DE CE-MARKERING VAN ELEKTROTECHNISCHE BESTURINGEN Deel 1 : Inleiding Voorwoord 1. De geschiedenis van de Europese Unie 2. Regelgeving van de Europese Unie 3. De CE markeringsrichtlijn 4. De richtlijnen 5. Normen 6. Risicobeheer 7. Inleidende begrippen naar industriële installaties Deel 2 : Indeling opgesteld uit de normen EN 292-2 en EN 60 204-1 1. Kast / omhulsel / borden 2. De hoofdschakelaar 3. Voeding 4. Aarding 5. Beveiliging 6. Stuurkringen en bedieningssystemen 7. Bedieningsorganen 8. Noodstop 9. Sigalisatie en aanduidingen 10. Bedrading en aansluitingen 11. PLC 12. EMC 13. Praktische tips i.v.m. frequentieregelaars 14. Documentatie Besluitvorming en vragenlijst Woordverklaring Keurmerken en labels Bibliografie Deel 3 : De Checklist
VOORWOORD Deel 1 : Inleiding 1 1. De geschiedenis van de Europese Unie 2 2. Regelgeving van de Europese Unie 4 3. De CE markeringsrichtlijn 6 3.1. Inleiding 6 3.2. Het technisch dossier 6 3.3. Conformiteitattest of verklaring van overeenstemming 7 3.4. De gebruikershandleiding 7 3.5. Het aanbrengen van de CE-markering 8 3.6. Kwaliteitssystemen en CE-markering 8 4. De richtlijnen 9 4.1. De laagspanningsrichtlijn 9 4.2. De EMC-richtlijn 10 4.3. De Machinerichtlijn 12 5. Normen 14 5.1. Inleiding 14 5.2. Hoe komen normen nu tot stand? 15 5.3. Hoe zijn normen opgebouwd? 16 5.4. Overzicht van de richtlijnen en normen 21 die voor een bordenbouwer van belang zijn 6. Risicobeheer 22 6.1. Inleiding 22 6.2. Definitie van de grenzen van het systeem 24 6.3. Identificatie van de gevaren 24 6.4. Risicograadschatting 24 6.5. Risico-evaluatie 25 6.6. Risico beperking 25 6.7. De norm EN 954-1: Algemene ontwerpbeginselen 26 voor onderdelen van besturingssystemen met een veiligheidsfunctie
7. Inleidende begrippen naar industriële installaties 30 7.1. Voorwoord 30 7.2. Spanningsgebied gedefinieerd door het AREI 30 7.3. Netstelsels en toepassing 31 7.4. Diverse componenten voor veilige elektrische 37 stuurkringen in het kader van de arbeidsmiddelenrichtlijn 7.5. Bescherming tegen vaste lichamen en vloeistoffen (IP) 40 7.6. Klassen van elektrisch materiaal volgens bescherming 42 tegen schokken. Art. nr. 30.07 in het AREI 7.7. Gebruikscategorieën 45 7.8. Overspanningscategorie volgens de norm IEC 664 48
Deel 2 : Indeling opgesteld uit de normen 1 EN 292-2 en EN 60 204-1 1. Kast / omhulsel / borden 2 1.1. Schakelkastsystemen 2 1.2. Volgens norm EN 60 204-1 5 2. De hoofdschakelaar 6 2.1. Praktische tips i.v.m netscheiders 6 2.2. Karakteristieken bij kortsluiting 8 2.3. Selectiviteit 8 2.4. Symbolen 9 2.5. Praktische tips 10 2.6. Volgens norm EN 60 204-1 11 2.7. Volgens norm EN 60 947-3 13 3. Voeding 14 3.1. Transformatoren 14 3.2. Condensatoren 18 3.3. Volgens norm EN 60 204-1 20 4. Aarding 21 4.1. Praktische tips i.v.m. kabel aansluitingen en montage 21 4.2. Volgens norm EN 60 204-1 27 4.3. Volgens norm EN 60 439-1 29 5. Beveiliging 31 5.1. Beschermingsmaatregelen tegen elektrocutie 31 5.2. Beschermingstoestellen 36 5.3. Beveiliging door middel van afscherming of afbakening 53 5.4. Volgens norm EN 60 204-1 59 5.5. Volgens norm EN 60 439-1 62 6. Stuurkringen en bedieningssystemen 66 6.1. Betrouwbare onderdelen en componenten 66 6.2. Bijlage uit richtlijn Arbeidsmiddelen : 66 voorwaarden gesteld aan stuurkringen 6.3. Voorstel tot mogelijke oplossingen 67 6.4. Volgens norm EN 60 204-1 67 6.5. Volgens norm EN 60 439-1 70
7. Bedieningsorganen 74 7.1. Soorten bedieningselementen 74 7.2. Volgens norm NEN EN 292-2 76 7.3. Volgens norm EN 60 204-1 76 8. Noodstop 77 8.1. Inleiding naar noodstop 77 8.2. Opbouw van de noodstopkring 82 8.3. Zelfbewakende en redundante ingangselementen. 87 Hoe aansluiten volgens de verschillende categorieen? 