6500 voor Chr. R A P P O R T RAAP-RAPPORT 2867 Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5) Gemeente Archeologisch vooronderzoek: een aanvullend bureauonderzoek 3750 voor Chr. 2200 voor Chr. 700 voor Chr. 150 na Chr. 320 na Chr. Archeologisch Adviesbureau 250 na Chr. 1650 na Chr.
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5) Gemeente Archeologisch vooronderzoek: een aanvullend bureauonderzoek drs. C.F.H. Coppens RAAP Archeologisch Adviesbureau BV, 2014
Colofon Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Titel: Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente ; archeologisch vooronderzoek: een aanvullend bureauonderzoek Status: eindversie Datum: 31 juli 2014 Auteur: drs. C.F.H. Coppens Projectcode: BH Bestandsnaam: RA2867_BH.indd Projectleider: drs. C.F.H. Coppens ARCHIS-vondstmeldingsnummer: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummer: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: 61306 Bewaarplaats documentatie: RAAP West-Nederland Autorisatie: drs. R.S. Kok Bevoegd gezag: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ISSN: 0925-6369 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 2 LV Weesp Postbus 5069 0 GB Weesp telefoon: 0294-491 500 telefax: 0294-491 519 E-mail: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2014 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Samenvatting In opdracht van Rijkswaterstaat heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in april 2014 een aanvullend bureauonderzoek uitgevoerd voor plangebied Beter Benutten - Hoevelaken in de gemeente. In het plangebied is de verbreding van de rijksweg aan de zuidzijde voorzien. Archeologisch onderzoek is nodig omdat realisatie van de plannen zou kunnen leiden tot aantasting of vernietiging van mogelijk aanwezige archeologische resten. Het doel van het aanvullende bureauonderzoek is om een gespecificeerde archeologische verwachting op te stellen en aan te vullen met specifiek door de gemeente en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gevraagde informatie. Het plangebied bevindt zich landschappelijk grotendeels op (de flanken van) dekzandruggen al dan niet afgedekt door klei of veen. Het meest westelijke deel bestaat uit een afgedekte dekzandvlakte. Archeologische resten worden verwacht uit de periode Laat Paleolithicum t/m Nieuwe tijd en liggen naar verwachting aan of direct onder het (voormalige, dat wil zeggen voordat eventuele afgraving of ophoging plaats vond) maaiveld in dekzandafzettingen. Indien intact aanwezig geldt hiervoor een gespecificeerde archeologische verwachting zoals weergegeven in bijlage 1 en tabel 9. Binnen het plangebied bevinden zich geen archeologische monumentterreinen. Op basis van de resultaten van onderhavig onderzoek wordt verwacht dat de voorgenomen werkzaamheden archeologische resten in het plangebied kunnen verstoren. Er wordt daarom aanbevolen beschermende maatregelen te treffen ten aanzien van de archeologie. Concreter gezegd: planaanpassing heeft de voorkeur boven archeologisch onderzoek. De mogelijkheden tot (grote) aanpassingen van het ontwerp lijken echter beperkt. Waar wel aan gedacht kan worden, zijn - ter hoogte van een archeologische vindplaats - aanpassingen in de aanleg van taluds, aanleg van bermsloten en ingraven van kabels en leidingen in reeds verstoorde grond. Voor gebieden met een middelhoge archeologische verwachting voor resten uit het Paleolithicum t/m Neolithicum wordt een verkennend booronderzoek geadviseerd. Indien in deze gebieden een archeologisch niveau wordt aangetroffen, wordt een karterend vervolgonderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek geadviseerd. Indien voor de voornoemde gebieden tevens een hoge verwachting voor historische erven geldt, wordt in aanvulling op het verkennend booronderzoek een karterend booronderzoek geadviseerd. Tussen km 39,3 en km 39,55 geldt een hoge archeologische verwachting voor vindplaatsen uit het Laat Paleolithicum t/m de Nieuwe Tijd. Daarom wordt hier een karterend proefsleuvenonderzoek geadviseerd. Een overzicht van de adviezen voor vervolgonderzoek wordt gegeven in tabel 9 en nader toegelicht en gemotiveerd. Hierbij moet het volgende worden opgemerkt. In deze fase van 5
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente onderzoek is nog geen duidelijkheid over de exacte locatie en diepte van de voorgenomen werkzaamheden. Aanbevolen wordt om als eerste vervolgstap de daadwerkelijk uit te voeren civiele werkzaamheden te toetsen aan de gespecificeerde archeologische verwachting zodat het archeologisch vervolgonderzoek toegespitst wordt op de daadwerkelijk ingrepen en er geen onnodig archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd. Op basis van de bevindingen van dit onderzoek neemt de bevoegde overheid (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) een besluit over de noodzakelijkheid van nader archeologisch onderzoek. 6
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Inhoud Samenvatting... 5 1 Inleiding... 9 1.1 Achtergrond... 9 1.2 Omschrijving van het plangebied... 9 1.3 Onderzoeksopzet en richtlijnen... 9 1.4 Leeswijzer... 12 2 Voorafgaand onderzoek... 13 2.1 Inleiding... 13 2.2 Aardkundige situatie en advies... 13 2.3 Archeologische verwachting... 14 3 Aanvullend bureauonderzoek... 15 3.1 Methoden... 15 3.2 Archeologische situatie... 16 3.3 Cultuurhistorie... 25 3.4 Bodemverstoringen... 27 3.5 Gespecificeerde archeologische verwachting... 30 4 Conclusies en aanbevelingen... 37 4.1 Conclusies... 37 4.2 Aanbevelingen... 37 Literatuur... 43 Gebruikte afkortingen... 43 Verklarende woordenlijst... 44 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen... 45 Bijlage 1: Archeologische verwachtingen en adviezen in het plangebied... 47 Bijlage 2: Archeologische Monumentenzorg (AMZ)... 49 7
