Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel HORMONALE THERAPIE PROSTAATKANKER Hormonale therapie
INHOUD Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 3 Wanneer hormonale behandeling?... 3 Invloed testosteron... 4 Operatie...4 Medicijnen (injecties en/of tabletten)...4 LH-RH-analogen... 5 Antiandrogenen... 6 Bijwerkingen... 7 Impotentie / libidoverlies...7 Stemmingsveranderingen...7 Opvliegers...7 Verandering van lichaamsbeharing / lichaamsgewicht...7 Botontkalking (osteoporose)...8 Zwelling van de borsten...8 Misselijkheid...8 PID Prostaatkanker 2 Hormonale therapie
Inleiding Bij u is onlangs een kwaadaardig gezwel in de prostaat aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er samen met u voor gekozen de prostaatkanker te behandelen met hormonale therapie. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat hormonale therapie (ook wel endocriene therapie genoemd) inhoudt. Hormonale therapie is erop gericht de aanmaak van de geslachtshormonen te remmen of het effect ervan te blokkeren. Omdat hormonen hun effect in het gehele lichaam kunnen hebben, is het een zogenaamde systeemtherapie. Deze behandeling kan zowel adjuvant (aanvullend)gegeven worden als palliatief (ter bestrijding van klachten of symptomen ten gevolge van de ziekte). Hoe werkt hormonale therapie? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt. De geslachtshormonen zijn een belangrijke groep. Prostaatkanker groeit onder invloed van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Dit wordt geproduceerd in de bijnieren en de zaadballen (testes). Door deze hormoonproductie te blokkeren, wordt de groei van de tumor geremd én wordt de tumor kleiner. Wanneer wordt hormonale behandeling gegeven? Adjuvant, aanvullende behandeling Bij uitgebreidere vormen van prostaatkanker wordt bij uitwendige bestraling soms aanvullende behandeling met hormonale therapie gegeven. Dit gebeurt in principe in de vorm van injecties. PID Prostaatkanker 3 Hormonale therapie
Na afloop van de bestralingsbehandeling kan de hormoonbehandeling nog enkele jaren voortduren. Palliatief, behandeling wanneer prostaatkanker niet beperkt is tot de prostaat Prostaatkanker geeft vaak pas laat klachten. Bij ontdekking is de kanker mogelijk niet meer beperkt tot de prostaat. Hij kan zijn uitgezaaid naar bijvoorbeeld de lymfeklieren of de botten. Hormonale behandeling is dan de aangewezen behandeling. Deze behandeling heeft effect op prostaatkankercellen op iedere plek in uw lichaam (een zogenaamde systeembehandeling). Prostaatkankercellen worden geremd in hun groei waardoor u minder klachten heeft. Prostaatkankercellen worden onderdrukt, maar verdwijnen niet volledig. De kanker geneest dus niet door deze behandeling. Invloed testosteron Er zijn twee manieren om de invloed van testosteron op de groei van tumorcellen te verkleinen: door een operatie of door medicijnen. Operatie De productie van testosteron kan worden gestopt door een operatie waarbij de zaadballen worden verwijderd (orchidectomie). Medicijnen (injecties en/of tabletten) Er zijn medicijnen die de productie en/of de werking van het mannelijke hormoon testosteron kunnen beïnvloeden. Daardoor kan de groei van kankercellen worden PID Prostaatkanker 4 Hormonale therapie
geremd. Het kan dan gaan om LH-RH analogen, antiandrogenen of een combinatie van beide. LH-RH-analogen LH-RH-analogen beïnvloeden een klier in de hersenen: de hypofyse. LH = Luteinizing Hormone RH = Releasing Hormone. De hypofyse produceert hormonen die de zaadballen aanzetten tot testosteronproductie. Door LH-RH-analogen toe te dienen, wordt de hormoonproductie in de hypofyse stilgelegd waardoor de zaadballen geen testosteron meer produceren. De LR-RH-analogen worden als langwerkend preparaat door middel van een injectie toegediend. Deze injectie kan door uw huisarts worden gegeven. De werkingsduur kan verschillen van drie maanden per toediening tot zes maanden per toediening. Bij langdurig gebruik bestaat een verhoogde kans op botontkalking (osteoporose). Binnen twee tot drie weken brengen deze middelen hetzelfde teweeg als de verwijdering van de zaadballen, namelijk een sterke afname van de productie van de mannelijk geslachtshormonen. Bij de eerste keer dat de injectie wordt gegeven, kan tijdelijk een stijging van testosteron optreden waardoor het gezwel even wat extra kan groeien. Om dit te voorkomen, wordt een week van tevoren gestart met de toediening van een anti-androgeen (zie uitleg hieronder). De toediening vindt plaats gedurende enkele weken. Dit is alleen bij de eerste injectie nodig. PID Prostaatkanker 5 Hormonale therapie
Anti-androgenen Anti-androgenen blokkeren de werking van testosteron uit zowel de zaadballen als de bijnieren waar ook enig testosteron wordt gemaakt. Anti-androgenen schermen als het ware het weefsel af dat gevoelig is voor testosteron. Hierdoor kan testosteron zijn werking in de prostaat niet meer uitoefenen. Dit zijn medicijnen in tabletvorm (bv. Casodex) PID Prostaatkanker 6 Hormonale therapie
Bijwerkingen De bijwerkingen van hormoonbehandeling zijn divers en afhankelijk van het type medicijn dat wordt gebruikt. Mogelijke algemene bijwerkingen en tips om daarmee om te gaan, vindt u hieronder. Impotentie / libidoverlies Gun uzelf en uw partner de tijd om uit te vinden wat mogelijk en plezierig is en vertel dit elkaar. Stemmingsveranderingen Realiseert u zich dat dit niet alleen door de behandeling hoeft te komen, maar dat ook de diagnose een rol kan spelen. Maak het wel bespreekbaar. Zorg voor een goede dagstructuur. Opvliegers Draag katoen of luchtige kleding in laagjes Vermijd producten als koffie, chocola, alcohol en scherpe kruiden. Als u veel klachten heeft, bespreek het dan met uw specialist. Verandering van lichaamsbeharing / lichaamsgewicht Blijf voldoende bewegen. Eet gezond en gevarieerd. PID Prostaatkanker 7 Hormonale therapie
Op termijn verhoogde kans op botontkalking (osteoporose) Blijf voldoende bewegen, ook in de buitenlucht. Zorg voor voldoende inname van zuivelproducten en gebruik eventueel extra vitamine D (na overleg met uw specialist). Soms (pijnlijke) zwelling van de borsten Draag een strak hemd dat niet schuurt. Als u veel klachten heeft, bespreek het dan met uw specialist. Tijdelijke misselijkheid; vooral bij het begin van de behandeling. Probeer gevarieerd te blijven eten; deze klacht verdwijnt over het algemeen binnen enkele weken. Mocht u over de bijwerkingen of over dit PID onderdeel nog vragen hebben, stelt u deze dan aan de arts of oncologie verpleegkundige. Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, maart 2011 Internet: www.stjansdal.nl CAZ UR 76.03.11 PID Prostaatkanker 8 Hormonale therapie