v e n t P. Beelaerts voorzitter Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent. 5

3 Tentoonstellingen en bijzondere momenten j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n Cold Turkey. Van Carnaval tot Pasen Van begin februari tot Pasen was er een bijzondere collectie hedendaagse religieuze kunst te zien in het museum, een initiatief van de kunstenaars Rinke Nijburg en Wout Herfkens die zich De Vrienden van Job noemen. Voor deze tentoonstelling werden gerenommeerde Nederlandse kunstenaars speciaal uitgenodigd om de betekenis van een fase in de passietijd te gebruiken als inspiratiebron voor één of meerdere nieuwe werken. Het resultaat was verrassend door de hedendaagse interpretaties van deze kunstenaars en onconventioneel in de accenten die door hen zijn gelegd. Het leverde een bijzondere expositie vol kleur en geur op die tot nadenken stemde. Van carnavaleske voorstellingen met flessen drank en dieren tot een levensgrote indrukwekkende bronzen Christus die kwetsbaar en onthutst lijkt op het moment van zijn opstanding. Genot versus soberheid, overvloed tegenover afzien. Concept: Rinke Nijburg en Wout Herfkens Kunstenaars: Carnaval - Paul de Reus, Aswoensdag - Dieuwke Spaans, Vasten - Wout Herfkens, Palmzondag - Gijs Assman, Witte Donderdag - Rini Hurkmans, Goede Vrijdag - Rinke Nijburg, Pasen - Erzsébeth Baerveldt, Kleur - Jan Meijering, Geur - Andries van Rossem, Geur - Babita Versluis 3D-Vormgeving: Theo Tienhooven Grafische vormgeving: Mireille Duiven (hollandse meesters) Licht: Joost de Beij In het Begin. De Vermeulen Brauckman Kunstprijs 2008 Gelijktijdig met Cold Turkey waren de nominaties te zien voor de tweejaarlijkse Vermeulen Brauckman Kunstprijs. Een initiatief van de gelijknamige stichting die de vervaardiging wil stimuleren van hedendaagse kunstwerken die de bijbel op een verrassende wijze belichten. Voorwaarde voor deelname was dit maal het letterlijk visualiseren van de bijbeltekst In het begin (Genesis 1:1) in grafiek of videokunst. Pat van Boeckel Noli me tangere, Erzsébet Baerveldt, 2007 won de prijs, een geldbedrag van 7.500 met een intrigerende video waarin een onbekende hand bomen in een bos bekijkt, keurt en soms markeert met een rood kruis. Beelden die veel suspense bevatten en naar een overtuigende climax toewerken. De ingezonden kunstwerken bezaten echter zoveel kwaliteit dat de jury heeft besloten ook twee aanmoedigingsprijzen toe te kennen, elk met een waarde van 2.500,-. De eerste is uitgereikt aan Suska Mackert met een wandinstallatie en de tweede aan Jos de l Orme die een houtsnede inzond. Concept: Vermeulen Brauckman Stichting en Museum Catharijneconvent 3D-vormgeving: Theo Tienhooven Grafische vormgeving: Mireille Duiven (hollandse meesters) Licht: Joost de Beij 6

