Samenvatting Geschiedenis Betovering in het dagelijks leven: paragraaf 1 t/m 4 Samenvatting door een scholier 2249 woorden 13 december 2003 5,6 39 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Pharos Geschiedenis samenvatting; hoofdstuk 1, De betovering van het dagelijks leven: Inleiding: Magie al middel: Handelingen als; onder een ladder doorlopen, dat is een slecht voorteken. Worden vaak als bijgeloof betiteld. In dit hoofdstuk wordt het met de term magie aangeduid. Onder magie verstaan we alle handelingen die mensen toepassen om, met behulp van bovennatuurlijke krachten, zichzelf voordeel, of anderen schade te bezorgen. Deze handelingen, in de tijd zelf meestal toverij genoemd, hebben een ritueel karakter. Ze verlopen volgens vaste regels, en worden gekenmerkt worden door symboliek. De tijdloze tovenares: Een tovenares of heks is een specialist in magische handelingen. Het huidige beeld van deze specialist is vooral gevormd door de fantasieheks moderne heksen bestaan. Deze wicca`s, zoals ze zich noemen, proberen door magische handelingen kwade invloeden af te wenden. Ze lijken echt totaal niet op de fantasieheks. In het verleden werd hekserij fel bestreden, nu niet meer tot in de 18e eeuw zijn vele duizenden heksen veroordeeld op de brandstapel. (in europa) Dit gebeurde omdat de rechters geloofden dat ze door hun betoveringen mensen en dieren ziek maakten of doodden. Of omdat ze gezorgd hadden dat de oogst mislukte. Waarom staat magie in dit hoofdstuk centraal? Geschiedschrijvers hebben magie lange tijd niet serieus genomen. Inmiddels wordt erkend dat magie in het leven van grote groepen mensen een zeer belangrijke rol heeft vervuld. Paragraaf 1; Magie in de middeleeuwen: In 385 was het Romeinse rijk gesplitst in een oostelijk en een westelijk deel. Keizer Theodosius bepaalde in 391 dat vanaf dat moment de godsdienst van de christenen, het christendom, de belangrijkste zou zijn in het west Romeinse rijk. De aanhangers van een niet-christelijk godsdienst, de heidenen, waren voortaan Pagina 1 van 5
strafbaar. De verspreiding van het christelijke geloof in het huidige Europa ging ook na de val van het west Romeinse rijk door. Maar omdat de steden in de Vroege Middeleeuwen in verval raakten verliep dat moeilijker. De afstand tussen de leiders van de R-K kerk en gewoon boeren was vaak groot. Bovendien leefden heidense gebruiken weer op. Magie werd tot heidense praktijken gerekend. Magie in het dagelijks leven: Magie was in het onzekere bestaan van middeleeuwers een middel om zich te beschermen tegen onheil. Het werd bijv. gebruikt bij het opsporen van verloren en gestolen goederen, of om de toekomst te voorspellen. Als mensen het slachtoffer werden van ongeluk of rampspoed, dan zochten ze de oorzaak vaak in kwade, of zwarte magie. Vanaf de 5de eeuw ontstonden er boeteboeken, daar werden de zonden van christenen opgesomd en er stond in welke boete de christenen dan moesten afnemen. De tovenaar die zwarte of kwade magie gebruikte handelde in dienst van de duivel. Kruiden konden een belangrijke rol spelen bij magische handelingen. In de Middeleeuwen bestond Europa voornamelijk uit een agrarische samenleving; het slagen van de oogst was dus heel belangrijk. Een misoogst door droogte of door onweer betekende algauw hongersnood. Door middel van magische handelingen probeerde men het weer gunstig te beïnvloeden.ook geloofde men dat er kwaadwillende onweermakers waren die storm en hagel door middel van toverij konden oproepen en zodoende de oogst konden vernietigen. Om zich goed te kunnen voorbereiden op ziekte, dood en geweld, deden de middeleeuwers veel moeite om te ontdekken wat de toekomst bracht. Voorspellen was destijds dan ook een belangrijk