Gehoorschade bij orkestmusici Dr.ir. Jan A.P.M. de Laat, audioloog Audiologisch Centrum, LUMC, Leiden japmdelaat@lumc.nl

Gehoorschade bij orkestmusici Dr.ir. Jan A.P.M. de Laat, audioloog Audiologisch Centrum, LUMC, Leiden japmdelaat@lumc.nl mede namens Noortje Jansen, Miranda Neerings, Wouter Dreschler, AMC, Amsterdam

Hearing disorders in musicians Scand Audiol 2001;30(1):13-23 Hearing assessment of classical orchestral musicians Kähäri KR, Axelsson A, Hellström PA, Zachau G. Lindholmen Development Department of Sound & Vibration Goteborg, Sweden Gehoorschade bij orkestmusici 2

Hearing disorders in musicians Int.J.Audiol. 2003; 42(5):279-288 Assessment of hearing and hearing disorders in rock/jazz musicians. Kähäri K, Zachau G, Eklöf M, Sandsjö L, Möller C. Lindholmen Development Department of Sound & Vibration Goteborg, Sweden Gehoorschade bij orkestmusici 3

Hearing disorders in musicians Kähäri: "According to the definition of hearing loss, tinnitus, hyperacusis, distortion and/or diplacusis as hearing disorders, we found hearing disorders in 74% of the musicians studied". Gehoorschade bij orkestmusici 4

Hearing disorders in musicians Findings Females Males Total N = 139 N = 43 N = 96 N = 139 Normal hearing 33 % 23 % 26 % Hearing loss 16 % 52 % 41 % Tinnitus 40 % 45 % 43 % Hyperacusis 56 % 31 % 39 % Distortion 14 % 19 % 17 % Diplacusis 0 % 4 % 3 % Gehoorschade bij orkestmusici 5

Hearing disorders in musicians Gehoorverlies Tinnitus Hyperacusis Diplacusis Distortie Gehoorschade bij orkestmusici 6

M W ref. B&K Gehoorschade bij orkestmusici 7

Gehoorschade bij orkestmusici 8

NIHL - brewery (N = 266) Gehoorschade bij orkestmusici 9

Noise induced hearing loss (ref. Smoorenburg, 1983) (SPL of noise vs exposure time) Gehoorschade bij orkestmusici 10

Exposure time vs SPL of noise 8 kans op blijvende gehoorschade risk of permanent hearing damage Exposrue blootstellingsduur time hours/day in (uren) 7 6 5 4 3 2 1 small risk great risk very great risk 0 75 80 85 90 95 100 105 110 115 Average Gemiddeld sound geluidsniveau pressure level in dba in db(a) Gehoorschade bij orkestmusici 11

Hearing protection (ref. Elcea/Trouw) Gehoorschade bij orkestmusici 12

Microsorber (ref. trommelvlies) Gehoorschade bij orkestmusici 13

Microsorber MICROSORBER foil has also been used in rooms which require special acoustics, among them rehearsal rooms for the Württembergian Opera House in Stuttgart. Gehoorschade bij orkestmusici 14

Relative position of musicians (ref. Elcea) -6 db Gehoorschade bij orkestmusici 15

Hearingprotectors: earmoulds with filters Gehoorschade bij orkestmusici 16

Filtercharacteristics: attenuation Gehoorschade bij orkestmusici 17

Attenuation control Seal Integrity measurement on attenuation actual measurement of attenuation in db s. LESS OCCLUSION BETTER SEAL -10 LO BAT -5 0 5 10 15 db Occlusion Effect in db 20 25 30 SealIntegrity in db ELACIN Seal Integrity Meter Designed and Manufactured by: Gehoorschade bij orkestmusici 18

TE-OAE: neonatale gehoorscreening Gehoorschade bij orkestmusici 19

DP-OAE (ref. Kemp) Gehoorschade bij orkestmusici 20

OAE meting bij volwassene Gehoorschade bij orkestmusici 21

OAE: early warning detector of hearing loss Gehoorschade bij orkestmusici 22

Musicians' clinics of Canada, Toronto Gehoorschade bij orkestmusici 23

Early evidence of cochlear damage 25 86 Percussionists 39 Nonpercussionists Mean OAE amplitude 20 15 10 5 0 2000 4000 6000 8000 Frequency (Hz) Gehoorschade bij orkestmusici 24

