Tuberculose? Nog springlevend!

Tuberculose? Nog springlevend!

Tuberculose? Nog springlevend! Inhoud Tuberculose, bestaat dat nog?... 3 Wat is tuberculose?... 4 Hoe wordt tuberculose ontdekt?... 6 Tuberculose vroeger... 9 Hoe wordt tuberculose tegenwoordig behandeld?... 12 Is tuberculose altijd besmettelijk?... 14 Hoe kan men tuberculose voorkomen?... 16 Tbc-bestrijding: nog steeds noodzakelijk... 18 KNCV Tuberculosefonds... 22 Wilt u meer informatie over tuberculose?... 23 1

Colofon Tekst: Janneke Ooms Illustraties: Martin-Jan van Santen Opmaak, lithografie en druk: Marty Rengers BV, grafische en digitale communicatie, Koudekerk a/d Rijn Deze brochure kwam tot stand dank zij een bijdrage van het Hendrik Theunis Westerhof Fonds en de TB Stichting Apeldoorn. 2

Tuberculose, bestaat dat nog? Elske ter Waard (19): Of ik wel eens heb gehoord van tuberculose? Jawel, dat is een ziekte waar vroeger veel mensen aan dood gingen. Ik weet dat de beroemde componist Chopin is overleden aan tuberculose. Hij moest naar een eiland toe om te herstellen. Maar toen hij terugkwam in Parijs bleek hij niet volledig genezen te zijn en is hij alsnog aan tuberculose gestorven. Maar bestaat tuberculose dan nog steeds? Ik zou het eigenlijk niet weten. Bij veel oude mensen zit de schrik er nog goed in. Als zij het woord tuberculose horen, denken ze al gauw aan de dood. Zo was het vroeger: patiënten moesten maandenlang op bed liggen in zonnige kuuroorden en velen konden niet genezen. De artsen stonden machteloos tegenover deze gevreesde ziekte. Jonge mensen van tegenwoordig kunnen zich deze angst nauwelijks meer voorstellen. Wij hebben schoon water, riolering, koelkasten, schoonmaakmiddelen, hygiëne, inentingen en medicijnen. Zo n ziekte als tuberculose krijgt bij ons toch geen kans meer! Of wel? Geen verdwenen ziekte Dat tuberculose een verdwenen ziekte is, is helaas wat te optimistisch gedacht. De tuberkelbacterie, die de ziekte tuberculose veroorzaakt, bestaat nog steeds. In Nederland krijgen per jaar ongeveer 1.200 mensen tuberculose. Van die 1.200 heeft 50-60% een besmettelijke vorm. Dit betekent dat er elke dag gemiddeld meer dan één besmettelijke patiënt wordt gevonden. 3

Het aantal zieken in Nederland is echter niets vergeleken met het aantal tbc-patiënten in ontwikkelingslanden. Elk jaar overlijden over de hele wereld meer dan anderhalf miljoen mensen aan tuberculose. Tuberculose veroorzaakt daarmee meer sterfte onder volwassenen dan alle andere infectieziekten tesamen. In deze brochure kunt u meer lezen over tuberculose. Wat is tuberculose? Tuberculose is een infectieziekte. Een infectieziekte wordt veroorzaakt doordat een ziektekiem het menselijk lichaam binnendringt. Verkoudheid en griep bijvoorbeeld zijn ook infectieziekten. De ziektekiem die tuberculose veroorzaakt is de tuberkelbacterie. Deze Mycobacterium tuberculosis is niet met het blote oog waar te nemen, want deze is slechts 0,003 millimeter groot. Wanneer deze bacteriën het lichaam zijn binnen gedrongen kunnen ze een ontsteking veroorzaken. De bacteriën kunnen zich in het lichaam verplaatsen via de bloed- en lymfevaten. Zo kunnen zij voor ontstekingen zorgen, onder andere in de longen, lymfeklieren, hersenen, hersenvliezen, nieren, gewrichten en de wervelkolom. 4