onderdeel van het volksgeloof. In talloze gebeurtenissen zag men voortekenen, bijv. wanneer een raaf, ezel of monnik iemand pad kruiste, was dat een slecht teken. De visie van de christelijke kerk: De duivel en zijn trawanten zetten de mensen aan tot het kwade. De besten onder de gelovigen, de heiligen, gaven het vb. hoe men met duivelskrachten af moest rekenen. Er waren geestelijken die geloofden in de werkzaamheid van magie, zoals Hincmar, aartsbisschop van Reims (Frankrijk, overleden In 882). Als mensen onderinvloed van de duivel waren, raadde hij de priesters aan de mensen naar de kerk te verwijzen. Daar zouden zij herstellen van hun ziekte. Magie en christelijke gebruiken: Magische handelingen en christelijke gebruiken lagen in de Middeleeuwen soms dichtbij elkaar. Door de kerk goedgekeurde handelingen en rituelen verschillen van magische gebruiken doordat ze volgens de officiële visie van de kerk geen succes konden garanderen. Het waren alleen maar smeekgebedes, terwijl gebruikers van magie wel op direct resultaat rekenden. Kerkelijke leiders begrepen wel dat ze oude magische gebruiken niet zomaar konden uitbannen. De angst van mensen voor ongeluk bleef Paragraaf 2; Magie en heksenvervolgingen (1450-1750): In de periode 1500-1800, de Vroegmoderne Tijd, vonden er in Europa grote veranderingen op godsdienstig terrein plaats. Deze worden aangeduid als de Reformatie! De Middeleeuwse christelijke kerk viel in de 16de eeuw uiteen. Naast R_K christenen, die geleid werden door de paus, kwamen er ook protestantse Pagina 2 van 5
christenen. De protestanten wilden het christelijke geloof vernieuwen en zijn stichtten hun eigen kerken. Tijdens de Contrareformatie vernieuwde de R-K kerke zich en wist haar positie ten opzichte van de protestanten te herstellen. ER vonden in de Vroegmoderne Tijd ook veel veranderingen plaats op sociaal-economisch terrein. De bevolking nam sterk toe en de prijzen van voedsel stegen. Hendel werd naast de landbouw een steeds belangrijker onderdeel van de economie. Magie bleef voor het volk een belangrijk houvast in het wankele bestaan. Witte en zwarte magie: Hoewel historici een onderscheid maken tussen de Middeleeuwen en de Vroegmoderne Tijd was er destijds voor veel mensen geen verschil tussen de 15de en de 16de eeuw: de betekenis van magie in hun leven veranderde niet. Zowel in de Middeleeuwen als in de Vroegmoderne Tijd werd er door mensen onderscheid gemaakt tussen zwarte (kwade) magie en witte (goede) magie. Het is zeker dat witte magie geregeld werd gebruikt. Van mensen die zwarte magie toepasten zijn veel minder bewijzen. Witte magie werd bijv. gebruikt om verloren voorwerpen terug te vinden. Ideeën over heksen: Geestelijken in de Middeleeuwen dachten al dat magiërs een verbond met de duivel sloten. Aan het einde van de 16de eeuw meenden vrijwel alle geleerden in Europa dat veel tovenaars en tovenaressen nooit op zichzelf werkten. Zij zouden altijd in dienst van de duivel zijn of met zijn hulp hun werk doen. Het sluiten van het verbond door een heks met de duivel verliep, zo meenden theologen, volgens een bepaalde ceremonie: eerst verschijnt de duivel aan zijn slachtoffer. Soms komt hij als mens, soms als dier. Hij belooft vervolgens de heks allerlei goederen, geld en seks in ruil voor het afzweren van het christelijk geloof. Een eerbetoon aan duivel volgt en de heks krijgt een teken van de duivel in de huid, meestal op een verborgen plek. Ten slotte krijgt zij opdrachten om kwade toverij te bedrijven. Een heks werd door de kerk altijd beschouwd als een ketter, omdat zij een verbond had gesloten met de duivel. Het werd nog erger wanneer zij ook het christelijk geloof had afgezworen. Dan werd zij als een afvallige