8.4. Algemene of een lokale noodstop 90 8.5. Pricipiële noodstopschakelingen met relais volgens EN 418 91 en veiligheids klassen 8.6. Noodstop via de PLC 94 8.7. Volgens norm NEN EN 292-2 98 8.8. Volgens norm EN 60 204-1 99 8.9. Volgens EN 418 100 9. Sigalisatie en aanduidingen 102 9.1. Symbolen van bedieningsorganen 102 9.2. Gebods-, informatie, verbods- en waarschuwingsborden 103 9.3. Veiligheidstoebehoren 105 9.4. Volgens norm NEN EN 292-2 106 9.5. Volgens norm EN 60 204-1 108 10. Bedrading en aansluitingen 109 10.1. Kabels 109 10.2. Tabellen en voorbeelden van kabelberekeningen 121 10.3. Volgens norm EN 60 204-1 141 10.4. Volgens norm EN 60 439-1 144 11. PLC 145 11.1. Volgens norm NEN EN 292-2 145 11.2. Volgens norm EN 60 204-1 145 11.3. Volgens IEC 1131 deel 1 en 2 146 12. EMC 147 12.1. EMC- basisprincipes 147 12.2. Praktische richtlijnen 156 voor EMC vriendelijk ontwerp bij machines 12.3. Netten, EMC, persoonsbeveiliging 163 12.4. Volgens norm EN 60 204-1 164 12.5. Volgens norm EN 60 439-1 164
13. Praktische tips i.v.m. frequentieregelaars 165 13.1. Praktische tips van algemene aard 165 13.2. Frequentieomvormers 165 13.3. EMC perikelen 169 13.4. Praktische schema s 170 13.5. Besluiten 178 14. Documentatie 179 14.1. Volgens norm NEN EN 292-2 179 14.2. Volgens norm EN 60 204-1 182 BESLUITVORMING en VRAGENLIJST WOORDVERKLARING EN AFKORTINGEN KEURMERKEN EN LABELS BIBILIOGRAFIE
Deel 3 : Checklist Hfst. Inhoud Pag. 1 Kasten en borden Volgens EN 60 204-1 1 2 Hoofdschakelaars Volgens EN 60 204-1 2 Volgens EN 60 947-3 4 3 Transformatoren Volgens EN 60 204-1 5 4 Aarding Volgens EN 60 204-1 6 Volgens EN 60 439-1 7 5 Beschermingsinrichtingen Volgens EN 60 204-1 9 Volgens EN 60 439-1 11 6 Stuurkringen en bedieningssystemen Volgens Richtlijn Arbeidsmiddelen 16 Volgens EN 60 204-1 16 Volgens EN 60 439-1 19 7 Bedieningsorganen Volgens EN 292-2 25 Volgens EN 60 204-1 25 8 Noodstop Volgens EN 292-2 26 Volgens EN 60 204-1 26 Volgens EN 418 27 9 Signalisatie en aanduidingen Volgens EN 292-2 29 Volgens EN 60 204-1 30
10 Bedrading Volgens EN 60 204-1 32 Volgens EN 60 439-1 36 11 PLC Volgens EN 60 204-1 37 12 EMC Volgens 60 204-1 38
Voorwoord De theoretische en praktische kennis die we gedurende de twee academiejaren hebben opgedaan, maakte het voor ons mogelijk om dit toe te passen in het eindwerk. Voor de lezer van ons eindwerk hebben we getracht de normering en de richtlijnen zo eenvoudig mogelijk te formuleren. Het is te beschouwen als een samenvatting met enkel de praktische zaken, die telkens aangevuld worden met wat illustrerende foto s en figuren, zodat direkt begrijpelijk wordt waarover het handelt. De moeilijkheid lag hierin een tekst te vormen met een behoud van de betekenis zonder interpretatiefouten of schrijffouten te maken. Met ons eindwerk hopen we de lezer een goede start te geven in de begrippen, die in het hedendaagse bedrijfsleven niet meer weg te denken zijn, omtrent de CE-markering. Onze dank gaat uit naar de heer T. Willems van Goorts Automatisering NV, omdat hij steeds bereid was ons te steunen. Ook zouden wij onze promotor van de KHLim, Dep. I.W.T., ingenieur E. Claesen, willen danken voor de hulp en de waardering die we van hem kregen. Verder gaat onze dank uit naar de heer G. Haekens, directeur van de arbeidsinspectie. Hij was steeds bereid een controle uit te voeren op de teksten. Tenslotte willen wij onze ouders bedanken voor de steun en het begrip waardoor we onze opleiding tot een goed einde hebben kunnen brengen. David Hanot Dirk Valkenborg Mei 2000
DEEL 1: INLEIDING Inleiding Dit eindwerk loopt in opdracht van Goorts Automatisatie NV (GA) te Halen. Goorts Automatisatie is een dochteronderneming van het bedrijf GOORTS ELEKTRO. Goorts Automatisatie NV werd opgericht in 1989 te Halen. Deze firma houdt zich bezig met de studie, berekening en realisatie van industriële elektrische installaties en automatiseringen, op gebied van laagspanning. Een fabrikant van machines kan GA s diensten en kennis inhuren om voor de automatisering van zijn machine te zorgen. De installatie die GA levert, functioneert als onderdeel van een groter geheel. De machinefabrikant die eindverantwoordelijke is voor zijn product en zorgt voor de CEmarkering, wil er zeker van zijn dat de geleverde onderdelen voor zijn machine voldoen aan de wettelijke eisen. Hij vraagt dus een CE-markering vergezeld van een