Kijkwijzer voortgezet onderwijs niveau nu t/m 3 februari 2013
hoe het werkt Welkom in de jaren vijftig De vragen van deze kijkwijzer zijn gegroepeerd per zaal. Op de plattegrond hieronder kun je zien waar je bent. Woorden met een ster kun je achterin opzoeken in de begrippenlijst. Je mag overal rondkijken, maar raak geen kostuums of voorwerpen aan. Op zaal mag je alleen met potlood schrijven. Een clipboard kun je lenen bij de infobalie in de hal. Plattegrond Gemeentemuseum Tentoonstelling Fabulous Fifties Fabulous Fashion begane grond 29 30 31 32 33 40 39 38 37 36 35 Max Heymans, Hoed, 1951, Collectie Gemeentemuseum Den Haag De mode van de Fabulous Fifties tintelt van plezier. In de jaren vijftig begon, wat in de jaren zestig de hele maatschappij veranderde: vrijheid en seksuele revolutie. Voor het eerst werden jongeren als een groep gezien: als de jeugd. Moderne confectie* uit Amerika werd in, evenals de nieuwe materialen nylon en polyester. Amerika stond voor een goed leven, reclame en aantrekkelijke Hollywoodfilms. Filmsterren als Audrey Hepburn en Marlon Brando drukten hun stempel op de mode. Hiernaast bestond de elegantie van de Parijse couture*. Parijs was door de oorlog niet meer centrum van de mode en deed in de jaren vijftig haar uiterste best om weer de toppositie in te nemen. Deze tentoonstelling toont prachtige couture* naast betaalbare mode van de straat. Couture*, confectie* of zelfgemaakt, maar altijd met Parijs of Amerika als voorbeeld. Wij wensen je veel plezier! 2 3
Zaal 29 Een wolk van Tule Vrolijk, tuttig, bloemig zeggen mensen in verband met de jaren vijftig. Ze denken hierbij onder andere aan een zeer vrouwelijk en swingend modesilhouet*. 1 Kies één van de jurken en maak een tekening van het silhouet*. 2 Op welk lichaamsdeel wordt de nadruk gelegd? Het was in de jaren vijftig nog heel gewoon om je meerdere keren per dag te verkleden. In de ochtend een eenvoudige japon, in de middag voor boodschappen een tailleur*. Rond het cocktailuur (tussen 5 en 7 uur) een cocktailjurk*. Een feestelijke jurk voor andere uitjes s avonds. Maison de Bonneterie, Avondjurk, Nederland 1959, nylon, kunstzijde Maison de Bonneterie, Avondjurk, Nederland 1956/57, kunstzijde, tule 3 Op welk moment van de dag droeg je de jurken hier? Noem twee kenmerken waaraan je dat ziet. Dat zie je aan: Nylon en polyamide waren de wonderstoffen voor de jaren vijftig. Deze stoffen waren prima te gebruiken voor wijduitstaande rokken met eindeloze stroken en ruches. Zonder dat de hele creatie te zwaar werd. De modieuze kunststoffen konden ook in de nieuwste kleuren worden geverfd. Dat kwam doordat ook de techniek van het verven met grote sprongen vooruit ging. 4 Wat voor kleuren waren in? Beschrijf drie tinten zo precies mogelijk. (Dus niet geel of groen.) 5 Hoe noem je dit soort kleuren? hoofdkleuren pastelkleuren herfstkleuren 6 De mode die je hier ziet is een typisch voorbeeld van (doe een gokje en kruis aan) couture* confectie* 4 5