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Geologische perioden Archeologische perioden Tijdvak Chronozone Datering Tijdperk Datering Holoceen Laat Subatlanticum Vroeg Subatlanticum Subboreaal Atlanticum Boreaal Preboreaal Weichselien Pleniglaciaal Laat Glaciaal Laat Midden Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling Vroegste Dryas Denekamp Hengelo - 1150 na Chr. - 0-450 voor Chr. - 3700-7300 - 8700-9700 - 11.050-11.500-12.000-12.500-13.500-30.500-60.000 Prehistorie Recente tijd Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) - 1945 C - 1850 B - 1650 A - 1500 Laat B - 1250 Laat A - 1050 D: Ottoonse tijd - 900 C: Karolingische tijd - 725 B: Merovingisch tijd - 525 A: Volksverhuizingstijd - 450 Laat Midden Vroeg - 270-70 na Chr. - 15 voor Chr. Laat - 250 Midden - 500 Vroeg - 800 Laat - 1100 Midden - 1800 Vroeg - 2000 Laat - 2850 Midden - 4200 Vroeg - 4900/5300 Laat - 6450 Midden - 86 Vroeg - 9700 Vroeg Laat - 12.500 Jong B - 16.000 Jong A - 35.000 Pleistoceen Vroeg Vroeg Glaciaal Moershoofd Odderade Brørup - 71.000 Paleolithicum (Oude Steentijd) Midden Eemien Saalien II Oostermeer Saalien I Belvedère/Holsteinien Glaciaal x Holsteinien Elsterien - 114.000-126.000-236.000-2.000-322.000-336.000-384.000-6.000 Oud - 250.000 463.000 tabel1_standaard_geobioarcheo_raap_2014 Tabel 1. Geologische en archeologische tijdschaal. 8
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 1 Inleiding 1.1 Achtergrond In opdracht van Rijkswaterstaat heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in april 2014 een aanvullend bureauonderzoek uitgevoerd voor plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5) in de gemeente (figuur 1). In het plangebied is de verbreding van de rijksweg aan de zuidzijde voorzien. Archeologisch onderzoek is nodig omdat realisatie van de plannen zou kunnen leiden tot aantasting of vernietiging van mogelijk aanwezige archeologische resten. Het betreft een aanvullend bureauonderzoek als aanvulling op een reeds uitgevoerd bureauonderzoek (Pape e.a., 2014). 1.2 Omschrijving van het plangebied Het plangebied bestaat uit de (zuid)berm van de rijksweg en is voornamelijk begroeid met gras en enkele bomen (figuur 2). De rijksweg is in de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw aangelegd (zie 3.4). Vanwege de functie is het plangebied ingericht met diverse portalen, hectometerpaaltjes, verkeersborden, etc. Op diverse plaatsen bevinden zich in het plangebied kunstwerken bestaande uit op- en afritten, viaducten en tunnels. De rijksweg ligt deels op een talud van onbekende hoogte. Tevens doorkruist de spoorlijn Zwolle- het plangebied (km 43,5). Binnen het archeologisch bureauonderzoek wordt onderscheid gemaakt in het plangebied en het onderzoeksgebied. Het plangebied is het gebied waarin de geplande bodemingrepen zullen plaatsvinden. Deze bestaan volgens opgave van de opdrachtgever uit de aanleg van een derde rijstrook aan de zuidzijde van de rijksweg over een lengte van circa 5,6 km tussen afslag (km 38,8) en het knooppunt Hoevelaken (km 44,5). Deze verbreding is onderdeel van het programma Beter Benutten. De exacte omvang van de geplande bodemingrepen is vooralsnog niet bekend. Gedacht moet worden aan de aanleg van een extra rijstrook, het ontgraven van bermsloten en andere civieltechnische werkzaamheden zoals het plaatsen van damwanden, het ophogen van het maaiveld ten behoeve van taluds en de bouw van kunstwerken. Het onderzoeksgebied omvat het plangebied en een zone van circa 200 m van het direct omringende gebied en wordt bij het onderzoek betrokken om tot een beter inzicht te komen in de archeologische en bodemkundige situatie in het plangebied. 1.3 Onderzoeksopzet en richtlijnen Opzet In het plangebied is reeds een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd (Pape e.a., 2014; zie hoofdstuk 2 voor de beknopte resultaten en advies). In reactie op dit onderzoek heeft de 9
RAAP-RAPPORT 2867 Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 470 156 158 470 rijksweg A28 Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) 468 468 466 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014; Microsoft Bing 2014 Microsoft Corporation 8 Rondweg Noord Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Heideweg Rondweg Oost Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn - - Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Knooppunt Hoevelaken rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg rijksweg A28 A28 A28 466 156 158 Figuur 1. De ligging van het onderzoeksgebied (zwart) en het plangebied (blauw) geprojec teerd op een satellietfoto; inzet: ligging in Nederland (ster). Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (de bevoegde overheid), in overleg met het Centrum voor Archeologie van de gemeente, gesteld dat het onderzoek weliswaar voldeed voor de planuitwerking, maar niet voor de realisatie. Rijkswaterstaat heeft daarop RAAP Archeologisch Adviesbureau opdracht gegeven een aanvullend bureauonderzoek uit te voeren. Het doel van het aanvullende bureauonderzoek (hoofdstuk 3) is om de reeds opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting, gebaseerd op de gemeentelijke archeologische beleidskaart uit 2010, te verifiëren en aan te vullen met specifiek door de gemeente en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gevraagde informatie. Het gaat hierbij om onderstaande punten. 10
