Vluchtelingen - feiten, cijfers en standpunten Inleiding In heel Nederland bestaan grote zorgen over immigratie. Op veel plekken in de wereld is sprake van geweld, waarvoor mensen op de vlucht zijn. De Nederlandse samenleving is momenteel druk bezig om de grote groep van vluchtelingen een veilige en stabiele haven te bieden. Het snel zorgen voor goede opvanglocaties is geen gemakkelijke opgave. De urgente asiel- en migratieproblematiek roept vele gemengde, vaak heftige, soms begrijpelijke, emoties op in de samenleving. Op Europees, Nederlands, provinciaal en gemeentelijk niveau werken verschillende diensten, samen met talloze betrokken vrijwilligers, samen om voor de intrede van de winter de opvang op orde te hebben. Op 10 oktober jongstleden heeft een informatiebijeenkomst plaatsgevonden van het CDA Limburg, speciaal voor burgemeesters, wethouders en raadsleden. Tijdens deze bijeenkomst bleek dat er behoefte was aan feitelijke informatie over de vluchtelingenproblematiek. De ervaring leert dat onrust in de samenleving ook kan ontstaan door onjuiste en ontijdige informatievoorziening vanuit de overheid. Met deze notitie willen we de verantwoordelijke bestuurders in Limburg van zo volledig mogelijke informatie voorzien, opdat zij hun verantwoordelijkheid zo goed mogelijk kunnen nemen. Mede namens Jeroen Lenaers, Raymond Knops, Martijn van Helvert, Hubert Mackus, Patrick van der Broeck, en anderen, Ger Koopmans CDA Limburg 1
Feiten Asielstatus De Nederlandse Vreemdelingenwet 2000, art. 29 maakt onderscheid tussen twee soorten asielstatussen: a-grond: vluchtelingenschap: Iemand voldoet aan de voorwaarden van het internationale Vluchtelingenverdrag (Genevé 1951). Dit verdrag definieert een vluchteling als volgt: Elke persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen, of die, indien hij geen nationaliteit bezit en ten gevolge van bovenbedoelde gebeurtenissen verblijft buiten het land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil terugkeren. b-grond: subsidiaire bescherming: Iemand loopt bij uitzetting risico op foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing. In Nederland wordt in ongeveer 50% (waaronder de meeste Syriërs) beslist in eerste asielaanvragen op grond van een b-grond. Asielprocedure De asielprocedure wordt in onderstaande afbeelding op hoofdlijnen uitgelegd. Vluchtelingen die in Nederland aankomen worden momenteel ca. 72 uur opgevangen in crisisnoodopvang (sporthallen e.d.). Het is de bedoeling dat zij zo snel mogelijk doorstromen naar reguliere opvang (asielzoekerscentra). Hier verblijven de vluchtelingen (inmiddels asielzoekers want ze hebben asiel aangevraagd) tot over hun aanvraag is beslist. Volgens de procedure stromen ze daarna door naar een sociale huurwoning wanneer ze in Nederland mogen blijven, maar door de hoge instroom en tekort aan sociale woningen, stokt die doorstroming. CDA Limburg 2
Rollen/verantwoordelijkheden Er zijn drie soorten opvang: crisisnoodopvang, noodopvang en reguliere opvang. Crisisnoodopvang wordt door de veiligheidsregio s georganiseerd. De noodopvang en huisvesting van vluchtelingen is een aangelegenheid tussen het Rijk (COA als uitvoerend orgaan) en de gemeenten. De Provincie heeft in dat speelveld uitsluitend een wettelijke toezichthoudende rol met betrekking tot huisvesting van verblijfsgerechtigden (statushouders). Om de Limburgse gemeenten een helpende hand te bieden is het Tijdelijk OndersteuningsPlatform Vluchtelingenaangelegenheden (TOPV) ingericht. Door de brief van Minister Plasterk aan de Commissaris van de Koning (CdK) heeft deze een eigen verantwoordelijkheid gekregen als Rijksorgaan. In Limburg hebben we ervoor gekozen dat het college van Gedeputeerde Staten en de CdK daarom ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid acteren. Tijdelijk OndersteuningsPlatform Vluchtelingenaangelegenheden (TOPV) De Provincie Limburg en de Vereniging Limburgse Gemeenten (VLG) hebben samen een ondersteuningsplatform ingesteld. Het doel van dit platform is om onderling ervaringen en informatie uit te wisselen en samen op te trekken teneinde knelpunten rond de opvang/huisvesting van vluchtelingen centraal te adresseren richting (bijvoorbeeld) COA of Rijk. Als knelpunt is bijvoorbeeld al geïnventariseerd dat de verhuurdersheffing