Met Passie Geschilderd. Topstukken uit de Gouden Eeuw In april was er een speciale VIP-opening ter ere van de schilderijententoonstelling Met Passie Geschilderd. In het bijzijn van Utrechts nieuwe burgemeester Aleid Wolfsen en de ambassadeur van Malta was er een feestelijke bijeenkomst in de Refter. Het bezoek uit Malta kwam mede vanwege de bijzondere bruiklenen, waarvan de Gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan van Matthias Stom wel de meest bijzondere was. Stom beeldt hier het moment net voor de aanval op de onbekende man uit, een dramatische compositie met prachtig licht-donker contrast. De banden tussen Utrecht en Malta werden door de bruikleen stevig aangehaald, belangrijk in verband met de Utrechtse plannen om in 2018 als partner van Malta culturele hoofdstad van Europa te worden. In het begin, Pat van Boeckel, 2008 Met Passie Geschilderd Er was ook een publieksopening, waarbij bewoners van de Utrechtse schilderswijk (Jan van Scorelstraat, Rembrandtkade en omgeving) massaal gehoor hadden gegeven aan de oproep om werk van hun schilders te komen bekijken. Informatief was de toelichting van restaurator Caroline van der Elst op het werk dat zij verrichtte aan het bijzondere zestiende-eeuwse Kruisigingsdrieluik van Jan van Scorel. Tijdens de tentoonstelling was de film over die restauratie te zien. Met Passie Geschilderd bood een prachtig beeld van voornamelijk zeventiende-eeuwse religieuze schilderkunst, waarbij veel ruimte ingeruimd was voor het werk van Utrechtse caravaggisten als Gerard van Honthorst en Dirck van Baburen. Allemaal Engelen Dat engelen geliefde wezens zijn, was al enigszins duidelijk geworden tijdens een kleine engelenexpositie die in december 2006 gecombineerd werd met de Napolitaanse kerststal. Maar de enorme toeloop en bijzondere reacties die de expositie Allemaal Engelen opriep, overtrof ieders verwachting. In totaal kwamen bijna 67.000 bezoekers naar Museum Catharijneconvent. Dat ze in hun ziel werden geraakt, blijkt wel uit de reacties die men achterliet in een ervaringenboek en op de speciaal voor de expositie in het leven geroepen site allemaalengelen.nl. De engelen waren te zien op schilderijen, in miniaturen, foto s, moderne kunst, popsongs, reclamemateriaal, videokunst en bidprentjes en wat al niet meer. Als helpers en wrakers, als zoete cherubijntjes of strenge wachters bij de hemelpoort. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n 7

Allemaal Engelen Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n jaarverslag 2008

De tentoonstelling was opvallend vormgegeven door Maarten Spruyt. Hij ontwierp onder meer een prachtige vitrine voor liturgische kleding en goud- en zilverwerk en een bijzondere belevingstafel met bijpassende krukken en banken. Daarmee voegde hij een geheel eigen dimensie aan het concept toe. Buiten het museum, op het voorplein, werd de aandacht van passanten al getrokken door metershoge engelenbeelden van Huub Kortekaas. De opvallende affichecampagne waarin gewone mensen zoals eigen museumpersoneel als engel te zien waren, trok veel aandacht. Daarnaast maakten bezoekers massaal en zeer enthousiast gebruik van de mogelijkheid om in het museum zelf met engelenvleugels op de foto te gaan. Zo maakten ze een persoonlijke variant op het affiche die ze konden e-mailen aan bekenden. De workshops voor kinderen waarbij met glitters en veertjes engelenvleugels in elkaar werden geknutseld, de speciale rondleidingen en lezingen, de kerstvertellingen, alle activiteiten waren razendsnel volgeboekt en een groot succes. Mede daarom werd besloten om de tentoonstelling te verlengen tot en met 22 februari 2009. Concept: Tanja Kootte en Inge Schriemer Gastconservator: Twan Geurts 3D-Vormgeving: Maarten Spruyt en Tsur Reshef Grafische vormgeving: Typetank Utrecht Licht: Joost de Beij De Napolitaanse kerststal De uitgebreide tentoonstelling Allemaal Engelen maakte het noodzakelijk om een andere plek te zoeken voor een pronkstuk uit de collectie van het museum, de Napolitaanse kerststal. Die nieuwe locatie werd gevonden bij Feest, weet wat je viert, de permanente presentatie op de eerste etage van het Grachtenpand. Vormgever Rein van de Pol slaagde erin een zeer sfeervolle compositie te maken bij het Maagdenhuis-altaar. Daar bleek de architectuur van het bijzondere altaar prachtig te harmoniëren met de achttiende- eeuwse beeldengroep, die begin jaren dertig van de vorige eeuw aan het museum werd geschonken door een Rotterdamse familie. De kerststal is een echte publiekslieveling: elk jaar komen er duizenden mensen traditiegetrouw even kijken. Voor sommigen was deze nieuwe locatie even wennen, anderen zagen direct de bijzondere combinatie van altaar en beelden. Vormgeving: Rein van der Pol Grafische vormgeving: Manifesta Licht: Joost de Beij Affiche Allemaal Engelen j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n 9

