RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP SALTOSCHOOL DE DRIESTAM School : Saltoschool De Driestam Plaats : Eindhoven BRIN-nummer : 17LW Onderzoeksnummer : 113230 Datum schoolbezoek : 27 en 28 mei 2009 Datum vaststelling rapport : 14 juli 2009
INHOUDSOPGAVE 1 ONDERZOEK...5 2 BEVINDINGEN...7 3 CONCLUSIE...13 BIJLAGE...15 3
1 ONDERZOEK Op 27 en 28 mei 2009 heeft de inspectie Saltoschool De Driestam bezocht in het kader van het vierjaarlijks bezoek. Tijdens dit onderzoek heeft de inspectie de kwaliteit van het onderwijs beoordeeld aan de hand van een aantal indicatoren. In het kader van haar verplichting om scholen voor primair onderwijs ten minste eenmaal per vier jaar te bezoeken, beoordeelt de inspectie scholen met een beperkte, vaste set van indicatoren, waarmee zij conform de Wet op het Onderwijstoezicht (WOT) kan beoordelen of de school op belangrijke onderdelen onderwijs van voldoende kwaliteit biedt. Deze indicatoren hebben in ieder geval betrekking op de kwaliteitszorg, de zorg en begeleiding, de resultaten, de ontwikkeling van leerlingen en enkele aspecten betreffende de naleving van de wet- en regelgeving, waaronder de onderwijstijd. De bevindingen uit dit onderzoek worden gebruikt bij de eerstvolgende risicoanalyse. Deze analyse gaat vooraf aan de beslissing of het toezichtarrangement van de school eventueel aangepast dient te worden. Themaonderzoek Opbrengstgericht werken De inspectie heeft op een aantal basisscholen naast het vierjaarlijkse onderzoek ook een themaonderzoek uitgevoerd. Het beleid van de overheid is er op dit moment op gericht het niveau van de basisvaardigheden taal en rekenen te verbeteren. In dat kader voert de inspectie op scholen themaonderzoeken uit naar (aspecten van) het onderwijs in deze basisvaardigheden. In 2009 is dit onderzoek bij rekenen-wiskunde onder andere gericht op de kwaliteit van opbrengstgericht werken. Het doel is om op landelijk niveau een beeld te geven van de kwaliteit van opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde. Saltoschool De Driestam maakt deel uit van de landelijke steekproef van scholen voor dit onderzoek. Om het onderzoek te kunnen uitvoeren heeft de inspectie gebruik gemaakt van een waarderingskader met indicatoren en criteria. De school heeft hiervan bij de afronding van het schoolbezoek een overzicht ontvangen. In dit rapport worden de bevindingen van het themaonderzoek op de school alleen op hoofdlijnen weergegeven. In hoofdstuk 2 van dit rapport vermeldt de inspectie in algemene zin de sterke en minder sterke kanten van het onderwijs op Saltoschool De Driestam. Bij de aangeduide verbeterpunten is tevens een onderbouwing van deze constatering opgenomen. Dit hoofdstuk beschrijft tevens kort de belangrijkste bevindingen van het themaonderzoek opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde. In hoofdstuk 3 volgt de conclusie. 5
Onderzoeksmethode vierjaarlijks bezoek Deze rapportage is gebaseerd op: De indicatoren uit het bestaande waarderingskader primair onderwijs van de inspectie. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij schooldocumenten en handelingsplannen zijn bestudeerd; gesprekken met de directie en de intern begeleider(s)/zorgcoördinator(en) zijn gevoerd. Onderzoeksmethode themaonderzoek Opbrengstgericht werken Het themaonderzoek opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde bestond uit de volgende activiteiten: Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van activiteiten rekenen-wiskunde. Deze groepsbezoeken vonden plaats in de groepen 2, 4, 6 en 8; schooldocumenten zijn bestudeerd; gesprekken met de directie, de intern begeleider, leraren en leerlingen zijn gevoerd. 6