Besmetting Men krijgt tuberculose meestal door besmetting via de longen. Iemand met tuberculose moet veel hoesten en niezen. Hierbij komen de tuberkelbacteriën uit de longen naar buiten. Als dan een ander die bacteriën weer inademt, kan hij besmet worden. Dit kan gebeuren tijdens een gesprek, maar ook wanneer men gewoon in dezelfde ruimte is. Bijvoorbeeld tijdens een schoolfeest, een verjaardagsfeestje of op de sportclub. Bij ongeveer 10% van de besmette personen veroorzaken de bacteriën na enige tijd of pas na jaren een ontsteking in (meestal) de longen. Iemand kan dus besmet zijn met tuberculose zonder dat hij er iets van merkt. Knobbeltjesziekte Het woord tuberkel is een Latijns woord. Het betekent knobbeltje. Tuberculose betekent letterlijk knobbeltjesziekte. De ziekte is genoemd naar de knobbeltjes die men in de aangetaste weefsels van tbc-patiënten ontdekte. 5

Hoe wordt tuberculose ontdekt? De heer Van Aken (46 jaar): "Al maanden liep ik met klachten. Ik moest veel hoesten, was vreselijk moe en werd alsmaar magerder. De huisarts gaf mij medicijnen. Maar ja, die hielpen niet. Toen verwees de huisarts mij door naar de specialist. Deze heeft röntgenfoto s gemaakt van mijn longen en het slijm dat ik ophoestte onderzocht. Toen werd duidelijk wat ik mankeerde: ik had tuberculose!" Met klachten naar de huisarts In de meeste gevallen komt tuberculose in de longen voor. Van zo n ontsteking merkt men aanvankelijk meestal weinig. In het begin zijn er weinig klachten. Wanneer de ziekte echter doorzet, kan de patiënt hoesten en slijm opgeven. Dit gaat vaak gepaard met vermoeidheid, lusteloosheid, koorts, gebrek aan eetlust en gewichtsverlies. Wanneer iemand met luchtwegklachten naar de huisarts gaat, zal deze soms een medicijnkuur voorschrijven. Wanneer dit niet blijkt te helpen, verwijst de huisarts door naar de longarts of naar een arts van de afdeling tbc-bestrijding van de GGD. Het maken van een röntgenfoto Foto: GGD Flevoland Onderzoek op tuberculose Patiënten kunnen zelf met klachten naar de huisarts of naar de GGD toegaan. Naast onderzoek bij deze mensen, onderzoekt de GGD regelmatig mensen die tot een risicogroep behoren. Iemand kan immers besmet zijn met tuberculose zonder dat hij daar iets van merkt. Men kan verschillende onderzoeken uitvoeren om vast te stellen of iemand wel of niet tuberculose heeft. 6

Een tuberculinehuidtest Foto: ITSC Tuberculinehuidtest (mantouxtest) De tuberculinehuidtest is een huidprikje waarbij een kleine hoeveelheid testvloeistof in de huid van de onderarm wordt gespoten. Als de huid niet reageert op de ingespoten vloeistof dan betekent het dat men niet besmet is met de tuberkelbacterie. Men noemt de reactie dan negatief. Indien er na enkele dagen wel een reactie optreedt - namelijk een kleine verdikking van de huid - noemt men de reactie positief. Een positieve reactie betekent nog niet dat men tuberculose heeft! Het betekent alleen dat men ooit tuberkelbacteriën in het lichaam heeft gehad of dat deze nu nog in het lichaam zitten. De meeste mensen produceren onmiddellijk afweerstoffen tegen de bacterie als deze het lichaam binnendringt en krijgen daardoor geen tuberculose. Om vast te stellen of iemand met een positieve reactie tuberculose heeft, moet deze persoon verder worden onderzocht. Bij mensen met een positieve huidtest wordt altijd een röntgenfoto van de longen gemaakt. Zekerheid of iemand tuberculose heeft, heeft men pas indien de tuberkelbacterie in bijvoorbeeld het opgehoeste slijm van de onderzochte persoon wordt gevonden. De röntgenfoto Wanneer een longfoto van de patiënt wordt gemaakt kan op zo n foto worden gezien of er afwijkingen zijn. Als dit het geval is, kan er sprake zijn van tuberculose. De rode staafjes Foto: KNCV Tuberculosefonds 7

