Kleurinstellen van het beeldscherm Waarneming Onder waarneming verstaan we niet alleen wàt we waarnemen, maar zeker ook hoé wij als mens daarmee omgaan. We spreken dan ook wel over perceptie. In deze bijlage willen we niet zozeer ingaan op de wijze waarop het menselijk oog werkt. Wel willen we jullie laten zien dat hetgeen je ziet, wellicht niet hetgeen is wat je voelt! Perceptie Onze hersenen spelen een grote rol bij de interpretatie van hetgeen wij waarnemen. Hieronder zie je 2 voorbeelden die dat duidelijk maken. Inleiding Een van de bijzondere voordelen van digitale fotografie is de mogelijkheid om kleuren te corrigeren, te veranderen en op eigen voorkeur af te stemmen. Om daarmee precies het gewenste resultaat te kunnen bereiken. Op het beeldscherm kan de foto worden bekeken, op allerlei manieren worden bewerkt, in kleur en helderheid worden bijgesteld. Jammer genoeg wordt vaak de ervaring opgedaan dat het er op de afdruk toch weer heel anders uit ziet. Anders dus dan op het beeldscherm van de computer te zien was. 1 Een van de bekendste vormen is het zogenaamde simultaan contrast. Door de invloed van omliggende kleuren, zien wij zaken anders dan dat ze in werkelijkheid zijn! Dat is in feite een heel logisch verschijnsel. Computerbeeldschermen zijn niet allemaal hetzelfde, ze kunnen sterk verschillen in techniek, kwaliteit, instelling en afstelling. We kennen nog de veel gebruikte CRT-beeldschermen met een beeldbuis en ook diverse soorten LCD- en plasma-schermen. Ieder heeft zijn eigen weergavengebied. Daarnaast heeft het omgevingsgebied veel invloed op onze interpretatie van het beeld. Het omgevingslicht waarbij een computerscherm wordt bekeken kan heel veel verschil maken in de zichtbare kleuren en helderheid. Daarnaast weet het computerprogramma natuurlijk niet op welke manier, met welke technieken en materialen of met welke instellingen het digitale fotobestand afgedrukt gaat worden. De persoonlijke smaak van de gebruiker is al helemaal niet bij apparatuur of software bekend. De uitdrukking What You See Is What You Get (wysiwig) wordt in de computerwereld veel gebruikt. Bij bewerken en afdrukken van foto s zou er eigenlijk moeten staan: What You See is What You Get nadat alle maatregelen zijn genomen om de afbeeldingen zo nauwkeurig mogelijk op het beeldscherm te zien als ze er ook bij de te gebruiken manier van afdrukken uit zullen gaan zien Dat klinkt een stuk ingewikkelder maar is wel heel logisch. Maak maar eens een afdruk van een foto die er op het beeldscherm goed uit ziet. Zet dan met de licht-donker knoppen van het toetsenbord (of van het beeldscherm als deze aanwezig zijn) het scherm op heel donker of heel licht en druk nog een keer af.