2 BEVINDINGEN 2.1 Vierjaarlijks bezoek In de bijlage van dit rapport treft u een overzicht van de bij dit onderzoek betrokken indicatoren aan, en de bevindingen van de inspectie daarover. Uit dit overzicht valt op te maken dat op Saltoschool De Driestam de kwaliteit van het onderwijs voor de meeste onderzochte indicatoren op orde is. Het betreft hier de indicatoren van de kwaliteitszorg (kwaliteitsaspect 1), de zorg en begeleiding (kwaliteitsaspect 10 en 11) en de leerresultaten (kwaliteitsaspect 12 en 13). Toelichting gerealiseerde kwaliteit Kwaliteitszorg (kwaliteitsaspect 1) De kwaliteitszorg is ten opzichte van het laatste inspectieonderzoek verder ontwikkeld. Allereerst benut de school de kennis vanuit haar landelijk genormeerde leerlingvolgsysteem en maakt ze gebruik van dwarsdoorsneden en trendanalyses. Het is vooral dankzij de expertise van de beide intern begeleiders, die deze aanpak vanuit de zorg en begeleiding hanteren. De directie zou deze werkwijze meer expliciet kunnen opnemen in haar systeem van kwaliteitszorg. Ten tweede werpt het bovenschoolse initiatief van het bevoegd gezag (Salto) haar vruchten af op -in het bijzonder- de zelfevaluatie van de school van het onderwijs en leren. Daarbij maakt Saltoschool De Driestam gericht gebruik van een vierjaarlijks cyclisch systeem om de kwaliteit van het 'onderwijs en leren' door te lichten aan de hand van kwaliteitskaarten (KIK). Een intern auditteam -dat per kwaliteitsonderdeel steeds van samenstelling verandert- is daarbij actief om het onderwijs door te lichten. Uiteindelijk leidt elke doorlichting tot standaarden die speciaal voor Saltoschool De Driestam gelden. In dit geval blijkt dat de school als traditionele vernieuwingsschool het Jenaplanconcept heeft verwerkt in de kwaliteitskaarten die bijgesteld zijn tot 'Driestamkaarten'. Deze standaarden blijken, hoewel niet geëxpliciteerd in het schoolplan, vertrekpunt voor de verbetertrajecten van de school en de wijze waarop leraren worden gemonitord of gecoacht. Daarnaast maakt de school, ook op basis van een bovenschools Salto-initiatief, gebruik van een vierjaarlijks tevredenheidsonderzoek, waarbij zowel leraren, leerlingen als ouders bevraagd worden. Tot slot is de school ver gevorderd in het betrekken van het integrale personeelsbeleid op de kwaliteitszorg. Functioneringsgesprekken en beoordelingsgesprekken worden voorafgegaan door een klassenbezoek van de directie, waarbij vastgelegde competenties richtinggevend zijn om uitspraken te doen over de kwaliteit en verdere ontwikkeling van de leraren. De kennis die voortkomt uit deze zelfevaluatie dient echter verder geïntegreerd te worden in de sterkte-zwakteanalyse die de school doet ten behoeve van het op te stellen schoolplan. In het kader van borging zijn deze klassenbezoeken eveneens een goed initiatief. Zeker in combinatie met video-interactiebegeleiding en coaching van leraren door de interne begeleiders. 7
Ten derde is de school zichtbaar gevorderd in het werken met een meerjarenplan en daaraan gekoppelde jaarplannen. Dit meerjarenplan werkt met een aantal speerpunten, dat vooral voortkomen uit een procesevaluatie onder het team en een SWOT-analyse. Positief daarbij is dat de diverse jaarplannen gedragen worden door werkgroepen uit het team. Twee onderdelen vragen meer aandacht: een goede analyse van de samenstelling van de leerlingenpopulatie en een betere verantwoording aan ouders. Hier komt de inspectie verderop op terug. Zorg en begeleiding (kwaliteitsaspect 10 en 11) De zorg en begeleiding ontwikkelt zich gestaag en is op onderdelen van een goed niveau. Zo is het systeem van leerlingenzorg prima: er is een zorgplan, er zijn criteria beschreven en er wordt gewerkt met vaste protocollen en procedures om de leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften extra zorg te bieden. Ook is de set van landelijk genormeerde toetsen optimaal: zowel