Inleiding Ben je tussen tussen de 13 en 22 jaar en heb je één of meer traumatische gebeurtenissen meegemaakt? Misschien roept de tekst op deze website dan allerlei gevoelens, herinneringen en vragen bij je op. Laat deze tekst dan lezen aan iemand die je vertrouwt en met wie je kan praten. Blijf er in ieder geval niet alleen mee zitten! Welke soorten trauma zijn er? Een trauma is een nare en hele pijnlijke gebeurtenis. Trauma s zijn onder te verdelen in twee soorten. De eerste soort bestaat uit een eenmalige gebeurtenis, de tweede uit meerdere gebeurtenissen verspreid over een langere periode. Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt Informatie voor jongeren Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt 1
Een trauma na een eenmalige gebeurtenis Je kunt een trauma oplopen als je een gebeurtenis meemaakt die schokkend, overweldigend, gevaarlijk en onvoorspelbaar is. Bij zo n trauma wordt een alledaagse situatie verstoord door iets wat je totaal niet had verwacht. Het is altijd een extreme gebeurtenis, waarbij sprake is van materiële en lichamelijke schade, en soms een dodelijke afloop of dreiging hiervan. Iemand die zoiets meemaakt voelt vaak: machteloosheid: je hebt weinig of geen invloed op de gebeurtenis. acute ontwrichting: je leven is van de ene op de andere dag totaal veranderd. sterk gevoel van onbehagen: je hebt een (zeer) negatief gevoel bij de gebeurtenis. Voorbeelden Anouk is 15 jaar. Als zij op een middag van school naar huis fietst wordt ze op een rustig gelegen fietspad door een man van haar fiets getrokken. Hij trekt haar mee de bosjes in en verkracht haar. Dan rent hij weg en laat haar daar liggen. Merel is 18 jaar. Als zij s avonds met haar vriendinnen uitgaat in het café waar ze altijd komt, begint er vlakbij haar iets te branden. Ze vlucht weg, maar komt het café bijna niet uit door het gedrang van mensen. Ze ziet vriendinnen op de grond vallen, maar weet zelf uiteindelijk wel de uitgang op tijd te bereiken. Ze zit onder de brandwonden. Twee vriendinnen hebben de brand niet overleefd. John is 12 jaar. Hij is met zijn vader, moeder en zusje van 4 op weg naar Frankrijk waar het gezin gaat kamperen. Hij zit een computerspelletje te doen, als hij merkt dat de auto begint te schuiven. Hij ziet nog net een vrachtwagen die op ze af lijkt te rijden en dan is alles zwart. Als hij wakker wordt, ligt hij in het ziekenhuis met allerlei verwondingen. Zijn vader ligt er ook. Zijn moeder en zusje zijn bij het auto-ongeluk om het leven gekomen. Een trauma na meerdere gebeurtenissen Hierbij gaat het om meerdere gebeurtenissen, verspreid over een langere periode. Het gaat om gebeurtenissen die schokkend, overweldigend, gevaarlijk en onvoorspelbaar zijn. Vaak is er sprake van langdurig geweld, gevaar, dreiging of seksueel misbruik. Voorbeelden Prisca is vijftien jaar. Zij is van haar vierde tot haar twaalfde door haar oom seksueel misbruikt. Ze herinnert zich nog goed de eerste keer toen ze op de camping stond met haar ouders en oom en tante. Onder het mom van een spelletje begon oom toen aan haar te friemelen. Dit deed hij vervolgens elke keer dat ze hem zag en het werd steeds erger. De laatste jaren ging hij ook met haar naar bed. Fatime is zeventien jaar. Zij is gevlucht uit Iran, samen met haar moeder. Haar vader en broer zijn nog in Iran en zitten gevangen in verband met politieke activiteiten. Fatime heeft zelf ook twee jaar gevangen gezeten samen met haar moeder. Ze is in die tijd gemarteld en verkracht. Ze heeft gezien dat haar opa dood werd geschoten. Nieuwe ideeën over het leven Je hebt een aantal basiszekerheden in je leven, zoals dat je onkwetsbaar en veilig bent, de wereld voorspelbaar, rechtvaardig en logisch is en dat je een waardevol persoon bent. Door trauma s worden deze zekerheden overhoop gehaald. Je raakt van slag en weet niet meer wie en wat je kunt vertrouwen. Je moet op zoek gaan naar nieuwe ideeën over het leven, de wereld en jezelf. 2 Trauma Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt 3
