Personalia Dr. Sander Begeer is docent en onderzoeker bij de vakgroep Ontwikkelingspsychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij doet onderzoek naar de sociaal-emotionele capaciteiten van kinderen met autismespectrumstoornissen en geeft onderwijs op het gebied van diagnostiek en ontwikkeling van sociale en emotionele vaardigheden bij kinderen met psychopathologie. Dr. Harrie Boelens is docent ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Leiden. Hij geeft onderwijs in de gedragsmodificatie en doet onderzoek naar de taalontwikkeling bij kinderen. Zijn speciale interesse gaat uit naar de doorsnede van deze gebieden: gedragsmodificatie voor de taalontwikkeling bij autistische kinderen. Drs. Wiebe Braam is als arts voor verstandelijk gehandicapten verbonden aan s Heeren Loo Zuid-Nederland en het Expertisecentrum slaapstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking te Wekerom en aan het Ziekenhuis Gelderse Vallei te Ede. Tevens werkt hij als consulent voor regionale centra voor consultatie en expertise. Mevrouw dr. Yvonne Bruinsma woont en werkt in Californië, Verenigde Staten. Zij leidt een intensief interventieproject voor kinderen met autisme en/of een verstandelijke beperking (Behavioral Support Partnership). Tevens geeft zij parttime les aan de California State University Los Angeles. Zij is als consulent nog verbonden aan Centrum Autisme in Oegstgeest en als supervisor van het PRT-project. Ook zit zij in de Raad van Advies van de ABA-school De Droomboom in Blaricum. Prof. dr. Jan Buitelaar is als hoogleraar psychiatrie en kinder- en jeugdpsychiatrie verbonden aan het UMC St. Radboud. Hij is hoofd van de afdeling Psychiatrie en hoofd van Karakter Universitair Centrum kinder- en jeugdpsychiatrie Nijmegen.
Personalia 291 Dr. Philippe Collin is als kinder- en jeugdpsychiater werkzaam binnen Gastenhof en De Hondsberg, behorend tot de Koraal Groep te Sittard. Hij is tevens hoofd van de polikliniek psychiatrie voor verstandelijk gehandicapten en werkt hier onder andere ten behoeve van kinderen/ jeugdigen met een verstandelijke handicap en slaapstoornissen. Daarnaast is hij verbonden als onderzoeker aan de School for Oncology and Developmental Biology, Maastricht University. Prof. dr. Leopold M.G. Curfs, werkzaam bij de afdeling Klinische Genetica Academisch Ziekenhuis Maastricht, is hoogleraar Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en directeur van het Gouverneur Kremers Centrum, Academisch Ziekenhuis Universiteit Maastricht. Dr. Robert Didden is als universitair hoofddocent verbonden aan de vakgroep Orthopedagogiek van de Radboud Universiteit Nijmegen. Tevens is hij als gz-psycholoog werkzaam bij Trajectum-Hanzeborg, een SGLVG-centrum te Zutphen. Hij werkt als consulent voor regionale centra voor consultatie en expertise, onder andere ten behoeve van kinderen/jeugdigen met een verstandelijke beperking en autisme. Mevrouw Joki Didden-Alburg is als orthopedagogisch medewerker en video-interactiebegeleider werkzaam bij Zozijn, regio s Gelderland en Salland. Zij adviseert en coacht teams van begeleiders in de beeldvorming en begeleiding van kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking. Haar speciale aandachtsgebied is de begeleiding van kinderen en jeugdigen met autismespectrumstoornissen. Mevrouw drs. Sanne Diepeveen is orthopedagoog en logopedist, momenteel werkzaam als docent op de Hogeschool voor Arnhem en Nijmegen, afdeling Logopedie. Zij is auteur van de Mariëndaelschalen voor Werkbeoordeling en Werkbegeleiding. Mevrouw dr. Petri Embregts is orthopedagoog/gz-psycholoog en als universitair docent werkzaam bij de Radboud Universiteit Nijmegen, afdeling Orthopedagogiek. Daarnaast is zij hoofdopleider van de opleiding tot gz-psycholoog met aandachtsgebied kinderen en jeugdigen (GZ K&J) van het SPON, Postdoctorale Opleidingen van de Radboud Universiteit Nijmegen. Prof. dr. Rutger Jan van der Gaag is als hoogleraar klinische kinder- en jeugdpscychiatrie verbonden aan het UMC St Radboud te Nijmegen. Tevens is hij hoofd behandelzaken van het Academisch Centrum