Zaal 40 Goed gekleed Het was modeontwerper Christian Dior die het nieuwe modesilhouet* in 1947 op de markt bracht. New Look noemde hij zijn silhouet. Kenmerkend is een zeer smalle taille, een wespentaille. Om die te krijgen, droegen vrouwen taillekorsetten*. Niet iedereen was er blij mee. Voor de Tweede Wereldoorlog hadden vrouwen zich juist bevrijd van het korset*. Ontwerpster Gabriëlle Coco Chanel stond toen bekend om haar sportieve mode voor de moderne vrouw. Veel vrouwen die Chanel droegen, vonden werken en vrijheid belangrijk. 7 Vergelijk de New Look van Dior met het ontwerp van Coco Chanel op de foto. Noem 3 verschillen. J. Roussel, Reclame ondergoed, in Vogue, mei 1950 Fabulous Fifties Fabulous Fashion Tentoonstelling Gemeente museum Den Haag, 2012 Lijnen van Dior, uit: Mode De eeuw van de ontwerpers 8 Zegt mode iets over de rol van de vrouw in de maatschappij? Onderbouw je mening met een argument. Christian Dior, New Look: ensemble Bar uit Ligne Corolle, 1947 6 Gabriëlle Coco Chanel 7
Behalve de wijde rokken werden de jaren vijftig ook gekenmerkt door een juist heel slank silhouet. De nauw aansluitend gesneden rokken werden daarom kokerrok genoemd. 10 Aparte kleding voor over dag, namiddag, cocktailtijd en een bal was gewoon. In welke omgeving werd de kleding hier gedragen? Kruis aan. 9 Teken het silhouet van een kokerrok. Er zijn hier meerdere voorbeelden van. 8 9
Zaal 39 Nieuw, fijn en gewoon in de Fifties Er veranderde veel in het dagelijks leven in de jaren vijftig. Er kwamen telvisies in de woonkamer, wasmachines, de eerste zelfbedieningswinkels en steeds meer auto s op straat. Met een hoed een auto in stappen, dat was nogal een uitdaging. Uit die tijd komt het begrip hoedenplank voor het plankje achterin de auto. Fabulous Fifties Fabulous Fashion Tentoonstelling Gemeente museum Den Haag, 2012 Alles werd op elkaar afgestemd. Belangrijke accessoires* mocht je niet vergeten. 11 Welke? Kruis aan en omcirkel. Man een hoed handschoenen een driedelig / tweedelig pak (pantalon + colbert + vest) hemd en stropdas hemd en vlinderdasje een pochet (insteekdoekje) Vrouw een hoed handschoenen broek/ rok/ jurk hoge hakken / platte hakken / laarzen 13 Bekijk een stukje van de films. Wat was nieuw, wat was gewoon in de jaren vijftig? Kruis aan. 60 70 uur per week bezig met huishouden Rust, reinheid, regelmaat Nylon kousen in plaats van zijden kousen Veel reclame Zelf kleding naaien Sokken stoppen Vrije tijd door een vijfdaagse werkweek Vrije tijd door vijf dagen school i.p.v. zes dagen Op zondag naar de kerk Wasetiket in kleding Roken Woningnood Stripboeken en jeugdtijdschriften Files Zes dagen per week groente, vlees en aardappelen Panty s nieuw / gewoon 12 De mode die je hier ziet is een typisch voorbeeld van (doe een gokje en kruis aan) couture* confectie* 10 11
Zaal 38 Couture*, confectie*, knippatroon In de jaren vijftig liet het merendeel van de vrouwen de kleding door (thuis)naaisters maken, of naaide haar eigen garderobe. De knippatronen stonden in de modetijdschriften en de moeilijkheidsgraad verschilde per tijdschrift. De Vogue was bijvoorbeeld echt iets voor gevorderden. 14 De drie voorbeelden in je kijkwijzer zijn couture*, confectie* en zelf gemaakt. Het verschil ligt in het detail. Schrijf onderstaande kenmerken onder de foto s in je kijkwijzer. elegant ontwerp (schijnbaar) eenvoudig ontwerp met veel / minder aandacht voor details stoffen ceintuur / riem van leer of kunststof gestoffeerde knopen / kunstzinnige knopen / gewone knopen afwerking nauwkeurig, naden precies evenwijdig aan de rand anders, namelijk zelf genaaid confectie couture 15 Wat is waar, denk je? Kruis aan. De confectie* mode volgt de modelijnen van de grote ontwerpers. De confectie* mode staat los van de modelijnen van de grote ontwerpers. 12 13