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Figuur 2. Google Street View foto's van het plangebied ter hoogte van km 39,2, km,4 en km 43,5 (van boven naar beneden). 11
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Aanvullende werkzaamheden Aan de hand van gegevens aangeleverd door de gemeente worden gegevens uit ARCHIS geverifieerd en informatie (literatuur, vondsten en historische situatie die specifiek is voor het onderzoeksgebied) aangevuld. Gebiedsbeschrijvingen en archeologische informatie buiten het onderzoeksgebied wordt geschrapt. Het in kaart brengen van de verstoringsgraad van de bodem, op basis van door de gemeente, Rijkswaterstaat en de heer W. Smink aan te leveren gegevens. Het op basis van bovenstaande aanvullende informatie opstellen van de nader gespecificeerde archeologische verwachting. Op basis van deze nader gespecificeerde archeologische verwachting en de aard en omvang van de voorgenomen bodemingrepen is vervolgens in hoofdstuk 4 een advies geformuleerd met betrekking tot eventueel archeologisch vervolgonderzoek. Na afronding van dit onderzoek neemt de bevoegde overheid op basis van de onderzoeksresultaten en het advies van RAAP een besluit over het vervolgtraject. Het besluit kan inhouden dat het archeologisch onderzoek is afgerond of dat één van de vervolgstappen uit het proces van de AMZ moet worden doorlopen. Richtlijnen Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; www.sikb.nl), geldt in de praktijk als richtlijn. RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde geologische en archeologische perioden. Achter in dit rapport is een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen en worden enkele vaktermen verklaard. 1.4 Leeswijzer Voor de presentatie van de resultaten van het aanvullend bureauonderzoek is het plangebied verdeeld in vijf deelgebieden. Zie tabel 2 voor de bijbehorende kilometrering en de figuren 4 t/m 13 voor de ligging van de deelgebieden. In de tekst wordt verwezen naar deze deelgebieden en naar de kilometrering. De resultaten van de inventarisatie zijn aangegeven op bijlage 1 en de figuren 3 t/m 8; de adviezen zijn aangegeven op de figuren 9 t/m 13. deelgebieden kilometrering (km) 1 38,8 -,1 2 39,9-3,3-42,6 4 42,4-43,7 5 43,5-44,5 Tabel 2. De ligging van de deelgebieden. 12
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 2 Voorafgaand onderzoek 2.1 Inleiding Onderstaande beschrijvingen van de aardkundige situatie alsmede de conclusies en aanbevelingen van het reeds uitgevoerde bureauonderzoek zijn ontleend aan en overgenomen uit Pape e.a. (2014). De hieronder beschreven archeologische verwachting is gebaseerd op de Archeologische Beleidskaart van de gemeente (2010) en de samengestelde archeologische verwachtingskaart van de gemeenten en Leusden (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). Voor achtergrondinformatie over de historie en ontwikkeling van de ruime omgeving van het plangebied wordt verwezen naar bovengenoemde bronnen. 2.2 Aardkundige situatie en advies Het onderzoeksgebied ligt op de westrand van de Gelderse vallei, een glaciaal bekken, aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, op de overgang naar de uitgestrekte vlakten van het Eemland. In de laatste ijstijd (het Weichselien, circa 115.000-10.000 jaar geleden) was geen sprake van de aanwezigheid van landijs, maar kende Nederland wel een zeer koud en droog klimaat. De bodem was in deze periode permanent bevroren (permafrost). Door het ontbreken van vegetatie konden grote hoeveelheden zand worden weggeblazen vanuit de drooggevallen rivierbeddingen en de Noordzeebodem. Dit zand werd weer als dekzand afgezet en wordt geologisch gezien tot de Formatie van Boxtel gerekend (De Mulder e.a., 2003). Dekzand is ook in de Gelderse Vallei afgezet, waardoor het glaciale bekken zich verder kon opvullen. Zo ontstond onder invloed van een overheersende zuidwestelijke wind in de Vallei een landschap met dekzandruggen, die veelal uit langgerekte, oost-west georiënteerde paraboolduinen bestonden (Berendsen, 2005). Met het verbeteren van het klimaat aan het eind van het Weichselien raakte het dekzand begroeid en werd het dekzandreliëf gedurende het Holoceen (de huidige geologische periode) als het ware vastgelegd. Als gevolg van vegetatieontwikkeling ontwikkelden zich in de top van het dekzand podzolbodems. Door de sterke invloed van kwelwater vanuit de stuwwallen in de lager gelegen delen van het landschap, het uiterste westen van het onderzoeksgebied, trad zodanige vernatting op dat zich veen kon vormen. Binnen de grenzen van het onderzoeksgebied staan op de geomorfologische kaart hoofdzakelijk twee landschappelijke vormeenheden gekarteerd. Deze vormeenheden zijn te relateren aan het ontstaan van het landschap in de loop van het Pleistoceen. Het grootste deel van het onderzoeksgebied bestaat daarbij uit dekzandruggen, die al dan niet zijn afgedekt door een oud bouwlanddek. De ruggen zijn omgeven door vlaktes van ten dele verspoeld dekzand. Deze komen vooral in het meest westelijke deel van het onderzoeksgebied voor. 13
