MDMA-doden bij het NFI Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI 10 juni 2015
Forensische Toxicologie binnen het NFI 2
Afdeling medisch forensisch onderzoek 60 medewerkers Toxicologen: 7 Lab toxicologie (Afd Forensische Chemie): 13 Pathologen: 6 Assistenten pathologie: 6 Lab histologie: 3 Forensisch artsen: 6 Anthropologen: 1 Overige: fotografen, secretariaat, management, projectmedewerkers en stageaires 3
NFI: zaken waarin strafrecht is betrokken Onderzoek aan bloed/urine/ander lichaamsmateriaal van: - (mogelijke) daders - (mogelijke) slachtoffers van een misdrijf MDMA komen we tegen bij alle zaken: Levende personen: - ROI (Rijden Onder Invloed) (daders) - Geweldsmisdrijven (daders, slachtoffers) Overledenen - slachtoffers 5
NFI: doodsoorzaak bij mgl gerechtelijk vervolg Weinig gerechtelijke secties in Nederland Vergelijk: Bij overledenen: Finland (2013): Engeland/Wales (2013): Nederland (2014): 1203 tox onderzoeken / mln inwoners 239 tox onderzoeken / mln inwoners 13 tox onderzoeken / mln inwoners Vb Amsterdam Dance Event 2014: 3 MDMA-gerelateerde doden: 2x gerechtelijke sectie bij NFI 1x alleen bloed onderzocht door NFI 4 e geval (wsch niet MDMA gerelateerd) niet onderzocht door NFI 6
Rapportage MDMA gerelateerde sterfte NFI: onderrapportage CBS: onderrapportage, diverse coderingen -Directe toxiciteit (acuut overlijden door directe effecten van MDMA) -Indirecte gevallen: >Ongelukken na gebruik van MDMA (in sterftecijfers meestal niet meegenomen) Combinatie pathologie - toxicologie (bv afwijkingen hart / bloedvaten + MDMA) 7
Directe doodsoorzaak Aantallen AMF-gerelateerde sterfgevallen Jaar MDMA amfetamine designer toelichting 1999 ca. 5?? -2004 2009-1 1 mescaline 2010-1 3 PMMA, methylon 2011 1 3 8 4-MA, PMMA 2012 3 3 2 4-MA 2013 7 5 1 PMMA 2014 9-1 PMMA 10 8 6 4 2 Aantallen MDMA doden NFI 0 2011 2012 2013 2014 8
Trends bij NFI voor amfetamine-achtigen: -Toename MDMA doden 2013-2014 -Geen amfetamine doden in 2014 -Designer amfetaminen (PMMA, 4-MA) minder belangrijk (behalve in 2011) 9
Stoffen van belang voor over- lijden bij ger. secties NFI In 2014: 7 MDMA-doden + 1 PMMA/MDMA combi (gerechtelijke secties) 12 10 Aantal Zaken 8 6 4 2 10 4 8 6 10 8 7 8 0 10
Bloedspiegels overlappen bij ROI (verkeer) en doden MDMA bloedspiegels ROI/doden 90 80 70 Frequentie 60 50 40 30 ROI Doden(x5) 20 10 0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 Bloedspiegel MDMA (mg/l)
Bloedspiegels overlappen ROI (verkeer)/doden MDMA bloedspiegels ROI/doden 90 80 70 Frequentie 60 50 40 30 overlap ROI Doden(x5) 20 10 0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 Bloedspiegel MDMA (mg/l)
Referentiewaarden Afkapwaarde fataal Werkzame concentraties van MDMA in bloed: doorgaans ca 0,1 tot 0,4 mg/l (bij levenden). NFI (1999-2004): Bij fatale overdoseringen met MDMA varieerden de concentraties in femoraalbloed tussen 0,4 en 84 mg/l met een mediane concentratie van 3,7 mg/l (n=30). Bij overleden personen, waarbij MDMA niet de directe doodsoorzaak was lagen de femoraalbloed concentraties tussen 0,06 tot 3,7 mg/l met een mediane concentratie van 0,26 mg/l (n=20). Bij levende personen verdacht van rijden onder invloed lagen de MDMA concentraties tussen 0,01 en 4,0 mg/l met een mediane concentratie van 0,33 mg/l (n=360). (in 2014: 0,28 mg/l; n=109) In 90% van de fatale gevallen werden concentraties van MDMA hoger dan 1,5 mg/l gemeten versus 11% bij MDMA gerelateerde zaken en 3% bij rijden onder invloed (in 2014: 2%). 13
Referentiewaarden Afkapwaarde fataal Werkzame concentraties van MDMA in bloed: doorgaans ca 0,1 tot 0,4 mg/l (bij levenden). NFI (1999-2004): Bij fatale overdoseringen met MDMA varieerden de concentraties in femoraalbloed tussen 0,4 en 84 mg/l met een mediane concentratie van 3,7 mg/l (n=30). Bij overleden personen, waarbij MDMA niet de directe doodsoorzaak was lagen de femoraalbloed concentraties tussen 0,06 tot 3,7 mg/l met een mediane concentratie van 0,26 mg/l (n=20). Bij levende personen verdacht van rijden onder invloed lagen de MDMA concentraties tussen 0,01 en 4,0 mg/l met een mediane concentratie van 0,33 mg/l (n=360). (in 2014: 0,28 mg/l; n=109) In 90% van de fatale gevallen werden concentraties van MDMA hoger dan 1,5 mg/l gemeten versus 11% bij MDMA gerelateerde zaken en 3% bij rijden onder invloed (in 2014: 2%). 14
