Informatie over de zee en de natuur in en rond onze groepsaccomodatie Cadzandië 1 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
De zee... 3 Algemene informatie... 3 Hoe komt het zout in de zee?... 3 Wat is zand?... 4 De getijden... 5 Strandvondsten... 6 Schelpen... 6 Tweekleppigen... 6 Slakken... 8 Wormen... 10 Kwallen... 11 Zeedruifjes... 12 Zoekkaart zeedieren... 13 Wat te doen op het strand?... 14 Op fossielenjacht op het strand... 14 Steeknettenrace... 16 Nog andere activiteiten op en rond het strand... 19 Bronnen... 20 2 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
De zee Algemene informatie De Noordzee is een relatief jonge zee, ontstaan door het afsmelten van de ijskap na de laatste IJstijd ongeveer 11.000 jaar geleden. Het gebied was een opeenvolging van steppe en moeras die het Verenigd Koninkrijk en andere eilanden aan het vasteland hechtte. Vandaar dat er ook beenderen en andere fossielen gevonden worden in de Noordzee. Waarschijnlijk gaven de Friezen de naam aan de Noordzee. Ten zuiden van Friesland had je de Zuiderzee en de nieuwe zee lag ten noorden, vandaar de logische naam : de Noordzee. De zeeoppervlakte is nu 575.000 km². De landen die aan de Noordzee grenzen zijn : Noorwegen, Denemarken, Duitsland, Nederland, België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Elk land heeft zijn eigen stukje Noordzee. Als er daar iets op gebeurt, dan is dat land daar verantwoordelijk voor. Zij moeten dat stukje zee beschermen of optreden als er iets fout loopt. Het Belgische deel is 3.454 km² en wordt soms onze elfde provincie genoemd. Het Nederlandse deel is 58.000 km². Dit grote verschil is omdat Nederland een veel grotere kustlijn heeft dan België. Hoe komt het zout in de zee? - Door erosie van gesteenten op het land. - Door erosie van gesteenten die in de zee aanwezig zijn. - Door onderzeese vulkanische activiteiten. Een zout is een verbinding tussen positief en negatief geladen deeltjes. Ze stapelen zich op in zeeën en oceanen. Zeewater is een mengsel van veel opgeloste stoffen. Wist je dat er zelfs goud in zit? Zeezout is dus niet hetzelfde als keukenzout. Het zeewater heeft een zoutgehalte van ongeveer 35 promille. Dit wil zeggen dat er op 1 kg zeewater, 35 gram zout aanwezig is. Al het zout uit zeeën en oceanen zou de wereld bedekken met een laag van 153 meter dik. Door de zouten in de zee, ligt het vriespunt van het zeewater op -2 C. Zoetwater verdampt en de zouten blijven achter. 3 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Wat is zand? Bij de zee hoort zand, maar wat is zand nu eigelijk? Ooit is iedere zandkorrel begonnen als deel van een vast gesteente. Een gesteente dat aan het oppelvlak ligt, staat constant bloot aan winderosie. Tot grind en zand. Erosie wordt geholpen door het inkrimpen en uitzetten van het gesteente door temperatuursverschillen en door planten die met hun wortels de steenbrokken uit elkaar kunnen wrikken. Komen de losgevallen stenen in rivieren of in zee terecht, dan worden ze door de slijpende werking van het water, verder afgebroken tot grind en zand. Rotsblokken worden zo keien, keien worden grind en grind wordt zand. Naast de overwegend zachte zeebodem komen in de geulen, tussen de zandbanken, ook grindbedden voor. Hoe verder weg van de zee, hoe meer zand er ligt en hoe fijner de korrel wordt. Vandaar dat de fijnste zandkorrels zich aan de voet van de duinen bevinden. De zandbanken in zee zijn gevormd door grove zandkorrels. Dit zand wordt gebruikt om het huidige strand te verhogen. Dit zand is ideaal want door de grotere zandkorrel is het minder onderhevig aan wind. 4 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