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Op basis van deze gegevens is door Pape e.a. (2014) het volgende advies opgesteld: Bepalend voor de selectie van nader te onderzoeken delen van het tracé zijn reliëfverschillen, mate van bodemintactheid en bodemopbouw. Op grond van het bureauonderzoek is deze selectie vooralsnog niet te maken en kan de archeologische verwachting niet nader worden gespecificeerd. Om de archeologische verwachting daadwerkelijk te kunnen specificeren tot op het niveau dat heldere en eenduidige keuzes kunnen worden gemaakt voor nader onderzoek, adviseren wij een verkennend booronderzoek uit te voeren. Dit onderzoek dient plaats te vinden op die delen van het tracé waar niet eerder bodemingrepen hebben plaatsgevonden, waar een middelhoge of hoge archeologische verwachting geldt en waar naar verwachting bodemingrepen en/of ophogingen (kans op zetting) zullen plaatsvinden ten behoeve van onderhavig project. Op basis van de resultaten van deze boringen kan een selectie worden gemaakt van eventueel nader te onderzoeken deelgebieden, als de resultaten hier aanleiding toe geven en de bevoegde overheid dit eist. 2.3 Archeologische verwachting Uit de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente blijkt dat het onderzoeksgebied grotendeels in Archeologisch Waardevol Verwachtingsgebied (AWV) categorie 4 ligt (gemeente, 2010: AWV 4; zie tabellen 3 en 9). Dit zijn gebieden met een middelhoge archeologische verwachting. Het meest oostelijke deel van het onderzoeksgebied ligt in een zone met een hoge archeologische verwachting (AWV 3), evenals een klein deel van het westelijke onderzoeksgebied. Het westelijke deel van het onderzoeksgebied ligt voornamelijk in een zone met een lage archeologische verwachting (AWV 5). Het uiterste noordwesten van het onderzoeksgebied, ten noorden van de, ligt in de gemeente en ligt in een zone waarvoor een lage archeologische verwachting geldt volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente. km categorie archeologische verwachting landschappelijke eenheid jager-verzamelaars landbouwers 38,9-39,3 AWV 5 onbekend laag verdronken dekzandlandschap 39,3-39,55 AWV 3 hoog middelmatig kopjes/opduikingen in laaggelegen dekzandlandschap 39,55-,35 AWV 5 laag laag dekzandvlakte,35-43,4 AWV 4 middelmatig laag welvingen in laaggelegen dekzandlandschap 43,4-44,5 AWV 3 hoog middelmatig (flanken van) dekzandruggen Tabel 3. De archeologische verwachting in het onderzoeksgebied op basis van de archeologische beleidskaart van de gemeente (Gemeente, 2010) en de samengestelde archeologische verwachtingskaart van de gemeenten en Leusden (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). 14
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 3 Aanvullend bureauonderzoek 3.1 Methoden Het aanvullend bureauonderzoek is uitgevoerd om de eerder opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting (hoofdstuk 2) nader te specificeren aan de hand van een aantal aanvullende bronnen. Het bureauonderzoek heeft zich gericht op het onderzoeksgebied: het plangebied zelf en een zone van 200 m er omheen (figuur 1). Per aanvulling is de situatie omschreven en tevens de wijziging ten opzichte van de eerder opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting. Deze is in tabelvorm weergegeven in tabel 9 en bijlage 1; het bijbehorende advies is weergegeven op de figuren 9 t/m 13. De in onderstaand hoofdstuk beschreven aanvullingen zijn gebaseerd op de volgende bronnen: archeologische informatie aangeleverd door het Centrum voor Archeologie van de gemeente (contactpersoon: mevrouw F. Snieder); gegevens omtrent de ligging van kabels en leidingen (KLIC) en het bestek van de aanleg van de huidige uit de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw, aangeleverd door Rijkswaterstaat; gegevens over ontgrondingen uitgevoerd door de Firma Smink, ontleend aan een persoonlijk gesprek met de heer W. Smink. Behoudens deze informatie is geen andere informatie beschikbaar gesteld. Uitgezonderd enkele aanvullingen die zijn gebaseerd op een analyse van historische kaarten, het AHN en de samengestelde archeologische verwachtingskaart van de gemeenten en Leusden (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). Op basis van de geraadpleegde bronnen zijn de volgende aanvullingen op het bureauonderzoek uitgevoerd. Archeologische situatie (zie 3.2) Het beschrijven van de archeologische situatie in het onderzoeksgebied aan de hand van geverifieerde gegevens uit ARCHIS (vondsten, waarnemingen, monumentterreinen, ABP s) en aanvullende literatuur over vondsten en opgravingen in het onderzoeksgebied, aangeleverd door de gemeente. Daarnaast is gebruikgemaakt van de samengestelde archeologische verwachtingskaart van de gemeenten en Leusden (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4) Cultuurhistorie (zie 3.3) Toevoegen van relevante informatie ontleend aan de Kadastrale Minuut uit 1811-1832 en historische topografische kaarten, met name bebouwing en (voormalige) infrastructuur (wegen en waterlopen). 15
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Bodemverstoringen (zie 3.4) Het in kaart brengen van ontgravingen door de firma Smink en het inventariseren van de huidige situatie en inrichting aan de hand van gegevens over kabels en leidingen (KLIC), de maaiveldhoogte (AHN), het bestek van de aanleg van de huidige rijksweg en informatie over vergravingen uit de samengestelde archeologische verwachtingskaart van de gemeenten en Leusden (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). 