292 Begeleiding van kinderen en jongeren met autisme Kinder- en Jeugdpsychiatrie Oost-Nederland, waar hij o.a. een spreekuur houdt voor autismespectrumstoornissen. Mevrouw dr. Bibi Huskens is orthopedagoog/gz-psycholoog en als behandelverantwoordelijke werkzaam bij de (dag)klinische behandeling van autistische jongeren bij Curium, kinder- en jeugdpsychiatrische kliniek te Oegstgeest. Tevens is zij gastdocent bij de gz-opleiding van Cure & Care Development te Arnhem en gatekeeper autisme bij stichting CCE Zuid-Holland/Zeeland. Dr. Cees Ketelaars is hoofd behandelzaken van het Autismeteam Noord- Nederland (Lentis) en tevens kinderpsychiater bij het Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie te Groningen. Prof. dr. Hans Koot is hoogleraar ontwikkelingspsychologie en ontwikkelingspsychopathologie bij de vakgroep Ontwikkelingspsychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zijn onderzoek richt zich op de normale en afwijkende sociaal-emotionele ontwikkeling en de rol van genetisch/biologische, sociale en culturele mechanismen daarin. Mevrouw drs. Netty Kramer is orthopedagoog/gz-psycholoog en werkzaam voor Zozijn, een organisatie die kinderen en volwassenen met beperkingen ondersteunt. In deze functie is de diagnostiek van ASS en het geven van begeleidingsadviezen aan ouders en professionals een belangrijke taak. Mevrouw drs. Bertine Lahuis is als kinder- en jeugdpsychiater en medisch hoofd van de Zorglijn Autisme & Psychose verbonden aan de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Haar aandachtsgebieden zijn autismespectrumstoornissen bij kinderen en jongeren van 4-18 jaar, met speciale aandacht voor multiple complex developmental disorders (MCDD). Mevrouw drs. Anneke Maas is als promovenda verbonden aan het onderzoeksinstituut GROW en het Gouverneur Kremers Centrum van de Universiteit Maastricht. Tevens is zij als orthopedagoog werkzaam bij de slaappolikliniek van het landelijk expertisecentrum voor slaapstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking. Daarnaast werkt zij als juniordocent bij de vakgroep Orthopedagogiek van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Personalia 293 Prof. dr. Mark Meerum Terwogt is universitair hoofddocent en bijzonder hoogleraar, werkzaam bij de afdeling Ontwikkelingspsychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zijn leerstoel beslaat de cognitieve en emotionele determinanten van de prosociale ontwikkeling. Prof. dr. Jan de Moor is emeritus hoogleraar kinderrevalidatie aan het UMC St. Radboud en als wetenschappelijk hoofddocent verbonden aan het Instituut voor Orthopedagogiek te Nijmegen. Hij verzorgt in de laatste functie het onderwijs in de specialisatierichting lichamelijke handicaps en begeleidt diverse promovendi. Mevrouw drs. Monique Mulders is orthopedagoog en als gedragskundige verbonden aan het Team DTT van Stichting de Driestroom. Dit team biedt DTT aan kinderen met een autismespectrumstoornis en een verstandelijke beperking binnen diverse kindercentra en scholen in Nederland. Mevrouw dr. Maroesjka van Nieuwenhuijzen is ontwikkelingspsycholoog en als onderzoeker werkzaam bij de afdeling Ontwikkelingspsychologie van de Universiteit Utrecht. Zij doet onderzoek naar de sociale informatieverwerking bij kinderen met lichte verstandelijke beperkingen. Mevrouw drs. Annemiek Palmen is als orthopedagoog/gz-psycholoog werkzaam bij de afdeling Research en Development van het Dr. Leo Kannerhuis, kenniscentrum voor mensen met autisme. Tevens is zij als docent verbonden aan de vakgroep Orthopedagogiek van de Radboud Universiteit Nijmegen. Mevrouw drs. Nienke Peters-Scheffer is orthopedagoog en als junioronderzoeker verbonden aan de vakgroep Orthopedagogiek van de Radboud Universiteit Nijmegen, waar zij onderzoek doet naar intensieve en vroegtijdige interventie bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis en een verstandelijke beperking. Mevrouw dr. Carolien Rieffe is als universitair hoofddocent verbonden aan de vakgroep Ontwikkelingspsychologie, faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Leiden. Haar onderzoek is gericht op emotieregulatie bij kinderen met een normale ontwikkeling, een abnormale ontwikkeling (autisme, doven, onbegrepen pijnklachten) en bij kinderen die zich tussen twee culturen bevinden.