De getijden De aarde oefent een aantrekkingskracht uit op wat zich op de aarde bevindt. Daardoor blijft alles op zijn plaats. Ook de maan oefent een aantrekkingskracht uit op de aarde. Als de maan en de aarde zich op een lijn bevinden, dan trekt de maan aan de zee en krijg je vloed. Eb is het terugtrekken van het water, vloed is het opkomen van het water. Als het water zijn hoogste punt bereikt heeft, noem je dit hoogtij. Dit kun je zien aan de vloedlijn. Hier liggen de aanspoelsels uit de zee. Als het water op zijn laagste punt staat, spreek je van laagtij. Dit ganse proces noem je de getijden. Bij eb zie je soms nog plassen op het strand. Deze plassen noem je een zwin. Is deze plas verbonden met de zee, dan worden die muien genoemd.. 5 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Strandvondsten Schelpen Er zijn twee soorten schelpen : tweekleppigen en slakken. De schelp is het skelet van het weekdier en het bestaat voornamelijk uit kalk. Het weekdier haalt die kalk uit het water en met zijn kalkklier bouwt hij zijn schelp op. De schelp beschermt het weekdier en geeft het stevigheid. Tweekleppigen Op de schelp van tweekleppigen zie je groeiringen. En net als bij een boom verschillen de groeiringen van grootte. Dat heeft onder andere te maken met de temperatuur. Het meest opvallende kenmerk van de tweekleppigen is dat ze uit twee kleppen, twee schelpen bestaat. Deze schelpen zijn aan de rugzijde verbonden door middel van een scharnier. De bouw van een tweekleppige : De mossel Mossel komt van het Latijnse musculus wat spier betekent. De naamgeving heeft te maken met de sterke sluitspier (vergelijk het Engelse woord muscle). Op slikkige plaatsen kunnen mosselbanken ontstaan. Ze hechten zich vast met bruine baarddraden, byssusdraden genoemd. Het nonnetje Het is een stevige bolle schelp met een sterke slotband waardoor er vaak doubletten aanspoelen. Door hun mooie kleuren zijn ze een geliefd verzamelobject. 6 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
De kokkel In zijaanzicht is de kokkel hartvormig vandaar de andere naam : eetbare hartschelp. De kokkel is het uitverkoren voedsel van de scholekster. De Oester De Japanse oester is in de jaren zeventig van de vorige eeuw ingevoerd vanuit Japan en heeft zich hier snel uitgebreid. Net als de mossel filtert de oester plankton uit het water als voedsel. De halfgeknotte strandschelp De schelp is min of meer driehoekig. Eén zijde is rond en de andere is afgeknot. Je vind er veel op het strand en vandaar zijn naam, halfgeknotte strandschelp. De soort plant zich snel voort en vormen een belangrijk voedsel voor vissen en vogels. Zaagje De naam verwijst naar de onderrand van de schelp die aanvoelt als een fijngetand zaagje. Langs de Vlaamse kust worden zaagjes als betaalmiddel gebruikt om papieren strandbloemen te kopen. Amerikaanse zwaardschede De gebogen vorm doet denken aan de koker waarin een zwaard wordt opgeborgen. Pas sinds 1978 zijn deze schelpen te vinden langs onze kusten. Waarschijnlijk zijn ze meegekomen als larve in ballastwater van de schepen. Tapijtschelp De oppervlakte van de schelp geeft door zijn fijne en gekruiste lijnen de indruk van een geweven tapijt, vandaar de naam. 7 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Slakken Wulk Bij een levend dier steekt aan de onderzijde soms een slurfje naar buiten, de zogenaamde sipho. Hij is vooral een aaseter, maar hij slaat een lekkere worm ook niet af. Op het strand zijn vaak eikapsels van de wulk te vinden, een op een spons lijkende kluwen van gele, plasticachtige blaasjes (zie foto). Na stormweer vind je soms kapsels waar nog kleine wulkjes inzitten. Lege wulkenhuizen worden vaak bewoond door heremietkreeften. Alikruik De alikruik vind je terug op strandhoofden, pieren en dijken. Ze voeden zich met algen die ze met hun rasptong van rotsen afschrapen. Kruipend kunnen ze redelijk grote afstanden afleggen. Fuikhoren Fuikhorens zijn aaseters. Ze hebben een sterk ontwikkeld reukvermogen. Bij verstoring kunnen fuikhorens hun voetspier samentrekken waardoor ze ombuitelen en ze op hun voet in het natte zand belanden, zodat ze zich snel kunnen ingraven. Tepelhoren Een tepelhoren herken je het gemakkelijkst aan zijn navel, het kleine gaatje aan de mondrand. Hij is een echte rover die andere weekdieren opzoekt. Met zijn voet grijpt hij zijn prooi vast. De zuigslurf wordt tegen het kalken skelet geduwd en zijn boorklier geeft een zuur af die de kalk oplost. Met de rasptong wordt het weke kalk afgeschraapt en langs dat gaatje zuigt hij zijn prooi op. Dat de vangst van de tepelhoren niet altijd succesvol zijn, bewijzen de schelpen waar het gaatje niet helemaal doorboord is. Muiltje Muiltjes leven vastgehecht op stenen of schelpen, een vaste ondergrond dus. Ze worden ook wel slippers genoemd omdat ze op een open pantoffel lijken. Muiltjes zijn ook meegekomen naar onze kusten met de Japanse oester. 