bestempeld. Ketters werden door de inquisitie veroordeeld, omdat ze de eenheid van de christelijke kerk zouden ondermijnen. Heksen waren door hun verbond met de duivel ook vijanden van het geloof geworden. ER waren volgens Sprenger en Institoris verschillende soorten heksen, maar het is aan alle heksen gemeenschappelijk dat zij met de demonen vleselijke smeerlapperijen bedrijven. Boeren hadden vaak nog nooit gehoord van het sluiten van een verbond met de duivel, ook al waren ze wel bekend met magie. Monniken schreven als in de 12de en de 13de eeuw over de sabbat: een geheime, nachtelijke bijeenkomst waar allerlei gruwelijkheden werden bedreven en de duivel werd aanbeden. In de Late Middeleeuwen geloofden de geleerden dat heksen deelnamen aan een dergelijke sabbat. In de 15de eeuw brachten zij het verbond met de duivel in verband met de heksensabbat. De duivel verscheen bij deze bijeenkomsten in verschillende gedaanten: als geit of hond, maar ook als knappe jongeman, bok, stier, kat of schaap. Hij werd begeleid door demonen. Tijdens de heksensabbat werden rituelen rond de katholieke mis belachelijk gemaakt. Er vonden ook andere activiteiten plaats, zoals naakt dansen, seks met de duivel en met elkaar, het eten van kinderen en het volgen van lessen in het uitvoeren van kwade magie. In de 15de en 16de eeuw werden de ideeën van een verbond met de duivel en de sabbat door geleerden in verband gebracht met vliegende heksen. Op die manier werd verklaar dat heksen `s nachts snel naar Pagina 3 van 5
verafgelegen oorden konden reizen om aan de heksensabbat deel te nemen. Deze gedachte (dat heksen kunnen vliegen) komt uit het volksgeloof. Heksenprocessen: Theologen vreesden het verbond met de duivel en de sabbat méér dan de schade die toverij zou kunnen veroorzaken. Bij de ongeletterde boeren overheerste juist de vrees voor schade die toverij zou kunnen toebrengen. De rechtspraak maakte het zowel de theologen als de boeren vrij gemakkelijk om heksen snel te laten vervolgen. De inquisitie had verregaande bevoegdheden, zoals het martelen van vermeende heksen. Dit leidde tot veel opgelegde bekentenissen en tot gedwongen aangifte van medeplichtigen bij de sabbat. Een heks wad dus niet uitsluitend een ketter, maar zij was ook een misdadiger. De reeks heksenvervolgingen begonnen omstreeks 1450 en eindigden rond 1750. In die periode zijn er naar schatting 110.00 heksen in Europa berecht en ongeveer 60.00, meestal op de brandstapel, ter dood gebracht. Rechters meenden dat marteling de waarheid zou opleveren. Martelen betekende niet uitsluitend grof lichamelijk geweld. Ook iemand de hele nacht wakker houden en het haar van het hele lichaam afscheren is een marteling. In Italië en Spanje werd de heks levend verbrand. In Schotland, Duitsland en Frankrijk was het gebruikelijk dat de heks eerst werd gedood voordat ze op de brandstapel werd geplaatst. In Engeland werden heksen op andere manieren terechtgesteld, namelijk door ophanging. Paragraaf 3; Verval en overleven van de magie (1700-1800): Aan het eind van de 17de en in het begin van de 18de eeuw namen de heksenvervolgingen af. Vooral rechters zorgden ervoor dat processen tegen heksen bijna niet meer voorkwamen. Aan het einde van de 17de eeuw hanteerden zij bijv. strengere regels voor het uitvoeren van martelingen. Ook gingen zij strengere eisen stellen aan de bewijsvoering. Een bijzonder teken op de huid betekende niet automatisch meer dat de duvel het daar zou hebben aangebracht. Deze ontwikkelingen in de rechtsspraak laten zien dat de elite afstand had genomen van magie en hekserij. Het volk daarentegen, bleef doorgaan met het beschuldigen van vermeende heksen en zwarte magiërs. Maar er was geen rechter meer bereid