voor corporaties creatieve oplossingen voor de huisvesting van statushouders in de weg staat. Daarnaast vormt de voorrangsregeling in de huisvesting voor statushouders een maatschappelijk probleem. Beide onderwerpen zullen bij regering en Kamer worden aangekaart. Het TOPV wordt aangestuurd door VLG-voorzitter Annemarie Penn-te Strake (voorzitter platform), Theo Bovens (co-voorzitter platform), wethouder Ramon Testroote (Venlo), wethouder Frans van Eersel (Weert) en de gedeputeerden Eric Geurts en Daan Prevoo. Cijfers. In 2014 ging het kabinet er nog van uit dat er in 2015 22.000 vluchtelingen naar ons land zouden komen. Het zijn er nu, t/m 12 oktober 2015, echter al 39.204. De verwachting is dat er dit jaar in totaal tussen de 50.000 en 60.000 vluchtelingen zullen komen. Conform het COA-overzicht per 1 oktober 2015 dienen in totaal 832 vluchtelingen met een verblijfsvergunning voor 1 januari 2016 door Limburgse gemeenten gehuisvest te worden. In de AZC s in Limburg (Baexem, Echt, Gulpen-Wittem, Heerlen, Sweikhuizen en Maastricht) verblijven momenteel zo n 1.407 vergunninghouders, die nog gehuisvest moeten worden. Er zijn momenteel 7 (nood)opvanglocaties in Limburg. Horst aan de Maas wil op korte termijn circa 400 statushouders onderbrengen. Daarnaast zijn er crisisnoodopvanglocaties die vaak zeer tijdelijk van aard zijn. Deze vinden bijvoorbeeld plaats in sporthallen op basis van enkele dagen. Crisisnoodopvang heeft onder andere plaatsgevonden in Sittard-Geleen en Maasgouw. In de week van 19 oktober opent er een in Roermond (170 tot 190 vluchtelingen) en in Beesel (170 tot 190 vluchtelingen). Huidige opvanglocaties in Limburg (bron COA) Locatie Baexem (425 bedden) Echt (414 bedden) Beschrijving Azc Baexem is gevestigd in een voormalig klooster en is sinds de jaren negentig geopend. Daarvoor werd het klooster gebruikt als opleidingslocatie voor de Nederlandse politie. Op de locatie is veel aandacht voor kinderen, wat zich bijvoorbeeld uit in diverse activiteiten op de locatie. Azc Echt is gevestigd aan de doorgaande weg, zeer nabij het centrum van de dorpskern Echt. Gebouwen zijn semi-permanent van aard. CDA Limburg 3
Gulpen-Wittem (250 bedden) Heerlen (412 bedden) Maastricht (600 bedden) In het uiterste zuiden van Zuid-Limburg, in de gemeente Gulpen-Wittem, ligt bungalowpark Landsrade. Op deze locatie worden 250 bewoners gehuisvest. De tijdelijke opvang is voor een periode van 1 jaar, met een mogelijke verlenging. Azc Gulpen-Wittem is operationeel gekoppeld aan de opvanglocatie te Maastricht. Azc Heerlen is gevestigd aan de doorgaande weg, vlakbij de snelweg. Het centrum bestaat uit semipermanente woonunits en een aantal permanente gebouwen. Het azc, in de wijk Imstenrade, in Heerlen biedt op dit moment plaats aan 412 mensen. Een kwart van hen wordt in het hoofdgebouw opgevangen. De overige bewoners zijn gehuisvest in semipermanente woonunits op het terrein. Het azc in Heerlen was voorheen een klooster voor missiezusters. Sinds 1994 is het in gebruik als azc. In de Maastrichtse wijk Limmel worden 600 asielzoekers opgevangen in de voormalige gevangenis Overmaze. Het complex Overmaze beschikt over diverse voorzieningen voor bewoners, waaronder een sporthal, een fitnessruimte, een grote buitenplaats, een verschillende volledig geoutilleerde keukens, ontmoetingsruimten en een aantal werkplaatsen. Sweikhuizen (242 bedden) De opvang op de locatie Overmaze is voor maximaal 3 jaar. De tijdelijke opvang dient als springplank voor een permanent asielzoekerscentrum, dat moet komen in het leegstaande pand aan de Francois de Veyestraat 4-6. Dit complex deed tussen 2000 en 2005 ook al dienst als asielzoekerscentrum. Het is de bedoeling dat deze plek geschikt wordt gemaakt voor ten minste 15 jaar. Azc Sweikhuizen is gevestigd in een voormalig klooster, op een terrein dat Moorheide wordt genoemd. Het is een relatief kleine locatie, rustig gelegen tussen de heuvels in een bos. Weert (1.000 bedden) Venlo (aantal bedden nog niet bekend) Azc Sweikhuizen werd eind 2011 gesloten omdat het COA in die periode te maken had met een daling van het aantal op te vangen asielzoekers. Begin december 2013 is het azc opnieuw in gebruik genomen, omdat het COA te maken heeft met een stijging van de bezetting op de opvanglocaties. De