EG-verklaring van overeenstemming. Ons werd de opdracht gegeven een grondige studie uit te voeren van deze wetgeving, meer bepaald met het oog op elektrische geautomatiseerde installaties. In de richtlijnen die van toepassing zijn, wordt naar talloze normen verwezen. Ook hier hebben niet alle normen betrekking op de installaties van GA. Meestal zijn deze normen ook niet praktisch te hanteren, bij de realisatie van deze installaties. Het is dus aan ons om uit te zoeken wanneer welke richtlijn van toepassing is. De normen waarnaar verwezen wordt, zullen wij onder de vorm van een praktische checklist weergeven zodat de mensen in het atelier ze kunnen volgen. De praktijk leert ons dat de normen niet op alle vragen en problemen antwoorden kunnen bieden. Meestal zitten installateurs dan met enkele vragen die tot op heden niet beantwoord zijn. De moeilijkheid is een oplossing te zoeken en indien deze gevonden is, deze te formuleren zonder fout. Pagina 1
Hoofdstuk 1: De geschiedenis van de Europese Unie Consumenten zoeken naar een functievervulling. Producten moet naast de gewenste werking en eigenschappen ook voldoen aan extra eigenschappen zoals veiligheid,. Onder veiligheid verstaat men veiligheid voor de gebruiker en voor derden (derden zijn de personen die het product niet gekocht hebben maar ermee in aanraking komen). Om dit alles te verwezenlijken stelt de overheid wetten op met als doel de schade of letsels voor de machine en de gebruiker te voorkomen. De wet heeft dus een preventieve werking. In 1957 werd in Rome het EEG-verdrag gesloten, waarmee de basis werd gelegd voor de Europese Gemeenschap (EG). Een van de doelstellingen van de Europese Gemeenschap is de verwezenlijking van de interne markt. Hiermee bedoelen we een gemeenschappelijke markt zonder handelsbelemmeringen. Deze markt bestaat uit een ruimte zonder binnengrenzen, waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal gewaarborgd is, volgens de bepalingen van het EEGverdrag. In Art. 30 van het EEG-verdrag staat dat kwantitatieve invoerbeperkingen en alle maatregelen van gelijke werking tussen Lid-staten verboden zijn. Hierdoor moet een vrij verkeer van goederen tot stand komen. Een uitzondering hierop vormt Art. 36 van het EEG-verdrag. Daarin wordt bepaald dat indien goederen schadelijk zijn voor de veiligheid van personen of voor het milieu, het de Lidstaten vrij staat ze te weren van hun grondgebied. MAAR: De opheffing van de handelsbelemmering bereikte niet de juiste werking. Voorbeeld: Beschouwen we een Belgische fabrikant van frituurketels. De export naar Duitsland, Frankrijk, bracht nog steeds problemen met zich mee door de Duitse-, Franse-, normen van nationaal niveau. Het vrij verkeer (volgens de overeenkomst) werd gehinderd door de nationale wetgeving onafgezien ze hetzelfde doel willen bereiken. Hiermee wordt ook de invoering van de richtlijnen duidelijk. Door een beroep te doen op Art. 36 van het EEG-verdrag kunnen lidstaten goederen aan bepaalde veiligheidseisen onderwerpen. Op deze wijze ontstaat er dus een technische handelsbarrière, wat de beoogde doelstelling van de EG voor het vrije handelsverkeer natuurlijk tegengaat. Er was nood aan een NIEUWE AANPAK want het opheffen van de handelsbelemmeringen werd niet bereikt. EG dat nog stamt uit het EEG-verdrag verandert in de nieuwe aanpak in EU wat staat voor Europese Unie. De EU besluit om de verschillende nationale wetgevingen van de Lidstaten te harmoniseren, dit gebeurt door middel van het opstellen van richtlijnen voor producten die verder wordt uitgewerkt met normen. Als de producten in overeenstemming zijn met de van toepassing zijnde richtlijnen van de Europese Unie, wordt dit aangegeven met de letters CE wat staat voor Conformité Européenne. De Europese richtlijnen zijn van toepassing voor de landen die behoren tot de Europese Economische Ruimte (EER). Dit zijn de 15 Lidstaten van de EU. Pagina 2
Lidstaten van de EU: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje en Zweden. Hier voegen we IJsland, Noorwegen en Liechtenstein nog aan toe. Fig. 1: De EU Pagina 3