8 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Wenteltrap De wenteltrap is een hele mooie schelp, maar het dier is wel vraatzuchtig. De zeeanemoon is voor de schelp een uitgelezen maaltje waar ze hele stukken vanaf rukt. De Engelsen vonden het zo n mooie naam dat ze ook hun wentletrap hebben! Zeeboontje of zee-egeltje Het zeeboontje is familie van de zeester. Dat kun je goed zien aan de stervormige lijnen op het skelet. Hij heeft vele stekeltjes, maar die vallen onmiddellijk uit als het diertje sterft. Daardoor vind je enkel de skeletjes op het strand. Aan de onderzijde zie je 2 gaatjes, het grootste is de mond het kleintje is de kont. 9 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Wormen Zeepieren De worm is een zandeter. Hij filtert eetbare bestanddelen uit het zand. Ze maken een u-vormige tunnel en zuigen het zand naar binnen. Dat zand gaat door heel zijn lijfje. De voedingsstoffen haalt hij eruit. De rest scheidt hij terug af. En die vormen dan de tandpastahoopjes. Schelpkokerworm Deze worm leeft in een zelfgemaakte koker gebouwd uit zand en schelpstukjes. Soms komen ze massaal voor op het strand, een andere keer slechts een enkeling. 10 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Kwallen Kwallen behoren tot de familie van neteldieren. Ze bestaat voor 90% uit water. Een kwal kan niet tegen de stroom in zwemmen, daarom wordt hij tot plankton gerekend. Aan onze kusten vind je vier soorten kwallen: De oorkwal Hij is te herkennen aan de oorachtige ringen onder de hoed. Aan de onderkant van de kwal is een mondopening waaraan vier geplooide armen hangen. Hij gebruikt netelcellen om zijn prooi te vangen. Zijn de oortjes wit dan is het een mannelijke kwal bij de vrouwelijke zijn ze rose. De kompaskwal Zijn te herkennen aan de bruinrode strepen die doen denken aan een kompasroos. Soms ontbreken deze strepen en zie je enkel een bruine rand rondom de kwal. De dieren kunnen pijnlijk steken. Deze vind je vaak bij ons tijdens de zomer. De zeepaddestoel Hij is te herkennen aan zijn bloemkoolachtig uiterlijk. Ze heeft geen tentakels maar acht duidelijk herkenbare vangarmen. De kwal kan heel groot worden. Ze komt het meest voor tijdens de herfst. 11 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Haarkwallen Aan onze kust komt de blauwe en gele haarkwal voor. Ze kunnen erg netelen. De tentakels kunnen makkelijk 1 meter lang zijn. Ze komt voor in het najaar. Zeedruifjes Soms vind je kleine, doorschijnende, geleiachtige bolletjes op het strand, zeedruifjes of lampionnetjes genoemd. Ze leven van plankton dat blijft kleven aan hun lange, dunne vangarmen die bedekt zijn met kleefcellen. Ze brengen de vangarmen dan naar hun mondholte en likken ze af. Ze hebben acht rijen zwemplaatjes. Valt het zonlicht op die plaatjes dan zie je al de kleuren van de regenboog door het iriseren. 12 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Zoekkaart zeedieren 13 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Wat te doen op het strand? Op fossielenjacht op het strand Op strand liggen heel wat schatten op je te wachten als je er maar oog voor hebt. De meeste en mooiste dingen vind je met oostenwind. Raar? De wind waait dan toch vanuit het land? Dat is waar maar de wind blaast enkel de bovenste waterlaag verder de zee in. De onderste laag wordt door de stroming naar het strand opgeduwd en het is net dan dat alle speciale schelpen, haaien- en roggetanden het strand opgeworpen wordt. Haaientanden zijn meestal zwart van kleur al zijn daar verschillende schakeringen in! En héél soms, als je veel geluk hebt vind je een wit exemplaar. Zoals je kan zien hebben de tanden verschillende vormen en gaat het van groot naar klein. Hoe komt het dat we zo veel haaientanden vinden? Roggen en haaien behoren tot de kraakbeenvissen. Wanneer die sterven vergaat hun hele lichaam en alleen de tanden worden nog gevonden. 14 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Haaien Haaien hebben een indrukwekkend gebit. In de boven- en onderkaak staan de vlijmscherpe tanden rechtop. Achter elke tand ligt een rijtje nieuwe tanden. Zo n 7 rijen na elkaar Als er een tand is uitgevallen, neemt die erachter de lege plaats in. Laat die tand na een tijdje weer los, dan is de volgende in de rij aan de beurt. Haaien wisselen hun leven lang hun tanden. Roggen Roggetanden zien er dan weer helemaal anders uit, net een kam om je haar goed te leggen. Zwinkokkel Het zijn mooie fossiele schelpen. Sommigen beweren dat ze wel tot 20 miljoen jaar oud kunnen zijn. Vaak vind je schelpen met vele kleine gaatjes, het werk van de boorspons. 