ELKE DAG ZET EDF LUMINUS WATER OM IN ELEKTRICITEIT

ELKE DAG ZET EDF LUMINUS WATER OM IN ELEKTRICITEIT

2 De waterkrachtcentrales van EDF Luminus EEN HISTORISCH GROENE PRODUCENT EDF Luminus investeert al meer dan 60 jaar in de productie van hernieuwbare energie. Het bedrijf exploiteert waterkrachtcentrales op de Samber en de Maas en windmolenparken verspreid over België. Meer dan 10% van het geïnstalleerd vermogen van EDF Luminus is afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen die bovendien van Belgische oorsprong zijn. Hernieuwbare energie zoals zonne-, wind-, hydraulische energie en energie uit biomassa zijn afkomstig uit natuurlijke bronnen. Deze vorm van elektriciteitsproductie is niet alleen milieuvriendelijk, maar maakt ons ook minder afhankelijk van fossiele brandstoffen waarvan de reserves geleidelijk aan uitgeput raken.

3 NUMMER 1 IN BELGIË Deze brochure verduidelijkt hoe, dankzij de kracht van het water, elektriciteit geproduceerd wordt op de Samber en de Maas en beschrijft ook hoe de zeven centrales van EDF Luminus in de loop van de seizoenen beheerd worden. Op de begeleidende fiches wordt er dieper op de technische details van elke centrale ingegaan. Met een geïnstalleerd vermogen van 73 MW vormen de zeven waterkrachtcentrales van EDF Luminus een belangrijke bron van hernieuwbare energie in het productiepark van de onderneming. Zo wordt 101.250 ton CO 2 minder uitgestoten. Meer dan een halve eeuw geleden werd de eerste van de zeven centrales in gebruik genomen in Ivoz-Ramet, in de omgeving van Luik. Deze centrale produceert energie door middel van water, in perfecte harmonie met het milieu. Alle waterkrachtcentrales van EDF Luminus bevinden zich in Wallonië: zes installaties situeren zich op de Beneden-Maas tussen Namen en de Nederlandse grens en een zevende centrale bevindt zich op de Samber. In België is hydroelektriciteit al decennialang de belangrijkste bron van hernieuwbare energie. EDF Luminus is hierin de nummer één.

4 VAN MECHANISCHE NAAR ELEKTRISCHE ENERGIE De combinatie van turbine en alternator zet de waterkracht om in elektriciteit. De enige vereiste hiervoor is een voldoende hoogteverschil tussen twee waterniveau's, wat 'het verval' van een waterloop wordt genoemd. De snelheid waarmee water van een hoger gelegen 1 naar een lager gelegen 2 waterloop stroomt, doet een schroef draaien, een hydraulische turbine. Deze schroef is gekoppeld aan een alternator die de mechanische energie in elektrische energie omzet. Dus: hoe hoger het verval, hoe groter het beschikbare vermogen. En hoe groter het waterdebiet dat door de schroef stroomt, hoe groter de output van de alternator. 1 Hoger gelegen waterloop: stroomopwaarts van de barrage 2 Lager gelegen waterloop: stroomafwaarts van de barrage

5 WATER, VERVAL EN ELEKTRICITEIT Aanvankelijk moest de bouw van barrages op de Maas zorgen voor een betere bevaarbaarheid van de rivier. Het beheersen van de waterstanden en de elektriciteitsproductie waren een logisch gevolg. Elk verval aan een stuwdam, met bijhorend waterdebiet, is een mogelijke energiebron. Geleidelijk aan verschenen er dus verschillende waterkracht-centrales op de Midden- en de Beneden-Maas. In totaal werden er zes elektrische centrales op de Maas gebouwd en één op de Samber. De eerste werd in 1954 in gebruik genomen, de laatste in 1993.

6 In cijfers Indien gedurende een volledig productiejaar een constant debiet van 100 m 3 /s van vier meter hoog naar beneden valt, worden 3.860 families voorzien van energie. De zeven waterkrachtcentrales van EDF Luminus stoten 101.250 ton minder CO 2 uit. De zes installaties op de Maas produceren gelijktijdig een maximum vermogen van 67 MW. Dat is 60% van het elektriciteits verbruik van een grote stad in de winter. De jaarlijkse gemiddelde productie van alle waterkrachtcentrales van EDF Luminus bedraagt ongeveer 250 GWh, goed om 60.000 gezinnen of ongeveer 200.000 personen van groene energie te voorzien!