j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n Tussen Kunst en Kitsch Tussen Kunst en Kitsch Eind april fungeerde het museum even als tv-studio: het team van het succesvolle Avro-programma Tussen Kunst en Kitsch kwam met een enorme hoeveelheid camera s en andere apparatuur over de vloer om opnames te maken. Meer dan duizend kunstliefhebbers en gelukszoekers meldden zich met in kranten en doeken gewikkelde (kunst)voorwerpen om die te laten taxeren door de deskundigen. De opnames vonden plaats tijdens de tentoonstelling Met Passie Geschilderd zodat de museummedewerkers hun handen vol hadden aan het beschermen van de echte kunst. Het was een levendige dag, waarbij een aantal mensen in bezit bleek te zijn van waardevolle kunstvoorwerpen. De aflevering werd op woensdag 12 november 2008 uitgezonden. Urbi@Orbi De collectie van het museum speelde een rol in nog een ander televisieprogramma: Urbi@Orbi van de KRO. In elk van de twaalf afleveringen koos presentator-priester Antoine Bodar een voorwerp uit de rijke museumcollectie, en gaf daarbij een inspirerende toelichting op dit religieuze roerende erfgoed. LUX Ook de samenwerking met de IKON (in het programma LUX) werd gecontinueerd en dat zorgde voor een aantal bijzondere afleveringen waarin ondermeer de tentoonstellingen Met Passie Geschilderd en Allemaal Engelen uitgebreid aan de orde kwamen. Net als de IKON besteedde ook de Avro speciale aandacht aan de recent verworven Piëta van Caspar Berger in Avro s Kunstuur. Tussen Kunst en Kitsch European Museum of the Year Award 2008 Half mei reisde een afvaardiging van het museum naar Dublin, waar bekend werd gemaakt welk museum deze prestigieuze prijs in ontvangst mocht nemen. Museum Catharijneconvent viel in de prijzen met een Special Commendation, een onderscheiding die directeur Guus van den Hout ontving uit handen van de beschemvrouwe van het European Museum Forum, H.M. Koningin Fabiola van België. Jarig! De verjaardag van het museum op 9 juni en de gewonnen award waren aanleiding om het publiek te trakteren: op de verjaardag van het museum mochten bezoekers gratis naar binnen en kregen ze een feestelijke typisch Utrechtse traktatie, het domtorentje, in het restaurant. 10

Achter de schermen Voorafgaand aan de tentoonstelling Met Passie Geschilderd kon het publiek een kijkje achter de schermen nemen bij het restaureren van enkele schilderijen voor de komende expositie. Een mogelijkheid die zeer enthousiast werd ontvangen en waarvan veel mensen dankbaar gebruik maakten. In bewonderende stilte keken ze naar het intrigerende werk van de restauratoren, die zo af en toe het gereedschap even neerlegden om een toelichting te geven op hun werkzaamheden. Uitfeest Het Utrecht Uitfeest op 14 september kondigt traditiegetrouw de spetterende opening van het nieuwe culturele seizoen in de stad aan. Hierbij zetten veel culturele instellingen hun deuren gratis open voor publiek. Met de deejays Naald & Kraak, korte tours over Met Passie Geschilderd en open rondleidingen door de depots, trok het museum bijna 2000 bezoekers op een zonnige zondag. Utrecht Uitfeest Holland Art Cities Museum Catharijneconvent participeert samen met negen andere topmusea in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag in het internationale evenement Holland Art Cities. De krachten worden gebundeld middels een gezamenlijk aansprekend marketing- en publiciteitsplan. Zo brengt het Nederlands Bureau voor Toerisme de meest interessante Nederlandse musea ook internationaal onder de aandacht bij een breed publiek. Museum Catharijneconvent participeert met de tentoonstellingen Beeldschone Boeken. De middeleeuwen in goud en inkt (zomer 2009), Goud (zomer 2010) en Geloof en Kunst in de Gouden Eeuw (voorjaar 2011). Maand van de spiritualiteit Veel publieke belangstelling was er op 1 november voor de opening van de Maand van de Spiritualiteit, die plaatsvond in het museum; een initiatief van dagblad Trouw, de KRO en Museum Catharijneconvent. Dit jaar was gekozen voor het thema Mijn betere ik. Honderden bezoekers deden mee aan workshops, genoten van een lezing, maakten een meditatieve stadswandeling en brachten natuurlijk een bezoek aan de tentoonstelling Allemaal Engelen. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 Te n t o o n s t e l l i n g e n e n b i j z o n d e r e m o m e n t e n Guus van den Hout ontvangt onderscheiding van HM Koningin Fabiola 11