Zaal 37 Vrije tijd Vrije tijd was nieuw in de jaren vijftig. Voorheen werkte je zes dagen per week en op zondag ging je naar de kerk. Er was op die manier weinig gelegenheid om zogenaamde vrijetijdskleren te dragen. In 1946 bedachten twee ontwerpers onafhankelijk van elkaar, de bikini. Het ontwerp vond men echter zo klein, dat geen mannequin* de bikini wilde dragen. Het was uiteindelijk een naaktdanseres die hiermee op de foto ging. 16 Modieuze badpakken en bikini s waren niet alleen bedoeld om te zwemmen, maar ook om in de zon te flaneren. Dat zie je ook aan het materiaal, het is namelijk vaak nog Met plezier kijkt de huidige generatie terug naar de jaren vijftig. Sommige kleding zou je zo maar weer kunnen dragen. Het zijn de kleuren, de snit of details die inspiratie geven voor de mode van nu. 17 Bekijk de badmode. Teken een voorbeeld dat je aanspreekt of juist niet. Wat vind je er leuk aan, wat kan echt niet meer? Leuk/kan echt niet: Het begrip pin-up werd voor het eerst gebruikt in Engeland in 1941. Het waren foto s van mooie vrouwen, schaars gekleed, bijvoorbeeld in badpak. In de jaren vijftig waren Brigitte Bardot, Gina Lollobrigida, Sophia Loren en Marilyn Monroe geliefde pin-up modellen. 18 Wie van hen staat op bovenstaande foto? Het is de jonge 14 15
Zaal 36 Mode voor de jeugd In de jaren vijftig was het voor het eerst dat jongeren als een groep werden gezien: als de jeugd. Jonge mensen hielden zich bezig met eigen muziek en mode die anders waren dan die van hun ouders. Iedereen keek naar Amerika. Daar kwam de rock-`n roll vandaan, de Hollywoodfilms en de mode van de filmsterren. Vooral de arbeiderklasse volgde deze mode. 19 Welke beschrijving/wat past bij welke outfit? Zet een pijl met een of meerdere nummers bij de modellen op de foto. 1 zomerjurk van katoen 2 vliegeniersjasje geïnspireerd door de vliegsport, oorspronkelijk een legerjasje 3 petticoat* 4 wijde rokken met ceintuur 5 houtje-touwtje jas* 6 voor meisjes/jongens uit keurige gezinnen 7 echt niet voor meisjes/jongens uit keurige gezinnen 8 rock-`n-roll 9 smal toelopende broekspijpen (Voor meisjes broeken met rits aan de zijkant! Aan de voorkant was niet netjes.) 10 brommer en motor 11 vetkuif 12 paardenstaart 13 seperates: losse kledingstukken die onderling gecombineerd werden 14 extreme kleurencombinaties, zacht + zwart, heel populair: lichtroze + zwart 15 moderne applicaties* 16 après-ski 20 Welke outfit vind je bij jezelf passen? Omcirkel op de foto. 21 Bij de zaaltekst vind je een foto met wat we tegenwoordig hangjongeren zouden noemen. Vroeger heetten zij Nozems = Nederlands-onderdaan-zonder-enig-moraal. Ze lijken keurig gekleed. Waar of niet waar? Leg uit waarom (niet). Amsterdamse nozems, 1956, uit: Katholieke illustratie 16 17