3.2 Archeologische situatie Situatie Een overzicht van de archeologische situatie (stand april 2014) wordt gegeven in de tabellen 4 en 5. In dit overzicht worden alle archeologische waarnemingen, monumentterreinen en archeologisch belangrijke plekken (ABP s) beschreven, evenals de onderzoek(smelding)en binnen het onderzoeksgebied, met name aan de zuidzijde van de (figuren 4 t/m 8). Een groot deel van de archeologische informatie is verspreid geregistreerd in de in 3.1 genoemde bronnen (o.a. ARCHIS en de Archeologische Kronieken van de provincie Utrecht). Deze informatie is systematisch op een rij gezet en geanalyseerd en in onderstaand overzicht weergegeven. De archeologische informatie is gesorteerd op voorkomen binnen het onderzoeksgebied en van west naar oost gegroepeerd op catalogusnummer ontleend aan de samengestelde verwachtingskaart van de gemeente (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). In de beschrijving is waar mogelijk tevens de ARCHIS-registratie gebruikt. Eén waarneming is niet opgenomen op de verwachtingskaart (ARCHIS-waarnemingsnummer 9001): de melding is pas na het verschijnen ervan gedaan en kent derhalve geen catalogusnummer. Voor de monumenten wordt het ARCHIS-monumentnummer gehanteerd. In totaal komen binnen de grenzen van het onderzoeksgebied negen waarnemingen (acht catalogusnummers en één ARCHIS-waarnemingsnummer) en twee monumentterreinen van hoge archeologische waarde voor. Hiervan liggen de catalogusnummers en 160 alsmede onderzoeksmelding 29655 (deels) binnen het plangebied. De overige waarnemingen en monumentterreinen liggen (deels) in het onderzoeksgebied, maar liggen geen van allen binnen de grenzen van het plangebied (figuren 4 t/m 8). In het geval dat de ligging en begrenzingen van onderstaande archeologische informatie buiten het plangebied ligt, is ligging vertaald naar de kilometrering binnen het plangebied. Hiertoe zijn de uiterste begrenzingen van bijvoorbeeld een vindplaats haaks geprojecteerd op het plangebied met een buffer van circa 50 m om onzekerheden over de exacte ligging van de vindplaats en de (vaak onbekende) oriëntatie van de landschappelijke eenheid te compenseren. 16
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente K/BH_verstoring_K/2014-05 legenda verstoringen kabels & leidingen Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat Bunschoterstraat (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) concentraties individueel ontgrondingen Bergpas 42 firma Smink overige vergravingen 39,0 Rondweg Noord Heideweg 17 39,5 000 468500,5 157000 466500 43 43,5 ophogingen historische wegen overig Figuur 3. Overzicht van bekende bodemverstoringen (kabels & leidingen, ontgravingen en ontgrondingen) en opgebrachte grond in het onderzoeksgebied (schaal 1:10.000). Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Rondweg Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost Oost kilometers kilometerpunt kilometrering grens plangebied Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn - - - - - - - Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle grens onderzoeksgebied gemeentegrens - 157500 466000 0 44 100 200 m 300 0 155500 467500 0 100 500 200 44,5 m Knooppunt Hoevelaken 300 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 A28 0 500
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 1530 153600 153800 000 200 0 600 800 469200 1 2 469200 3 4 5 4680 468600 468800 469000 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014 94 legenda archeologie Bunschoter Bunschoter Bunschoter Bunschoter Bunschoter Bunschoter straat straat straat straat straat straat straat straat straat straat straat straat (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) (N199) vindplaats vindplaats catalogusnumer Archeologisch Belangrijke Plaats (gemeente ) nummer Archeologisch Belangrijke Plaats historisch erf Kadastrale Minuut 1811 archeologische onderzoeken ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer AMK terrein 39,0 133 26753 Archeologische Beleidskaart gemeente hoog middelhoog laag kilometers kilometerpunt overig kilometrering grens onderzoeksgebied grens plangebied gemeentegrens - 0 50 160 26638 100 150 m 39,5 200 250 469000 468800 468600 4680 K/BH_archeo_K/2014-05 1530 153600 153800 000 200 0 600 800 Figuur 4. Deelgebied 1: overzicht van bekende archeologische gegevens in het onderzoeksgebied geprojecteerd op de archeologische beleidskaart (Gemeente, 2010), schaal 1:5.000. 18
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 19 Figuur 5. Deelgebied 2: overzicht van bekende archeologische gegevens in het onderzoeksgebied geprojecteerd op de archeologische beleidskaart (Gemeente, 2010), schaal 1:5.000. 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001 9001,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5 467800 156000 1550 1550 468000 468200 4680 468600 468600 467800 468000 468200 4680 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014 155600 155600 155800 155800 156000 155000 155200 155200 600 600 800 800 155000 kilometerpunt kilometrering kilometers overig grens onderzoeksgebied grens plangebied gemeentegrens - laag Archeologische Beleidskaart gemeente hoog middelhoog vindplaats catalogusnumer nummer Archeologisch Belangrijke Plaats historisch erf Kadastrale Minuut 1811 Archeologisch Belangrijke Plaats (gemeente ) archeologische onderzoeken AMK terrein ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer legenda archeologie vindplaats 250 200 150 0 m 100 50 K/BH_archeo_K/2014-05 1 2 3 4 5
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 1550 155600 155800 156000 156200 1560 156600 156800 467800 1 2 467800 3 467200 4670 467600 29655 Rondweg Noord 147 12298 26793 X15c 42 Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas Bergpas 4 5 467600 4670 467200 0 50 100 150 200 250 m 466800 467000 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014 legenda archeologie vindplaats vindplaats catalogusnumer Archeologisch Belangrijke Plaats (gemeente ) nummer Archeologisch Belangrijke Plaats historisch erf Kadastrale Minuut 1811 archeologische onderzoeken ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer AMK terrein Archeologische Beleidskaart gemeente hoog middelhoog laag kilometers kilometerpunt overig kilometrering grens onderzoeksgebied grens plangebied gemeentegrens - 29675 467000 466800 K/BH_archeo_K/2014-05 1550 155600 155800 156000 156200 1560 156600 156800 Figuur 6. Deelgebied 3: overzicht van bekende archeologische gegevens in het onderzoeksgebied geprojecteerd op de archeologische beleidskaart (Gemeente, 2010), schaal 1:5.000. 20