RFLP-techniek Het onderzoek naar de mogelijkheden om tuberculose vast te stellen staat niet stil. In laboratoria worden nieuwe onderzoeksmethoden ontwikkeld zoals bijvoorbeeld de RFLP-techniek. Bij deze methode wordt een soort streepjescode gemaakt van de tuberkelbacterie. Elke bacterie heeft een eigen streepjescode, net zoals elk produkt in de supermarkt. Als meer mensen door dezelfde bacterie zijn besmet, hebben zij dus dezelfde streepjescode. Op deze manier wordt in kaart gebracht hoe in Nederland tuberculose van de ene op de andere mens wordt overgebracht. Onderzoek met de microscoop Met behulp van de microscoop kan op een snelle manier worden vastgesteld of de tuberkelbacterie in het slijm, het weefsel of de urine van iemand aanwezig is. Dit onderzoek kan echter alleen grote concentraties van tuberkelbacteriën aantonen. Tuberkelbacteriën zijn trouwens pas zichtbaar door de microscoop nadat ze met een speciale kleurstof zijn behandeld. Door de microscoop zien de tuberkelbacteriën er als kleine rode staafjes uit. RFLP-techniek Bron: GG&GD Amsterdam Kweken van de bacterie Een andere mogelijkheid om vast te stellen of iemand tuberculose heeft, is het kweken van de bacterie. Bij dit onderzoek kweekt men op een kunstmatige voedingsbodem tuberkelbacteriën. Dit onderzoek is geschikt om kleine aantallen tuberkelbacteriën aan te tonen. De tuberkelbacterie deelt zich erg langzaam, namelijk één keer in de één à twee dagen. Pas na enkele weken weet men of de tuberkelbacterie aanwezig is. De kweek is dan positief. 8

Tuberculose vroeger Vroeger sprak men over de tering in plaats van over tuberculose. Artsen stonden machteloos tegenover deze ziekte die mensen langzaam weg deed teren. De kans dat de patiënt aan tuberculose zou sterven was groot. Men bedacht de meest vreemde diëten om de ziekte te bestrijden: van rauw vlees en moedermelk tot gemalen padden. Robert Koch ontdekte in 1882 de tuberkelbacterie. De strijd tegen de tuberculose kon nu beginnen Een tuinhuisje Foto: KNCV Tuberculosefonds Robert Koch In de negentiende eeuw overleden aan geen enkele ziekte zoveel mensen als aan tuberculose. Vooral in de steden waar fabrieksarbeiders in armoedige huizen dicht op elkaar woonden. Men dacht in die tijd dat de ziekte erfelijk was. Het raadsel van de tering werd in 1882 opgelost door de Duitse arts Robert Koch (1843-1910). Hij ontdekte dat de tuberkelbacterie de oorzaak is van tuberculose. Hij toonde aan dat de ziekte niet erfelijk is. In 1890 ontdekte Koch ook nog de stof tuberculine. Een stof die nu wordt gebruikt voor de tuberculinehuidtest. Voor het ontmaskeren van volksvijand nummer één kreeg Robert Koch de Nobelprijs. Maar de strijd tegen tuberculose is nog steeds niet gestreden. Zeker in ontwikkelingslanden is het nog steeds een harde strijd: tuberculose is de infectieziekte die in de wereld de meeste slachtoffers eist. Sanatorium Licht, lucht, zon en goede voeding zouden een patiënt sneller doen genezen. In de vorige eeuw werd een verblijf in warme streken of een sanatorium aangeraden om te genezen. Een sanatorium stond op een plaats waar veel zuivere schone lucht was. Dag en nacht lagen de tbc-patiënten in bed op genezing te wachten. 9