Gehoor van musici, symfonie orkesten Koninklijk Concertgebouworkest Nederlands Philharmonisch Orkest Holland Symphonia Het Gelders Orkest Residentie Orkest N= 231 Geslacht 1% Instrumentcat. Man Vrouw Koperblazers 29 5 Houtblazers 25 21 17% 5% 15% Koperblazers Houtblazers Strijkers hoog 36 62 Strijkers laag 22 17 20% Strijkers hoog Strijkers laag Slagwerk 11 0 Slagwerk Anders 1 1 Totaal 124 107 42% Anders Gem. leeftijd 47 43 Gehoorschade bij orkestmusici 25

Vragenlijst (waardering gehoor) Zeer goed Zeer slecht 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 10 jaar geleden 5 jaar geleden Nu man vrouw Gehoorschade bij orkestmusici 26

Vragenlijst (last van ) Veel 5 207 146 13 4 219 206 31 3 226 214 2 229 212 Geen 1 Tinnitus Hyperacusis Vervorming Diplacusis Klacht Gehoorschade bij orkestmusici 27

Vragenlijst Gehoorbescherming wordt gedragen tijdens Repetities 47% Concerten 39% Andere gelegenheden 38% Gehoorschade bij orkestmusici 28

Geluidsbelasting Musici Gemiddelde Instrument dagelijkse belasting (db) Koper 88 Hoorns 88 Pauken 85 Slagwerk 85 Fluit/Klarinet 84 Altviool (achter) 84 Hobo/Fagot 83 Harp 82 Tweede viool (achter) 82 Cello (achter) 82 Cimbaal 81 Eerste viool (achter) 81 Cello (voor) 80 Altviool (voor) 80 Tweede viool (voor) 80 Eerste viool (voor) 79 ARBO-norm 80 Bron: Onderzoek schadelijk geluid orkesten, Peutz & Associés, 2003. Gehoorschade bij orkestmusici 29

Gemeten niveaus KCO in db(a) repetitie(cg),concert(cg),(st)opera Repetitie 1 Bartòk Concert Beethoven Opera Korngold Instrument Instrument achter Laeq (1:10 uur) Laeq (0:30 uur) Laeq (2:50 uur) Altviool Trompet 88 db(a) 89 db(a) Altviool Trompet/ Trombone/ Hobo/ Engelse hoorn 88 db(a) 89 db(a) 90 db(a) 2e viool Trompet 88 db(a) 87 db(a) 89 db(a) Hoorn Hoorns 89 db(a) 85 db(a) 92 db(a) Piccolo Fagotten 89 db(a) 94 db(a) Slagwerk Meestal niets 86 db(a) 91 db(a) Gehoorschade bij orkestmusici 30

DPOAE en TEOAE naar audiogram 20 20 15 10 5 0-5 -10-15 TEOAE-amplitude (db SPL) 15 10 5 0-5 -10-15 -20-20 Normaal horend Lawaaidip Zware lawaaidip Aflopend DPOAE-amplitude (db SPL) 1 1,5 2 3 4 Signaalfrequentie (Hz) 841 1000 1189 1414 1682 2000 2378 2828 3364 4000 4757 5657 6727 8000 L2 frequentie (Hz) Gehoorschade bij orkestmusici 31

Tinnitus (totaal per instrumentcat.) 100% Tinnitus (%) 50% 20% 23% 15% 16% 18% 0% houtblazers koperblazers strijkers laag strijkers hoog slagwerk Instrumentcategorie Gehoorschade bij orkestmusici 32

Tinnitus (pitch) 100% Tinnitus (%) 50% 44% 37% 0% 7% 2% 2% 2% 5% <0,25 0,25-0,5 0,5-1 1-2 2-4 4-8 >8 Frequentie (khz) Gehoorschade bij orkestmusici 33