7 OPTIMALE COÖRDINATIE MET RESPECT VOOR MENS EN NATUUR De centrales van Floriffoux, Grands Malades, Andenne, Ampsin-Neuville, Monsin, Lixhe en Ivoz- Ramet worden gestuurd en gemonitord vanuit de controlezaal in de centrale van Ivoz-Ramet. Zo kunnen de medewerkers in Ivoz-Ramet de werking van elke waterkrachtcentrale op de Maas en van de centrale van Floriffoux op de Samber volgen, net alsof ze ter plaatse zouden zijn. Hierdoor is er een betere coördinatie van de hydraulische centrales op de Maas mogelijk. Dit leidt tot een verbeterde productie van hernieuwbare energie en een verhoogde exploitatieveiligheid. HOOGWATER Van januari tot april kan het meermaals voor - vallen dat het water in de Maas stijgt. Het debiet neemt toe door gesmolten sneeuw of overvloedige regen. Het debiet van de Maas kan in hetzelfde jaar variëren van 20 m³/s tot 2.000 m³/s. Zonder preventieve maatregelen kan er wateroverlast in de installaties optreden. Door het stijgende waterpeil neemt de hoeveel heid afval op de oevers en in de installaties aanzienlijk toe. Elk jaar wordt bijna 1.000 ton afval uit de rivier gehaald. EDF Luminus draagt de kosten van de schoonmaak, het sorteren, het recycleren of de verwerking van de afval volledig zelf.

9 WATER DOORHEEN DE VIER SEIZOENEN De winter is een zeer rendabele periode voor de hydraulische elektriciteitsproductie. Het debiet is dan immers optimaal en ligt heel dicht bij wat het installatiedebiet genoemd wordt: de machines produceren op volle kracht. Hun werking wordt van nabij opgevolgd door het Operations team, terwijl de machines (diesel, batterijen, compressoren,...) een onderhoudsbeurt krijgen. Als na een periode van snelle dooi of aanhoudende regen het debiet te hoog wordt (dat kan gaan tot 2.000 m³/s), moeten de turbines worden stilgelegd. Deze situatie betekent een periode van non-productie voor EDF Luminus. Gelukkig duren deze periodes niet lang, hooguit één à twee weken per jaar. De kans dat de Maas bevriest is klein, maar niet onbestaande. Er moeten dan geen bijzondere acties worden ondernomen. Er moet dan wel opgelet worden dat, als het weer dooit, de roosters van de machines niet verstopt geraken door drijfijs. In de lente bedraagt het debiet meestal 150 à 250 m³/s, ideaal voor de productie. Een laatste opstoot van de Maas kan echter niet worden uitgesloten (ook in mei kan het water nog een aanzienlijke hoogte bereiken). Na deze periode worden de machines nagekeken, want ze hebben in de winter zwaar geleden. Niet onder de koude, maar onder hun intensieve werking (zoals de roosterschraper en andere hijskranen). In die periode start men ook met het jaarlijkse onderhoud van de eerste turbines die wegens watergebrek moesten worden stilgelegd. Dit is meestal het geval in de centrales van Lixhe en Monsin. De zomer wordt gekenmerkt door een laag debiet, soms zelfs minder dan 15 à 10m³/s. De waterloop kampt met een laagwaterstand 3 omdat het weinig regent. Naargelang het debiet verder afneemt, worden de machines één na één stilgelegd. De ideale gelegenheid dus voor het jaarlijkse onderhoud van de machines, zonder productieverlies. In de herfst gaat het meestal weer hevig regenen en waaien en vallen de bladeren van de bomen. Nu moeten de roosters van onze machines goed in de gaten gehouden worden. Er is weliswaar water in overvloed, maar dat water voert takken en afval mee dat in de zomer werd opgestapeld langs de oevers. Ook de bladeren komen door de wind in de rivier terecht. Al dat afval verhoogt de kans dat onze beschermroosters verstoppen. Die moeten dan door de onderhoudsploegen van EDF Luminus met kranen en schrapers vrijgemaakt worden om de productie niet in het gedrang te brengen. Het afval wordt vervolgens naar een afvalverwerkingscentrum gebracht voor een verdere sortering of recyclage. 3 Laagwaterstand: periode van het jaar waarin een waterloop zijn laagste peil bereikt.