Aan het eind van de 19e eeuw werden operatietechnieken ontwikkeld waarmee men door tuberculose aangetaste weefsels behandelde. Tbc-patiënten konden ook kuren in hun eigen tuin. Tuinhuisjes werden ingericht als ziekenverblijfje waar de patiënt in bed lag te wachten op beterschap. Tot 1950 zag men deze tuin-ziekenhuisjes nog in Nederland. Foto: KNCV Tuberculosefonds Een sanatorium was een ziekenhuis aan zee, in de bossen of in de bergen. Tegenwoordig is een behandeling in een sanatorium meestal niet meer nodig. Patiënten kunnen thuis genezen. Consultatiebureau De organisatie voor tbc-bestrijding is ontstaan rond 1900. Allereerst waren het (rijke) burgers die geld bij elkaar brachten en daarmee allerlei voorzieningen troffen om de tuberculose te bestrijden. Pas later kwam er steun van de overheid: in 1904 een bedrag van tienduizend gulden. Met geld dat afkomstig was uit liefdadigheid bouwde men een eerste volkssanatorium en consultatiebureau. Het eerste consultatiebureau in Nederland werd in 1903 in Rotterdam geopend. En al heel snel ontstonden er nog veel meer van deze bureaus. Op consultatiebureaus hielden artsen en verpleegkundigen zich met drie dingen bezig: opsporen, genezen en voorkómen van tuberculose. Deze consultatiebureaus zijn nu opgegaan in de GGD. Elke grotere GGD heeft een afdeling tbc-bestrijding. 10

Leesboeken Tuberculose is een ziekte waarmee veel mensen zijn geconfronteerd. Velen hebben de ziekte zelf gehad of familieleden en vrienden kregen de ziekte. In boeken kan men lezen over de persoonlijke ervaringen van mensen met tuberculose. Heel beroemd is bijvoorbeeld Der Zauberberg (De Toverberg) van de schrijver Thomas Mann. In dit boek wordt de sfeer beschreven in een luxe Zwitsers sanatorium. Andere boeken waarin over ervaringen met tuberculose wordt verteld, zijn onder andere: Drie kameraden van Erich Maria Remarque; Schaduw der bergen van Anthonie Donker; Koentje van Kattenburg van Cor Bruyn; Sanatorium van Henri Knap; Een eigen gezicht van Benoîte Groult, en Toen TB nog tering was van H. Meins. Lotharingen Kruis Wist u dat het Lotharingen Kruis in het begin van de vorige eeuw het symbool van de internationale tbc-bestrijding werd? Een Franse ridder nam het kruis in de dertiende eeuw mee terug van een kruistocht, en sindsdien staat het symbool voor 'strijdbaarheid'. KNCV Tuberculosefonds ontwikkelde in 2003 een nieuw symbool: een hand met de letters 'tb' die het stopteken maakt, geplaatst in een rood vierkant. De hand geeft aan dat KNCV Tuberculosefonds stelling neemt tegen tuberculose en daarvoor de handen uit de mouwen steekt, het rood symboliseert de passie en betrokkenheid bij de bestrijding van tuberculose. 11

Koningin Emma Ook mensen van koninklijke bloede bleven niet gespaard voor tuberculose. Koningin Emma (de overgrootmoeder van Koningin Beatrix) heeft haar zusje verloren aan tuberculose. Zij heeft daarom één van haar landhuizen in het Gelderse dorp Renkum laten verbouwen tot een volkssanatorium. De actie die jaarlijks wordt gehouden voor de tbc-bestrijding heette tot 1997 de Emmabloemactie, vernoemd naar deze koningin. Nu wordt er ingezameld door KNCV Tuberculosefonds. Hoe wordt tuberculose tegenwoordig behandeld? Met de medicijnen die tegenwoordig beschikbaar zijn kunnen tbc-patiënten meestal volledig genezen. Dankzij de medicijnen hoeft een tbc-patiënt niet meer maandenlang in bed te liggen, ver van familie en vrienden. De meeste patiënten kunnen zelfs tijdens de medicijnenkuur langzamerhand weer aan het werk gaan. De medicijnen waar men tuberculose mee behandelt - tuberculostatica - zijn vanaf 1944 ontwikkeld en steeds meer verbeterd. Omdat tuberkelbacteriën moeilijk te doden zijn, moeten de medicijnen ten minste zes maanden lang dagelijks worden ingenomen. Het is noodzakelijk de ziekte met verschillende medicijnen tegelijk te bestrijden, anders kan de tuberkelbacterie ongevoelig (resistent) worden voor één van de middelen. 12