4 Commerciële zaken j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 C o m m e r c i ë l e z a k e n Verhuur Het museum bevindt zich op een schitterende locatie in het centrum van Utrecht. Deze locatie is ook als vergaderruimte voor diverse externe partijen erg in trek. Vooral de Stichting Vrije Academie voor kunsthistorisch onderwijs en het nabij gelegen juridisch opleidingsinstituut OSR maken daar geregeld gebruik van. Het auditorium, de grachtenzaal, de opkamer en het museumcafé dienen dan als sfeervolle accommodatie. Het museum heeft het voornemen de verhuur verder te professionaliseren door meer aandacht aan publiciteit en marketing te schenken. Rondleidingen Rondleidingen bieden bezoekers verdieping en daar is veel vraag naar. Zeker ook bij tijdelijke tentoonstellingen, zoals Met Passie Geschilderd, is hiervoor opvallend veel animo. Bij de rondleidingen ten tijde van Allemaal Engelen liep het echt storm. Maar ook de tours langs de vaste collectie hebben nooit te klagen over belangstelling. Het rondje klooster is populair bij scholierengroepen en ook de Topstukkenrondleiding langs de vaste collectie loopt al jaren prima. Museumwinkel Het leken af en toe de Drie Dwaze Dagen wel: tijdens de maanden dat de tentoonstelling Allemaal Engelen in het museum te zien was, beleefde de museumwinkel hoogtijdagen. Engelenboekjes, kaartenmapjes, zogeheten worry stones (een soort talisman), maar ook speldjes en sieraden: de voorraden van de winkel gingen er in een razend tempo doorheen. Het publiek wilde niet zonder aandenken de deur uit, en de keuze was zeer uitgebreid. Ook het idee om publiek via de speciale website www.allemaalengelen.nl een voucher aan te bieden, dat eenmaal uitgeprint ingewisseld kon worden voor een hemelse verrassing, bleek Rondleiding Allemaal Engelen Winkel 12

een gouden zet. Vele duizenden vouchers werden ingeleverd. De winkel draaide in 2008 een topomzet. Er was geen aparte catalogus bij Allemaal Engelen, maar de door gastconservator Twan Geurts speciaal voor de tentoonstelling geschreven publicatie Engelen van deze tijd werd veel gekocht, net zoals het al eerder door het museum geproduceerde boek Engelen in de kunst. Ook tijdens Met Passie Geschilderd werd de winkel goed bezocht, het overzichtswerk Goddelijk geschilderd. Honderd meesterwerken van Museum Catharijneconvent was daarbij één van de best verkochte artikelen. Fondsenwerving In 2008 zijn fondsen geworven voor verschillende tentoonstellingen. Aan de tentoonstelling Allemaal Engelen hebben diverse fondsen een bijdrage geleverd: het VSB Fonds, de Van Baaren Stichting, Stichting DELA Fonds, het SNS Reaalfonds, het kfhein Fonds en de Mondriaan Stichting. Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunde de tentoonstelling Cold Turkey. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 C o m m e r c i ë l e z a k e n Bijlage J: Toewijzing Fondsen, Stichtingen en Bedrijven Omslag Engelen van deze tijd, Twan Geurts 13