Je lijf tijdens een trauma Als je je in een acute en gevaarlijke situatie bevindt, gaan er allerlei alarmsignalen naar je hersenen om je lichaam te waarschuwen. Je hart gaat sneller pompen, je bloeddruk wordt hoger en er gaat veel bloed naar je spieren. De energie die hiervoor nodig is, wordt geleverd door stresshormonen zoals adrenaline en cortisol. Als het gevaar geweken is, zal het lichaam flink geschrokken zijn, maar het komt na een tijdje wel weer tot rust. Als het gevaar niet verdwijnt maar chronisch wordt, zoals bij langdurige en ernstige mishandeling of seksueel misbruik, dan krijgt het lichaam geen kans om bij te komen. Het hoge niveau adrenaline en cortisol in je bloed kan dan leiden tot klachten zoals concentratieproblemen, een gevoel altijd op je hoede te zijn en slaapproblemen. Gevolgen van een trauma Traumatische gebeurtenissen kunnen (blijvende) gevolgen hebben voor je ontwikkeling. Sommige jongeren zeggen dat ze meer begrip hebben gekregen voor andere mensen, dat ze nu meer genieten van wat er goed gaat in hun leven, dat ze ontdekt hebben dat ze sterk kunnen zijn en kunnen overleven. Aan de andere kant zijn er ook minder positieve gevolgen. Vaak leer je sneller dan normaal denken over moeilijke gebeurtenissen en dingen in het leven, terwijl je je aan de andere kant moeilijk op schoolzaken kunt concentreren. Een leerachterstand kan ontstaan bij langdurige concentratieproblemen. Ook kan je zelfbeeld veranderen. Was je voorheen vrolijk en durfde je alles, dan is het schokkend om te ontdekken dat je ook bang kunt zijn. Reacties na een traumatische gebeurtenis Je reactie verloopt meestal in vier fasen: 1. Je eerste reactie is meestal verbijstering, schrik en ongeloof. Soms reageer je op een manier die je van jezelf niet kent of voel je je achteraf schuldig dat je niks hebt gedaan. 2. Na de gebeurtenis komen gevoelens als woede, angst en schuld naar boven. Het opnieuw beleven van momenten van de gebeurtenis wordt afgewisseld met er niet aan proberen te denken. 3. Een derde belangrijke reactie vlak na een traumatische gebeurtenis is dat je hyperalert (op je hoede zijn) en schrikachtig bent. Dit kan zich uiten in slaapproblemen, geïrriteerdheid, woede-uitbarstingen of huilbuien. 4. Als je de gebeurtenis uiteindelijk begrijpt en er een betekenis aan kunt geven, wordt het als het ware opgenomen in je hersenen. Dan heb je je aangepast aan een nieuwe werkelijkheid en wordt je niet meer overspoeld door gevoelens. Dan zullen bovengenoemde reacties ook geleidelijk minder worden en uiteindelijk verdwijnen. Iedereen reageert anders Iedereen reageert anders op een traumatische gebeurtenis, omdat ieder mens en elke traumatische gebeurtenis anders is. Er zijn drie factoren die bepalen hoe iemand zal reageren op een trauma: Jij en je gezin Hoe jonger iemand is ten tijde van het trauma, hoe ernstiger de gevolgen kunnen zijn. Gevolgen van traumatische gebeurtenissen worden verder bepaald door de stabiliteit van jou en je gezin vóór het trauma, of je gevoelens op een goede manier kunt uiten en of er nog andere problemen bestaan. Een stevige band tussen jou en je ouders is een belangrijke beschermingsfactor bij het meemaken van een traumatische gebeurtenis. De aard van de traumatische gebeurtenis Wat gebeurde er, hoe