10 BESCHERMDE VISTRAPPEN Elk jaar zwemmen migrerende vissen, zoals zalmen, van de Noordzee naar de Boven-Maas. Tijdens deze migratie krijgen de vissen te maken met enkele moeilijkheden, waaronder de aanwezigheid van de waterkrachtcentrales. Dankzij de vistrappen en/of -liften kunnen de vissen langs de barrages passeren. Conform de nieuwe milieuvergunning van de waterkrachtcentrale van Lixhe en omdat EDF Luminus zijn impact op het milieu wil beperken, startte de onderneming in 2010 een studie om de vissen in de buurt van de waterkrachtcentrale van Lixhe te beschermen. Na een situatieanalyse en een onderzoek naar het trekgedrag van de vissen en de risico s die ze daarbij lopen, werden ook testen uitgevoerd om vissen weg te leiden van de turbines naar de doorgangen in de stuwdam. EDF Luminus werkt samen met een wetenschappelijk partner en de overheid aan dit project. De actie kadert in het project Zalm 2000 en in de toepassing van de Europese richtlijnen VEILIGHEID BOVEN ALLES Naast de klassieke risico s die verbonden zijn aan het werk in een centrale, moeten we uiteraard rekening houden met de nabijheid van de rivier. De roosters vervangen of het afval verwijderen, vindt zowel in de zomer als in de winter plaats. Werken aan de binnen- en buitenkant van de turbines brengen heel wat risico s met zich mee omdat de machines in afgesloten ruimtes liggen. Voor al deze activiteiten gelden strikte veiligheidsvoorschriften: het dragen van een veiligheidsuitrusting en werken in teamverband minimaal twee personen zijn verplicht. Het collectieve veiligheidsmateriaal voor deze installaties wordt regelmatig gecontroleerd en verbeterd. Veiligheid is de prioriteit van EDF Luminus.

12 DE MAAS IN GOEDE BANEN GELEID De Maas vormt al meer dan duizend jaar een ideale verkeersweg tussen Frankrijk, België en Nederland. In 1580 bestond er al openbaar vervoer van reizigers per trekschuit 4 vanuit Luik naar Namen en Maastricht, maar de scheepvaart verliep steeds hachelijker door een te lage vaardiepte 5 en een onregelmatig debiet. In de 17 de eeuw werden waterraderen gebouwd op de Maas en haar zijrivieren. Zij gebruiken de energie van de rivier en de mens moet zo niet langer het vuur van de ovens handmatig aanwakkeren. respectievelijke verval van 5,70 m en 4,60 m is voldoende om hydraulische energie op te wekken. In 1954 werden waterkrachtcentrales aan deze twee barrages gekoppeld en in gebruik genomen. De Maas wordt verder getemd met de bouw van de stuwdam van Ampsin-Neuville in 1965. De centrales van Andenne en Lixhe zijn sinds 1980 operationeel. In 1988 maakte de ingebruikname van de centrale van Grands Malades het mogelijk om de hydraulische energie op de Maas stroomafwaarts van Namen op te wekken. In 1850 werd er tussen de Franse en Nederlandse grens gestart met de plaatsing van 23 beweeg bare naald- en jukstuwen. Ook sluizen werden aangelegd om het probleem van de debietschommelingen in periode van laagwater op te lossen, maar hun funderingen belemmerden het water bij hoogwater. Het smeltwater en de hevige regenval in januari 1926 veroorzaakten zware overstromingen in het Luikse. Door deze gebeurtenis werden maatregelen genomen om het stijgende waterpeil in bedwang te houden. De rivier werd gedeeltelijk gekanaliseerd en het Ministerie van Openbare Werken legde mechanische stuwdammen aan in Monsin en Ivoz-Ramet. Hun De zes waterkrachtcentrales op de Maas, tussen Namen en Visé, werden gebouwd over een periode van 37 jaar en zorgen met hun 21 turbines voor een jaarlijkse gemiddelde productie van meer dan 250 miljoen kwh. Floriffoux Ampsin-Neuville Namur Ivoz-Ramet Grands Malades Huy Andenne Monsin Liège Lixhe 4 Trekschuit: een boot die voornamelijk gebruikt werd voor passagiers. Vanaf de 17 de eeuw werden regelmatige bootdiensten ingezet op de meeste rivieren en bevaarbare kanalen. 5 Vaardiepte: verticale afstand tussen de waterlijn van een schip en de onderkant van de kiel.