14 Leven, Bernardien Sternheim, 2007

5 Restauraties en aanwinsten Het museum werd dit jaar verrijkt met een aantal belangrijke en fraaie aanwinsten voor de collectie. De Piëta van Caspar Berger (een schenking van de Vrienden van het Catharijneconvent) is daarvan wellicht het meest tot de verbeelding sprekende kunstvoorwerp. Het is een bronzen, zeer eigentijdse verbeelding van het lijden van de moeder om haar gestorven zoon. Berger heeft een bijzondere manier van werken, waarbij hij een siliconenmal maakt van zijn modellen, die omkeert en met was bedekt. De mal wordt vervolgens in brons gegoten volgens de cire perdu (verloren was) methode. Het bronzen afgietsel is in dit geval een indrukwekkende verwijzing naar één van de bekendste iconen uit de kunstgeschiedenis: de Piëta van Michelangelo uit de Sint-Pieter in Rome. Wat je pijnlijk raakt, is het ontbreken van het gezicht van Maria. Dit is Bergers verbeelding van pure rouw en zo is het voor iedereen mogelijk hier zijn of haar eigen verdriet op te projecteren. Een beeld dat niemand onberoerd laat. Het museum werd nog verblijd met een tweede werk van Caspar Berger, een bronzen afgietsel van een bijbel. Het Boek was een cadeau van de Stichting Protestants Kerkelijke Kunst ter gelegenheid van de uitgave van de publicatie Prachtig Protestant. Staf Sinds oktober heeft het museum de staf van de abt van Egmond in langdurig bruikleen gekregen. Het is een bijzondere aanwinst die in de Schatkamer te bewonderen is. De veertiende-eeuwse staf meet bijna twee meter en is uit elkaar te schroeven. Hierdoor was het voor de kerkvorst mogelijk om het voorwerp mee op reis te nemen. De staf is van verguld zilver en rijk versierd met emailleplaquettes. In 2005 werd de staf en vooral het geoxideerde zilver en de losse delen van email nog uitgebreid gerestaureerd. De krul is voorzien van prachtige afbeeldingen van de kroning van Maria door Christus. Detail Piëta, Caspar Berger, 2006 Een ander langdurig bruikleen is een geschilderd zestiende - eeuws paneel met een ongebruikelijke afbeelding: de legende van de Romeinse legeraanvoerder Achatius en zijn soldaten. Zij bekeerden zich tot het christendom in de hoop gespaard te blijven, maar die plotselinge bekering wekte de woede op van hun keizer, de heidense Hadrianus, die hen vervolgens martelde en liet kruisigen. De 10.000 martelaren, zoals het kunstwerk heet, heeft een fraaie plaats gekregen in één van de kloostergangen op de begane grond. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 R e s t a u r a t i e s e n a a n w i n s t e n 15

Publiekslieveling Ook een andere opmerkelijke aanwinst, en één van de publiekslievelingen tijdens Allemaal Engelen, is het intrigerende schilderij Leven, uit 2007, van de realist Bernardien Sternheim. Zij werd zichtbaar geïnspireerd door Pyke Koch. Leven is een verbeelding van de levensloop van de mens: van pasgeboren jongen tot puber, getrouwde man en grijsaard. Een schilderij waar je steeds meer in ontdekt als je de tijd neemt om goed te kijken. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 R e s t a u r a t i e s e n a a n w i n s t e n Detail van verguld zilveren stralenmonstrans versierd met vele diamanten, 1700-1724 Utrechts atelier Een bijzondere aankoop is een houten Piëta uit de Middeleeuwen, waarschijnlijk gemaakt in een Utrechts atelier. Tijdens de beeldenstorm is dit beeldje verminkt geraakt en later tijdelijk gebruikt als steunbalk. Delen van het beeld zijn afgezaagd, maar het duurzame eikenhout kon destijds natuurlijk nog goed gebruikt worden in de bouw. Het werd vijftig jaar geleden aangetroffen bij de restauratie van een Utrechts woonhuis. Vooral de detaillering van het gezicht van Maria en de opmerkelijk verticale houding van Christus maken het tot een bijzonder beeldje, waarvan duidelijk is dat er een getalenteerd kunstenaar aan moet hebben gewerkt. Deze Piëta krijgt een fraaie plek in de toekomstige Utrechtzalen. Een bijzondere nieuwkomer is een twintigste-eeuws schilderij van Pieter Geraedts, een zeer aantrekkelijke voorstelling van Maria met kind. Bijzonder is het gegeven dat het Christuskind bladert in een getijdenboek, waarin op een prachtige miniatuur de annunciatie is afgebeeld. Christus kijkt dus naar de aankondiging van zijn eigen geboorte. Vanwege deze bijzondere bladgrote miniatuur past dit schilderij uiteraard heel goed op de tentoonstelling Beeldschone Boeken, die in de zomer van 2009 in het museum te zien zal zijn. Een fraaie bruikleen kwam van de remonstrantse gemeente in Rotterdam: een zeer uitgebreide zilveren avondmaalsset, dat een plek kreeg in de vaste opstelling. Blingbling De schatkamer werd verrijkt met een echte blingbling-monstrans, een bruikleen van de parochie van De Heilige Drie-Eenheid te Amsterdam. Een waardevol stuk, dat blinkt en schittert vanwege het uitbundig gebruik van kostbare diamanten. Waar het Rijksmuseum in 2008 de met diamanten ingelegde schedel van Damien Hirst liet zien, had Museum Catharijneconvent hiermee eveneens een bijzonder en kostbaar voorwerp, dat bovendien echt letterlijk For the love of God was gemaakt. 16

