SCHERPTEDIEPTE EN EXPOAPERTURE 2 Inleiding Een aantal factoren speelt een rol bij het maken van een goede foto. In de eerste plaats het onderwerp en dan vooral de manier waarop het onderwerp is ingekaderd. Daarnaast speelt de keuze tussen zwart/wit of kleur een rol; in kleur kan de werkelijkheid volledig worden weergegeven, terwijl in zwart/wit de compositie een duidelijker accent krijgt omdat de beschouwer niet door de kleuren wordt afgeleid. Van groot belang is de juiste belichting van de foto; overbelichting leidt tot uitgevreten lichte delen en onderbelichting tot zwarte delen zonder doortekening. Tenslotte behoort scherpte de nodige aandacht te krijgen; algehele of gedeeltelijke onscherpte kan een bewuste keuze zijn van de fotograaf om een extra creatief accent aan de opname te geven. We beperken ons in deze verhandeling tot de scherpte. De fotograaf kan - door gebruik te maken van scherpte en onscherpte - bepaalde delen van de opname accentueren door ze scherp weer te geven en andere delen van de zelfde opname bewust onscherp weer geven om te voorkomen dat ze van het hoofdmotief afleiden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de eigenschap van lenzen dat de scherpte ligt tussen twee afstanden vanaf het exacte punt waarop is scherp gesteld. Dit gebied wordt aangeduid met de term scherptediepte. Diafragma, brandpunt en afstand tot het object (focale afstand) zijn de karakteristieken van de lens die controle over scherptediepte mogelijk maken. Over de manier waarop deze factoren de scherptediepte beïnvloeden bestaan veel misverstanden. In het kort is de onderlinge invloed van deze karakteristieken op de scherptediepte als volgt: Om de scherptediepte te vermeerderen: - verklein de diafragma-opening; of - verleng de brandpuntsafstand; of - vergroot de focale afstand. Om de scherptediepte te verminderen: -vergroot de diafragma-opening; of -verkort de brandpuntsafstand; of -verklein de focale afstand. Vanzelfsprekend is ook een combinatie van deze handelingen mogelijk om tot het gewenste resultaat te komen. In het analoge tijdperk was in de rand van menig objectief een scherptediepte-schaal aangebracht. Toen was de fotograaf in staat om snel bij benadering de scherptediepte bij een bepaalde instelling af te lezen. In het digitale tijdperk is dit hulpmiddel in onbruik geraakt. Het vereist echter nogal wat ervaring om het scherptediepte-gebied te bepalen bij een gegeven instelling. Derhalve verschijnen allerlei grafische hulpmiddelen Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 1 van 6
op internet om de fotograaf te leren wat scherptediepte is. Het nadeel van deze hulpmiddelen is dat ze niet beschikbaar zijn tijdens een fotoshoot buiten de deur. Een handig hulpmiddel om ter plaatse de scherptediepte te berekenen is de expoaperture2 rekenschijf van expoimaging. Het gebruik van deze rekenschijf geeft inzicht in het fenomeen scherptediepte en biedt door de grote nauwkeurigheid houvast bij het werken met scherptediepte. expoaperture2 scherptediepte-gids De scherptediepte-gids bestaat uit verschillende schijven met een kleurcode waarmee scherptediepte-berekeningen gemakkelijk kunnen worden uitgevoerd. De diameter is 10 centimeter, zodat ze gemakkelijk kunnen worden meegenomen tijdens een fotoshoot. Zie onderstaande voorbeelden. Voorkant Achterkant De betekenis van de schijven is als volgt: Afstanden tot het object De schijf met afstanden wordt gebruikt om de afstand te bepalen tot het object en de ruimte om het object dat scherp moet zijn (focale afstand). De witte schijf loopt van 2 feet tot oneindig en de binnenste (blauwe)schijf loopt van 12 inches tot twee feet. In het voorbeeld hiernaast zijn de afstanden aangegeven in Engels/Amerikaanse maten (feet en inches). De schijf is verder verdeeld in vijftien zones, om en om grijs en wit. Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 2 van 6