Sociaal verpleegkundige op huisbezoek Thuis genezen In de meeste gevallen kan een patiënt thuis herstellen en is het mogelijk gewoon met de familie om te gaan. Wel moet de patiënt zichzelf in acht nemen en is regelmatige controle door de specialist of de arts tbc-bestrijding noodzakelijk. Daarnaast zal er regelmatig een sociaal verpleegkundige van de GGD op huisbezoek komen. Deze verpleegkundige beantwoordt alle vragen over de ziekte, de behandeling en kan een bemiddelende rol spelen bij eventuele problemen die ontstaan bij de behandeling. Wanneer zij medicijnen slikken voelen veel patiënten zich al snel beter. Zij vragen zich dan bijvoorbeeld af of ze niet kunnen stoppen met het slikken van de medicijnen. Dat kan absoluut niet: de tuberkelbacterie wordt pas volledig uitgeroeid als de kuur wordt afgemaakt. In uitzonderingsgevallen, bijvoorbeeld bij bottuberculose, is thuis genezen soms niet mogelijk en is een opname in een gespecialiseerd ziekenhuis noodzakelijk. GGD Een arts die tuberculose vaststelt, is wettelijk verplicht deze ziekte te melden bij de GGD. De GGD en vormen een netwerk over heel Nederland. Zo heeft men overzicht van het aantal tbc-patiënten dat per jaar in Nederland voorkomt en kan op iedere ziektemelding adequaat gereageerd worden. Zodra een patiënt bij de GGD aangemeld is, neemt men contact op met deze persoon. Afhankelijk van de diagnose en de persoonlijke omstandigheden van de patiënt voert de GGD vervolgens een contactonderzoek uit. Daarbij wordt zorgvuldig omgegaan met de privacy van de patiënt. Gedurende de hele medicijnkuur begeleidt de sociaal verpleegkundige de patiënt. 13

Is tuberculose altijd besmettelijk? Ron Broeksma (28): Bij mij op het werk is iemand die tuberculose heeft. Maar die man loopt gewoon rond in ons kantoor. Dat is toch onverantwoord? Hij kan toch een heleboel mensen besmetten met die ziekte?! Ik probeer hem in ieder geval maar te mijden. Open en gesloten tuberculose Longtuberculose kán besmettelijk zijn. Wanneer is longtuberculose precies besmettelijk? Als in het slijm van de tbc-patiënt tuberkelbacteriën worden gevonden, is deze patiënt besmettelijk voor andere personen in zijn omgeving. Dit noemt men ook wel open tuberculose. De patiënt is de bron en kan besmettelijk zijn voor anderen. Wanneer geen tuberkelbacteriën in het slijm worden gevonden, is de patiënt niet besmettelijk voor anderen. Hier spreekt men dan van gesloten tuberculose. Nier-, gewrichts-, kliertuberculose of tuberculose in andere organen is meestal níet besmettelijk. Nadat een patiënt met besmettelijke longtuberculose enkele weken de medicijnen heeft gebruikt, is hij meestal niet meer besmettelijk voor zijn omgeving. Als deze dan weer gaat werken of op visite komt, is het beslist niet nodig deze persoon te mijden. 14

Goede hoesthygiëne Familie en vrienden die de laatste tijd al regelmatig contact hadden met de patiënt voordat tuberculose werd vastgesteld, kunnen gewoon blijven omgaan met een besmettelijke tbc-patiënt. Ook al slikt deze nog medicijnen en is het besmettingsgevaar nog niet geweken. Het is wel belangrijk dat de patiënt een goede hoesthygiëne in acht neemt. Tuberculose wordt immers door aanhoesten overgebracht! Dat betekent een zakdoek voor de mond en het hoofd afwenden wanneer hij niest of hoest. Tuberculose wordt niet overgebracht door het aanraken van de patiënt en het is een fabeltje dat besmetting kan optreden door het gebruik van huishoudelijke voorwerpen. Men kan gerust eten van een bord dat ook gebruikt is door een tbc-patiënt. Boeken, kleding, bestek en dergelijke kunnen geen besmetting veroorzaken. Ook kunnen collega s van de patiënt geen bacteriën op hun kleding mee naar huis nemen en zo hun gezin besmetten. Men leert het al jong: Hand voor de mond als je hoest! Dat is ook heel belangrijk. Het voorkomt de overdracht van allerlei ziektes, bijvoorbeeld tuberculose. 50-60% van de tbc-patiënten heeft een besmettelijke tuberculose. Tuberculose is dus niet altijd besmettelijk. 15

