OMGAAN MET SCHROOM EN INTIMITEIT IN EEN ZIEKENHUIS 1. Inleiding In een ziekenhuis worden dagelijks mensen opgenomen en ontslagen. Dagelijks krijgen mensen slecht nieuws of goed nieuws. Diagnoses worden gesteld, operaties uitgevoerd, mensen worden genezen verklaard. Patiënten overlijden in het ziekenhuis. Mensen starten met hun revalidatie en houden soms restletsel over van hun ziekte of ongeval. Mensen worden geconfronteerd met Met andere woorden emoties zijn er altijd. Mensen troosten elkaar, vangen elkaar op, steunen elkaar. Ze moeten afscheid nemen van een geliefde. Professionele hulpverleners vangen vaak mensen op. Maar ook de familie of vrienden vangen de patiënt op. In hoeverre is er plaats voor intimiteit in een ziekenhuis? Kan er intimiteit getoond worden? Zijn hulpverleners voldoende gewapend om emoties op te vangen in een ziekenhuis? Is er voor de patiënt en familie voldoende ruimte om intimiteit te beleven in een ziekenhuis. Hoe wordt er omgegaan met de schroom die mensen hebben? Want laten we niet vergeten : een ziekenhuis is een bedrijf. Een geoliede machine die ervoor moet zorgen dat zieken worden onderzocht, behandeld en begeleidt. Vaak een jachtige omgeving waar de cultuur wordt bepaald door de sterke partij (het ziekenhuis). Soms is er weinig tijd en ruimte voor wat de patiënt wil en kan : eettijden, verzorgingstijden, onderzoekstijden, wanneer een arts of maatschappelijk werker kan gesproken worden, enz. Daarnaast moet er ook rekening worden gehouden met de economische en de maatschappelijke realiteit. Een ziekenhuis moet hier rekening mee houden. Bij de voorbereiding van deze voordracht las ik : Wanneer iemand afhankelijk wordt van zorg, wordt de binnenwereld de buitenwereld. Een collega zei me ooit intimiteit is universeel, alleen de kleur kan verschillen. Iedereen is verdrietig bij een overlijden van een dierbare, alleen wordt dat verdriet anders gekleurd.
2. Definitie 2.1. Intimiteit heeft de volgende definitie. Men kan het uitleggen als een verbondenheid en vertrouwelijkheid tussen twee of meer personen. Intimiteit wordt gezien als ongedwongen, respectvol en teder met elkaar omgaan. Deze verbondenheid kan lichamelijk, emotioneel of spiritueel zijn. Intimiteit bestaat zeker niet alleen binnen liefdesrelaties maar ook tussen vrienden, ouders, kinderen, familie. Lichamelijke intimiteit : 1. Sexualiteit : een ziekte heeft soms gevolgen op de intieme sexuele beleving Gevolgen op lichamelijk vlak : door medicatiegebruik of storingen, door vermoeidheid. Gevolgen op psychisch vlak : vermindering van sexuele behoeftes, schaamte bij amputaties, littekens bij operaties, maar ook woede, angst depressie kunnen vermindering van ed. Hoe stel je dit bespreekbaar met hulpverleners en in hoeverre stellen hulpverleners dit bespreekbaar? 2. Knuffelen, in elkaars armen zitten, arm in arm lopen enz. Hier verschillen culturen enorm. Emotionele intimiteit houdt in dat men gevoelens met elkaar deelt : hoe voelt men zich na een operatie, hoe gaat men om met slecht nieuws, de vreugde dat IVF behandeling is gelukt. Spirituele intimiteit wordt ervaren door personen die een levensbeschouwelijke of filosofische opvatting delen. Het gemeenschappelijke schept een sterke band, waardoor men zich zeer nabij bij de ander voelt. 2.2. Schroom wordt beschreven in de woordenboek als 1) Aarzeling 2) Angst 3) Bangheid 4) Bedeesdheid 5) Beschroomdheid 6) Bloheid 7) Gegeneerdheid 8) gene 9) Geslotenheid 10) Ontzag 11) Schaamte 12) Schuwheid 13) Timiditeit 14) Verlegenheid
3. Intimiteit en schroom wordt bepaald door 1. cultuur : dynamische definitie 2. Geloof 3. Opvoeding 4. Tradities 5. Scholing 3.1. Dynamische cultuur. Benadrukken van dynamische cultuur : cultuur is de gemeenschappelijke wereld van betekenissen van een bepaald sociaal systeem en omvat - taal : taal maar ook jargon, humor, omgangstaal, non-verbale en verbale communicatie. - Kennis van opvattingen en praktijken : hoe het er aan toegaat in een sociaal systeem, maatschappelijke spelregels, rechten en plichten, mannen- en vrouwenrollen enz.) - De waarden en normen die mensen hanteren. - Symbolen : begroetingswijzen, feesten, haardracht, kleding enz. Cultuur is dynamisch omdat het steeds verandert, en onder invloed staat van verschillende invloeden : in wisselwerking verandert een cultuur voortdurend ook al zie men het niet. (Vlamingen vinden jongeren Marokkaans, ouders vinden hun kinderen Belgen) Daarnaast is er een duurzame kant aan elke cultuur : sommige zaken zijn reeds lang verankerd in een maatschappij (huwelijk, maagdelijkheid, rituelen bij overlijden enz.) 3.2. Godsdienst De islamitische godsdienst is meer dan een religie. Het bepaalt het dagelijks leven van de moslims. Regels bij geboorte, overlijden, euthanasie ed. zijn sterk religieus gebonden. Belangrijk : niet alle Marokkanen of Turken zijn praktiserende moslim!
