Hormoontherapie bij prostaatkanker

Transcriptie

1 Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Hormoontherapie bij prostaatkanker Dienst kwaliteit info@jessazh.be Tel: Jessa Ziekenhuis vzw Campus Salvator Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt Tel Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt versie september 2015 (Object-ID )

2 Welkom Bij u werd prostaatkanker vastgesteld. In overleg met uw behandelende arts is beslist om over te gaan tot een hormonale behandeling. In deze brochure vindt u meer informatie over hormoontherapie voor de behandeling van prostaatkanker. Indien u na het lezen ervan nog vragen heeft, kan u hiervoor terecht bij uw behandelende arts of bij de prostaatverpleegkundige. 1

3 2

4 Inhoud 1. Wat is prostaatkanker? p Wat zijn hormonen? p Wanneer hormonale behandeling? p Toedieningsvormen hormoontherapie p Mogelijke bijwerkingen hormoontherapie p Contactgegevens p. 10 3

5 1. Wat is prostaatkanker? De prostaat is een klier van het mannelijk voortplantingsstelsel, die onder de blaas en voor het rectum ligt (het rectum is het laatste deel van de dikke darm). De prostaat is ongeveer zo groot als een kastanje en ze omgeeft een deel van de urinebuis. Prostaatkanker is een ziekte waarbij zich kwaadaardige cellen vormen in het weefsel van de prostaat. Een kwaadaardige prostaattumor groeit over het algemeen erg traag en veroorzaakt in een vroeg stadium nauwelijks klachten. Prostaatkankercellen kunnen zich verspreiden via het lymfestelsel of via het bloed en zo uitzaaiingen vormen, bijvoorbeeld in de lymfeklieren en het bot. 2. Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt ( eigen hormonen). Een aantal klieren, organen en weefsels (bijvoorbeeld de bijnier en zaadballen) maken hormonen aan. Al die hormonen vervullen een eigen taak. Een belangrijke groep hormonen die ons lichaam aanmaakt, zijn de vrouwelijke en mannelijke geslachtshormonen. Hormonen worden uitgescheiden in het bloed. Door het afgeven van signalen beïnvloeden ze organen of processen in ons lichaam. Sommige hormonen zorgen ervoor dat bepaalde organen of weefsels groeien of ontwikkelen. Andere zijn nodig om bepaalde organen goed te laten functioneren. Weer andere hormonen zijn onmisbaar voor een goede werking van bijvoorbeeld de stofwisseling. 4

6 Zo heeft de prostaat geslachtshormonen nodig voor zijn groei en ontwikkeling. Als in de prostaat kanker ontstaat, zijn die kankercellen voor hun groei vaak (deels) afhankelijk van de aanwezigheid van die geslachtshormonen, net als de gezonde cellen. Als dat zo is, wordt de tumor hormoongevoelig genoemd. Zolang de geslachtshormonen die het lichaam dus zelf maakt er zijn, kunnen de kankercellen zich delen en kan de tumor blijven groeien. Zonder die eigen hormonen overleven de kankercellen minder goed of helemaal niet. De groei van de tumor of van eventuele uitzaaiingen neemt dan af. Bij hormonale therapie maken artsen van dit principe gebruik. De productie van bepaalde eigen hormonen wordt door de hormonale therapie beperkt of hun invloed wordt verminderd. Mannelijke geslachtshormonen worden ook wel androgenen genoemd. Het belangrijkste androgeen is testosteron. Dit hormoon wordt hoofdzakelijk door de zaadballen aangemaakt (95%). Een klein deel wordt door de bijnierschors aangemaakt (5%). De hormoonproductie in de zaadballen staat onder invloed van hormonen die door de hersenen worden geproduceerd. 3. Wanneer hormonale behandeling? De hoofdindicatie voor hormonale therapie is prostaatkanker die men niet meer volledig kan wegnemen. De hormonale therapie kan het ontstaan en de woekering van de kankercellen (tijdelijk) afremmen. Een tweede indicatie is een PSA stijging wanneer men al eerder een operatie, bestraling of brachytherapie (inwendige bestraling) heeft ondergaan. Daarnaast wordt soms hormonale therapie gegeven vlak voor een bestralingsbehandeling met als doel de tumor te laten krimpen zodat de bestraling gerichter kan plaatsvinden. Bestralingen en hormoontherapie kunnen ook tezamen worden toegepast bij lokaal uitgebreide prostaatkanker. Zelden wordt hormonale therapie als hoofdbehandeling gegeven bij lokale prostaatkanker. 5

7 4. Toedieningsvormen hormoontherapie Er zijn twee manieren waarop hormoontherapie gegeven wordt: Via een inspuiting onder de huid: dit noemt men de LHRH analogen. Deze medicatie zorgt ervoor dat de hormoonproductie ter hoogte van de hersenen wordt stilgelegd. Hierdoor daalt het testosterongehalte opmerkelijk. Als u inspuitingen krijgt moet u een aantal weken (te starten één week voor de eerste inspuiting) een tablet nemen om de effecten van de inspuiting op te vangen. Via een tablet: dit noemt men een anti-androgeen. Deze medicatie blokkeert de invloed van testosteron ter hoogte van de prostaatkankercellen. Soms worden beide manieren samen toegepast. 5. Mogelijke bijwerkingen hormoontherapie De bijwerkingen zijn afhankelijk van de soort hormoonpreparaten en elke persoon reageert anders. De meest voorkomende bijwerkingen worden hier even op een rijtje gezet. Wanneer u een bepaalde bijwerking heeft en u wil zich laten behandelen, moet u contact opnemen met uw behandelende arts. Opvliegers Dit zijn plotseling optredende warmtesensaties die gepaard gaan met transpireren (zoals bij menopauzale vrouwen). Een aantal factoren kunnen opvliegers beïnvloeden. Wanneer u merkt dat u last heeft van opvliegers, probeer dan de volgende dingen te vermijden: Sterke overgangen van koude naar warmte Gebruik van alcohol Sterk gekruid voedsel Hete drank Cafeïne Roken 6