13 Doel Antwerpen haven Maas Gent Ringvaart Gent Kluizendok Gent Rodenhuizedok Hamme Gent Ham Melle Ieper Izegem Brussel Floriffoux Floreffe Villers-le-Bouillet Fernelmont Wanze Berloz Verlaine Monsin Tihange Andenne Ampsin Grands Malades Ivoz-Ramet Seraing Lixhe Angleur Walcourt Ciney Dinant/Yvoir Maas EERSTE CHALLENGER OP DE BELGISCHE MARKT Eerste challenger, elektriciteitsproducent en energieleverancier op de Belgische markt, EDF Luminus, maakt deel uit van de groep EDF. Met een geïnstalleerd vermogen van 1.897 MW begin 2013, vertegenwoordigt EDF Luminus ongeveer 10% van de Belgische productiecapaciteit in elektriciteit. Het bedrijf is een historisch groene energieproducent en beschikt over elektriciteitscentrales op aardgas, windmolenparken en waterkrachtcentrales zowel in Vlaanderen als Wallonië. Daarnaast bezit EDF Luminus ook enkele participaties in nucleaire installaties. Onder het merk Luminus verkoopt het bedrijf elektriciteit en gas aan 1,7 miljoen particuliere en zakelijke klanten. Het commercieel marktaandeel bedraagt ongeveer 20%. EDF Luminus is daarnaast ook actief op de nationale en internationale energiemarkten als aan- en verkoper van gas en elektriciteit. Het bedrijf telt ongeveer 900 medewerkers. EDF Luminus behaalt het maximum van vijf sterren in de kwaliteitsvergelijking tussen energieleveranciers van de Vlaamse Energieregulator, de VREG, en wordt daarmee beloond voor haar inzet op klantentevredenheid. EDF Luminus is Top Employer 2014. BELGIË BELGIQUE 2014 CERTIFIED EXCELLENCE IN EMPLOYEE CONDITIONS www.edfluminus.be Vind ons terug op Facebook: EDF Luminus I Facebook

14 EEN STERKE LOKALE VERANKERING EN EEN GESLAAGDE INTEGRATIE IN DE GROEP EDF De expertise van de groep EDF EDF Luminus is een energieproducent en -leverancier die lokaal sterk verankerd is en die de expertise in huis heeft van de groep EDF, een van de wereldspelers op de energiemarkt. EDF Luminus wendt deze expertise aan om de meest innovatieve technieken te gebruiken, met als doel om zijn productiecapaciteit te optimaliseren. Zo is het een van de grootste producenten van hernieuwbare energie in België en kan het bedrijf een uitstekende energiemix ontwikkelen - en dit op een heel hoog veiligheids- en prestatieniveau. Een bedrijf dat zich inzet voor de ontwikkeling van de energie van morgen Door de innovaties die ontwikkeld worden binnen de Groep EDF toe te passen op lokaal niveau, investeert EDF Luminus in de toekomstige energieuitdagingen. Als partner van wetenschappers en overheden speelt het bedrijf ook een actieve rol in de ontwikkeling van duurzaam energieverbruik. De Groep EDF investeert ongeveer 500 miljoen in research & development. Binnen de energiesector is dat het hoogste bedrag dat aan innovatie besteed wordt. Innoverende en duurzame oplossingen In België tekent EDF Luminus een innovatiestrategie uit die het bedrijf in staat stelt om mee te denken over de uitdagingen van vandaag en morgen op het vlak van energie, economie en ecologie. EDF Luminus focust vooral op nieuwe technologieën voor de productie van elektriciteit, op energie-efficiëntie in het productieproces en op de ecologische impact van zijn projecten. EDF Luminus moedigt de uitwisseling van kennis en best practices aan en omringt zich met erkende wetenschappelijke en industriële partners.

V.U. Anne Grandjean, Markiesstraat 1, 1000 Brussel Editie 2014 www.edfluminus.be EDF Luminus