Restauratie De meest bijzondere en uitgebreide restauratie was die van het Kruisigingsdrieluik van Jan van Scorel. Een zeer kostbaar en langdurig project, dat prachtig in een film werd gedocumenteerd. Het opgeknapte werk was voor het eerst sinds jaren weer in volle glorie te zien tijdens de tentoonstelling Met Passie Geschilderd. Restaurator Caroline van der Elst gaf diverse malen een speciale toelichting op haar aanpak, hetgeen buitengewoon populair was bij het publiek. Voorafgaand aan Met Passie Geschilderd werden diverse grote werken gerestaureerd. Gedurende twee speciale dagen kon het publiek daar ook een kijkje nemen. Ter voorbereiding op de tentoonstelling Allemaal Engelen werden veel schilderijen door restauratoren presentabel gemaakt. In bijzonder slechte staat was een zeventiende-eeuws paneeltje waarop een engelbewaarder met kind te zien is: er werd veel tijd aan besteed en het trok dan ook terecht veel aandacht op de tentoonstelling. Er werd bovendien veel gepoetst en gewreven aan alle verzilverde en vergulde kunstvoorwerpen, vaak voorzien van gedetailleerde engelendecoraties, die in een speciaal door Maarten Spruyt ontworpen vitrine tentoon werden gesteld. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 R e s t a u r a t i e s e n a a n w i n s t e n Drieluik met Kruisiging, Jan van Scorel, 1530-1539, tijdens en na restauratie 17

6 Onderzoek, educatie en bibliotheek j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 O n d e r z o e k, e d u c a t i e e n b i b l i o t h e e k De afdeling Onderzoek en Educatie merkt keer op keer dat de behoefte aan verdieping groeit bij de museumbezoekers. Daar wordt op diverse manieren op ingespeeld. Voor elke tentoonstelling worden fraaie zaalbladen met extra verdiepende informatie gemaakt. Ze blijken zo populair, dat ze soms noodgedwongen aan de ketting worden gelegd. Om het publiek tegemoet te komen zijn de zaalbladen tegenwoordig als pdf op de website te vinden, zodat bezoekers ze kunnen downloaden als voorbereiding op hun bezoek, of als naslagwerk achteraf. De bestaande lespakketten die bij de vaste opstelling horen, zijn vernieuwd en opgemaakt in de huisstijl. Er zijn nu vijf uitgaven voor het onderwijs beschikbaar. De medewerkers Educatie streven ernaar om bij elke tentoonstelling specifiek educatief materiaal te ontwikkelen dat aansluit bij het curriculum. Er is nu standaard een docentenpakket en vaak ook materiaal voor leerlingen. Voor de tentoonstelling Allemaal Engelen werden maar liefst drie speciale lespakketten gemaakt voor zowel het basis- als het voortgezet onderwijs. De docentendag voorafgaand aan deze expositie werd druk bezocht. De gids Feest! Weet wat je viert is een groot succes. De eerste oplage van 4000 exemplaren was binnen een jaar uitverkocht. Er is nu een tweede oplage van 7000 gidsen om aan de blijvende vraag te kunnen voldoen. religieuze kunstvoorwerpen inspireerde. Ook protestanten toonden hun liefde voor het woord van God aan de hand van prachtige kunstvoorwerpen. Een tweede bijzondere uitgave is de serie Geloof in Nederland, waarbij twee medewerkers van het museum zitting namen in de redactie van deze uitgebreide (35-delige) tijdschriftenserie. Een breed scala aan onderwerpen passeert daarbij de revue. De serie is thematisch van opzet en zo komen ondermeer het onderwijs, de zondag, en de rol van religie in de gezondheidszorg aan bod. Veel van de gebruikte illustraties zijn afbeeldingen van kunstvoorwerpen uit de collectie van het museum. Publicaties Het museum werkte mee aan een bijzondere publicatie: Prachtig Protestant, een initiatief van de Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst (SPKK), waarmee in het jaar van het religieus erfgoed extra aandacht werd gevraagd voor het rijke protestantse erfgoed. Het boek bevat veel illustraties van voorwerpen die afkomstig zijn uit de collectie van het museum. Het maakt duidelijk dat ook het protestantisme, in tegenstelling tot wat soms wordt gedacht, wel degelijk tot de vervaardiging van bijzondere Museum bekend en zichtbaar Museum Catharijneconvent streeft ernaar goed bekend en zichtbaar te zijn in de stad Utrecht en bij het (bredere) culturele circuit. Op diverse plekken en bij verschillende activiteiten waren daarom medewerkers aanwezig om workshops en presentaties te geven, zoals bij manifestaties als Letteren Werkt (Universiteit Utrecht) en Culture Beat. Ook doet het museum actief mee aan het project Museum voor de Klas, een succesvolle samenwerking met het Utrechtse Centrum voor de Kunsten en 18