8 Ook zijn er een aantal factoren die een positief resultaat hebben. Wanneer u last heeft van opvliegers, kan u deze middelen proberen: Vitamine E (amandelen, eieren, broccoli, asperges, hazelnoten, maïs, ) Soja Vlasolie (lijnzaadolie) Osteoporose Dit is een verlaging in de botdichtheid. De botten worden brozer waardoor er een grotere kans is op breuken. Uw leefstijl kan een invloed hebben op osteoporose. Het gaat hierbij om volgende factoren: Stoppen met roken Matige alcoholconsumptie Voldoende lichaamsbeweging, waarbij het van belang is dat het lichaam met zijn eigen gewicht wordt belast (bijvoorbeeld: wandelen, tuinieren, joggen, tennissen en dansen) Voldoende inname van calcium (yoghurt, kaas, melk) Voldoende inname van vitamine D (eigeel, boter, volle melk, vlees) Uw behandelende arts kan ook een supplement van calcium of vitamine D voorschrijven 7

9 Verminderd seksueel functioneren Het libido neemt af of verdwijnt volledig, hierdoor ontstaat er ook een erectiele disfunctie (impotentie). Wanneer u vindt dat dit een beperking is en u wil er iets aan veranderen, is het aangeraden om contact op te nemen met uw behandelende arts. Mogelijke behandelingen zijn: Orale therapie: geneesmiddelen die via de mond moeten worden ingenomen (Viagra, Levitra, Cialis ). Intracaverneuze injectietherapie: er wordt dan met behulp van een spuit en zeer fijne naald een kleine hoeveelheid medicatie in het zwellichaam geïnjecteerd. Vacuümpomp: dit is een hulpmiddel voor het verkrijgen van een erectie. Erectieprothese: dit is een chirurgische ingreep die het mogelijk maakt om een erectie te krijgen en te behouden. Gynaecomastie Dit is een overdreven ontwikkeling van de borstklieren, waarbij de borsten ook gevoelig kunnen zijn. Er zijn een aantal behandelingen mogelijk: Preventieve radiotherapie: dit om gynaecomastie te voorkomen Chirurgie: het is mogelijk een vergrote borstklierschijf chirurgisch te verwijderen Medicatie: ter behandeling van de klachten Pijn Prostaatkanker die zich verspreidt naar het bot kan leiden tot pijn. Medicijnen helpen de pijn te verlichten: bisfosfonaten (remmen de afbraak van botweefsel). Het duurt meestal een week voordat de pijn is verlicht. 8

10 Gewichtstoename Wanneer uw testosterongehalte daalt, kan uw stofwisseling veranderen waardoor u vetten gaat opstapelen. Gezond eten en bewegen zijn de basis om de gewichtstoename onder controle te houden Vermoeidheid Sommige dagen kan u zich zo moe voelen dat zelfs eenvoudige dagelijkse activiteiten u uitputten. Maar na verloop van tijd kan u lichte fysieke activiteit uitoefenen en kan u dit opbouwen. Eerst korte wandelingen en dan langere wandelingen helpen u om uw vermoeidheid te verlichten. Ook een dutje overdag kan helpen. Maximum 30 minuutjes slapen overdag geven u een stimulans, zonder dat uw slaapschema wordt verstoord. Spierzwakte Door de daling van de mannelijke hormonen, die natuurlijke anabolica zijn, ontstaat er een vermindering in spiermassa en spiersterkte. Hierdoor zal u ook sneller vermoeid zijn bij inspanning en kan u problemen hebben met oefeningen die u anders gemakkelijk kon doen. Blijf actief en doe de dingen die u graag doet. Wandelen en weerstandsoefeningen zijn goed om de spierzwakte en spierafbraak tegen te gaan. Verminderde beharing De dichtheid en de haargroeisnelheid van de haren op het bovenlichaam en op het schaambeen kunnen verminderen. Neerslachtigheid, concentratiestoornissen en intellectueel functioneren Neerslachtigheid en psychologische wijzigingen die zich uiten als vermoeidheid, gebrek aan activiteit, desinteresse voor bezigheden, kortom verlies van vitaliteit en levenslust, kunnen zich voordoen. Concentratiestoornissen en het intellectueel vermogen kunnen verminderen. 9

11 6. Vragen of problemen? Indien u nog vragen heeft of er zijn problemen, kan u de behandelende arts steeds contacteren op één van onderstaande telefoonnummers. Artsen dr. Kurt Dilen dr. Dirk Herremans dr. Peter Martens dr. Jo Stragier dr. Koen van Renterghem dr. Kristiaan Vekemans dr. Patrick Willemen Secretariaat urologie tel: of Privéraadpleging Laegveld tel: Afdeling urologie Hoofdverpleegkundige, tel: Verpleegeenheid, tel:

12 Prostaatverpleegkundige Jo Storms Tel: Websites

13 Persoonlijke notities 12