Hoe kan men tuberculose voorkomen? De GGD (afdeling tbc-bestrijding) houdt zich bezig met het voorkómen, bestrijden en opsporen van tuberculose. Dit gebeurt bijvoorbeeld door middel van contactonderzoek en bronopsporing. Contactonderzoek Door middel van contactonderzoek spoort de GGD personen op die eventueel met tuberculose zijn besmet. Hierbij maakt men gebruik van de tuberculinehuidtest en de röntgenfoto. Als er bij iemand een besmettelijke vorm van tuberculose is vastgesteld, is vrijwel altijd een contactonderzoek nodig. Om te bepalen wie wel en wie niet moeten worden onderzocht, stelt de sociaal verpleegkundige van de afdeling tbc-bestrijding samen met de patiënt een lijst met namen op. Hierbij wordt het ringprincipe aangehouden. Dit betekent dat eerst een kleine ring van mensen wordt onderzocht, bijvoorbeeld gezinsleden, naaste collega s, klasgenoten of goede vrienden. Als in deze groep besmettingen worden gevonden, kan het onderzoek worden uitgebreid met bijvoorbeeld leden van een sportvereniging, een afdeling van een ziekenhuis of zelfs bezoekers van een discotheek. Mensen die alleen besmet zijn, maar niet ziek zijn, kunnen met een medicijnkuur voorkomen dat ze ziek worden. Een besmetting kan pas na 2 à 3 maanden worden aangetoond. Iemand die de patiënt langere tijd niet heeft ontmoet, zal maar één keer worden onderzocht. Personen uit de directe omgeving worden meestal tweemaal onderzocht. Het tweede onderzoek vindt dan veelal na twee à drie maanden plaats. 16

Bronopsporingsonderzoek Wanneer iemand is gevonden die besmet is met tuberculose, is het belangrijk na te gaan door wie deze persoon is besmet. Bij dit onderzoek wordt gezocht naar de herkomst van de besmetting, naar de bron. Meestal wordt begonnen met personen uit de directe omgeving te onderzoeken. Als het nodig is wordt het onderzoek uitgebreid met bijvoorbeeld collega s, klasgenoten, de sportclub enzovoorts. Zo kan de GGD een spoor vinden waardoor uiteindelijk de bron kan worden gevonden. Risicogroepen De GGD onderzoekt regelmatig mensen die tot een risicogroep horen. Dat zijn mensen die een grotere kans hebben om tuberculose te krijgen. Bijvoorbeeld mensen met een verminderde weerstand of personen die door een bepaalde leefwijze minder weerstand hebben (verslaafden, daklozen). Buitenlanders die afkomstig zijn uit een land waar veel tuberculose voorkomt, worden bij binnenkomst in Nederland en vervolgens gedurende enige tijd gecontroleerd op tuberculose. Inenting Er bestaat een inenting tegen tuberculose. Deze inenting, de BCG (Bacille Calmette Guérin, genoemd naar de ontdekkers) zorgt ervoor dat het lichaam afweerstoffen gaat maken. Na ongeveer acht weken is de afweer opgebouwd. De BCG-vaccinatie geeft geen volledige bescherming tegen tuberculose. Ze voorkomt wel de mogelijke ernstige gevolgen van tuberculose zoals hersenvliesontsteking. De vaccinatie wordt in Nederland niet vaak gegeven omdat de tuberculinehuidtest -de huidtest waarmee men een besmetting kan opsporen- daarna niet meer betrouwbaar is. De vaccinatie wordt wel gegeven aan kinderen die regelmatig op familiebezoek gaan in een land waar tuberculose nog veel voorkomt. 17