294 Begeleiding van kinderen en jongeren met autisme Mevrouw Diana Rodenburg is als arbeidshulpverlener werkzaam op de polikliniek en als deskundigheidsbevorderaar autismehulpverlening op de afdeling Research en Development van het Dr. Leo Kannerhuis, kenniscentrum voor mensen met autisme. Zij geeft Kira-trainingen aan jobcoaches. Samen met Astrid van Dijk is zij auteur van Kira, arbeidstoeleiding voor mensen met autisme. Mevrouw drs. Mariëlle Bremmer Schoenmaekers is als gz-psycholoog zes jaar werkzaam geweest bij het Centrum Autisme, waar zij in 2003 het project PIBA heeft uitgedacht en vormgegeven. Tot maart 2007 was zij supervisor en projectleider van PIBA. Momenteel is zij werkzaam als manager behandelzaken bij De Jutters, instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie te Den Haag. Daarnaast werkt zij in een eigen praktijk, als consulent voor het CCE, waarbij zij zich bezighoudt met kinderen met ASS en een verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen. Mevrouw drs. Dagmar Sjoerdstra is ambulant trainer, werkzaam vanuit haar eigen praktijk StapsgeWijs. Vanuit StapsgeWijs worden verschillende trainingen aan kinderen en jongeren met autisme en/of een verstandelijke beperking gegeven. In de afgelopen jaren heeft ze zich gespecialiseerd in het geven van zindelijkheidstraining. Dr. Marcel Smits is als neuroloog verbonden aan het Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Hij is hoofd van de polikliniek voor Slaap-waakstoornissen en Chronobiologie van dit ziekenhuis. Tevens maakt hij deel uit van het landelijk expertisecentrum voor slaapstoornissen bij verstandelijk gehandicapten. Mevrouw Ineke Speksnijder-Romijn is als consulent werkzaam bij MEE Zuid Holland Noord. In deze functie heeft ze veel ervaring opgedaan in het begeleiden van kinderen (en hun ouders) en volwassenen met een autismespectrumstoornis, al dan niet met een verstandelijke beperking. Zij is bezig met de masterfase van de studie orthopedagogiek aan de Universiteit Leiden. Dr. P. Steerneman, MBA, is gz-psycholoog en bedrijfskundige en als bestuurder verbonden aan Rubicon, een multifunctionele organisatie voor jeugdzorg in Limburg. Hij specialiseerde zich in psychodiagnostiek en in autismespectrumstoornissen; hij ontwikkelde de ToM-test en socialecognitietraining.
Personalia 295 Mevrouw prof. dr. Hedy Stegge is als universitair hoofddocent en bijzonder hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie verbonden aan de afdeling Ontwikkelingspsychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam en tevens werkzaam bij PI Research, een centrum voor onderzoek en ontwikkeling op het terrein van de jeugdzorg en het speciaal onderwijs. Drs. Alexander Stockmann is kinder- en jeugdpsychiater en directeur behandelzaken van het Centrum Autisme in Leiden. Zijn aandachtsgebied binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie is de diagnostiek en behandeling van kinderen met een stoornis in het autismespectrum. Mevrouw dr. Sophie Swinkels is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Psychiatrie van het UMC St. Radboud te Nijmegen. Tevens is ze als researchcoördinator werkzaam voor Karakter Universitair Centrum kinder- en jeugdpsychiatrie Nijmegen. Zij is projectleider van verschillende wetenschappelijke projecten op het gebied van vroege detectie, diagnostiek en behandeling van autisme. Mevrouw Erna Teunissen is gedragsspecialist en landelijk opleider videohometraining/video-interactiebegeleiding verstandelijkgehandicaptenzorg. Zij is werkzaam voor Zozijn, een organisatie die kinderen en volwassenen met beperkingen ondersteunt. Tevens heeft zij een samenwerkingsverband met Colette de Bruin, auteur van het boek Geef me de 5. Dr. Pieter Troost is als kinder- en jeugdpsychiater verbonden aan het Academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie de Bascule te Amsterdam, cluster kinderen met een verstandelijke beperking. In 2006 promoveerde hij in Groningen op het proefschrift Pharmacological treatment in children with autism spectrum disorders. Mevrouw drs. Janne Visser is als kinderpsychiater verbonden aan de polikliniek van Karakter Universitair Centrum kinder- en jeugdpsychiatrie Nijmegen. Zij heeft als speciaal aandachtsgebied de diagnostiek en behandeling van kinderen tussen de 0 en 6 jaar en hun ouders. Zij is de auteur van het in 2005 uitgebrachte boek DC: 0-3: diagnostische classificatie van psychische en ontwikkelingsstoornissen bij infants.