voor de sociaal-emotionele ontwikkeling als voor de basisvaardigheden gebruikt de school landelijk genormeerde toetsen. Een sterk punt is tevens de wijze waarop de school de specifieke hulpvragen voor risicoleerlingen door de leraren vast laat stellen. Een begeleidend formulier dat in de leerlingenbesprekingen wordt gebruikt, stimuleert de leraren om zowel op basis van de methodegebonden- als Cito-toetsen een eigen analyse te maken, alvorens deze met de intern begeleiders te bespreken. Ook wordt leraren vooraf gevraagd welke begeleiding ze al geboden hebben op zorgniveau 1 en 2 en wordt gevraagd aan te geven welke extra zorg voor leerlingen met specifieke hulpvragen nodig is. Vrijwel alle leraren zijn in staat op deze wijze hun groep door te lichten. De variëteit die er is, tussen zeer ervaren leraren en lerende leraren, kan nu verder gedeeld en benut worden. Daarnaast werken alle leraren met handelingsplannen of een 'maatpak' die ze op hun behaalde effecten meten. Het is hoogstens zo dat de kwaliteit van de doelen in deze plannen kan toenemen door deze meer meetbaar en tijdgebonden te formuleren. Dit lukt beter naarmate de beginsituatie scherper gedefinieerd wordt. Dit aandachtspunt komt bij de verbeterpunten terug, evenals de vraag om meer aandacht voor de plannen van aanpak die nu soms ten onrechte op zorgniveau 2 in plaats van zorgniveau 3 worden uitgevoerd. Resultaten van de leerlingen (kwaliteitsaspect 12.1 en 13.1) De eindresultaten zijn gemiddeld van voldoende niveau. In 2006 zijn de gemiddelde leerresultaten voldoende; in 2007 en 2008 zelfs boven de bovengrens die de inspectie stelt aan de verwachte gewogen leerlingenscore van de Cito Eindtoets. De gemiddelde tussenresultaten voldoende eveneens ruimschoots. Dat geldt zowel voor de resultaten van technisch en begrijpend lezen als rekenen en wiskunde. Verbeterpunten Naast deze positief beoordeelde aspecten, vraagt de inspectie aandacht voor enkele onderdelen waarvan de kwaliteit verbetering behoeft. Het betreft hier vooral twee onderdelen van de kwaliteitszorg en een onderdeel van de resultaten. Daarnaast vraagt de inspectie aandacht voor een verdere versterking van een onderdeel van de zorg en begeleiding, ondanks het feit dat deze voldoet. 8
Kwaliteitszorg (kwaliteitsaspect 1) De kwaliteitszorg schiet nog tekort op twee onderdelen. Een daarvan is de wijze waarop de school haar kennis over de samenstelling en achtergronden van de leerlingenpopulatie gebruikt in haar systeem van kwaliteitszorg. Vooralsnog doet de school te weinig met haar kennis en laat ze te veel impliciet. De bedoeling is namelijk, dat de school een gerichte typering van de leerlingen en de achtergronden van diverse doelgroepen daarbinnen, als basis neemt voor de inrichting van haar onderwijs. Een tweede onderdeel dat meer aandacht vraagt is de wijze waarop de school zich verantwoordt aan de ouders. De manier waarop de school ouders informeert over de opbrengsten van de schoolontwikkeling en de leerresultaten is beperkt. Door de informatie die de MR krijgt verder te bewerken voor alle ouders, kan de school zich beter verantwoorden. Deze informatie kan dan bijvoorbeeld in de schoolgids worden opgenomen. Buiten dat deze twee onderdelen nog van onvoldoende niveau zijn, is het van belang dat de directie meer expliciet werkt met informatie uit het leerlingvolgsysteem. In de praktijk wordt zeker rekening gehouden met trendsen dwarsdoorsneden van leerresultaten, maar weinig conclusies worden vastgelegd en gericht gebruikt bij het opstellen van verbeterplannen en te bereiken doelen op leerlingenniveau. Resultaten van de leerlingen (kwaliteitsaspect 12.1 en 13.1) De inspectie merkt op dat de school nog niet voldoende in staat is om te laten zien in hoeverre leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zich