3.3. Opvoeding Opvoeding hier genoten? Opvoeding genoten in het thuisland (nieuwe eerste generaties) Invloed van de hedendaagse maatschappij : school, vrijetijdsbesteding, vrienden, contacten met de Vlaamse maatschappij : een voorbeeld is hiervan assertiviteit van kinderen ten aanzien van ouders. Hoe wordt men opgevoed met termen als goed en kwaad, schaamte e.d. 3.4. Tradities Hoe gaat men om met tradities : overlijden, geboorte, huwelijken Hoe gaat men om met verhalen : beperkte hoeveelheid bloed, elixir de vie Het verhaal van raged of slapend kind. Omgaan met mannen en vrouwenwereld : verzorging, begeleiding, 3.5. Scholing Er bestaan grote verschillen in de allochtone gemeenschap wat scholingsgraad betreft; Turken : sinds Ataturk hebben alle Turken leren lezen en schrijven Marokkanen : - eerste generatie heel wisselend, (beperkt) geschoold via Koranschool, in het Frans en Spaans. Opgeleid onder westerse invloeden - Volgende generatie : weinig Arabische kennis, opgeleid in het Nederlands, al dan niet in contact met andere culturen Kennis van het Arabisch bepaalt vanwaar men informatie heeft over de bijv. islam en het omgaan met invloeden van de televisie uit andere islamitische landen.
4. Belang van een open en respectvolle houding Er kan alleen voldoende ruimte zijn om met intimiteit en schroom om te gaan indien er zowel van de hulpverlener als de patiënten en zijn omgeving. - ruimte laten om verschillen mogelijk te maken zowel binnen heterogene als homogene groepen - patiënten en zijn omgeving : omgaan met verschillen Men kan nooit kennis hebben van alle culturen en gemeenschappen. Bovendien gaat men voorbij aan de individuele verschillen die er altijd zullen zijn. Voorbeeld : moslims kunnen geen alcoholverslaving hebben, alle Marokkanen eten geen varkensvlees.
6. Hoe omgaan met intimiteit en schroom in een ziekenhuiscontext 6.1. Kennis : indien een groep significant aanwezig is, dien je een aantal zaken over de doelgroep te weten. 6.2. Vaardigheden : hoe omgaan met verschillen, zonder te vervallen in stereotiep denken 6.3 Houding : open houding 6.4. Organisatie van het ziekenhuis : welke organisatie zet een ziekenhuis neer en kan er voldoende rekening worden gehouden met de verschillende groepen. 6.5. Enkele tips - Erkennen dat intimiteit en schroom bestaat en een plaats geven - Algemene informatie die je hebt bij elke individuele cliënt nader uit te diepen. - Verschillen bestaan en kunnen bestaan. - Basisregels respecteren in verband met de zorg : afdekken van patiënten bij een verzorging en onderzoeken zowel in meerpersoonskamer als in eenpersoonskamer. - Rekening houden met wensen van patiënten indien mogelijk : verzorging en behandeling door iemand van hetzelfde geslacht indien gewenst en mogelijk (bijv. niet op spoed!). Ook praten over intieme onderwerpen is voor sommigen moeilijk met iemand van een ander geslacht. - In sommige families is zwangerschap een vrouwenzaak. - Bij overlijden : ruimte geven voor de rituelen, afscheid mogen en kunnen nemen in een geschikte ruimte. Aparte ruimte. Bezoek mogelijk maken ook al is dit soms een probleem. - In psychiatrie : afwijkende gedrag van de patiënt geeft de omgeving vaak een zeer ongemakkelijk gevoel, dit kan voor ouders moeilijk zijn. Zij willen niet dat de buitenwereld dit weet. Erken hen hierin. Leg de nadruk op beroepsgeheim en ook dat het hun fout niet is. - Mogelijkheid bieden om bij de patiënt te mogen blijven slapen indien dit mogelijk is : kan nu bij kinderen, palliatieve patiënten (op palliatieve eenheid), minder op andere afdelingen voorbeeld : bij ons vader wel mogelijk op intensieve zorgen. - Privacy bieden : deur dicht, kloppen voor je binnen gaat en wachten op antwoord. - Bij lange opnames : hoe gaat men op met sexualiteit van patienten.
- In hoeverre moeten veel hulpverleners aanwezig zijn bij onderzoeken. - Hoe ga je om met iemand die huilt, blij en opgelucht is, kwaad wordt omdat iemand hem iets ontneemt. - Meer eenpersoonskamer bouwen : isolement en privacy. - Taalproblemen aanpakken : zorgt soms voor eenzaamheid in een ziekenhuis. - Bezoekuren : soepeler toepassen. - Ruimte laten voor reinheid binnen de islamitische cultuur : na bloedverlies. - Moslims : eten kan pas na rituele wassing - Moslims : wassen met vloeiend water. - Moslims : sexualiteit is een positief element maar het is niet fatsoenlijk om buiten de beslotenheid van de vrouwen of mannenwereld over sexualiteit te praten. - Idem : over problemen, de vuile was niet buiten hangen. - Eten : respecteren van voedingsvoorschriften - Moslims : koppels tonen vaak weinig genegenheid in het openbaar, daarom is er niet minder genegen. - Amuletten : geven geborgenheid en veiligheid aan de individu, hand van Fatima bij kinderen. - Koran en andere religieuze symbolen zoals paternosters : geeft de mensen steun. - Mogelijk maken van levensbeschouwelijk bezoek. - Abortus, euthanasie, adoptie, lijkschouwing