Hoofdstuk 2: Regelgeving van de Europese Unie De regelgeving van de Europese Unie komt op vier manieren tot uitdrukking. - verordeningen; - richtlijnen; - beschikkingen; - aanbevelingen en adviezen. Verordeningen Een verordening is een regelgeving van de EU die zich richt tot alle EU burgers. Het voordeel van zulke verordening is dat deze rechtstreeks toepasselijk is, dit wil zeggen dat zij niet eerst moet worden omgezet in de nationale wetgeving. Vb.. Vormgeving van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Richtlijnen Een richtlijn is een regelgeving van de EU die zich richt tot de Lid-staten en juridisch bindend is voor wat het te bereiken resultaat betreft. Aan de lid-staat wordt echter de bevoegdheid overgelaten om de vorm en middelen voor de verwezenlijking daarvan te kiezen. In een richtlijn stelt de Europese Commissie voor een product slechts fundamentele veiligheiden gezondheidseisen op, deze wordt met normen verder uitgewerkt, via gedetailleerde technische specificaties. Vb. Machinerichtlijn, het effect ervan geldt voor alle betrokkenen, maar de invulling is verder nationaal uitgewerkt. Let op! Deze regelgeving staat boven de wetten van de individuele lidstaten. Beschikkingen Een beschikking is een regelgeving van de EU die zich richt tot hetzij een Lid-staat, hetzij een persoon, hetzij een rechtspersoon (bedrijf, instelling) en is juridisch bindend voor diegene tot wie zij zich uitdrukkelijk richt. In tegenstelling tot de richtlijn is een beschikking rechtstreeks toepasselijk, zij moet dus niet eerst in nationale wetgeving worden omgezet. Aanbevelingen en adviezen De Europese Commissie kan aan de Lid-staten ook aanbevelingen en adviezen formuleren. Deze zijn niet bindend. Het wordt dus aan de Lid-staat overgelaten om deze al dan niet te volgen. Pagina 4
Europese Unie vaardigt regels uit Verordeningen Richtlijnen Beschikkingen Aanbevelingen en adviezen bindend voor bindend kader bindend voor niet bindend alle lidstaten uitvoering vrij beperkt aantal voor lidstaten rechtspersonen landbouw Machinerichtlijn ontheffing Voorloper van vervoer EMC richtlijn verboden richtlijnen en handelspolitiek L.S richtlijn normen Fig. 2: De regelgeving van de Europese Unie. Pagina 5
Hoofdstuk 3: De CE - markeringsrichtlijn 3.1 Inleiding In de CE-markeringsrichtlijn wordt aangegeven welke procedure er moet worden doorlopen voor het bekomen van de CE-markering. De Europese Unie heeft in totaal acht procedures opgesteld, die producenten kunnen volgen om uiteindelijk de CE-markering op het product aan te mogen brengen. Deze acht overeenstemmingsprocedures zijn genummerd van A (lichtste) tot en met H (zwaarste). De keuringsmodules variëren in zwaarte van de meest eenvoudige keuring tot de zwaarste type keuring. De keuze van welke modules men wil gebruiken, wordt bepaald door de aard van het product en de wijze waarop het product wordt gefabriceerd. Verder wordt er bepaald wie de CE-markering mag aanbrengen en of dit moet in samenspraak met een aangemelde instantie. Er staat ook in vermeld wie de verantwoordelijkheid draagt en wie precies wettelijk aansprakelijk is. Op dit deel van de richtlijn ingaan zou ons te ver brengen van de beoogde doelstelling. Meer informatie hierover is te vinden in de vakliteratuur. Voor elke richtlijn geldt dat een aantal formaliteiten vervul moet zijn voordat de CE-markering op het product mag worden aangebracht. Deze formaliteiten kunnen per richtlijn en product verschillen. 