naar verwachting ontwikkelen. De school is echter goed op weg zich hier de komende tijd verder in te ontwikkelen door uit te gaan van de capaciteiten van de leerling en zijn didactische leeftijd en deze op elkaar te betrekken. Bij enkele leerlingen heeft de school al eerste aanzetten gemaakt door met een ontwikkelingsperspectief te gaan werken. Het een en ander dient echter verder uitgewerkt te worden in de plannen van aanpak ('maatpakken') voor zorgleerlingen met eigen leertrajecten (lgf-leerlingen, leerlingen die naar verwachting zullen uitstromen naar praktijkonderwijs of voortgezet onderwijs met leerwegondersteuning, leerlingen met een sbo-beschikking of indicatie voor speciaal onderwijs). Daarbij dient de school ook rekening te houden met belemmerende en compenserende factoren die de leerlingen betreffen. De intern begeleiders zijn doordrongen van het feit dat het onderwijs daarbij plannend afgeleid dient te worden van deze ontwikkelperspectieven. Ten opzichte hiervan worden de vorderingen, die de leerling al dan niet maakt, geregeld afgezet. Dat daarbij de ouders intensief worden betrokken, staat buiten kijf. 9
2.2 Themaonderzoek Opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde Bij het themaonderzoek zijn verschillende kwaliteitsaspecten van het onderwijs op het punt van opbrengstgericht werken onderzocht, namelijk het leerstofaanbod, de onderwijstijd, het didactisch handelen, de zorg en begeleiding, de resultaten en de kwaliteitszorg. De inspectie is bij deze kwaliteitsaspecten nagegaan in welke mate de school opbrengstgericht werkt bij rekenen-wiskunde. Daarbij worden drie niveaus onderscheiden: schoolniveau, groepsniveau en leerlingniveau, waaronder de aanpak van zorgleerlingen. Deze rapportage vermeldt op hoofdlijnen wat de belangrijkste bevindingen zijn voor de genoemde kwaliteitsaspecten op elk van de genoemde niveaus op de school. De inspectie concludeert dat de school op individueel en groepsniveau veel elementen van opbrengstgericht werken toepast, maar dat op schoolniveau de opbrengstgerichtheid verbeterd kan worden. De school beschikt namelijk niet over schoolspecifieke doelen voor de opbrengsten bij rekenen-wiskunde. Ook is het nog niet gebruikelijk (trend)analyses in het kader van de kwaliteitszorg uit te voeren, hieruit conclusies te trekken en actie te ondernemen. Kansen zijn er volop, omdat de intern begeleiders en een deel van het team over de expertise beschikken met het geautomatiseerd leerlingvolgsysteem te werken. Bovendien zijn de intern begeleiders goed toegerust elke dwarsdoorsnede of trendanalyse ook op schoolniveau aan te reiken. Het is dan ook opmerkelijk dat er wel pragmatisch met deze kennis gewerkt wordt op individueel en groepsniveau, maar dit op schoolniveau meer impliciet blijft. De leerresultaten bij rekenen-wiskunde zijn ruimschoots voldoende. Analyses van de inspectie duiden op een goede leerwinst door de jaren heen. Dit kan verklaard worden uit het feit dat er op individueel en groepsniveau wel opbrengstgericht wordt gewerkt. In alle groepen is sprake van een leerstofplanning voor het hele jaar. Daarnaast stellen, in de bezochte groepen, de leraren doelen voor hun leerlingen en vindt er voldoende afstemming van zowel de instructie, als de verwerking op de verschillende hulpvragen van de leerlingen plaats. Afstemming van onderwijstijd op de onderwijsbehoeften van leerlingen gebeurt vooral op individueel niveau en wordt nog weinig op groepsniveau ingezet. Voor de betere leerlingen wordt gekozen voor een eigen leerroute, waarbij aanvullend een begin gemaakt is met het gebruik van andere verrijkingsstof, dan de methode biedt. Dit onderdeel verdient echter een verdere impuls. Ook spannen de leraren zich in om leerlingen met leerachterstanden bij de