Zaal 35 Glamour In de jaren vijftig en zestig werd nog op grote schaal formeel uitgegaan. De garderobe was sprookjesachtig. Naast de traditionele, lange avondjurken waren cocktailjurken* of korte avondjurken in de mode. 22 Ben je een vrouw en ga je naar een Oscaruitreiking? Deze mode hier lijkt tijdloos en elegant. Maak een tekening van een model dat je aanspreekt. Handschoenen en handtas 23 Het is een (omcirkel) avondjurk/cocktailjurk*/ korte avondjurk. De feestelijke uitstraling komt door (schrijf drie kenmerken op) 24 Welk soort handschoenen hoort er bij? Lange handschoenen droeg de vrouw overdag s avonds Halflange handschoenen met daaroverheen armbanden werden gedragen overdag s avonds En korte handschoenen tot aan de pols kwamen steeds meer op waren absoluut not done Fabulous Fifties Fabulous Fashion Tentoonstelling Gemeente museum Den Haag, 2012 25 Ben je een man en ga je naar een Oscaruitreiking? Dat kon in de jaren vijftig in smoking. Hierbij hoorde (kijk rond en kruis aan/omcirkel) zwarte / bruine lakschoenen zwarte / bruine laarzen een wit / zwart smokingjasje* een wit / zwart colbert een zwarte / bruine / donkerblauwe / witte broek een wit overhemd een zwart vlinderdasje een zwarte stropdas een stropdas met een feestelijk patroon een pochet (insteekdoekje) 26 Kun je nog steeds zo gekleed op de rode loper poseren? Ja, de formele dresscode is niet veranderd. Ja, tegenwoordig kan alles. Nee, 18 19
Zaal 32 27 Een heer droeg een hoed, een arbeider een pet: zo overzichtelijk was de wereld. Daarbij moest je de juiste omgangsvormen kennen. Wat was juist volgens de etiquette, denk je? Kruis aan. Vrouwen en mannen hoorden de hoed in restaurants af te zetten. Alleen mannen hoorden de hoed in restaurants af te zetten. Om een bekende dame te groeten nam de heer de hoed af. Om een bekende dame te groeten tipte de heer aan de rand van zijn hoed. Om een bekende heer te groeten zwaaide de vrouw uit de losse pols. De hoger geplaatste heer groet de lager geplaatste heer door zijn hoed af te nemen. De lager geplaatste heer groet de hoger geplaatste heer door zijn hoed af te nemen. De vrouw houdt de handschoenen aan wanneer zij een heer de hand schudt. De vrouw houdt de handschoenen aan wanneer zij op een cocktailfeestje borrelnootjes eet. Zaal 33 Demonstreer uw mannelijke kracht niet in uw handdruk. Uit: Mr. A. M. J. van Deinse, etiquette Prada en de Fifties Tijdens een economische crisis wordt vaak teruggekeken naar het verleden. De sfeer van de jaren vijftig is in onze tijd opnieuw in de mode gekomen. Het Italiaanse modehuis Prada toonde in 2012 mode vol plooirokken en pastelkleuren. Haar ready-to-wear zomercollectie verwijst met een knipoog naar de jaren vijftig. Maar, zoals dat gaat in de mode, de kleding is toch helemaal van nu. 29 Koppel onderstaande modellen uit de tentoonstelling met een pijl aan de creaties van Prada. Schrijf ernaast in hoeverre er een verband bestaat, en schrijf op wat het verschil is. Plastic fantastic De nieuwe materialen hadden een andere behandeling nodig dan de natuurlijke materialen katoen, wol en zijde. Voor de huisvrouw was het even puzzelen om voor wassen en strijken de goede methode te vinden. In 1952 werd haar een helpende hand geboden. Voor het eerst werd er een was en strijketiket in de kleding genaaid. Verschillende kunststoffen hoefde je ook niet te strijken, en het drogen ging razend snel. Men maakte reclame met drip en dry : wassen, ophangen, en 15 minuten later is de kleding droog. 28 Nog steeds vinden we allerlei soorten kunststof op de kledingmarkt. Wat draag jij vandaag? Kijk op de etiketten (van je trui, broek, rok, bloes,...) en schrijf op: 20 21