Register ABA 218, 237 ACES 97 actigrafie 133 adaptieve vaardigheden aanleren 180 AD(H)D, farmaca 279 ADI-R 98 ADOS 57, 79, 98 adressen 48 afsprakenboek 121 ambulante hulpverlening 43 Amsterdamse Neuropsychologische Test (ANT) 98 anamnese 58 antidepressiva 278 antipsychotica 275 Applied Behavior Analysis (ABA) 218, 237, één-op-éénsituatie 218 arbeidsdeelname 251 arbeidsidentiteit 251, 253 arbeidstoeleiding 252 ASS, etiologie 68, hoogfunctionerend (HF-ASS) 85, 185, laagfunctionerend (LF-ASS) 85, multidisciplinaire diagnostiek 55, prevalentie 68, screening 70, varianten van 51, vroegtijdige onderkenning 69 assessment, voor arbeidstoeleiding 257 Assessment of Children s Emotions Scales (ACES) 97 ASS-symptomen, basisschooltijd 75, eerste twee levensjaren 74, kleutertijd 75 auti-bril 119 Autism Diagnostic Interview-Revised (ADI-R) 78, 98 Autism Diagnostic Observation Schedule (ADOS) 57, 79, 98 Azrin en Foxx, zindelijkheidstraining 149 backward chaining 167 basiscommunicatie, principes 113 basisschooltijd, ASS-symptomen 75 beeld-voor-beeldanalyse 121 begeleidingsbehoefte 181 begeleidingsplan 123 behandeling van autisme, 3 soorten 137 behandelplan 219 bekrachtigers, beloners 169, 240, kiezen van 170 bekrachtiging 223 belonerstest 193 beroepsopleiding 274 bijwerkingen van farmaca 284 biologische klok 137 broer/zus 32 Bryant Empathy scale 98 Bureau Jeugdzorg 18 CAO 252 CARS 57 CBCL 55 CCC 98 CCP 255, 259 Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) 41 CHAT 70, 98 Checklist for Autism in Toddlers (CHAT) 70, 98 Child Autism Rating Scale (CARS) 57 Child Behavior Checklist (CBCL) 55 Children s Communication Checklist (CCC) 98
Register 297 Cicero en Pfadt, zindelijkheidstraining 150 circadiaansritmestoornis 128 CIZ 41 Cliënt-Competentieprofiel (CCP) 255, 259 Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) 252 Commissie voor Indicatiestelling (CVI) 43 communicatie 28, functioneel 188, initiatief tot 194, non-verbaal 29, principes van basis- 113, verstoord 112 communicatiepartner 192 communicatieproblemen 188 communicatiesystemen, alternatief 191 contra-indicatie voor deelname aan arbeidstraject 257 CVI 43 dag- en weekschema s 25 dagplanbord 207 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) 51, 84 Diagnostic Checklist for Behavior-Disturbed Children 58 Diagnostic Interview for Social and Communicative Disorders (DISCO) 59 diagnostiek, handelingsgericht 53 diagnostisch proces 80 DISCO 59 discrete trial 221 Discrete Trial Training (DTT) 173, 204, 209, 218 DSM 51, 84 DSM-IV-kenmerken 54 DTT 209, 218, effectiviteit van 224, intensief vs. minder intensief 226, toegepaste gedragsanalyse 232 Early Screening for Autistic Traits (ESAT) 71 educatie 274 één-op-éénsituatie 165, 218 één-op-ééntraining, DTT 219 eerste twee levensjaren, ASS-symptomen 74 effectiviteit van DTT 224 emoties 84, beperkt waarnemen van, verklaringen 90, normale ontwikkeling 87, uiten van 86, van anderen, reageren op 91, waarnemen van 88, 90 emotionele vaardigheden 94 empathie 92 epilepsie, bij autistische kinderen 136 ernstige verstandelijke beperking en ASS 162 ESAT 71 etiologie ASS 68 Evaluatieformulier stage 263 expert-rol 237 farmaca, vrij verkrijgbaar 282 farmacotherapie, bijwerkingen 284, principes 283 