Vragen Geeft een adellijke titel gedurende de 20 ste eeuw nog steeds een voorsprong bij het verwerven van vooraanstaande posities in Europese samenlevingen in vergelijking met hogere burgerij? Hoe kunnen wij deze blijvende voorsprong verklaren? Sociologisch onderzoek naar 20 ste eeuwse adel met rode en blauwe boekjes Analyses van 2005 enquête onder leden van de Nederlandse Adelsvereniging
J. Dronkers, 2000. De maatschappelijke relevan<e van hedendaagse Nederlandse adel Amsterdams Sociologisch Tijdschri3 27: 233-268; H. Schijf, J. Dronkers & J.R. van den Broeke- George, 2004. "De overdracht van eliteposi<es binnen adellijke en patricische families in de twin<gste eeuw." pp. 57-84 in Nederlandse elites in de twin7gste eeuw. Con7nuïteit en verandering, M. Fennema & H. Schijf. Amsterdam: Amsterdam University Press; J. Dronkers, & H. Schijf, 2005. "Huwelijken tussen adel en patriciaat: een middel om hun eliteposi<e in een moderne samenleving in stand te houden?" De Nederlandsche Leeuw 122:144-155; J. Dronkers & H. Schijf, 2005. Van de publieke naar de culturele of economische sector? Een vergelijking tussen de Nederlandse adel en het patriciaat in de twin<gste eeuw." Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis 11:104-117. 2
Conclusies studies 20 ste eeuw adel Adel sterft niet uit: aantal absoluut stabiel. Wel verandert balans katholieke protestantse/onkerkelijke families Blijvend belang adellijke titel voor bezetten van eliteposities of leven in elitemilieu. Onverwachte rol ridderlijke orden: positief. Adel huwt nog steeds boven-proportioneel met adel (11% in 20 ste eeuw), maar dit neemt af. Vrouwelijke adel trouwt nog steeds meer met adel dan de mannelijke adel: onveranderd
Adel & patriciaat Afname van brede eliteposi<es bij vader & zoon, stabiliteit bij smalle elite posi<es. Adellijke families meer elite posi<es dan patriciaat families (met name smalle). Geen sterke toename ter<air onderwijs vader & zoon in adellijke families. Patriciaat families hebben hoger onderwijsniveau, maar het helpt hen minder. 4
Elite posi<es bij adel & patriciaat Onveranderde voorsprong adel op patriciaat Afname brede elite posi<es geboren > 1930. Geen verschil in intergenera<onele overdracht van elite posi<es bij adel & patriciaat. Universiteit minder belangrijk voor adel. Onveranderd belang van adellijke moeder en adellijke schoonouders voor elite posi<es, ook voor patriciaat. 5
Huwelijken tussen adel & patriciaat Duidelijke verschillen in onderlinge huwelijkskansen tussen oudste (voor 1918), oud (1918-1940) en het nieuwste patriciaat (na 1945); Ook verschillen in onderlinge huwelijkskansen tussen Jonkheer en oudste patriciaat; Ook verschillen in huwelijkskansen tussen adel met predicaat en met adellijke <tels Afname in homogame huwelijken kinderen vergeleken met de ouders, en tussen de genera<e kinderen voor en na 1940; Sterkere afname bij dochters dan bij zonen. 6
Verschuiving van publieke naar culturele of economische sector Adellijke elite elite posi<es in publieke sector sterk afgenomen. Genera<e vaders had een prominente posi<e in de publieke sector maar forse daling bij genera<e zonen (van 83 naar 55 %); Adel is bezig met heroriëntering op elite posi<es in culturele en economische sector, maar dat is geen volledige compensa<e daling eliteposi<es; Adel nog steeds in het voordeel in publieke sector in vergelijking met patriciaat. Patriciaat heed vanaf 1900 een meer evenredige verdeling over de drie sectoren. 7
Is Nederlandse adel anders dan de Duitse adel? Nederlandse adel zou uitzondering zijn, want 1. meer noblesse de robe en minder militaire of landadel 2. sterkere burgerlijke achtergrond of inbedding 3. Minder ingrijpende veranderingen: 1914-18; de Oostenrijkse en Weimar- republieken; 1939-45; verdrijving uit Pruisen, Polen, DDR, Hongarije en Tsjecho- Slowakije; Verbod op adeldom in Oostenrijk sinds 1918. 8
Nederlandse 20 ste eeuwse adel vergeleken met Duits- Oostenrijkse adel Dronkers, J., 2005. Afnemende adellijke homogamie binnen de Duits- Oostenrijkse adel in de twin<gste eeuw? Een vergelijking met de Nederlandse adel Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis. M. Hartmann, J. Kopp, Elitenselek<on durch Bildung oder durch Herkund? Promo<on, soziale Herkund und der Zugang zu Führungsposi<onen in der deutschen Wirtschad, Kölner Zeitschri3 für Soziologie und Sozialpsychologie, 53 (2001) 436-466. P. Korom & J. Dronkers, 2009. Nobility among the Austrian economic elite in 2008 (in druk). 9
Adellijke homogamie binnen Duits- Oostenrijkse adel en die binnen de Nederlandse adel Homogamie in Duitse en Nederlandse adel is gelijk als wij rekening houden met: 1. Grotere belang van feodale oorsprong bij adellijke partnerkeus bij Duitse adel 2. Grotere belang van ouderlijke homogamie bij Duitse adel 3. Sterkere afname homogamie bij Nederlandse adel 10