Zaal 31 Begrippenlijst Het ideale leven Het beeld van de vrouw werd sterk bepaald door een ideaalbeeld* in modetijdschriften en reclames. De generatie die volgde zette zich hier fel tegen af. Iedere generatie heeft haar eigen idealen. 30 Je bent in de stad om wat nieuwe kleren te kopen. Ineens zie je in de etalage van je favoriete winkel deze barbie staan. Wat schiet je te binnen? Schrijf 3 gedachten op. Huisvrouwengymnastiek, foto uit tijdschrift Rosita, ca. 1957-1958 Accessoire Bijhorende zaken Applicatie Motief van bijvoorbeeld vilt dat je op een kledingstuk naait Cocktailjurk De cocktailjurk is minder formeel dan de avondjurk. Het is een jurk uit één stuk die op of net onder de knie valt. Wordt gecombineerd met bijpassende sieraden, schoenen en een tasje. Lange handschoenen zijn niet nodig. Een hoed mag. Confectie Confectie is kleding die in grote series in fabrieken wordt afgewerkt en in standaard kledingmaten wordt aangeboden. Het voordeel hiervan is dat de prijs van de kledingstukken relatief laag gehouden kan worden. De confectie is vaak een vertaling van de haute couture naar een simpeler en goedkoper model voor iedereen. Couturier Een modeontwerper die haute couture maakt, wordt haute couturier genoemd. Alleen een kleine groep modeontwerpers in Frankrijk mag zich haute couturier noemen. Daarvoor moet de ontwerper benoemd worden door de Chambre Syndicale de La Couture. De couturier moet voldoen aan de volgende voorwaarden: Mannequin Iemand die tijdens een modeshow nieuwe modes toont aan het publiek. Modesilhouet Sterk sprekende omtreklijn van de mode/kostuums in een bepaalde periode. Petticoat Om de rokken wijd uit te laten staan, werden petticoats gedragen. De vele meters ge steven gaas, tule of tarlatan werden in lagen aan een glad bovenstuk genaaid. Vanaf 1953 werd nylon gebruikt voor petticoats. Smoking Een smoking is een twee- of driedelig kostuum voor mannen. Het bestaat uit een zwarte broek met aan de zijkant een fluwelen streep. Het omgeslagen gedeelte aan de voorzijde de jas, de revers, is van andere stof dan de jas. Hierbij hoort een wit smokingoverhemd en een zwart vlinderdasje. Tailleur Nauwsluitend damesmantelpak Kleding moet in eigen ateliers vervaardigd worden. In de ateliers moeten minimaal 12 personen werken. Twee keer per jaar moet hun collectie gepresenteerd worden op de catwalk. De kleding moet getoond worden door ten minste 3 mannequins. Er moet een speciale ruimte zijn waar kleding aan vaste klanten getoond kan worden. Audrey Hepburn op filmset, gekleed in avondjurk Hubert de Givenchy, in Vogue, 1962 Haute couture Haute couture is mode die voor een kleine markt wordt ontworpen. Er wordt slechts één (of soms enkele exemplaren ) van de kledingstukken op maat gemaakt voor de drager ervan. Alle couturestukken worden dan ook met de hand gemaakt. Hierbij wordt veel aandacht besteedt aan de kwaliteit van de stof en de techniek. Ideaal Volmaakt: een ideale toestand Korset Een korset is een kledingstuk bedoeld om de taille en/of de boezem te benadrukken. Korset met baleinen: Literatuur / Bronnen Madelief Hohé (red.),, WBOOKS, 2012. Behorende bij de tentoonstelling: Mr. A. M. J. van Deinse, etiquette, 1965 Charlotte Seeling, Mode De eeuw van de ontwerpers, 1900 1999, 1999 Könemann Verlagsgesellschaft, Köln www.wikipedia.com Gemeentemuseum Den Haag Afdeling Educatie, oktober 2012 Tekst: Andrea Freckmann Vormgeving: Foto & Vorm 22 23