15 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Steeknettenrace Benodigdheden: steeknetten, emmertjes, plastieken bakken, opzetloepen, potloepen De kinderen duwen het steeknet in het water en liefst zoals in de tijd van toen, met de ellebogen omhoog. De vangst wordt verzameld in bakken, klaar om te onderzoeken. Uiteraard gaan alle gevangen diertjes terug in zee. Wat kun je vinden in je net? grijze garnaal Kenmerken: De grijze garnaal bestaat uit twee delen, het kop-borststuk en het achterlijf. De garnaal graaft zich in om zich te beschermen. Hij heeft een schutkleur om zich te camoufleren. Als de garnaal gekookt wordt, verandert zijn kleur van grijs naar bruinrood. Zwemkrab Kenmerken: De laatste twee poten van de krab zijn vervormd naar peddeltjes. Zo herken je de zwemkrab. Zijn pantser groeit niet mee, daarom vervelt hij. Het is een kwaaie krab. Als ze je vast heeft, laat ze je niet meer los. s Nachts gaan ze actief op voedseljacht. Strandkrab Kenmerken: Ze lijkt heel goed op de zwemkrab. Alleen zijn de achterste peddeltjes gewone pootjes. Ook deze krab vervelt als hij groeit. Ze zijn veel minder agressief. Ze blazen belletjes als afschrikmiddel. 16 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Kleine Pieterman Kenmerken: Het visje is zandkleurig en leeft in onze ondiepe kustwateren, waar het zich in de zandbodem half ingraaft. Alleen de kop en zijn eerste rugvin steken uit het zand. De stralen van die rugvin en de grote stekel op de kieuwdeksels bevatten een zeer giftige stof. Wanneer men de vis vastpakt of er bij toeval op trapt, kan men geprikt worden. Kustvissers en garnaalkruiers worden geregeld gestoken, maar ook wandelaars die met blote voeten langs de waterlijn wandelen of zwemmers die uit het water komen, kunnen geprikt worden. Wat moet u doen? Raadpleeg altijd een arts of een EHBO-hulppost wanneer u vermoedt dat u door een Pieterman bent gestoken. Zo snel mogelijk na de steek moet de wond met (zee)water gewassen worden om het gif en eventueel achtergebleven gifklierweefsel te verwijderen. Om de pijn en andere (lokale) symptomen te verlichten, moet het getroffen lichaamsdeel zo snel mogelijk ondergedompeld worden in heet water (tot 45 C) gedurende 30 min. Het gif wordt namelijk afgebroken door hitte. Platvissen Kenmerken: Ze hebben een typisch witte onderkant. Dit is omdat ze op de bodem leven. Platvissen worden als rondvis geboren. Na ongeveer veertien dagen krijgen ze een ware metamorfose, ze platten af en hun ogen en mond schuiven op naar links of rechts (naargelang de soort). 17 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Rondvissen Kenmerken: Ze zwemmen in de waterkolom. Ze hebben een zwemblaas waardoor ze omhoog en omlaag kunnen. In de kop zitten gehoorplaatjes waarmee ze onder andere hun evenwicht kunnen regelen. Heremietkreeft Kenmerken: Heremietkreeften hebben een onbeschermd achterlijf. Daardoor moeten ze op zoek gaan naar een leeg slakkenhuis. Als ze groter worden en hun huisje te klein, gaan ze op zoek naar een groter. De heremietkreeft wordt ook een boksertje genoemd omdat hij vecht voor een nieuw huis. 18 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Nog andere activiteiten op en rond het strand Een voedselweb, een voedselkringloop of voedselpiramide maken/leggen/beschrijven. Schelpen determineren. Werken met aanspoelsels : determineren volgens afbreekbaar/niet afbreekbaar Knutselen : sea-art Zandkastelen bouwen / knikkerbaan Windpainting Poëzie Een venster op zee en strand Werken met kompas Zeemansknopen maken Een vlieger maken en vliegeren 19 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België
Bronnen Natuurgidsen Willy & Marleen Online: www.geologievannederland.nl www.natuurinformatie.nl http://www.ecomare.nl www.klascement.be https://ramireziblog.wordpress.com/2012/01/14/haaientanden-zoeken-in-zeeland/ 20 Maatschappelijke zetel : Idee Kids vzw Zwaantjesstraat 33 9090 Melle België