PhotoShop Kleurtemperatuur Wanneer we kleuren beoordelen, is de omstandigheid waaronder de kleuren bekeken worden zeer belangrijk. De kleur van het licht wordt ook wel aangegeven in Kelvin. Er zijn een aantal standaards: 5000K D50 Prepress Norm 5500K D55 Gemiddeld Daglicht 6500K D65 Oude Drukkerij Norm We zullen in hoofdstuk 5 verder uitleggen waar het een en ander vandaan komt. Voor nu volstaat het advies: Vergelijk/beoordeel je proeven/prints altijd onder een lichtbron van 5000 K normlicht, wanneer er met verschillende pigmenten en substraten gewerkt wordt! De afdruk is hetzelfde terwijl het beeldscherm toch iets heel anders laat zien. Er is dus geen 1:1 relatie tussen het schermbeeld en de afdruk. Foto professionals moeten natuurlijk heel nauwkeurig de resultaten van de afdruk kunnen voorzien terwijl ze digitale beelden bewerken. Ze gebruiken daarom vaak geavanceerde color management systemen om de controle over kleuren vanaf opname of scan tot en met de afdruk te krijgen. Daarbij komt niet alleen geavanceerde apparatuur maar ook veel kennis van zaken te pas. Bewerkingsprogramma s hebben ook zo hun eigen methoden om kleuren te regelen, dat moeten de profs dan ook goed onder de knie hebben. Niet voor niets staan de vakbladen dan ook regelmatig bol van de informatie over zaken rond color management en de nieuwste ontwikkelingen daarvan. Met veel apparatuur, hoge kosten en diepgaande kennis aan het werk gaan om grip op kleuren te krijgen is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. In hoofdstuk 5 gaan we hier dieper op Kleurmanagement in. Met een goede instelling van de monitor, afgestemd op de te gebruiken manier van afdrukken, kan iedereen op gemakkelijke wijze grip op de kleuren krijgen. Een klein beetje kennis en digitale afbeeldingen die als goede referentie kunnen dienen, bewijzen daarbij uitstekende diensten. Zulke bestanden zijn te vinden in de map Test Set van Les 2. Deze set, heeft de volgende inhoud: - Een refentiebestand REFERENTIE(RGB).tif voor 13 x 18 afdruk; - Een bestand CONTRAST.tif voor afstelling monitor; Als extra te verkrijgen bij je docent: - Een 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk van REFERENTIE(RGB).tif die je gebruiken kan om je digitale camera mee te testen. Je maakt hiervan een foto en gebruikt het verkregen bestand om je camera te kunnen calibreren. In de volgende pagina s wordt het juiste gebruik van deze bestanden én de afdruk beschreven. Pigment Een pigment is een stof die een kleur geeft. Voor meer informatie over pigmenten: http://nl.wikipedia. org/wiki/pigment Substraat Onder substraat in de grafische industrie verstaan we het te bedrukken/printen materiaal. Voor meer informatie over substraat: http://nl.wikipedia. org/wiki/substraat 2 De camera Digitale camera s zijn meestal voorzien van een LCD monitor om de gemaakte opnamen te bekijken of te beoordelen. Wat er op de LCD te zien is geeft een indruk van de opname maar géén exacte weergave van de uiteindelijke afdruk. Hier speelt hetzelfde verschijnsel zoals bij de computermonitor instelling waarover in de inleiding al werd gesproken. De LCD monitor van je camera kan bijvoorbeeld worden bekeken bij veel of bij weinig licht. De opname ziet er onder verschillende omstandigheden dan ook anders uit. Toch is er dan niets anders in het fotobestand. Hetzelfde geldt ook bij lichter of donkerder afstellen van de camera LCD. Een 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk gefotografeerd.