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 156000 29675 156200 1560 156600 156800 157000 157200 1570 466800 466000 466200 4660 466600 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014 0 legenda archeologie 50 100 vindplaats vindplaats catalogusnumer Archeologisch Belangrijke Plaats (gemeente ) nummer Archeologisch Belangrijke Plaats historisch erf Kadastrale Minuut 1811 archeologische onderzoeken ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer AMK terrein m 150 200 250 Heideweg Archeologische Beleidskaart gemeente kilometers overig kilometerpunt kilometrering grens onderzoeksgebied grens plangebied gemeentegrens - 156000 K/BH_archeo_K/2014-05 156200 1560 156600 Figuur 7. Deelgebied 4: overzicht van bekende archeologische gegevens in het onderzoeksgebied geprojecteerd op de archeologische beleidskaart (Gemeente, 2010), schaal 1:5.000. hoog middelhoog laag Rondweg Oost 43 156800 12297 3565 Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn - Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle 157000 43,5 157200 1 2 3 4 1570 5 466800 466600 4660 466200 466000 21
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente 156800 157000 43,5 157200 1570 157600 157800 158000 158200 legenda archeologie Archeologische Beleidskaart gemeente hoog 466000 vindplaats vindplaats catalogusnumer middelhoog laag 466000 Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn Spoorlijn - Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Zwolle Archeologisch Belangrijke Plaats (gemeente ) nummer Archeologisch Belangrijke Plaats historisch erf Kadastrale Minuut 1811 archeologische onderzoeken ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer kilometers kilometerpunt overig kilometrering grens onderzoeksgebied AMK terrein grens plangebied 465200 4650 465600 465800 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, 2014 1 2 3 4 5 15e 44 44,5 A28 Knooppunt Hoevelaken 0 50 100 gemeentegrens - 150 200 250 m 465800 465600 4650 465200 K/BH_archeo_K/2014-05 156800 157000 157200 1570 157600 157800 158000 158200 Figuur 8. Deelgebied 5: Overzicht van bekende archeologische gegevens in het onderzoeksgebied geprojecteerd op de archeologische beleidskaart (Gemeente, 2010), schaal 1:5.000. 22
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente km cat. ARCHIS- beschrijving en literatuur datering nr. registratie 38,9 O 52 W 105451 38,9 94 O V 6434 W 4 39,2 133 A Om 2753 O 20087 W 43292 In verband met de herinrichting van Eemland is een veldverkenning uitgevoerd. Op een dekzandrug zijn vondsten (vuurstenen kling) gedaan (Visscher, 1991). nederzetting aangetroffen tijdens opgravingen in 1996 (d Hollosy, 1998) tijdens een veldkartering (1979) van terpen is deze locatie aan de voormalige Zeldertseweg onderzocht. Deze locatie, een perceel ter hoogte van de Bunschoterstraat 44, staat aangeduid als een terp op de geomorfologische kaart. Bij een noodonderzoek vanwege infrastructurele werkzaamheden in 1996, is wel een natuurlijke opduiking van het dekzand geconstateerd, maar geen terp en ook geen bewoningsresten. Er was hier - zoals op veel plekken in Nieuwland - zand afgegraven. Dit betreft tevens voormalige (afgevoerd) ABP 1n. Mesolithicum- Neolithicum Nieuwe tijd - 39,3-160 Om 26638 tijdens opgravingen (NLW 35) in 1997 aan de Nieuwlandseweg 35 zijn op een dekzandrug frag- Neolithicum- 39,55 O 20329 menten van en een complete klokbeker (Laat Neolithicum) in een grafkuil aangetroffen. Gebleken Bronstijd W 2038 is tevens dat sprake was van ontgronding van de dekzandkop. Desondanks zijn diepere grond- Middeleeuwen sporen bewaard gebleven, o.a. nederzettingssporen (paalsporen, greppels) en archeologische resten (aardewerk, glas, metaal, kalksteen, vuursteen). De voormalige oude boerderij De Akker is afgebroken in de jaren 60 van de 20e eeuw; resten (van voorgangers) zijn niet aangetroffen, behoudens enkele fragmenten aardewerk uit de 18e en 19e eeuw in een nabijgelegen sloot. De begrenzing van de opgraving valt deels binnen de grenzen van het plangebied. De dekzandrug waarop de vindplaats is aangetroffen, loopt door tot in het plangebied (Snieder, 1998).,1 W 43301 Tijdens een veldkartering (1990, AWN) op een dekzandrug zijn ex situ vuursteenafslagen en -werktuigen aangetroffen. AKPU 1990-1991 Mesolithicum- Neolithicum,6 A Om O 77 V 6598 W 422109 Bij veldverkenningen door de AWN zijn enkele losse vondsten gedaan. Tijdens opgravingen (NWL V) in 1995 zijn enkele mesolithische haardkuilen alsmede afslagen en werktuigen uit die periode aangetroffen. Tevens zijn, direct grenzend aan het plangebied, vele paalsporen, de resten van het houten skelet van een middeleeuwse boerderij (meerdere fasen?), oost-west georiënteerde (ontwaterings)sloten en een haardplaats aangetroffen. In de paalsporen, sloten en greppels bevond zich grijs- en roodbakkend aardewerk en Siegburg steengoed, dat dateert vanaf de 14e eeuw. AKPU 1994-1995 (Laat) Paleolithicum-Bronstijd Late Middeleeuwen-Nieuwe tijd,6 W 9129 Deze waarneming betreft een losse metaaldetectorvondst (1997), in situ aangetroffen in een bouwput op de hoek van de Nieuwlandseweg met de, op ca. 70 cm -Mv. Het betreft een zilveren Romeinse munt (denarius, met afbeelding van keizer Trajanus of Hadrianus uit circa 100 voor Chr.). Vondst in bezit van particulier. Code Gemeente : MEL 55 - W 9001 Deze waarneming betreft