de gemeente Utrecht, waarbij de bovenbouw van het basisonderwijs de kans krijgt om musea te bezoeken. Het Lokaal, de educatieve ruimte voor de ontvangst van onderwijsgroepen, werd voorzien van twee thematisch ingerichte vitrines die aansluiten bij de museumlessen. Museum Catharijneconvent is betrokken bij de implementatie van de Nationale Canon in het onderwijs. Medewerkers Educatie waren aanwezig toen de canonkaravaan Utrecht aandeed. Zij presenteerden op een speciale docentendag het bestaande lesmateriaal dat aansluit bij een deel van de vijftig vensters. Ook is het museum betrokken bij de samenstelling van een provinciale canon, een initiatief van de Stichting Erfgoed Nederland. Het museum profileert zich daarbij nadrukkelijk als kenniscentrum. Het museum is al jaren een geliefde stageplek: de belangstelling is groter dan de mogelijkheden om stagiaires onder te brengen. De inbreng van stagiaires is waardevol: ze leveren hun bijdrage bij het onderzoek, werken mee aan de teksten voor de Catharijne., lespakketten en zaalbladen en doen literatuuronderzoek naar bijvoorbeeld aanwinsten. Het lukte het museum om in 2008 tien enthousiaste nieuwe rondleiders aan te trekken: zij volgden een uitvoerig introductieprogramma. Al snel konden ze aan de slag bij Allemaal Engelen, waar de vraag naar rondleidingen erg groot was. Vitrine in het Lokaal Bibliotheek en documentatie De bibliotheek werd verrijkt met ruim 400 titels. Daarnaast was er de gebruikelijke uitbreiding als gevolg van de ca. 50 tijdschriftabonnementen. Al dit materiaal werd toegankelijk gemaakt voor de bibliotheekgebruikers in het bibliotheeksysteem Adlib en voor zover van toepassing gekoppeld aan de objectregistratie. Professioneel digitaal beeldmateriaal van objecten uit de museumcollectie werd geproduceerd door fotograaf Ruben de Heer voor de publicatie Prachtig Protestant, die in samenwerking met de Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst en Uitgeverij Waanders tot stand kwam. Voorts werd digitaal beeldmateriaal geproduceerd van de vaste collectie voor artikelen van museummedewerkers, voor externen op bestelling en voor de tentoonstelling Allemaal Engelen. In eigen beheer werden scans gemaakt van tekeningen uit de collectie en ander tweedimensionaal materiaal, alsmede van reeds bestaande kleinbeeld dia s. Vanaf mei 2008 werd begonnen met het maken van foto s voor de 35-delige reeks Geloof in Nederland, die in samenwerking met Uitgeverij Waanders wordt gepubliceerd. Sinds oktober verschijnt elke twee weken een aflevering. Ook werd begonnen met het maken van nieuwe digitale foto s voor de publicaties Beeldschone Boeken en Schitterend, die in 2009 verschijnen. Voor beide publicaties verrichtte de bibliothecaris mede de redactie. Vrijwilligers werkten ondermeer aan boekenschenkingen van de Paulusabdij en aan de registratie van literatuur bij de handschriften, vooruitlopend op de tentoonstelling Beeldschone Boeken in 2009. Ook hielden vrijwilligers zich bezig met het verbeteren van literatuurverwijzingen in Adlib, waardoor het overzetten van de laatste gegevens uit de registratie naar de digitale registratie een flinke stap voorwaarts maakte. De Leeszaal van de Bibliotheek is vrij toegankelijk op di-, do- en vrijdagmiddag van 13.30 tot 17.00 uur en op overige tijden in de werkweek volgens afspraak. In 2008 bezochten zo n 250 bezoekers de Leeszaal met vragen over tentoonstellingen, over voorwerpen uit de collectie of over onderwerpen gerelateerd aan het verzamelbeleid van het museum. De Leeszaal, waar vier computers beschikbaar zijn voor het publiek, heeft ook een functie als werk- en onderzoeksplek voor stagiaires, vrijwilligers en museummedewerkers. j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 O n d e r z o e k, e d u c a t i e e n b i b l i o t h e e k 19