3 Kleurencalibratie Uiteraard zijn alle Apple beeldschermen bij levering volledig gebruiksklaar. Maar als je wilt, kun je met kalibratieapparatuur als de GretagMacbeth Eye-One een aangepast ColorSync-profiel maken. Je kunt er dus van op aan dat een Apple beeldscherm perfect in je kleurenworkflow past en dat de kleuren altijd correct zijn, zowel op je beeldscherm als in het uiteindelijke gedrukte materiaal. Hiervoor moet je 2 stappen nemen: beelscherm calibratie printercalibratie. Beeldschermcalibratie Allereerst ga je eenvoudig je beeldscherm calibreren zoals in deze bijlage vermeld staat. Daarnaast kan je je beeldscherminstellingen aanpassen middels de GretagMacbeth Eye-One Display II. Dit is een eenvoudige USB caibratietool om iedere willekeurige monitor te calibreren. Hierdoor hoef je geen speciale hardwarematig te calibreren monitor aan te schaffen. Je hebt slechts één set voor meerdere monitoren nodig. Door de sensor tegen het scherm te plaatsen en de aanwijzingen op het scherm stapsgewijs te volgen kun je de monitor optimaal instellen. Je docent zal t.z.t. je met de GretagMacbeth Eye-One een beeldscherm-test laten uitvoeren. Hier krijg je een aparte handleiding bij. Het bestand CONTRAST.TIF Dit bestand is te gebruiken voor het afstellen van de monitor. Hoofdvoorwaarde is dat er geen lichtbronnen direct op de monitor schijnen. Reflecties op het beeldscherm moeten worden vermeden. De omgeving achter de monitor moet neutraal en niet te licht zijn om tegenlichtverblinding te voorkomen. De monitor mag dus niet voor een raam staan of tegenover een raam zodat je met licht in de rug op de monitor werkt. De monitor, respectievelijk de grafische kaart, moet 24 bits kleurdiepte RGB kunnen weergeven (16,7 miljoen kleuren). Een lagere kleuromvang is voor beeldbewerking ongeschikt. Het bestand CONTRAST.TIF kan gebruikt worden om een grove instelling van de monitor helderheid te doen. Open dit bestand in Photoshop en maak het beeldvullend. Stel de contrastregeling op maximaal contrast. Regel de helderheid met de instelmogelijkheden van de monitor zelf zo dat het vierkant in het zwarte deel net nog zichtbaar is. Het vierkant in het witte deel moet eveneens zwakjes zichtbaar zijn. Zo pas je de monitorweergave aan Allereerst ga je naar het blauwe en zoek je Systeemvoorkeuren uit de lijst op. Er komt nu een scherm in beeld waar je een aantal instellingen van de computer kunt wijzigen, Daar er voor jullie veel instellingen vastgezet zijn en ongewijzigd moeten blijven, zie je ook maar een paar mogelijkheden die jullie mogen wijzigen. Klik op het icoon Beeldschermen en je kan daar instellingen aanpassen. Nu staan de monitoren op een Standaard ingesteld. Klik op Kleur en daarna op Kalibreer. Volg de stappen van de Beeldschermassistent en je kan zo het scherm voor jouw toepassingen aanpassen. Geef het nieuwe profiel een naam, b.v. Beeldschermtest_JENAAM. Deze wordt dan in de lijst bewaard en je kan hem altijd weer voor jouw toepassingen oproepen in dit menu. De volgende stap is het regelen dat de monitor zo goed als mogelijk weergeeft wat er op de refentieafdruk van de testset staat. Zorg er voor dat je steeds met precies dezelfde instellingen voor contrast en helderheid werkt. Je hebt de kleurtemperatuur van de monitor reeds tussen de 5600 en 6500K ingesteld, dat komt overeen met een op daglicht gelijkende kleurtemperatuur.