3.2 Het technisch dossier De belangrijkste formaliteit van de meeste richtlijnen is het samenstellen van het technisch dossier. Dit dossier bevat de technische onderbouwing waaruit moet blijken dat aan alle eisen uit de richtlijn is voldaan. Voor de fabrikant vormt het constructiedossier het technische bewijsmateriaal, zodat men bij aansprakelijkheidsclaims zal kunnen bewijzen dat de fabrikant al het mogelijke heeft gedaan om een veilig product op de markt te brengen. Het technisch dossier moet daarom gearchiveerd worden voor een periode van 10 jaar, ingaande op de productiedatum van het laatste product. De gemeenschappelijke documenten die een technisch constructiedossier moet bevatten, bestaan uit : - een algemene beschrijving van het product; - ontwerp-, fabricagetekeningen en schema s van delen, onderdelen, leidingen, enz... - beschrijvingen en toelichtingen die nodig zijn om de tekeningen en de werking van het product te begrijpen; - een lijst van de normen die geheel of gedeeltelijk van toepassing zijn of een beschrijving van de gekozen maatregelen om aan de beschermingseisen van de richtlijn te voldoen, in het geval de geharmoniseerde normen niet werden toegepast. Afhankelijk van de toegepaste richtlijn kunnen nog bijkomende specifieke documenten gevraagd worden. Pagina 6
3.3 Conformiteitattest of verklaring van overeenstemming Wanneer het product overeenstemt met alle relevante richtlijnen, die op dat moment verplicht zijn, dan kan de fabrikant of zijn in de EU gevestigde gemachtigde de EG-verklaring van overeenstemming opstellen. Hiermee wordt dus verklaard dat het product in overeenstemming is met alle op dat moment verplichte richtlijnen. Degene die deze verklaring ondertekent, draagt dus een grote verantwoordelijkheid. Deze verklaring moet minstens de volgende elementen bevatten: - productidentificatie; - identificatie van de fabrikant; - de nageleefde richtlijnen; - de gehanteerde normen; - ondertekening door een gemachtigde van de fabrikant. In de richtlijn die van toepassing is zal men duidelijk vermelden, welke verklaring van overeenstemming vereist is, om tot de CE-markering te komen. Het is dus niet steeds noodzakelijk een verklaring van overeenstemming af te leveren. 3.4 De gebruikershandleiding Richtlijnen hebben meestal een directe relatie met de veiligheid van de gebruiker. De informatie die aan de gebruiker wordt verstrekt is van essentieel belang bij het afwenden van veiligheidsrisico s. Een gebruikershandleiding is een fundamentele veiligheidseis, zij bevat alle informatie die noodzakelijk is voor het correct en veilig gebruik van een product. Indien er schade ontstaat die het gevolg kan zijn van het niet naleven van de gebruikershandleiding, kan dit bij schadeclaims door de rechter geclassificeerd worden als de schuld van de gebruiker. Een goede gebruikershandleiding zal : - informeren over mogelijke risico s; - riskante gebruiksdoeleinden ontraden; - instrueren hoe men veilig te werk kan gaan; - voorschrijven wie bevoegd is om bepaalde handelingen te verrichten; - voorschrijven welke voorzorgsmaatregelen genomen moeten worden. Het is dus belangrijk dat de nodige gedragsregels worden geï mplementeerd, rekening houdend met het redelijkerwijs te verwachten gebruik. De handleiding dient geschreven te worden in de taal van het land waar het product is gefabriceerd en in de taal van het land waar het product in gebruik wordt genomen. Pagina 7
3.5 Het aanbrengen van de CE-markering Wanneer de certificeringprocedure met succes is doorlopen, kan de CE-markering worden aangebracht. De grafische vormgeving van het symbool is vastgelegd in de richtlijnen. De CE-markering is het technische paspoort voor het op de markt brengen en het vrije handelsverkeer van een product binnen de EU. Let op! Een product met CE-markering geeft geen garantie over de conformiteit van de toe te passen richtlijn. Er bestaat enkel een vermoeden van overeenkomst met de eisen die worden gesteld in de richtlijn. De markering is enkel bestemd voor de autoriteiten van de lidstaten die belast zijn met de controle op de handelsmarkt. Wie mag nu de markering aanbrengen? Indien alle certificeringsprocedures gevolgd zijn en voldaan, dan mag de CE aangebracht worden op een zichtbare plaats, onuitwisbaar en duidelijk leesbaar. Deze markering wordt aangebracht door een verantwoordelijke of een gevolmachtigde van het bedrijf. De gevolmachtigde moet een verklaring opstellen waarin de product gegevens en de toegepaste normen vermeld staan. Vervolgens wordt dit schriftelijk bewijs ondertekend door de gevolmachtigde. 