Voor de Europese markt is er een uitvoering in metrieke maken (meters en centimeters). Deze wordt hierna getoond bij het praktijkvoorbeeld. Scherptediepte-zones Indien het desbetreffende brandpunt in de scherptediepte-schijf is ingesteld, geven de zones aan hoeveel er scherp zijn bij een bepaald diafragma. Er zijn ongeveer acht à negen zones in de meest voorkomende reeks diafragma s. Elke zone komt overeen met een zone op de Afstanden-schijf. Brandpuntafstanden De gele Brandpunt-schijf bevindt zich onder de Scherptediepte-schijf. De reeks brandpuntinstellingen loopt van 15mm tot 135mm. Begin met deze schijf door de cropfactor van de sensor in te stellen. Door deze instelling vast te houden kun je samen met de Scherptediepte-schijf het gebruikte brandpunt instellen. f/stop en CoC De grootste schijf heeft twee schaalverdelingen, één voor de f/stops (blauw) en één voor de circle-of-confusion (groen). De f/stop schijf wordt samen met de scherptediepte-zones gebruikt om het aantal zones bij een gegeven diafragma te bepalen, of het diafragma bij een gegeven aantal zones. De Circle-of-Confusion, afmeting van de sensor of cropfactor kan worden weergegeven in de Brandpunt-schijf door de groene schaal te verdraaien tot de juiste waarde in de uitsparing van Brandpunt-schijf verschijnt. Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 3 van 6
Praktijkvoorbeeld Het voorbeeld beschrijft eerst de methode om het juiste diafragma en scherpte (focus) in te stellen voor een bepaalde scherptediepte. De camera staat ingesteld op Diafragma Voorkeur en scherp gesteld op het object, desnoods met handmatige scherpstelling. Gebruikt wordt de schijf voor telelenzen. De afstanden gaan tot 400m en de brandpunten van 85mm tot 200mm. Stap 1 Neem de zijde Focus Zone Dial en draai de groene schijf om de cropfactor voor de camera in te stellen; bijvoorbeeld 1,5 voor de Nikon D200. Een kaart met de cropfactor voor de meeste populaire camera s is bijgevoegd. Stap 2 Houd de cropfactor op zijn plaats en stel de gewenste brandpuntsafstand in; bijvoorbeeld 200mm in het gele venster. KEER DE SCHIJF OM Stap 3 Zoek de afstand tot het onderwerp op de buitenste schaal van de Distance Dial ; bijvoorbeeld 13m. Stap 4 Kies de gewenste scherptediepte ( welk deel van opname moet het meest scherp zijn); bijvoorbeeld ongeveer van 12m tot 14m. Stap 5 Tel het aantal grijze en witte zones die vallen binnen het scherptediepte gebied met de afstand tot het onderwerp in het midden. In dit geval ongeveer 1 zone (½ zone aan iedere kant van de 13m) KEER TERUG NAAR DE SCHIJF AAN DE ANDERE KANT Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 4 van 6
Stap 6 Zoek nu in de grijze schaal op de Focus Zone Dial het aantal zones uit Stap 5, in dit geval 1. Stap 7 Direct bij het aantal zones (1) staat in de buitenste schaalverdeling f11, het diafragma dat nodig is om de verlangde scherptediepte te krijgen. Nu is bekend: bij een diafragma van f11 en een brandpunt van 200mm ligt de scherptediepte tussen 12m en 14m (onderwerp op 13m) Het tweede praktijkvoorbeeld beschrijft het vaststellen van de scherptediepte bij een gekozen diafragma. Hierbij laten we de tweede schijf zien, die in elk pakket is opgenomen en speciaal is ingericht voor de kortere afstanden (tot 40m) en brandpuntafstanden van 10mm tot 135mm. Stap 1 Neem de zijde Focus Zone Dial en draai de groene schijf om de cropfactor voor de camera in te stellen; bijvoorbeeld 1,5 voor de Nikon D200. Een kaart met de cropfactor voor de meeste populaire camera s is bijgevoegd. Stap 2 Houd de cropfactor op zijn plaats en stel de gewenste brandpuntsafstand in; bijvoorbeeld 45mm in het gele venster. Stap 3 Zoek het gewenste diafragma op de buitenste lichtgroene schaal; bijvoorbeeld f11. Stap 4 Onthoud het aantal zones dat op de grijze schaal direct onder het gekozen diafragma staat; in dit geval 2. KEER DE SCHIJF OM Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 5 van 6
Stap 5 Zoek op de buitenste witte schaal naar de afstand tot het onderwerp; bijvoorbeeld 3m. Stap 6 Tel nu het aantal zones, gevonden bij Stap 4, in dit geval 2. Twee zones rond de afstand tot het onderwerp geeft als resultaat, dat er scherptediepte is van 2,25m tot ongeveer 4,75m. Nu is bekend: bij een diafragma van f11, een brandpuntsafstand van 45mm en een afstand tot het onderwerp, ligt de scherptediepte tussen 2,25m en 4,75m. Digitale Doka - vrijdag 15 oktober 2010 6 van 6