feedback, aan ouders en begeleiders 173 forward chaining 167 foutloos leren 167 functionele analyse 208 functionele communicatie 188 gedragsketen 167 gedragsproblematiek 203 generalisatie van het geleerde 204, 222 generalisatie van vaardigheden 171 generalisatieproblemen bij zindelijkheidstraining 153 genetische basis van autisme 81 gezichten, waarnemen van 89 gezichtsuitdrukkingen 88, waarnemen van 88 gezinsleden 32 groepsleiding, betrekken bij DTT 226 handelingsplan 38 hoogfunctionerend ASS (HF-ASS) 85, 185 hulpmiddelen bij het aanleren van vaardigheden 178, basale soorten 179, rangorde 181, visueel 180, visuele schema s 185, voorbeelden 182
298 Begeleiding van kinderen en jongeren met autisme hulpverlening, ambulant 43 indicatie voor verder onderzoek 78 individueel leerplan 221 integratie in gewone omgeving 237 interactie tussen ouder en kind 234 internet 21 jobcoach 255 joint attention 71, 190 KDC 40 kernvaardigheden 233 kind, volgen van door ouder 240 Kinder-Dagcentrum (KDC) 40 Kira-methode 253, contra-indicatie 257, intake 255 kleutertijd, ASS-symptomen 75 laagfunctionerend ASS (LF-ASS) 85 Landelijk Netwerk Autisme (LNA) 41 LEAS 97 leerkracht 34, 196, tips voor 39 leermoment 238 leerplan, individueel 221 Levels of Emotional Awareness Scale for Children (LEAS) 97 lichte verstandelijke beperking (LVB) 105 LNA 41 logeerhuis 45 LVB 105 Mariëndaelschalen voor Werkbeoordeling en Werkbegeleiding (MWW) 267 Medisch Kinder-Dagverblijf (MKD) 40 melatonine 283, bij slaapproblemen 137 Methode Zelfredzaamheid 186 MKD 40 Modified-CHAT (M-CHAT) 71 motivatie 185, 233 Mullen Scales of Early Learning (MSEL) 80 multidisciplinaire diagnostiek, ASS 55 multiple cues 235 MWW 267 Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst (NPV-J) 98 Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) 14 non-verbale communicatie 29 normale ontwikkeling, emoties 87 NPV-J 98 NVA 14 onderwijs, regulier 33, speciaal 39 ontwikkelingsleeftijd, effect van DTT 227 onzekerheid na diagnose 20 opvoedingsadviezen 22 opvoedingsondersteuning 22 oriëntatie, voor arbeidstoeleiding 257 ouder, interactie met kind 234 ouderervaring met PRT 244 ouders 13, betrekken bij DTT 226, PRT-technieken voor 238, samenwerking met 38 oudertraining (PIBA) 204 overdracht 222 parasomnie 131, 132 PECS 191, 210, 6 fasen 194, effect op spraak 198, foutloos leren 193 pedagogische behandeling van slaapproblemen 140 PEP-R 80 Persoonsgebonden Budget (PGB) 39, 46 PIBA 202, generalisatie 204, oudertraining 204, sociale en communicatieve vaardigheden 204 pictogram 27 Picture Exchange Communication System (PECS) 191, 210 zie ook PECS Pivotal Response Treatment (PRT) 232 zie ook PRT plannen 37 polysomnografie 134 preoccupatie 31, 123 prevalentie, slaapproblemen 130 prevalentie ASS 68 probleemoplossing 105