vaak en hoe lang? Als er sprake is van een dader, bepaalt de relatie van de dader tot jou mede de effecten van het trauma. Hoe kleiner de afstand tussen de dader en jou, des te erger de gevolgen. In veel gevallen gaat een trauma gepaard met verbale en fysieke geweld of bedreiging (met de dood), die gericht kan zijn op jou zelf, maar die ook bedoeld kan zijn voor dierbaren zoals ouders, broertjes, zusjes of huisdieren. In dat geval kunnen de gevolgen ook weer groter zijn. De reactie van jou en je gezin Temperament en persoonlijkheid bepalen hoe je omgaat met de gebeurtenis en welke betekenis je eraan geeft. Hoe je ouders gereageerd hebben of reageren, heeft grote invloed. Een negatieve reactie, zoals boosheid of beschuldiging, kan klachten na een trauma versterken. Doordat je ouders jou geloven, er simpelweg zijn voor jou en je een gevoel van veiligheid geven, kun je sneller herstellen. 4 Trauma Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt 5
Invloed op je omgeving Als jij een traumatische gebeurtenis meemaakt, dan heeft dit niet alleen veel invloed op jou, maar ook op allerlei mensen uit je omgeving. Ouders voelen zich vaak heel machteloos en bang. Veel ouders gaan hun kind ineens heel erg beschermen, omdat ze bang zijn om hun kind te verliezen. Vaak doen ouders en jongere gezamenlijk aan vermijding en ontkenning. De meeste van deze reacties zijn begrijpelijk en normaal en mogen best enige tijd duren. Maar na verloop van tijd moeten de verhoudingen binnen het gezin en de normale activiteiten weer hun beloop krijgen. Herbelevingen (er steeds weer aan denken) Nachtmerries Concentratieproblemen Veel conflicten met je ouders, leerkrachten of leeftijdgenoten Hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, hyperventilatie Eetproblemen Slaapproblemen Angsten Hulp van de omgeving bij verwerking Wat je moet doen als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt is voor iedereen anders. De één vindt het prettig als anderen vaak vragen hoe het met je gaat; de ander wil het liefst een tijdje met rust gelaten worden. Toch is het belangrijk om vlak na een traumatische gebeurtenis vaak te vertellen wat er is gebeurd. Ouders vragen vaak of ze het veranderde gedrag van hun zoon of dochter moeten tolereren, omdat ze niet anders kunnen. Dat hangt af van de regels in jullie gezin voor de gebeurtenis en van het gedrag van jou vóór de gebeurtenis. Het blijft belangrijk dat je ouders grenzen aangeven en duidelijk te maken dat bepaald gedrag niet getolereerd wordt. Dit versterkt ook het gevoel van veiligheid van jou. Hulp inschakelen Tachtig procent van de mensen die een éénmalig trauma meemaken, wordt goed opgevangen door zijn of haar omgeving en herstelt zonder professionele hulp. Voor jongeren die langdurig getraumatiseerd zijn ligt dit percentage lager. Op welk moment je extra hulp wilt of nodig hebt, is niet voor iedereen hetzelfde. De ene persoon kan meer zelf aan dan de ander. Als je tussen de 13 en 22 bent, zit je in een periode met grote veranderingen. Het is belangrijk dat je ontwikkeling doorgaat, ook na een traumatische gebeurtenis. Als dat niet gebeurt, is het zaak om hulp te zoeken. Hoe merk je dat je hulp nodig hebt? Er is een aantal signalen die kunnen wijzen op verwerkingsproblemen, vooral als ze langer dan drie maanden na de gebeurtenis nog bestaan: Depressieve gevoelens Woede-uitbarstingen Huilbuien Je gevoelens moeilijk kunnen uiten Jezelf terugtrekken uit sociale contacten Jezelf opzettelijk pijn doen Jezelf niks waard vinden Paniekaanvallen Dwangmatig gedrag Teveel gebruik van alcohol of drugs Zelfmoordgedachten Het gevoel hebben buiten jezelf te staan Problemen met intieme relaties Relatieproblemen Problemen met seksualiteit (bij een seksueel trauma) Geen grenzen kunnen stellen of teveel grenzen stellen Problemen met vertrouwen van andere mensen Gevaarlijke situaties opzoeken Een aantal van bovengenoemde gevolgen is een overlevingsstrategie: een manier die iemand heeft gevonden om zich staande te houden tijdens en na de traumatische gebeurtenis. Vaak werkt zo n manier prima tijdens het trauma, maar niet meer daarna. 6 Trauma Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt 7