7 Bedrijfsvoering j a a r v e r s l a g 2 0 0 8 B e d r i j f s v o e r i n g Personeelsbeleid Op het personele vlak bracht 2008 een aantal veranderingen met zich mee. Er ontstonden vacatures in de leiding van zowel de afdeling Tentoonstellingen als de afdeling Marketing & Communicatie. Beiden werden snel opgevuld: er kwam een nieuw en zeer ervaren hoofd Marketing & Communicatie, en op de afdeling Tentoonstellingen werd een tweede deeltijd projectleider aangesteld. Die laatste keuze heeft te maken met de wens van het museum om de organisatiestructuur aan te passen. De enigszins zelfstandig opererende afdeling Tentoonstellingen is nu ondergebracht bij de afdeling Onderzoek en Educatie, een gevolg van de wens om meer vanuit de inhoud te werken bij het opzetten van tentoonstellingen. Het gevolg is dat er nu bij elke tentoonstelling meer projectmatig wordt gewerkt. Elke afdeling levert input aan de projectgroep, die wordt voorgezeten door één van beide projectleiders tentoonstellingen. Deze werkwijze zal ertoe bijdragen dat alle afdelingen van het museum duidelijk vanuit één breed gedragen visie opereren; wat willen we vertellen en hoe doen we dat het beste. Op de afdeling beveiliging waren diverse mutaties: de oorzaak is deels verklaarbaar uit de economische situatie die in 2008 nog voor veel jobhoppen in deze sector zorgde. De grote bezoekersaantallen bij de tentoonstelling Allemaal Engelen maakten het daarnaast noodzakelijk om de eigen formatie zeer regelmatig uit te breiden met tijdelijke krachten. Visitatie In juni 2007 publiceerde de minister van OCW de cultuurnota Kunst van leven. Deze vormt de agenda voor het cultuurbeleid voor de komende jaren. Voor musea betekent dit dat er per 1 januari 2009 een langdurig subsidieperspectief komt, inclusief een systeem van visitatie. Museum Catharijneconvent meldde zich aan voor de pilot van het ministerie en de hele organisatie werkte met groot enthousiasme mee aan deze vorm van zelfevaluatie, die tot een als zeer positief ervaren proefvisitatie leidde in november 2008. De resultaten van de officiële visitatie (die begin 2009 plaatsvond) worden in de loop van 2009 bekend. Reserveringssysteem Er is een begin gemaakt met de implementatie van een nieuw digitaal reserveringssysteem. Dat zal ertoe leiden dat de diverse activiteiten -zoals (groeps)rondleidingen, zaalverhuur en evenementen- beter gestroomlijnd kunnen worden, wat tot betere dienstverlening aan het publiek zal leiden. In de loop van 2009 wordt het systeem operationeel. Herbestemming kloosters De bijzondere huisvesting van het museum, in een voormalig kloostergebouw, leidde tot betrokkenheid bij het project Converting Sacred Spaces(CSS), waarbij in Europees verband vijf lidstaten in Noordwest-Europa betrokken zijn. Met behulp van financiële middelen uit dit CSS-project kon in 2008 een begin worden gemaakt met de inrichting van de twee laatste zalen, die na de herinrichting nog niet waren ingevuld. Deze Utrechtzalen worden in juni van 2009 geopend voor publiek. Het museum werkte mee aan een publicatie van CSS waarin een inventarisatie is opgenomen van de herbestemming van religieuze gebouwen in Noordwest-Europa. Ook als pilot is er een database opgezet met gegevens over religieuze gebouwen die inmiddels een nieuwe (bijvoorbeeld culturele/onderwijs/ toeristische) bestemming hebben gekregen. Deze database is zowel voor wetenschappelijk als toeristisch gebruik interessant. Het is nog niet duidelijk of er financiële middelen zijn om de pilot voort te zetten dan wel uit te breiden. 20