Register 299, assertief, passief en agressief 107 prompt 166, 178, 192, 221, 235 prompt-fading 180 prompting 166, 239, most-to-least 192 PRT 232, Nederlandse opzet 237, ouderervaring met 244, uitgangspunten 236, verzamelen van gegevens 236 Psychiatrische Intensieve Behandeling Autisme (PIBA) 202 zie ook PIBA psychodiagnostisch onderzoek 60 psycho-educatie 20, 116 Psycho-educational Profile-Revised (PEP- R) 80 psychofarmaca, bij slaapproblemen 138 RAVEN PM (Progressive Matrices 62 Regionaal Expertisecentrum (REC) 43 responsrestrictie 151 Rosenzweig PF 63 Rugzak 41 samenwerking, gezin en school 203, met ouders 38 schema s (denk-) 105 SCQ 56, 72 screening van ASS 70 screening (vóór PIBA) 205 slaap, ontwikkeling van 129 slaaphygiëne 140 slaapproblemen 128, combinatiebehandeling 140, prevalentiecijfers 130, risicofactoren 134 sociaal initiatief 234 Sociaal-probleemoplossingstest voor kinderen met LVB (SPT-MLK) 107 Social Communication Questionnaire (SCQ) 56, 72 sociale cognitie 29 Sociale Informatie Verwerkingsmodel (SIV-model) 103, stappen 104 sociale probleemoplossingsvaardigheden 106 Sociale Redzaamheidsschaal voor Zwakzinnigen (SRZ-P) 177 spraak, PECS-effect op 198 stemmingsstabilisatoren 281 structuur 25 structuur aanbrengen 206 systeembegeleiding 273 taakanalyse 167, 180 taalontwikkeling 189 TEACCH 57 Teacher Report Form (TRF) 59 Test of Self-Conscious Affect (TOSCA) 97 toegepaste gedragsanalyse 232 ToM-test 63, 98 TOSCA 97 total task training 168 Treatment and education of autistic and communication handicapped children (TEACCH) 57 TRF 59 uithuisplaatsing 45 Uitvoering van de Werknemersverzekeringen (UWV) 252 vaardigheden, adaptief 180, CCP 261, emotioneel 94, generalisatie van 171, sociaal en communicatief 204, sociale probleemoplossings- 106 vaardigheidstraining 274 VABS 56, 98 verbale instructie 180 verstandelijke beperking 219, en ASS 225, ernstig, bij ASS 162, licht 105 verstandelijke handicap en autisme, zindelijkheidstraining 153 VHT 113 VIB 112 videoanalyse 116 videobeelden 208 videohometraining (VHT) 113 video-interactiebegeleiding (VIB) 112 Vineland Adaptive Behavior Scales (VABS) 56, 98 Vineland-z 162 VISEON 97
300 Begeleiding van kinderen en jongeren met autisme VISK 98 visuele hulpmiddelen 180 visuele ondersteuning 206 visuele schema s 185 Volginstrument Sociaal Emotionele Ontwikkeling (VISEON) 97 voorlichting aan ouders 236 Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK) 56, 98 vrij verkrijgbare farmaca 282 vrijetijdsactiviteiten 44 vroegdiagnostiek 69 vroegtijdige onderkenning 16, 55, 69 waarnemen, eenvoudige emoties 90, emoties 88, emoties, verklaringen voor beperkt waarnemen van 90, gezichten 89, gezichtsuitdrukkingen 88, van informatie 106 Wagenen, Van, zindelijkheidstraining 149 Wajong 252 Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC) 60 Werkloosheidswet (WW) 252 werkwensen (CCP) 259 Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten (Wajong) 252 Wet Inschakeling Werkzoekenden (WIW) 252 Wet op de (re-)integratie arbeidsgehandicapten (Wet REA) 252 Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) 252 WISC 60 workshop voor ouders 173, 207 Youth Self Report (YSR) 98 zelfinitiatief 156 zelfmanagement 235 zelfredzaamheid 26, 176, ontwikkeling van 162, toename van door DTT 227, training 164, training, één-op-éénsituatie 165, vaardigheden 163 zelfredzaamheidstraining, hulpmiddelen 166 zelfstandig functioneren 176 zindelijkheid 145, ontwikkeling van 146, problemen 148, training 149, training Azrin en Foxx 149, training bij verstandelijke handicap en autisme 153, training Cicero en Pfadt 150, training, met responsrestrictie 151, training, tips voor ouders 157, training Van Wagenen 149 zus/broer 32