Beoordeling spiegels 3 pitfalls Pitfalls bij schatting effecten aan de hand van spiegel: 1-gewenning 2-postmortale stijging 3- combinaties 15
0,1 0,5 0,9 1,3 1,7 2,1 2,5 2,9 3,3 3,7 4,1 4,5 Frequentie 1. Gewenning ROI: zeer hoge concentraties amfetamine gemeten J Forensic Sci. 2005 Sep;50(5):1215-20. Abnormally high concentrations of amphetamine in blood of impaired drivers. Jones AW1, Holmgren A. Abstract 30 25 20 MDMA in het verkeer 2014 We present a case series (N = 46) of individuals apprehended in Sweden for driving under the influence of drugs (DUID). These cases were selected because the concentrations of amphetamine in blood were abnormally high (> 5.0 mg/l), the highest being 17 mg/l. In comparison, the median blood-amphetamine concentration in a population of DUID offenders (N = 6,613) was 0.70 mg/l. These very high concentrations of amphetamine were tolerated without any fatalities indicating a pronounced adaptation to the pharmacologic effects of this central stimulant. 15 10 5 0 Bloedspiegel MDMA (mg/l) 16
1. Gewenning Effecten: Acute gewenning? (doses kort achter elkaar) Lange termijn gewenning? Hoe veel? Hoe vaak? Speelt chronische toxiciteit (zenuwschade) een rol bij acute toxiciteit (hyperthermie (serotonerg/ adrenerg), multi-orgaan falen)? Even sterk voor alle effecten? Hogere spiegels = meer gewende gebruikers? 17
2. Postmortaal Stijging spiegel MDMA bloedspiegels ROI/doden 90 In principe stopt de 80 70 omzetting van Frequentie 60 50 40 30 ROI Doden(x5) geneesmiddelen en drugs na het overlijden 20 10 (geen bloed circulatie, geen 0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 leverpassage) Bloedspiegel MDMA (mg/l) Helaas: Bloedspiegels stijgen postmortaal door afgifte uit weefsels! Mogelijk tot een factor 2! Correctiefactor (nog) niet betrouwbaar.
3. Combinaties Een combinatie van dempende/stimulerende stoffen leidt tot een versterkt dempend/stimulerend effect op de hersenen. Het is niet goed te voorspellen in welke mate het gecombineerde gebruik van dempende stoffen en stimulerende stoffen aanleiding zal geven tot aanvullende nadelige effecten op de gezondheid of het gedrag. 19
3. Combinaties 1999-2004-combinaties amfetaminen/andere drugs 20
2013-2014: meer mono- intoxicaties 2013-2014: 13x mono-intoxicatie met MDMA 4x MDMA + GHB 2x MDMA + amfetamine 21
Interpretatie: hoe hoog was de ingenomen dosis? Kinetiek: Dosis is moeilijk te schatten uit conc: 1. t (inname overlijden) vaak onbekend Halfwaardetijd MDMA: 5 tot 9 uur Casus 2013: 11 uur na reanimatie overleden 22
Interpretatie: hoe hoog was de ingenomen dosis? Kinetiek: Dosis is moeilijk te schatten uit conc: 1. t (inname overlijden) vaak onbekend 2. Concentratie niet evenredig met dosis (=niet-lineaire kinetiek) Metaboliet HMMA neemt niet toe bij hoge doses, d.w.z.: Enzym is geremd en kan niet sneller omzetten. 23
Hoge spiegels Gevaren hoge dosering MDMA 1. Bij hoge dosis kan bloedspiegel doorschieten tot toxisch niveau 24
Hoge spiegels te vermijden? Genetisch onderzoek Hoge MDMA spiegels te verklaren door langzame of ontbrekende enzymen? Hoofdenzym: CYP2D6 Deze wordt direct geremd door MDMA zelf geen verschil na 1 dosis Geen afwijkende CYP2D6 bij MDMA doden Andere enzymen bepalen (CYP1A2, CYP3A4, CYP2C19) toekomst 25
Hoge spiegels Gevaren hoge dosering MDMA 1. Bij hoge dosis kan bloedspiegel doorschieten tot toxisch niveau 2. Mogelijk grote verschillen tussen individuen qua gevoeligheid Gevaarlijke effecten bij hoge doses niet goed voorspelbaar! 26
Samenvatting Trends (NFI) Meer MDMA doden 2013-2014 MDMA meer doden dan designer drugs Geringe aantallen MDMA doden (echter onderrapportage) Meer mono-intoxicaties MDMA Waarschuwing Gevaarlijke effecten bij hoge doses niet goed voorspelbaar 27
Vergelijking bloedspiegels levenden/doden Referentiewaarden: levenden of doden? Veel referentiewaarden afkomstig van ziekenhuizen Ziekenhuizen: plasma of serum NFI: zowel bij levenden als overledenen: (vol)bloed Concentraties in bloed concentraties in plasma of serum! 29
Bloed, plasma, serum Sommige stoffen zitten vooral in serum/plasma Serum = bloed min cellen min stollingseiwitten Plasma = bloed min cellen Andere vooral in de bloedcellen Bloed is het gemiddelde Voorbeeld: THC komt niet in de rode bloedcellen Haematocriet= ca 40-45% Concentratie van THC in geheel bloed ( volbloed ) is de helft van de concentratie in serum of plasma! 30