een oppervlaktevondst uit 1993. Aangetroffen is een zilveren hanger met de afbeelding van Maria met tekst Ave Maria. Vondst in bezit van particulier. De coördinaten zijn bij benadering en geven niet de exacte vondstlocatie aan. Code Gemeente : MEL 3. Deze waarneming komt niet voor op de samengestelde verwachtingskaart (De Boer e.a., 2009: kaartbijlage 4). Romeinse tijd Nieuwe tijd,4- - Om 29655 In verband met de aanleg van een nieuwbouwwijk is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd - 5 O 21925 (1993) ter hoogte van boerderij t Haartje op een dekzandrug. Het onderzoeksgebied loopt tot aan de. Voorafgaand zijn tijdens een veldverkenning door de AWN losse vondsten aangetroffen, bestaande uit een vuurstenen krabber, een vuurstenen afslag en een fragment van een spinsteentje uit de 17e eeuw (niet geregistreerd in ARCHIS). De proefsleuven leverde geen vondsten op. Sporen bestonden uit een slootprofiel dat dwars over het terrein liep alsmede een aantal ploegsporen.,9 147 W 43336 W 43343 Losse waarnemingen gedaan door AWN in 1985. Het betreft naast scherffragmenten van handgevormd aardewerk uit de IJzertijd (of Romeinse tijd) ook aanwijzing voor een nederzetting uit de 11e eeuw (fragmenten Pingsdorff, Paffrath en Andenne aardewerk). Tevens zijn aardewerkvondsten aangetroffen uit de 8e of 9e eeuw (Jaarverslag 1986 AWN-afd. Vallei en Eemland). Bij een opgraving door de gemeente (onbekend jaartal) is een boerderij uit de 14e eeuw aangetroffen en mesolitisch vuursteen(fragment). IJzertijd Middeleeuwen- Nieuwe tijd Tabel 4. Overzicht van de bekende archeologische vindplaatsen in het onderzoeksgebied. Legenda: A = Archeologisch Belangrijke Plaats (X = afgevoerd); Om = onderzoeksmeldingsnummer; O = onderzoek; V= vondstmelding; W = ARCHIS-waarnemingsnummer. 23
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente km ARCHIS- ABP beschrijving en literatuur monu- mentnr.,75-,85 42,9-43,1 12298 X15c Monumentterrein 12298 ligt ten noorden van de (km ). Het betreft een terrein met sporen van bewoning uit de perioden Mesolithicum-IJzertijd en Vroege Middeleeuwen, gelegen op een dekzandrug. De dekzandrug loopt vermoedelijk door tot in het plangebied. Het terrein is in de jaren 90 van de 20e eeuw door het Centrum voor Archeologie van de gemeente opgegraven. Er zijn bij de opgraving, behalve enkele scherven en sloten uit de Nieuwe tijd, geen archeologische vondsten of sporen aangetroffen. Een herwaardering van beide monumentterreinen en aanpassing van de status in ARCHIS lijkt op basis van bovenstaande informatie aan de orde. 12297 15f Monumentterrein 12297 ligt ten noorden van de (km 43,0). Het betreft een terrein met sporen van bewoning uit de perioden Mesolithicum-IJzertijd en Vroege Middeleeuwen, gelegen op een dekzandrug. Het terrein is in de jaren 90 van de 20e eeuw door het Centrum voor Archeologie van de gemeente opgegraven. Bij de opgraving is gebleken dat het terrein ontgrond is. Dit strookt met de bevindingen beschreven in 3.4. Er zijn geen resten van (podzol)bodemvorming aangetroffen, behalve op de top van de dekzandrug. Wel zijn enkele kuilsporen en sloten aangetroffen, allen uit de Nieuwe tijd. Een herwaardering van beide monument terreinen en aanpassing van de status in ARCHIS lijkt op basis van bovenstaande informatie aan de orde. Tabel 5. Overzicht van de monumentterreinen in het onderzoeksgebied. Consequenties Op basis van bovenstaande aanvullende gegevens kan de archeologische verwachting voor de in bijlage 1 beschreven locaties worden bijgesteld. De overige locaties hebben geen aanvullende informatie opgeleverd die van invloed is op de archeologische verwachting. In bijlage 1 staan deze consequenties, de gespecificeerde archeologische verwachting (inclusief de verwachte complextypen, datering en prospectiekenmerken) beschreven per kilometrering. Uit de onderzoeksresultaten ter hoogte van catalogusnummer 160 (km 39,3-39,6) is gebleken dat op een dekzandrug die zich uitstrekt tot in het plangebied sprake is van een vindplaats(en) uit de periode Neolithicum-Bronstijd en Middeleeuwen. Een deel van de vindplaats is opgegraven en valt deels binnen de grenzen van het plangebied. Voor het deel van het plangebied dat in de directe nabijheid van de vindplaats ligt, geldt derhalve een hoge archeologische verwachting voor de perioden Neolithicum-Bronstijd en Middeleeuwen. De exacte ligging van het reeds opgegraven deel binnen de grenzen van het plangebied is niet bekend. Feitelijk geldt hiervoor dat sprake is van een archeologische waarde en niet van een verwachting. Uit de onderzoeksresultaten ter hoogte van catalogusnummer (km,5 -,8) is gebleken dat direct ten zuiden, grenzend aan het plangebied, sprake is van een mesolithische en een middeleeuwse vindplaats. Voor het deel van het plangebied dat in de directe nabijheid hiervan ligt, geldt voor deze perioden een hoge archeologische verwachting. Het archeologische onderzoek (ARCHIS-onderzoeksnummer 21925) ter hoogte van km,4-5 heeft geen archeologische vindplaatsen opgeleverd, ondanks de eerder gedane losse (oppervlakte)vondsten. Mogelijk is sprake van ontgrondingen in het onderzochte gebied (zie figuur 6). Op basis van deze resultaten dient de archeologische verwachting voor het deel van het 24