Printercalibratie Met een digitale testvorm wordt een afdruk op de desbetreffende printer gemaakt. Deze afdruk wordt middels een testapparaat ingelezen, waarna er een document uitkomt wat we ook wel een printerprofiel noemen. Wij werken met de XEROX- Stockholm-printer en hiervan is door de firma NEROC te Amsterdam een profiel gemaakt. Door zo n ICC-profiel toe te passen, heffen we de afwijking van de printer grotendeels op en krijg je wat je op het scherm ziet ook op het papier van de printer. Gebruik je ander papier dan geeft deze kleurweergave ook een ander resultaat. Vraag je docent om dit ook te laten zien. Het bestand REFERENTIE(RGB).TIF Open het bestand REFERENTIE(RGB).tif in PhotoShop en maak het beeldvullend ( +0). Stel vervolgens met het toetsenbord het contrast en de helderheid zo in dat de grijstrap aan de linkerzijde een op het oog gelijkmatige trapsgewijze verandering van helderheid toont. Eventuele fijnafstemming van de gradatie kun je (voor zover aanwezig) regelen met het computer operating systeem (Systeemvoorkeuren), met de software van de grafische kaart (beeldschermkaart) of met de beeldscherm weergave instellingen van het beeldbewerkingsprogramma (Photoshop). Let wel: het gaat hier niet om veranderingen aan het beeld van de afbeelding maar om vaste instellingen van je systeem. Regel de kleurweergave van deze afbeelding met de instelmogelijkheden van je besturingssysteem, evt. grafische kaart of beeldsoftware. Open Systeemvoorkeuren. Klik op het icoon Beeldschermen. Klik op Kleur en daarna op Kalibreer. Volg de stappen van de Beeldscherm-assistent en nu kijk je naar de afbeelding zodanig dat de grijstrap aan de linkerkant een gelijkmatig verloop toont en de achtergrond daarvan neutraal lijkt.ook hier niet het beeld zelf bewerken maar alleen de monitorinstellingen aanpassen! Vergelijk nu de weergave op het beeldscherm met de referentieafdruk van de 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk. Geef het nieuwe profiel een naam, b.v. Beeldschermtest2_JENAAM. Deze wordt dan in de lijst bewaard en je kan hem altijd weer voor jouw toepassingen oproepen in dit menu. Belangrijk: Een aantal kleuren kunnen door de manier waarop kleuren tot stand komen op monitoren niet hetzelfde beeld tonen als de opzicht referentie afbeelding. Dat geldt in het bijzonder voor basiskleuren als magenta, blauwgroen, blauw, groen en rood. Sterk verzadigde kleuren kunnen op een beeldscherm niet echt beoordeeld worden! Zie onderstaande afbeelding. Meer hierover krijg je bij hoofdstuk 5 van het boek en de excursie bij de firma NEROC en het seminar van de firma WIFAC te Mijdrecht. 4
5 Printers Matrix printers In de begintijd van de computer werd veel gebruik gemaakt van matrix printers. Dit apparaat maakt een hoop herrie, maar de tekst en zelfs afbeeldingen kwamen op papier terecht! Wat een hoop mensen niet weten is dat dit soort printers vandaag de dag nog steeds worden gebruikt, voornamelijk als een doordruk gewenst is. De techniek van de matrixprinter is de oudste van de soorten die op dit ogenblik worden gebruikt. De printer werkt met naalden (9 of 24 pins) en slaat als het ware de tekst c.q. afbeelding in een matrix van wel of niet te printen puntjes op het papier. Tussen de naalden en het papier zit een inktlint. Voordeel van de matrixprinter is dat gebruik kan worden gemaakt van doorslagpapier wat voor veel documenten is vereist. Nadeel is dat deze printers een lage resolutie hebben en relatief veel geluid maken. Inkjet printers Vandaag de dag staat naast menig thuiscomputer een inkjetprinter. Bij de inkjetprinter wordt inkt via heel dunne buisjes op het papier gespoten. Voordelen van de inkjetprinter zijn dat met een hoge resolutie in kleur kan worden geprint en de printers relatief