opvang in Weert is (versneld) gerealiseerd in de KMS-kazerne. Dankzij de hulp van Defensie is deze kazerne snel beschikbaar gekomen voor het COA. De opvanglocatie geldt voor de duur van 5 jaar. Het asielzoekerscentrum in de buurtschap 't Ven in Venlo gaat weer open. Het Venlose azc aan de Weselseweg ging in juli van dit jaar dicht. Na 15 jaar kwam een einde aan de asielopvang op die plek, omdat dit zo was afgesproken met buurtbewoners. Maar vanwege de grote toestroom van asielzoekers heeft het kabinet een beroep gedaan op gemeenten om vluchtelingen te huisvesten. Venlo gaat snel in gesprek over het maximale aantal bewoners dat naar het asielzoekerscentrum komt, de verblijfsduur en de brandveiligheid. Wanneer het Venlose azc precies open gaat, is nog onduidelijk. CDA Limburg 4
Standpunten CDA Op Europees niveau Het vluchtelingenprobleem is een internationaal probleem. Het speelt in heel Europa en daarbuiten. De CDA-delegatie binnen de EVP-fractie neemt de volgende standpunten in: Het probleem moet worden aangepakt bij de bron. Dat betekent dat gemeenschappelijke diplomatieke en eventueel militaire initiatieven ondernomen moeten worden om de conflicten te beslechten in Syrië, Irak en Libië. Opvang van vluchtelingen dient bij voorkeur in de regio zelf plaats te vinden, zij het in buurlanden of in veilige gebieden (safe havens) nabij de conflictgebieden zelf; Het CDA staat voor een humaan asielbeleid. Om dat te garanderen moeten de lidstaten de EU-wetgeving volledig implementeren. Dit is de beste manier om uniformiteit te garanderen tussen de verschillende asielsystemen in de EU; Het is belangrijk dat de EU weer controle krijgt over haar grenzen. Grenscontroles moeten aangescherpt worden waarbij fatsoenlijke toegang voor vluchtelingen tot asielprocedures mogelijk moet blijven. De initiatieven van de Europese Commissie om EU-agentschappen in te zetten ter ondersteuning van lidstaten bij de identificatie, registratie en opvang van asielzoekers ondersteunt het CDA volledig. Een eerste controle ter plekke moet snel duidelijkheid geven of een asielzoeker een kans maakt op asiel of niet. Het voornemen van een EU-lijst van veilige landen van herkomst is een goede stap om de procedure te versnellen; De zorg voor asielzoekers die een kans maken op asiel is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle EU-lidstaten. Daarom staat het CDA voor een bindend herverdelingsmechanisme waarbij rekening wordt gehouden met specifieke situaties in de lidstaten, maar waaraan alle lidstaten participeren. (Oost-)Europese landen die weigeren mee te werken aan deze herverdeling moeten hierop aangesproken worden en eventueel sancties opgelegd kunnen krijgen; Uitgeprocedeerde asielzoekers dienen te worden teruggestuurd. Alleen door streng maar eerlijk te zijn is de EU in staat om de beperkte middelen die beschikbaar zijn in te zetten voor zij die dat echt nodig hebben. Het EU terugkeerbeleid laat de laatste jaren te wensen over. Het CDA staat dan ook achter de nieuwe initiatieven van de Europese Commissie om daar verandering in te aan brengen, zowel procedureel binnen de EU als in samenwerking met derde landen; Mensensmokkel moet actief opgespoord en berecht worden. De lidstaten dienen daartoe alle mogelijkheden te gebruiken die EU agentschappen als Europol en Eurojust bieden. Vanwege het belang van internationale samenwerking is het CDA tevreden met het Joint Operational Team Mare onder Europol dat zich daartoe actief inzet. Ook de militaire missie EU NAVFOR Sophia levert een belangrijke bijdrage aan de bestrijding van mensensmokkel op de Middellandse Zeeroute; Het vluchtelingenverdrag moet worden aangepast, om de definitie van vluchteling meer toe te spitsen op tijdelijkheid en de conflicten van nu. De daadwerkelijke terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers moet verbeterd worden. Er moeten concrete terugnameovereenkomsten worden gesloten met de landen van herkomst. Op nationaal niveau Het CDA vindt dat Nederland de morele plicht heeft om mensen op te vangen die op de vlucht zijn voor de oorlog in hun eigen land. Er zijn echter wel grenzen aan de hulp die Nederland kan bieden. CDA Limburg 5