3.6 Kwaliteitssystemen en CE-markering Er worden nog steeds veel fouten gemaakt omtrent het verschil tussen CE-markering, certificering volgens de ISO 9000-normen en het kwaliteitsmerk CEBEC (OV.I, KEMA- KEUR). ISO 9000 Bedrijven die in het bezit zijn van dit certificaat tonen aan dat zij een goede organisatievorm en infrastructuur hebben om een kwalitatief product te produceren. Het kwaliteitscertificaat zegt niets over de kwaliteit van hun producten. De certificering volgens ISO 9000 is niet verplicht. CE-markering CE-markering is geen kwaliteitskeurmerk. Het zegt niets over de goede werking van het product zolang de veiligheid hierdoor niet in het geding komt. Producten die in het bezit zijn van de CE-markering genieten het vermoeden conform te zijn met de fundamentele eisen met betrekking tot veiligheid, gezondheid, milieu en consumentenbescherming van de gebruiker. Het aanbrengen van de CE-markering is verplicht. CEBEC Het CEBEC keurmerk geeft zekerheid over de functionele kwaliteit van het product. Deze keurmerken geven garanties dat producten voor langere tijd aan veiligheid- en functionele eisen voldoen. Daarom is het ook dikwijls het geval dat er voldaan is aan de essentiële eisen volgens een van toepassing zijnde Europese richtlijn. In zo een geval kan met weinig extra inspanning de CE-markering volgens die richtlijn worden aangebracht. Net zoals de ISO is dit keurmerk geen wettelijke verplichting. Pagina 8
Hoofstuk 4: De richtlijnen We zullen hier enkel de richtlijnen beknopt beschrijven die in ons voorbeeld van toepassing zijn. 4.1 De laagspanningsrichtlijn 4.1.1 Toepassingsgebied Elektrisch materiaal bestemd voor een nominale wisselspanning tussen 50 V en 1000 V en een nominale gelijkspanning tussen 75 V en 1500 V. 4.1.2 Uitzonderingen - elektrisch materiaal bestemd voor gebruik in explosieve omgeving; - elektro-radiologisch en elektro-medisch materiaal; - elektrisch gedeelte van personen- en goederenliften; - elektriciteitsmeters; - stopcontacten voor huishoudelijk gebruik; - voedingen voor elektrische afrasteringen; - gespecialiseerd materiaal bestemd voor gebruik in schepen, vliegtuigen of spoorwegen; - radio-elektrische storing (EMC) van elektrisch materiaal; - elektrisch materiaal bestemd voor uitvoer naar landen buiten de EER. EER= Europese Economische Ruimte 4.1.3 Conformiteitsprocedure Volgens de laagspanningsrichtlijn kan gebruik gemaakt worden van de lichtste keuringmodule, module A (interne fabricage controle). 4.1.4 Formaliteiten - technisch dossier; - EG-verklaring van overeenstemming; - CE-markering; - gebruikshandleiding. Het technisch dossier en de EG-verklaring van overeenstemming moet niet met het product worden meegeleverd, maar moet 10 jaar worden gearchiveerd na fabricage van het laatste product. Pagina 9
4.2 De EMC-richtlijn 4.2.1 Toepassingsgebied Alle elektrische apparaten, systemen en installaties die elektrische componenten bevatten, die elektromagnetische storingen kunnen veroorzaken of waarvan het functioneren kan worden aangetast door elektromagnetische storingen. De richtlijn kent geen begrenzing op grond van het opgenomen vermogen, noch voor het minimum, noch voor het maximumvermogen. Daardoor vallen zowel hele kleine batterijgevoede apparaten als enorme industriële installaties onder de richtlijn. De Europese commissie laat ook volgende apparaten onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen. : - niet-automatische weeginstrumenten, voor wat betreft het opwekken van storingen; - land- en bosbouwtractoren, voor wat betreft het immuniteitsaspect van de ontstekingen. 4.2.2 Uitzonderingen - apparatuur die geheel niet in staat is te storen of gestoord te worden; - apparatuur bestemd voor beurzen of tentoonstellingen; - apparatuur bestemd voor afgesloten EMC-omgevingen; - zelfgebouwde apparatuur van radio- en zendamateurs; - militaire apparatuur; - apparatuur voor onderwijs- en trainingsdoeleinden; - apparatuur bestemd voor uitvoer naar landen buiten de EER; - actieve medische implantaten; - medische hulpmiddelen; - randapparatuur voor telecommunicatie. 