Duits/Oostenrijkse adel in economische topposi<es Adellijke West- Duitse ingenieurs, juristen en economen die na 1955 hebben een grotere kans op een eliteposi<e binnen het Duitse zakenleven dan een vergelijkbare zoon hooggeschoolde Duitse burgerij. Tenminste 0.88 % van de Oostenrijkse bestuursleden waren afstammelingen van adellijke families (0.88/0.13 = 6.8) 11
NAV enquête analyse 1: S. Unger & J. Dronkers. Why and how does the Dutch nobility retain its social relevance? (ongepubliceerd). Drie dimensies binnen Nederlandse adel: 1. Adellijke standsbewustzijn 2. Succes in de maatschappij 3. Adellijke socialisa<e 12
Indicatoren van Adellijke standsbewustzijn Meer publieke en ac<eve rol voor NAV Meer publieke en ac<eve rol voor Malta en Johannieter orde Mate van instemming met adeldom verplicht Relevan<e van adel voor Nederlandse samenleving. Taak van adel is aan het hof. Sterkere rol van de adel aan hof. Sterkere banden tussen adel en Koninklijke familie. 13
Indicatoren voor succes in de maatschappij Jaarlijks inkomen Belas<ng klasse Aantal werknemers Onderwijsniveau Lidmaatschap adellijke orde Veel contact met personen van adel 14
Indicatoren van adellijke socialisa<e Hoeveelheid discussie met ouders over adel. Hoeveelheid discussie met kinderen over adel. 15
Hoe jonger, hoe minder adellijke standsbewustzijn, minder succes in samenleving, minder adellijke socialisatie Maar leeftijd is niet automatisch het zelfde als de opeenvolgende generaties. Uitkomsten zijn een teken van erosie, zeker wat betreft adellijk standsbewustzijn en adellijke socialisatie. 16
Protestantse adel heeft het sterkste adellijke standsbewustzijn en het meeste succes in de maatschappij. Katholieke adel is het sterkst in adellijke socialisatie. Onkerkelijke adel scoort laag op alle drie de dimensies. Onkerkelijken zijn meestal ex-protestanten: polarisatie en selectie. 17
NAV enquête analyse 2: S. Unger & J. Dronkers: Do you really need a castle? Traditionalism and noble status symbols is present-day society (ongepubliceerd). Vier dimensies binnen materiële cultuur en attitudes m.b.t. deze culturele cultuur: 1. Belang van adellijke bezittingen 2. Ouderdom van de adellijke herkomst 3. Stad versus platteland 4. Familie hoofd versus zijtakken. 18
Indicatoren van Belang van adellijke bezittingen: Bij adel hoort het (voormalig) bezit van een familie huis (mening) Bij adel hoort het bezit van land (mening) Bij adel hoort het bezit van traditioneel familie meubilair (mening) Bij adel hoort het bezit van familie zilver (mening) 19
Indicatoren van Ouderdom van de adellijke herkomst Familie huis nog steeds in bezit van de familie Bij adel hoort het bezit van een familie huis (mening) Bij adel hoort het bezit van land (mening) Het oorspronkelijke familie huis was een kasteel Het oorspronkelijke familie huis stond NIET in een stad 20
Indicatoren van Stad versus Platteland Het oorspronkelijke familie huis stond NIET in stad Het voormalige familie huis is een landhuis. 21
Indicatoren van Familie hoofd versus Zijtakken. Nog in bezit van het oorspronkelijke familie huis Wens naar een huis dat past bij adellijke achtergrond (mening) Platteland als leefomgeving Bij adel hoort het bezit van een familie huis (mening) Bij adel hoort het bezit van land (mening) 22
Succes in moderne samenleving hangt positief samen met ouderdom adellijke herkomst & tak met familie hoofd Adellijk standsbewustzijn en socialisatie gaat samen met (belang van) adellijke bezittingen 23
Regressie analyse ter verklaring van adellijk succes in moderne samenleving Positieve factoren: Gebruik adellijke titel in dagelijks leven Frequentie contacten met andere adellijke personen Lidmaatschap van adellijke orde Adellijke homogamie Aantal kinderen Leeftijd Mannen Negatieve factoren: Belang van adellijke bezittingen 24
Conclusie posi<e Europese adel Revolu<e, modernisering of opheffing waren niet voldoende om in 20ste eeuw de oude voorsprong (Europese) adel te niet te doen Adellijke voorsprong wordt niet vasthouden door verburgerlijking, maar modernisering van eigen cultureel & sociaal kapitaal, met loslaten van het materiële kapitaal. Verschuiving adel van publieke naar private sector: dienstensector. Adel als transna<onale elite Nederlandse adel is geen buitenbeentje. 25
De mythe over het burgerlijk karakter van de Nederlandse adel Geen principieel verschil met Duits/Nederlandse adel in homogamie, maar wel tussen Nederlandse adel en patriciaat. Veel van de post- 1815 Nederlandse adel zou in de omringende landen (Vene<ë) eerder adeldom verworven hebben: dus geen ander karakter, alleen later geformaliseerd. Na 1848 sterk afnemende aantal adelsverheffingen in Nederland, terwijl adelsverheffing van steeds grotere aantallen in Frankrijk tot 1872 en in Duitsland en Oostenrijk- Hongarije tot 1918 doorging (Amsberg; Ilsemann). Nederlandse adel is juist minder verdund met burgerij dan de overige Europese adel. Het voorgewende burgerlijke karakter is een succesvolle overlevingsstrategie van de Nederlandse adel. 26