eigen jaargroep te houden. Enkele leerlingen krijgen een maatpak, niet alleen door een niveau lager te rekenen, maar ook door middel van extra oefenstof die via gebruik van de computer en extra instructie aan de orde komt. De afstemming van de zorg op de hulpvraag van deze risicoleerlingen blijft aandacht vragen door vaker na te gaan of de leerling het juiste aanbod en de op zijn hulpvraag afgestemde instructie krijgt. Dit geldt vooral voor de leerlingen die, veelal met een groepje, met een plan van aanpak geholpen worden. Tot slot werken de leraren gericht aan een leerhouding die de leerlingen in toenemende mate verantwoordelijk maakt voor hun eigen leerproces, inclusief de te bereiken leerresultaten. Gelet op het onderwijsconcept werken leerlingen dagelijks aan eigen taken. 10
Samenvattend zijn er de volgende aandachtspunten voor de school met betrekking tot opbrengstgericht werken binnen het rekenen en wiskundeonderwijs: binnen het systeem van kwaliteitszorg meer expliciet werken met conclusies en maatregelen n.a.v. trendanalyses over de leerresultaten, daaruit resultaatgerichte doelen af te leiden en dit alles verantwoorden in het schoolplan, de schoolgids en andere beleidsdocumenten; meer beleid maken van de afstemming van het onderwijs op de meerbegaafde leerlingen, maar ook de afstemming van het onderwijs voor die leerlingen die zorg krijgen aan de hand van een plan van aanpak (zorgniveau 2-3). Het gebruik van ICT middelen kan daarbij geoptimaliseerd worden; aanvullend geldt dat het geven van feedback aan de leerlingen op zowel de productgerichte als procesgerichte resultaten 'aangescherpt' kan worden. 11
3 CONCLUSIE De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op Saltoschool De Driestam op de onderzochte onderdelen op orde is. In het onderzoek is gebleken dat het onderwijs op die gebieden geen of nauwelijks tekortkomingen kent. Deze conclusie zal worden betrokken bij de eerstvolgende jaarlijkse risicoanalyse die voorafgaat aan de beslissing of het toezichtarrangement eventueel aangepast dient te worden. 13
BIJLAGE Overzicht indicatoren en bevindingen In de bevindingen wordt tot uitdrukking gebracht of de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1 draagt niet of nauwelijks bij; 2 draagt onvoldoende bij; 3 draagt voldoende bij; 4 draagt in hoge mate bij; 5. geen waardering. Dit oordeel wordt alleen toegekend indien de school zich niet kan verantwoorden met behulp van betrouwbare en valide opbrengstgegevens of, bij 13.2, geen leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften heeft. Het kwaliteitsprofiel van Saltoschool De Driestam Kwaliteitszorg 1 2 3 4 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 1.2 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.3 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.5 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen. 1.6 De school rapporteert aan belanghebbenden inzichtelijk over de gerealiseerde kwaliteit van het onderwijs. Zorg en begeleiding, inclusief toetsinstrumenten 1 2 3 4 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 11.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 11.3 De school voert de zorg planmatig uit. 11.4 De school gaat de effecten van de zorg na. Opbrengsten: resultaten van leerlingen en hun voortgang in de ontwikkeling 1 2 3 4 5 12.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 13.1 De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 13.2 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 15
Wet- en regelgeving W1 De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd. W2 De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd. W3 Het bestuur heeft het vastgestelde zorgplan aan de inspectie toegestuurd. W4 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. ja nee 16