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente plangebied in de directe nabijheid van het onderzoeksgebied voor alle perioden naar beneden te worden bijgesteld. Hoewel beide monumentterreinen (ruim) buiten het plangebied liggen aan de noordzijde van de, hebben de onderzoeksresultaten invloed op de verwachting binnen het plangebied. De waarnemingen die zijn gedaan op beide monumentterreinen zijn gekoppeld aan het voorkomen van een dekzandrug. Het is onbekend of deze dekzandruggen zich uitstrekken tot in het plangebied. Wel is gebleken dat op beide dekzandruggen sprake is van ontgrondingen (zie figuren 6 en 7). Deze zijn ook bekend uit diverse archeologische onderzoeken, onder meer aan de zuidwestkant van het knooppunt van Hoevelaken De archeologische verwachting is afhankelijk van de bodemopbouw ter hoogte van de monumentterreinen in het plangebied. Met andere woorden: er dient te worden vastgesteld of sprake is van een intacte dekzandrug. Indien in het plangebied ter hoogte van en in het verlengde van de monumentterreinen sprake is van een verstoorde bodemopbouw als gevolg van ontgrondingen, dan dient de archeologische verwachting voor alle perioden naar beneden te worden bijgesteld. 3.3 Cultuurhistorie Kadastrale minuut 1832 Situatie Op basis van een analyse van de Kadastrale Minuut uit 1832, ontleend aan De Boer e.a. (2009), blijkt dat er binnen het onderzoeks- en plangebied een aantal woonerven zijn te onderscheiden (figuren 4 t/m 8). Erven binnen het plangebied of direct grenzend (minder dan 50 m) daaraan liggen ter hoogte van km 39,4,,6,,2, 42,3, 42,4 en 44,2 (bijlage 1, figuren 4 t/m 8). Op deze locaties kunnen bewoningsresten vanaf het begin van de 19e eeuw aanwezig zijn. De locaties zijn veelal gekoppeld aan historische landschappelijke structuren zoals oude wegen (Hoefseweg, Zeldertseweg e.d.) en waterlopen. Consequenties Ter hoogte van de historische erven geldt dat de archeologische verwachting voor resten uit de periode 19e eeuw en later naar boven moet worden bijgesteld. Tevens kan sprake zijn van oudere fasen van bebouwing. Dit is uitgezonderd het erf ter hoogte van km 39,4. Dit terrein is reeds onderzocht (catalogusnummer 160) en er zijn geen resten van oude bebouwing aangetroffen. Analyse topografische kaarten Situatie Uit een analyse van topografische kaarten uit de periode 1931 tot heden (www.watwaswaar.nl) blijkt onder meer het volgende. De topografische kaarten zijn ten behoeve van de analyse zo nauwkeurig mogelijk op de huidige topografie (GBKN) geprojecteerd (gegeorefereerd). Ondanks dat het proces van georeferen zo zorgvuldig mogelijk is uitgevoerd, kan de plaatsbepaling van de historische situatie op de huidige topografie enige mate van afwijking vertonen. Deze onzekerheid wordt hieronder zo nauwkeurig mogelijk beschreven en is onder meer afhankelijk van de gebruikte schaal en nauwkeurigheid van digitaliseren (www.watwaswaar.nl). 25
Plangebied Beter Benutten - Hoevelaken (km 38,88-44,5), gemeente Met name in het centrale gedeelte van het onderzoeksgebied (km,5-43,0) is sprake van een groot aantal historische wegen die het onderzoeksgebied hebben doorkruist (tabel 6). km beschrijving bestaande weg op tracé historische weg,5 ja,8 Nieuwlandse weg (haaks) nee,8-42,8 t Haartje (parallel) nee,3 Calveenseweg (haaks) nee,9 Hoge steeg (haaks) deels 42,2-42,4 Wegen ter hoogte van De Brand (haaks) nee 42,8 Heidesteeg (haaks) ja Tabel 6. Overzicht van de historische wegen in het onderzoeksgebied (van west naar oost). Tussen de Nieuwlandse weg en de Heidesteeg staat vanaf 1952 op topografische kaarten aan de zuid- en noordzijde van de rijksweg de parallelweg t Haartje aangegeven (,8-42,8 km). Deze ligt grotendeel binnen de grenzen van het plangebied (figuur 3). De naam van deze weg verwijst naar een middeleeuwse boerderij (ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer 29655). De oorsprong van de weg is minder duidelijk; mogelijk is deze weg in de jaren 50 van de 20e eeuw op eigen initiatief aangelegd door bewoners van de wijk Liendert (mededeling mevrouw Snieder, CAR). Het tracé sluit aan op lokale wegen en voorziet in de ontsluiting van een groot aantal boerderijen aan weerszijden van de rijksweg. De weg volgt voor een groot deel de werkwegen die in de jaren 50 van de 20e eeuw parallel aan de rijksweg zijn aangelegd en zijn ingetekend op topografische kaarten uit deze periode. Met de aanleg van de afrit -Noord en de Rondweg Oost eind jaren 80 van de 20e eeuw verdween het zuidoostelijke deel van deze parallelweg. De noordwestelijke helft trof eenzelfde lot met de aanleg van het bedrijventerrein Calveen. Consequenties Er is over de genoemde wegen geen detailinformatie bekend wat betreft de wijze van aanleg. Aangenomen mag worden dat ter hoogte van en in de directe nabijheid van de wegen een deel van het bodemprofiel is geroerd door de aanleg van het wegcunet en eventueel bermsloten of greppels. Meest waarschijnlijk is de oorspronkelijke bodem afgegraven tot in het dekzand, waarna de fundering is gelegd. De meeste wegen doorkruisen het onderzoeksgebied haaks en beslaan daarom slechts een geringe oppervlakte in het plangebied. De invloed op het archeologisch archief in het onderzoeksgebied zal derhalve gering zijn. De haakse doorkruising van het plangebied van deze historische wegen biedt wel mogelijkheden voor nader onderzoek van deze ligging en opbouw van de historische wegen zelf, vooral in het geval waar de voormalige weg niet opgenomen is in het cunet van een huidige weg. Uitzondering is de voormalige weg t Haartje die over een lengte van circa 2 km parallel aan de rijksweg (deels) in het plangebied heeft gelopen. Omdat exacte informatie over deze weg en de aanleg ervan onbekend is, is het onduidelijk wat de impact van deze weg op het bodemarchief is. Daar waar deze weg door het plangebied heeft gelopen, zal de bodem tot onbekende diepte zijn geroerd. Indien dit het geval is, dient de archeologische verwachting naar beneden moeten worden bijgesteld. 26