4.2.3 Definities Apparaat Elk gereed product met een intrinsieke functie voor de eindgebruiker en bedoeld om als één geheel op de markt te komen. Systeem Een combinatie van verschillende apparaten met het oogmerk een speciale taak uit te voeren en bedoeld om als één functioneel geheel op de markt te worden gebracht. Installatie Een combinatie van verschillende apparaten en /of systemen, samengebouwd op een bepaalde locatie met een specifiek doel, maar niet bedoeld om als enkel commerciële eenheid op de markt te worden gebracht. De installateur van de installatie moet deze als een systeem beschouwen, hij draagt dus de eindverantwoordelijkheid en dient de vereisten van de richtlijn te volgen. Pagina 10
Wanneer elk apparaat of systeem in de installatie voldoet aan de bepalingen van de EMCrichtlijn en indien elk apparaat of systeem volgens de installatievoorschriften van de fabrikant is geï nstalleerd, dan kan men ervan uitgaan dat de installatie voldoet aan de EMC-richtlijn. EMC Onder elektromagnetische compatibiliteit verstaat men de eigenschap van een apparaat om in zijn elektromagnetische omgeving naar behoren te kunnen functioneren (immuniteit) zonder zelf elektromagnetische storingen te veroorzaken die niet toelaatbaar zijn voor de omgeving waarin ze zich bevinden (emissie). 4.2.4 Conformiteitprocedure Volgens de EMC-richtlijn kan gebruik gemaakt worden van module A (interne fabricage controle) of module B (EG typekeuring). Bij toepassing van de interne fabricagecontrole dient men gebruik te maken van de geharmoniseerde Europese normen. Indien men deze normen niet hanteert, kan het vermoeden bestaan van niet conformiteit. Daarom wordt de verplichting opgelegd om op de diensten van een bevoegde instantie beroep te doen(eg typeverklaring). 4.2.5 Formaliteiten Module A : Module B : - EG-verklaring van overeenstemming; - CE-markering; - Technisch dossier; - EG-verklaring van overeenstemming; - CE-markering; Pagina 11
4.3 De Machinerichtlijn 4.3.1 Toepassingsgebied - enkelvoudige machines; - samenstel van machines; - afzonderlijk in de handel gebrachte gebruiksklare functie-wijzigende uitrustingen; - afzonderlijk in de handel gebrachte gebruiksklare veiligheidscomponenten. 4.3.2 Uitzonderingen - machines met hoofdzakelijk elektrische risico s; - machines die uitsluitend de fysieke energie van de mens als krachtbron gebruiken, hef- en hijswerktuigen uitgezonderd; - machines voor medisch gebruik; - attractietoestellen; - stoomketels en drukvaten; - machines voor nucleair gebruik, die bij defect het verspreiden van radioactiviteit kunnen veroorzaken; - vuurwapens; - transportmiddelen; - landbouw- en bosbouwtractoren; - machines voor militaire doeleinden; - personenliften, goederenliften, personenbouwliften, mijnliften; - toneelhefwerktuigen. 4.3.3 Definities Machine Een samenstel van onderling verbonden onderdelen of organen waarvan er tenminste één kan bewegen, die in hun samenhang bestemd zijn voor een bepaalde toepassing. Verwisselbaar uitrustingsstuk Een werktuig waarmee de oorspronkelijk functie van de machine kan worden veranderd. Kenmerkend is dat deze verandering door de gebruiker uitgevoerd kan worden. Machineonderdeel Voldoet deels aan de definitie van een machine maar is: - niet bedoeld voor één specifieke toepassing; - inzetbaar als onderdeel van een groter geheel; - niet als zelfstandig functionerend. Installatie In tegenstelling tot de EMC-richtlijn verstaat men hieronder: samenstel van machines en /of voorzieningen, die gezamenlijk een totaalproces of -functie vervullen. Pagina 12