Resultaten gehooronderzoek bij musici Het toonaudiogram van musici is gemiddeld relatief goed Bij de metingen en bij de gerapporteerde gehoorklachten vallen vooral op: Hyperacusis (overgevoeligheid voor hard geluid): ~ 50% Tinnitus (oorsuizen): ~ 20% Het verloop van OAE-metingen in de tijd kan meer inzicht geven in longitudinale ontwikkeling van gehoorproblemen (nog in onderzoek) Gehoorschade bij orkestmusici 34

Slotconclusies Preventie van gehoorschade is uitermate belangrijk Voorlichting in vroeg stadium (conservatoria) is noodzakelijk Persoonlijke gehoorbescherming moet vaker gedragen worden, maar dan moet er nog wel wat aan verbeterd worden! Nieuwe geluidsschermen bieden perspectief, maar dan moet ook daaraan nog gewerkt worden (onderzoek) Revalidatie: musici willen graag musiceren en als er gehoorproblemen zijn dan biedt een uitgebalanceerde gecombineerde aanpak vaak de meeste mogelijkheden, waardoor uitval van arbeidstijd tot een minimum beperkt kan worden Gehoorschade bij orkestmusici 35

Branchecatalogus podiumkunsten Versterkt geluid ww.arbopodium.nl Gehoorschade bij orkestmusici 36

Vragen van musici antwoorden en opmerkingen Vraag: Antwoord: Bestaat er inmiddels enig uitzicht op herstel van gehoorschade? Regeneratie en medicatie.. Vraag: Antwoord: Waar komt tinnitus vandaan? Vaak is NIHL de oorzaak. (beïnvloed door vele factoren). Vraag: Antwoord: Is de kans op gehoorschade wel vermijdbaar bij iemand die zijn hele leven lang musiceert in een orkest? Niet gemakkelijk, vele aspecten.. Gehoorschade bij orkestmusici 37

Vragen van musici antwoorden en opmerkingen Vraag: Antwoord: Bestaan er gehoorbeschermingsstukjes waarbij ik mijn eigen blaasinstrument niet binnendoor hoor? Ja, kies dan voor de ER9S; dit is met filter én beluchting. Vraag: Antwoord: Moet ik mijn aangemeten oordoppen uit 2000 vervangen? Ons advies is om tenminste 1 x per 2 jaar uw gehoorbeschermers te vervangen: hygiène, pasvorm, kraakbeen. Vraag: Antwoord: Ik gebruik vaak een studiedemper èn oordoppen en ik wil mezelf toch goed kunnen horen. Hebt u nog een advies? Gebruik dan een filter ER9S of ER15S omdat dit mét beluchting is. Dat is comfortabeler. Gehoorschade bij orkestmusici 38

Vragen van musici antwoorden en opmerkingen Vraag: Antwoord: Zou oorsuizen ook kunnen worden veroorzaakt door verkrampte verstandskiezen of kaakbotten of door spanning in de nek? Ja, CMD, en voorbeeld wiplash; indien pulsatiel wellicht AV-malformatie waarna embolisatie door neuroradioloog. Vraag: Antwoord: Zijn er andere (betere) gehoorbeschermers dan degene die ik gebruik (Flex Comfort)? Een collega blazer gebruikt Music Safe van Alpine vooral door de pasvorm (minder geluidresonantie binnendoor ). Vraag: Helpt het tegen hard geluid, als ik mijn mond open doe? Gehoorschade bij orkestmusici 39

Vragen van musici antwoorden en opmerkingen Vraag: Antwoord: Bestaan er oordoppen die aan/uit kunnen, zonder ze uit je oor te halen? Er zijn tegenwoordig "actieve" (dure) oordoppen, die inderdaad electronisch te "sturen" zijn, ze lijken op de zogenaamde "in-ear" monitors (versterkte muziek). Vraag: Antwoord: Waarom lijkt de toonhoogte lager als je dopjes gebruikt? Door het gebruik van oordoppen ontstaat er tussen de oordop en het trommelvlies een resonantieholte waardoor met name de lage tonen kunnen opslingeren (het occlusie-effect ). Gehoorschade bij orkestmusici 40

Video oor en gehoor Make love not hearing loss Gehoorschade bij orkestmusici 41

Dank voor uw aandacht! japmdelaat@lumc.nl Gehoorschade bij orkestmusici 42