goedkoop zijn. Nadelen zijn dat de afdrukken niet watervast zijn, een droogtijd hebben en de inkt cartridges relatief duur zijn. De Epson-printers worden veel als proofprinters gebruikt bij de grote reclamebedrijven. De kleuren worden apart gebruikt en vaak zijn er 10 tot 12 kleuren aanwezig. Afdrukken met eigen printer Druk het bestand REFERENTIE.tif op de XEROX-printer af zonder dat je iets aan het origineel hebt gewijzigd. Vergelijk de afdruk met de referentieafdruk van de bij je docent opgevraagde 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk. Let er op dat de verlichting daarbij voldoende helder en neutraal is. Ga b.v. bij het raam staan of loop naar beneden bij de lichtbak van de drukkerij. Pas daarna de instellingen van de printer, of de printersoftware instellingen zo aan dat de grootst mogelijke overeenkomst met de referentieafdruk ontstaat. Verander hierbij niets aan de instellingen van het bestand maar alleen aan de printerinstellingen of gebruik hiervoor het XEROC ICC-profiel. Wil je meer weten hoe dit verloop verder gaat, herhaal dit dan voor elke gewenste soort afdruk waarmee je zal gaan werken (papiersoorten, afdrukkwaliteit of printerresolutie). Leg de gevonden instellingen in de printersoftware vast: noteer de gevonden instellingen voor later gebruik. Afbeeldingen welke met verschillende print/druktechnieken tot stand komen zullen nooit helemaal identiek zijn. In het bijzonder de weergave van sterk verzadigde, volle kleuren hangt zeer van de gebruikte kleurstoffen en technieken af. Concentreer je hier dus op de beeldelementen welke voor je van belang zijn, bijvoorbeeld huidtinten, neutrale grijstinten, hemelsblauw of groentinten. Voor elk proces wordt dan ook een apart profiel gemaakt. Meer hierover in hoofdstuk 5. Beeldbewerkingprogramma s, zoals bijvoorbeeld Photoshop, veranderen de afbeeldingen bij het openen m.b.v. een kleurprofiel. Zorg bij Kleurinstelling dat het programma van te voren vraagt wat je met het bestand wilt doen. Open het bestand in dat geval met een RGB monitorprofiel respectievelijk zonder enige kleurverandering. Of kies voor het ingesloten profiel. Controle van scanner instellingen Gebruik hiervoor de 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk. De afbeelding werd op echt fotopapier afgedrukt. Dat geeft je de mogelijkheid om je scanner te gaan testen/controleren. Regel eerst je beeldscherm zodanig dan het geopende referentiebestand er zo veel mogelijk uit ziet zoals op de fotoafdruk die bij dat bestand hoort zoals eerder hier beschreven. Leg daarna de foto op de A4-scanner en maak een scan. Herhaal dit ook eens op de A3-scanner. Deze scanner scant in LAB-kleurmodus terwijl de A4-scanners altijd in RGB scannen. Open vervolgens het bestand referentie(rgb).tif en vergelijk de twee beelden op het beeldscherm. Als alles goed is zijn de twee beelden op het scherm vrijwel identiek en lijken ze allebei op de afdruk. Wijkt het gescande beeld af, regel die afwijking dan bij met de instellingen van de scanner software. Externe afdrukservice Wanneer je elders afdrukken laat maken zal het vrijwel nooit mogelijk zijn om de kleurweergave van de afdruksystemen aan uw instellingen aan te laten passen. De oplossing is dus dat je de instellingen van je systeem aanpast aan de externe afdrukservice. Ook daarbij helpt het bestand referentie(rgb).tif. Het loont de moeite om het bestand te laten afdrukken door de externe afdrukservice van je keuze. Doe je dat via Internet of op CD-ROM, dan kun je daarvoor het gecomprimeerde bestand referentie(rgb).jpg gebruiken.