een proces te voeren. De eerste tegenstanders: De eerste protesten tegen heksenvervolgingen kwamen van theologen, filosofen en medici. Zij hadden zelf weinig met de processen te maken maar publiceerden hierover wel kritische geschriften. Door hun ideeën gingen ook juristen en bestuurders anders denken over de heksenvervolgingen. De Nederlandse arts Johan Wier (1515-1588) was één van de eersten die het heksengeloof en de heksenvervolgingen bestreed. In deze tijd schreef men ziekten als epilepsie vaak toe aan de duivel, die bezit genomen had van het lichaam. In navolging van Wier meenden steeds meer medici dat ziekten geen betoveringen waren maar een natuurlijke oorzaak hadden. De houding van geleerden, kunstenaar en rechters; Aan het eind van de 17de eeuw was het wereldbeeld van de geleerde elite zodanig veranderd, dat magie en hekserij daar niet meer inpasten. Geleerden namen beweringen van geleerden uit de tijd daarvoor niet meer klakkeloos aan maar stelden ze eigenwijs te discussie. De Franse filosoof Descartes (1596-1650) geloofde dat duivels wel bestonden maar dacht niet dat ze invloed konden hebben op het menselijk Pagina 4 van 5
lichaam of het heelal. In die tijd begonnen mensen het geloof in heksen ook te bespotten, dit deden ze doormiddel van spotprenten en ook spotteksten. Het voortleven van de magie onder het volk: Na de 30 jarige oorlog nam het religieuze fanatisme af. Met de Wetenschappelijke Revolutie brak een meer rationeel tijdperk aan. Christenen hadden geen behoefte meer om de wereld van duivelse heksen te zuiveren en zij wilden het geloof in magie doen verdwijnen. Ook de specialisten op het gebied van de magie, zoals waarzeggers en duivelbanners, verdwenen niet in de 18de eeuw. Paragraaf 4; het voortleven van de magie (1800-nu): Het einde van de heksenvervolgingen in de 18de eeuw betekende niet het einde van magie. Integendeel, onder invloed van de Romantiek nam de belangstelling voor magie in de 19de eeuw zelfs toe. Witte magie in de Moderne Tijd: In onze tijd wordt de geboorte van een kind nog steeds als een wonder beschouwd. Vruchtbaarheid, zwangerschap en bevalling worden dan ook gekenmerkt door wonderlijke gebruiken en tradities. Ook de liefde blijft tot de magische onderdelen van het leven behoren. Ook in de Moderne Tijd werd dor de verbeterde medische wetenschap en zorg de angst voor ziekten niet weggenomen. Bij de voorkoming en bestrijding van ziekten zijn oude gebruiken naast nieuwe methoden blijven voortbestaan. Tegenwoordig voorspellen we de toekomst met behulp van statistieken, denk maar aan het weerbericht. Ook de aantrekkingskracht van magische voortekenen blijven bestaan. Kinderen die met de helm worden geboren (met de vruchtvliezen nog rondom het hoofd) zouden een tweede gezicht hebben en in de toekomst kunnen kijken. Zwarte magie in de Moderne Tijd: Volksverhalen zijn interessant om meer over toverij te weten te komen, uit zulke volksverhalen komen vaak verhalen uit voort waar veel zwarte magie in voorkomt. Mensen geloven er nu nog in. Magie, het christelijke geloof en de kunst: Gedurende de 1ste Wereldoorlog werden allerlei christelijke teksten verkocht aan Duitse soldaten. Zij werden hemelsbrieven genoemd. De hemelsbrieven werden gebruikt als middel om onkwetsbaar te worden. Voor kunstenaars tijdens de Romantiek was magie juist niets om bang voor te zijn. Integendeel, voor schrijvers, musici en schilders uit die tijd was het een bron van inspiratie. Tijdens de Romantiek waren volksverhalen erg populair. Onder invloed van het nationalisme zochten volkeren in deze verhalen naar eigenschappen waarvan ze vonden dat ze bij hen hoorden. Uit sprookjes moesten vooral kinderen leren wat goed en slecht is. Pagina 5 van 5