Voorbeelden van andere overlevingsstrategieën zijn: In een fantasiewereld vluchten Om alles lachen Uit jezelf treden ( dissociëren ) Je schuldig voelen Heel hard werken Alles in je omgeving onder controle willen houden Heel goed zorgen voor andere mensen Stoppen met een overlevingsstrategie is heel moeilijk, omdat je die vaak al heel lang gebruikt en vindt dat dat veel voordelen heeft. Daarom is het goed om daar hulp bij te zoeken. JeugdGGZ-instelling: hier kun je terecht tot 18 of tot 23 jaar (dit verschilt per regio) voor informatie, advies, kortdurende en langer durende hulpverlening. Bij de Jeugdriagg kun je in elk geval tot 23 jaar terecht. Polikliniek psychiatrie: hier kun je als je boven de 18 bent terecht voor informatie, advies, kortdurende en langer durende hulpverlening. Vrijgevestigd therapeuten: in elke regio werken therapeuten in een eigen praktijk. Het is belangrijk dat je hulp krijgt bij iemand die betrouwbaar en deskundig is. Vaak kun je het beste een therapeut via horen zeggen of via je huisarts (of bijvoorbeeld een polikliniek of Jeugdriagg) zoeken. Sommige verzekeraars vergoeden deze hulp, andere niet. Eerstelijns psychologen: eerstelijns psychologen werken samen met één of meer huisartsen. Ze werken kortdurend en worden door de meeste verzekeraars vergoed. Ook hier gelden weer specialismen. Vraag dit na bij de huisarts. Behandeling Er zijn verschillende personen en instanties die zich bezig houden met hulp aan mensen die getraumatiseerd zijn. Huisarts: vaak is je huisarts degene die je het beste als eerste verder op weg kan helpen. Soms is het voldoende om alleen met hem/haar te praten. Anders weet je huisarts in ieder geval waar je heen verwezen kunt worden. Kindertelefoon: in elke grote stad is een Kindertelefoon. Kinderen van 8 tot 18 jaar die willen praten over problemen, kunnen elke dag tussen 14.00 en 20.00 uur gratis en anoniem bellen met 0800-0432. Advies- en meldpunt kindermishandeling: in alle regio s in Nederland is een adviesen meldpunt kindermishandeling. Hier kun je advies vragen over mishandeling of seksueel misbruik van kinderen. Bureau Slachtofferhulp: in elke regio is een Bureau Slachtofferhulp. Vaak word je daarmee in contact gebracht door politie als die bij de traumatische gebeurtenis betrokken was. Dit bureau geeft kortdurende eerste opvang. Bureau Jeugdzorg: in iedere regio is een Bureau Jeugdzorg. Hier kun je tot 23 jaar terecht voor informatie, advies & kortdurende hulpverlening. Vormen van hulpverlening Er zijn verschillende vormen van hulpverlening mogelijk na een trauma. De volgende afwegingen kun je zelf of met je hulpverlener maken: Groep of individueel Individuele therapie heeft als voordeel dat er veel aandacht is voor jouw verhaal. Een groep heeft als voordeel dat je andere jongeren ontmoet, die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt. Je kunt elkaar steunen, adviseren en begrijpen. Verwerken of klachten oplossen De meeste jongeren zoeken hulp omdat ze het trauma willen verwerken. Verwerken betekent veel praten over de gebeurtenis, waarbij gevoelens en gedachten die je toen