Veiligheidscomponent Een component, voor zover deze geen verwisselbaar uitrustingsstuk is, die door de fabrikant op de markt wordt gebracht om bij gebruik een veiligheidsfunctie te vervullen en die bij een gebrekkige of slechte werking een gevaar vormt voor de veiligheid of gezondheid van de blootgestelde personen. 4.3.4 Conformiteitprocedure Afhankelijk van het veiligheidsrisico van het product, kiezen we voor module a, b, g of h. Indien er volgens module b gekeurd moet worden, zullen we dit moeten combineren met module c, d, e of f. 4.3.5 Formaliteiten - Technisch dossier; - EG-verklaring van overeenstemming; - CE-markering; - gebruikshandleiding. In tegenstelling tot de andere richtlijnen bestaan er voor de machinerichtlijn drie soorten verklaringen. - EG-verklaring van overeenstemming IIA; - verklaring van de fabrikant IIB; - EG-verklaring van overeenstemming IIC. Wat is de betekenis van een IIA, IIB of een IIC? De EG-verklaring IIA is nodig bij alle machines en verwisselbare uitrustingen die de CEmarkering dragen. De verklaring van de fabrikant IIB is bedoeld voor alle machines en installaties die niet zelfstandig kunnen werken en die bedoeld zijn om te worden ingebouwd in een groter geheel. De verklaring IIC is speciaal bedoeld voor de veiligheidscomponenten die afzonderlijk op de markt worden gebracht. Er zijn dus drie typen van verklaringen, te weten: De fabrikant dient de toepasselijke verklaring op te stellen, te ondertekenen èn fysiek bij iedere vervaardigde machine te voegen, samen met een gebruikershandleiding. De fabrikant moet beslissen welke verklaring de machine correct beschrijft. De verklaring moet worden ondertekend door de fabrikant. Als andere 'Nieuwe Aanpak'-richtlijnen worden toegepast, dan moet de verklaring tevens naar deze richtlijnen verwijzen. Daarom is het aan te raden om een kopie van de verklaring te bewaren in het technisch constructiedossier. Pagina 13
Hoofdstuk 5: Normen 5.1 Inleiding De eenwording van Europa heeft grote invloed gehad op het normalisatieproces. In korte tijd zijn er erg veel Europese normen tot stand gekomen, terwijl het uitkomen van nieuwe nationale normen vrijwel tot stilstand is gekomen. Het hanteren van normen is vrijwillig, in tegenstelling tot richtlijnen, die een wettelijke verplichting vormen. Wel zal er in de wetgeving vaak naar normen verwezen worden. Een norm is een geformuleerde maatstaf om tot eenheid te komen op een gebied waar verscheidenheid niet wenselijk is. Normen geven passende oplossingen aan voor bepaalde situaties. Niemand heeft er baat bij hiervan af te wijken, hoewel dit strikt genomen niet verboden is. Een wel gekende norm is bijvoorbeeld de schroefdraadnorm. Normen kunnen op nationaal niveau van toepassing zijn, in dit geval wordt het nummer vooraf gegaan door NBN (Belgische Norm). Wanneer een norm op Europees niveau is aanvaard, worden de letters EN (Europese Norm) eraan toegekend. Waar een norm van internationaal niveau aanwezig is, duidt men dit aan met de letters IEC. Van groot belang zijn de geharmoniseerde Europese normen, die door alle betrokken nationale normalisatie-instellingen moeten worden aanvaard en omgezet worden in nationale normen. Hierdoor zijn de nationale normen van de Lidstaten op één lijn gebracht. Niet alle Europese normen zijn geharmoniseerde normen. Als voorbeeld beschouwen we een wet op internationaal niveau die overgenomen wordt in de Europese normen. Het nummer wordt dan vooraf gegaan door het getal 60 en de letters IEC worden vervangen door EN. De normen die dan geharmoniseerd worden, worden opgenomen in de nationale normen. In België bijvoorbeeld wordt de norm voorafgegaan door de letters NBN. Internationale normen Europese normen Nationale normen IEC 204 EN 60 204 NBN EN 60 204 Een norm kan in een richtlijn als bindend verklaard worden. De richtlijn is bindend ten aanzien van het te bereiken resultaat waarbij de normen een technische ondersteuning kunnen bieden. Het staat dus iedereen vrij om de geharmoniseerde Europese normen te negeren. Maar het is wel duidelijk dat hij in dat geval een veiligheidsniveau moet realiseren dat minimaal gelijk is aan het in de geharmoniseerde normen vastgestelde niveau. De normen vormen op zich geen wettelijke verplichting of garantie. Toepassing van de geharmoniseerde normen bij de vervaardiging van een product, leidt automatisch tot het zogenaamd vermoeden van overeenkomst met de fundamentele voorschriften uit de richtlijnen waarop zij betrekking hebben. Pagina 14