CMYK inktjetprinters hebben een lagere verzadiging en een geringere kleuromvang. De kleurafdruk zal ook bij maximale instelling dus ook minder verzadigd zijn met een kleinere kleuromvang. Inkjetprinters, werkend met gewoon papier tonen een nóg lagere verzadiging en kleuromvang. Laser printers In het bedrijfsleven wordt de laserprinter het meest gebruikt. Door middel van een laser wordt het papier onzichtbaar beschreven waarna deze plekken door middel van toner zichtbaar worden gemaakt. Tegenwoordig worden ook de kleurenlaserprinters betaalbaar. Voordelen van laserprinters zijn dat met een hoge resolutie en snelheid kan worden geprint voor een relatief lage prijs per pagina. Nadeel is dat de printers qua aanschaf relatief duur zijn. Vergelijk daarna het resultaat met de afbeelding van het originele bestand op je beeldscherm. Bij zichtbare verschillen in kleur, helderheid en contrast verander je de instellingen van de monitor zodanig dat goede overeenstemming met de extern gemaakte afdruk ontstaat. Ook hier weer niet de instellingen van het bestand veranderen maar die van je beeldscherm. Leg de gevonden instelling vast (plak thuis zo nodig de knoppen van het beeldscherm vast of, indien dat niet kan, noteer de gevonden instellingen). Pas nadat je het beeldscherm op de kleurweergave van het extern afdrukken hebt afgestemd kunt je het bestand zodanig aanpassen dat goede overeenstemming met de referentieafdruk bereikt wordt. Laat je dan het gewijzigde bestand opnieuw afdrukken dan hoor je een afdruk te krijgen welke goed met de referentieafdruk overeenkomt. Tenslotte Met deze methode kun je de afbeeldingen op je scherm dus afstemmen op wat er bij het afdrukken tevoorschijn komt. Daarmee ben je in staat om met eenvoudige middelen sneller en meer trefzeker tot goede resultaten te komen. Indien je behoefte hebt aan een nog nauwkeuriger beheersing van kleurweergave (en dat willen we uiteraard ook in deze industrie) dan heb je color-management software en meetapparatuur nodig. Daarmee en met de nodige kennis van color management (komt bij hoofdstuk 5 aan bod), kun je alle apparaten in de keten meten en nog nauwkeuriger op elkaar afstemmen. Welke methode je ook gebruikt, let er op dat de kleurafstemming voor elke combinatie van invoer- en uitvoer apparatuur apart moet worden uitgevoerd. Van tijd tot tijd is het zaak om het afstemmen te herhalen omdat de apparaatinstellingen in de tijd kunnen verlopen. Belangrijk Uitgangspunt bij het werken met deze methode (en bij alle methoden om apparatuur af te stemmen) is dat telkens de nodige aanpassingen niet in het bestand worden uitgevoerd maar in de instellingen van de apparatuur. Afhankelijk van het systeem is dat mogelijk met instelknoppen (b.v. beeldscherm) of met instellingen in de bij de apparatuur behorende software. 6 Juist om alles voorspelbaar te maken is zo belangrijk dat met deze testbestanden de beeldscherm-weergave telkens op de te gebruiken afdrukmethode wordt afgestemd. B255, R255, G255 Vervolgens is het vasthouden van de gevonden instellingen erg belangrijk. Soms kan dat in de apparatuur software, soms kan dat niet en moeten de gevonden waarden worden genoteerd. In de praktijk komt het bijvoorbeeld wel voor dat rond een beeldscherm-instelknop een aantal gekleurde streepjes worden aangebracht om de verschillende standen weer terug te kunnen vinden. Welke apparatuur en welke software je ook hebt, om de juiste wijze van instellen te vinden moet je de handleidingen van de betreffende apparatuur en/of software raadplegen. In deze informatie wordt opgemerkt dat kleuren zo goed mogelijk op elkaar moeten worden afgestemd, maar dat identieke weergave bij verschillende technieken niet mogelijk is. Om dit in de praktijk waar te nemen kun je in je bewerkingsprogramma bijvoorbeeld een groot vlak maken en vullen met een volle, verzadigde kleur. Verzadigd groen (G 255) hoort op een goede afdruk zuiver groen te zijn. Zie eventueel de groene streep op de 13 x 18 Fujifilm FDi digital Imaging Service afdruk. Op je beeldscherm zal deze tint in de meeste gevallen een lichte bijna fluorescentie-groen-achtige indruk maken. Je kunt dit herhalen voor verschillende verzadigde tinten zoals 255 rood en 255 blauw om een indruk te krijgen hoe je de kleurweergave van je beeldscherm moet beoordelen. Printers hebben, afhankelijk van de techniek, zeer uiteenlopende mogelijkheden. De referentiefoto bijvoorbeeld toont diepe verzadigde kleuren en de volle fotografische RGB kleuromvang. Het is dan ook een echte fotoafdruk van het bestand, gemaakt met het Fujifilm digitaal belichtend Frontier lab.