Ook mensen die voor langer dan drie maanden naar een land gaan waar tuberculose veel voorkomt, komen in aanmerking voor vaccinatie. Tbc-bestrijding: nog steeds noodzakelijk Elk jaar krijgen vier miljoen mensen in de wereld een besmettelijke vorm van longtuberculose. Per jaar sterven meer dan anderhalf miljoen mensen aan tuberculose. Tbc-bestrijding is nog steeds een absolute noodzaak. Nederland Nederland kent weinig tbc-patiënten, daarom zal men zich kunnen afvragen of tbc-bestrijding in ons land nog wel nodig is. Bedenk dan dat mede dankzij een goede tbc-bestrijding het aantal tbc-patiënten in Nederland zo laag is. Men spreekt nu liever van tbc-bewaking in plaats van tbc-bestrijding. Deze bewaking is van groot belang omdat tuberculose zich steeds meer terugtrekt in moeilijk bereikbare bevolkingsgroepen, de resistentie tegen medicijnen veel zorgen baart en er steeds meer voor nodig is om de deskundigheid van hulpverleners op peil te houden. Het uitroeien van tuberculose is geen eenvoudige opgave! 18

6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 Grafiek die het aantal tbc-patiënten in Nederland weergeeft vanaf 1960 tot en met 2005 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 De cijfers Het aantal Nederlanders dat besmet is met de tuberkelbacterie daalt. Dat uit zich in dalende ziektecijfers onder Nederlanders. De import van tuberculose wordt daarmee een steeds belangrijker onderdeel van het tbc-probleem. Vooral de toename van resistentie in de wereld, waardoor de bacteriën niet meer op de medicijnen reageren, baart veel zorgen. Ook de toename van het internationale personenverkeer draagt er toe bij dat tuberculose weer een kans krijgt. Steeds meer mensen bezoeken verre landen en steeds meer mensen uit verre landen komen naar Nederland. In Zuidoost-Azië, Oost- en Centraal-Afrika en sommige voormalige Oostbloklanden komt tuberculose nog veel voor vanwege de slechte woonomstandigheden, de ondervoeding en het ontbreken van medicijnen. De mensen uit deze landen die Nederland binnenkomen, kunnen de tuberkelbacterie met zich meebrengen. Ook toeristen die in deze landen op vakantie zijn geweest, kunnen ongemerkt besmet zijn met de tuberkelbacterie en deze bij zich dragen. Asielzoekers worden altijd onderzocht op tuberculose wanneer zij Nederland binnenkomen. Maar toeristen en mensen die illegaal ons land binnenkomen, worden niet altijd onderzocht. Zij kunnen dus onopgemerkt tuberculose meebrengen vanuit het buitenland. De tuberkelbacterie kent geen grenzen. Het tbcprobleem in de wereld is dus ook ons probleem. 19

Ziekenhuis in Afrika Stijging van de cijfers in de Verenigde Staten De tbc-cijfers in de Verenigde Staten waren erg laag vanwege een jarenlange bestrijding van tuberculose. Omdat de cijfers zo laag waren, vond men dat de tbc-bestrijding wel afgebouwd kon worden. Dit had tot gevolg dat de tbc-situatie snel verslechterde. Vooral in de grote steden nam het aantal patiënten sterk toe. Hier werden veel drugverslaafden, AIDS-patiënten en zwervers besmet. In New York bijvoorbeeld is het aantal tbc-patiënten in de jaren 1980-1990 meer dan verdubbeld. Gelukkig is met de wederopbouw van het bestrijdingsprogramma de situatie inmiddels weer onder controle. Ontwikkelingslanden Vergeleken met ontwikkelingslanden is de situatie in Nederland bijzonder rooskleurig. In veel ontwikkelingslanden is tuberculose nog één van de belangrijkste doodsoorzaken. In Azië en Afrika is het tbc-cijfer wel 25 tot 50 keer zo hoog als in Nederland. Ook in Oost-Europa is er sprake van een zorgwekkende situatie. Patiënt in Afrikaans ziekenhuis: op de muur staat aangegeven hoelang hij er al is Foto s: C.S.B. Lambregts-van Weezenbeek Tbc-bestrijding is in ontwikkelingslanden hard nodig. Helaas is er niet genoeg geld beschikbaar om de effectieve bestrijdingsprogramma s verder uit te breiden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de International Union Against Tuberculosis and Lung Disease (IUATLD) hebben, samen met KNCV Tuberculosefonds, in een aantal landen al een goede bestrijdingsorganisatie opgezet. 20