had weer naar boven zullen komen. Verwerking kan alleen als je leven voldoende stabiel is. Je kunt er ook voor kiezen om te starten met het aanpakken van je klachten. Als dat is gebeurd en je hebt bijvoorbeeld geen nachtmerries en herbelevingen meer of je bent niet meer zo bang op straat, kun je alsnog besluiten of verwerking nodig en gewenst is. Lang of kort Of een therapie lang of kort duurt, hangt af van veel factoren. Bijvoorbeeld welke methode de therapeut hanteert en hoe ernstig de traumatische gebeurtenis was. 8 Trauma Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt 9
Manier van behandelen Het is belangrijk dat de therapie en de therapeut bij jou passen. Je moet je voldoende gesteund en begrepen voelen en je moet vertrouwen in je behandelaar hebben. Er zijn verschillende methoden om iemand die getraumatiseerd is te behandelen. > > EMDR: een methode die via oogbewegingen of geluiden via een koptelefoon leidt tot vermindering van de klachten. Deze methode werkt snel en goed bij éénmalige traumatische gebeurtenissen, maar is ook prima te gebruiken bij trauma s die vaker zijn voorgekomen. > > Gedragstherapie: een methode waarbij je via oefeningen en huiswerkopdrachten aan klachtvermindering of verwerking werkt. In het geval van verwerking betekent dit vaak dat je over de gebeurtenissen moet praten of schrijven. > > Gesprekstherapie: hierbij ga je in je eigen tempo praten over de gebeurtenis(sen) en welke gevolgen die voor jou hebben (gehad). > > Lichaamsgerichte of creatieve therapie: hierbij worden lichaamsoefeningen of creatieve opdrachten gebruikt om gevoelens uit te beelden of te verwerken > > Hypnose: hierbij wordt je in trance gebracht, zodat je bepaalde (verdrongen) gebeurtenissen opnieuw beleeft. > > Schrijftherapie: Via de internetsite intherapie kunnen mensen die getraumatiseerd zijn zich aanmelden om gebeurtenissen te verwerken door erover te schrijven. Naar de dokter of de politie Misschien ben je tijdens de traumatische gebeurtenis gewond geraakt. Het is goed om daarmee naar een arts te gaan. Een arts kan de ernst van de verwonding bepalen en je vervolgens behandelen. Ook kan hij of zij je gerust stellen door antwoord te geven op voor jou belangrijke vragen over je lichaam. Kinder- en Jeugdtraumacentrum Zuiderhoutlaan 12, 2012 PJ Haarlem Tel. 023-51 27 777 Dagelijks van 13.30-15.00 uur Regio Amstelland Laan van de Helende Meesters 433, 1186 DL Amstelveen Tel. 020-54 34 299 Dagelijks van 13.30-14.30 uur Regio De Meerlanden Spaarnepoort 1, 2134 TM Hoofddorp Tel. 023-89 03 500 Dagelijks van 10.00-11.30 uur Regio Zuid-Kennemerland Amerikaweg 2, 2035 RA Haarlem Tel. 023-51 87 500 Dagelijks van 10.30-12.00 uur en van 13.30-15.00 uur Het Kinder- en Jeugdtraumacentrum is een samenwerkingsverband van de Jeugdriagg Noord Holland Zuid en OCK het Spalier. Ook wil je misschien aangifte doen van wat jou is overkomen. Het kan heel zwaar zijn om je verhaal te vertellen aan een onbekend persoon. In zo n geval kan het fijn zijn om iemand die je vertrouwt, mee te nemen naar het politiebureau. Als je aangifte doet, betekent dat niet automatisch dat de dader ook gestraft wordt. Soms is er onvoldoende bewijs, of de dader ontkent alle beschuldigingen. Als dat gebeurt, voelt dat onrechtvaardig en dat kan ook moeilijk zijn. Het is verstandig om eerst met iemand te praten als je overweegt om aangifte te doen. Bij iedere afdeling Jeugden zedenzaken van de politie kun je eerst een informatief gesprek krijgen, voordat je aangifte doet. www.kjtc.nl 10 Trauma De kinderen en jongeren op de foto s hebben geen enkele relatie met het KJTC. Er is toestemming om de foto s te gebruiken.