Door de huidige hoge instroom (en het einde is nog niet in zicht) lopen we inmiddels tegen die grenzen aan. Vluchtelingen die hier komen hebben in principe recht op opvang en bescherming. Het CDA vindt dat deze opvang tijdelijk moet zijn en niet gericht op het verkrijgen van een definitieve verblijfstatus. Is de situatie in het land van herkomst verbeterd, dan dient de asielzoeker binnen vijf jaar weer terug te keren. Sybrand Buma heeft in november 2014 al gepleit om een ontheemdenstatus in te voeren voor de huidige groep Syriërs. Oorlogsvluchtelingen kunnen dan van minder voorzieningen gebruik maken. Het verblijf is daarmee gericht op daadwerkelijke terugkeer naar het land van herkomst. Een ontheemdenstatus is mogelijk op basis van een Europese Richtlijn uit 2001, waar tot nu toe in Europees verband nog geen gebruik van is gemaakt. Het kabinet is inmiddels met voorstellen gekomen om de voorzieningen te versoberen. Dit behoeft echter aanpassing van wet- en regelgeving. Naar aanleiding van de berichten over geweld heeft het CDA onlangs een motie ingediend, waarin de regering wordt gevraagd om asielzoekers die zich schuldig maken aan (gewelds)misdrijven worden uitgezet. Deze motie is aangenomen. Onlangs maakte de minister van Binnenlandse Zaken bekend de grondwet te gaan verstrekken in het Arabisch. Het CDA heeft hier al eerder voor gepleit. Hiermee maken we aan iedereen duidelijk wat onze spelregels zijn en wat de gevolgen zijn als je die overtreedt, namelijk dat het recht op asiel dan direct is verspeeld. Niet-erkende en uitgeprocedeerde asielzoekers dienen het land te verlaten en eventueel gedwongen te worden uitgezet. Het moet voorkomen worden dat ze in de illegaliteit belanden. Het CDA pleit voor meer ruimte voor kleinere opvanglocaties. Daar is veel meer draagvlak voor onder de bevolking dan voor grote centra voor 700 mensen of meer. Draagvlak én draagkracht van de lokale bevolking is essentieel voor een goed functionerend opvangbeleid. Een goede communicatie met de lokale bevolking hoort daar vanzelfsprekend ook bij. Vluchtelingen met een verblijfsstatus hebben nu nog met urgentie recht op een sociale huurwoning, maar de kritiek op dit systeem groeit. Terecht, vindt het CDA, want Nederlanders die vaak al jarenlang op een wachtlijst voor een sociale huurwoning staan moeten daardoor nog langer wachten. De onvrede zorgt er ook voor dat het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen snel kleiner wordt. Het CDA pleit er al langer voor om dit te wijzigen, en gelukkig wil het kabinet dat nu ook. Om de druk op de woningmarkt te verminderen pleit het CDA er verder voor om meerdere statushouders een woning te laten delen. (Daar hebben wij een motie voor ingediend, die is aangenomen). Ook moeten er veel meer alternatieven worden benut, zoals het bewoonbaar maken van leegstaande overheidsgebouwen, kantoorpanden en kazernes, het inzetten van wisselwoningen en het bouwen van meer huurwoningen voor alle doelgroepen. Op provinciaal niveau In Limburg nemen gemeenten al volop de verantwoordelijkheid om vluchtelingen tijdelijk een veilig onderkomen te bieden. Dat neemt niet weg dat het CDA Limburg zich uitspreekt voor een evenredige verdeling over het land. Grootschalige opvang, bijvoorbeeld in tentenkampen, is naar de samenleving en naar de vluchtelingen toe geen goede oplossing. Het benutten van vrijstaand vastgoed verdient nadrukkelijk de voorkeur. Dit past één op één in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Het CDA Limburg wil dat de provincie eind 2015 samen met gemeenten, woningcorporaties en maatschappelijke partners een aanvalsplan rondom de huisvesting opstelt. Bij het Rijk moet gepleit worden voor experimenteerruimte om te komen tot het duurzaam oplossen van het huisvestingsprobleem van statushouders, zonder dat dit ten koste gaat van andere kwetsbare CDA Limburg 6
groepen in onze samenleving. Het CDA wil dat de verhuurdersheffing wordt afgeschaft om woningbouwcorporaties niet onnodig financieel te belasten, zodat zij hun taken en verantwoordelijkheden, ook ten aanzien van de huisvesting van statushouders, op een goede manier in kunnen vullen. Regelgeving die oplossingen belemmert, bijvoorbeeld in het Provinciaal Omgevingsplan, dient tijdelijk te worden versoepelt. Hiertoe is in de vergadering van Provinciale Staten op 9 oktober een motie aangenomen met steun van het CDA. CDA Limburg 7