Het werk van deze organisaties in ontwikkelingslanden is echter nog maar een druppel op de gloeiende plaat. Ondanks het vele werk dat hier wordt verricht, blijft het aantal tbc-patiënten in de wereld stijgen. Eén derde van de wereldbevolking is nog altijd besmet met de tuberkelbacterie. Er is nog veel meer steun nodig, willen we de tuberculose de wereld uit helpen. Aids Een belangrijke oorzaak van de toename van het aantal tbc-patiënten in ontwikkelingslanden ligt in de opkomst van de ziekte aids. Aids-patiënten zijn door hun verminderde weerstand een makkelijke prooi voor de tuberkelbacterie. Iemand die lijdt aan aids kan niet voldoende afweerstoffen maken. De tuberkelbacterie kan zich daardoor snel vermenigvuldigen in het lichaam van de patiënt. Verre reizen Steeds meer mensen maken verre reizen naar landen waar tuberculose nog veel voorkomt. De kans op besmetting is aanwezig op markten, pleinen en andere plaatsen waar men in komt met de plaatselijke bevolking. De afdeling Tbc-bestrijding van de GGD raadt daarom iedereen aan voorafgaand aan de reis en bij thuiskomst (na acht weken) een tuberculinehuidtest te laten doen. Doe mee en voorkom tbc! 21

Een onzichtbare ziekte Aan patiënten met tuberculose kan men meestal niet zien dat ze ziek zijn. Dat maakt het leven voor tbc-patiënten wel eens moeilijk. De buitenwereld begrijpt niet dat ze ziek zijn. KNCV Tuberculosefonds KNCV Tuberculosefonds is een medische organisatie die zich inzet voor het wereldwijd terugdringen van tuberculose. 'Bevordering van een doeltreffende en doelmatige tbc-bestrijding in nationaal en internationaal verband', zo luidt dan ook zijn missie. Voor deze missie is KNCV Tuberculosefonds op vier fronten actief: beleidsontwikkeling, technische assistentie (landenondersteuning), deskundigheidsbevordering (waaronder training) en wetenschappelijk onderzoek. In Nederland fungeert KNCV Tuberculosefonds binnen het netwerk van de GGD'en als landelijk kennis- en coördinatiecentrum. Het is zijn taak om de GGD'en bij de uitvoering van de bestrijding te ondersteunen en de kwaliteit te bevorderen. KNCV Tuberculosefonds bewaakt zo een continue en uniforme tbc-bestrijding. De organisatie is opgericht in 1903 en inmiddels uitgegroeid tot een organisatie die wereldwijd actief is in dertig landen in Europa, Afrika en Azië. 22

Wilt u meer informatie over tuberculose? Neemt u dan contact op met de afdeling tbc-bestrijding van de GGD in uw regio. GGD en met afdelingen tbc-bestrijding * * * GGD en met afdelingen Tbc-bestrijding Mobiele röntgenunit * * Alkmaar (incl. Hoorn) Almelo Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Arnhem Assen Bergen op Zoom Breda Bussum Delft Deventer Doetinchem Dordrecht Ede Eindhoven Gouda Groningen * Den Haag Haarlem Heerlen Helmond s-hertogenbosch Leeuwarden Leiden Lelystad * Maastricht Nijmegen Oss Roermond Rotterdam Tiel Tilburg* Utrecht Valkenswaard Venlo Vlissingen * Zaandam Zwolle * Mobiele * röntgenunit 23

Andere folders (in diverse talen) over tuberculose Tuberculinehuidtest Tuberculose en contactonderzoek Geen tuberculose, wèl besmet Informatie over tuberculose. Tien meest voorkomende vragen Tuberculose. Reizen naar Oost-Europa, Afrika, Azië, Midden- of Zuid- Amerika Periodieke screening tuberculose op het werk Deze folders en overig voorlichtingsmateriaal over tuberculose zijn te bestellen bij de GGD in uw regio. PARKSTRAAT 17 2514 JD DEN HAAG POSTBUS 146 2501 CC DEN HAAG TELEFOON (070) 416 72 22 FAX (070) 358 40 04 INFO@KNCVTBC.NL WWW.TUBERCULOSE.NL 24

Den Haag F96/SPGL/02/07/15.000