Een onderzoek naar het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in het primair onderwijs

Literatuuronderzoek Een onderzoek naar het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in het primair onderwijs Daphne Liebrand 110467 Begeleider/tutor: Elizabeth Rigg 18 november 2011 Literatuurstudie uitgevoerd in het kader van de Master Leren en Innoveren, Interactum, Utrecht

Inhoudsopgave 1. Probleemstelling en vraagstelling... 4 1.1 Probleemstelling... 4 1.2 Vraagstelling... 5 2. Methode... 7 2.1 Werkwijze... 7 2.2 Bronnen... 7 2.3 Documentanalyse... 8 3. Resultaten... 10 3.1 Ouderbetrokkenheid, ouderparticipatie en partnerschap... 10 3.2 De effecten van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie... 10 3.2.1 Sociaal-emotionele ontwikkeling... 10 3.2.2 Cognitieve ontwikkeling, leerprestaties en motivatie... 10 3.2.3 Opvoeding, school en gemeenschap... 11 3.2.4 Conclusie... 11 3.3 Belemmeringen in de praktijk... 12 3.3.2 Visie van de school op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie... 12 3.3.3 Communicatie... 12 3.3.4 Sociaal-economische achtergrond van ouders... 12 3.3.5 Allochtone ouders en ouderbetrokkenheid/ouderparticipatie... 12 3.3.6 Conclusie... 13 3.4 Randvoorwaarden voor het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de school... 13 3.4.1 Verantwoordelijkheid en verwachtingen van school en ouders... 13 3.4.2 Praktische implementatie van ouderbetrokkenheid... 13 3.4.3 Visie en beleid op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie... 14 3.4.4 Communicatie... 14 3.4.5 Conclusie... 15 3.5 De rol van ouders bij innoveren... 15 3.5.1 Wat is innoveren?... 15 3.5.2 Leren van eigen ervaringen... 15 3.5.3 Conclusie... 16 4. Conclusies... 17 4.1 Stelling en bijbehorende conclusies van de deelvragen... 17 4.2 Conclusie onderzoeksvraag... 17 4.3 Wat betekent de conclusie voor basisschool de Zevensprong... 18 5. Aanbevelingen... 19 5.1 Aanbevelingen afgeleid uit conclusies... 19 5.2 Aanbevelingen toegespitst op basisschool de Zevensprong... 19 6. Reflectie... 20 6.2 Kritische reflectie op de eigen literatuurstudie... 20 6.3 Nieuwe onderzoeksvragen of deelvragen... 20 Literatuurlijst... 21 Bijlagen... 22 Bijlage 1 Vijf fasen model ouderschapsbetrokkenheid (CPS)... 22 Bijlage 2 Ouderopkomst informatieavond... 25 Bijlage 3 Redeneerschema... 26 2

Samenvatting Basisschool de Zevensprong is op dit moment een zogenaamde relatiegerichte school (de school investeert in het opbouwen en onderhouden van sociale relaties met ouders die hiervoor open staan en hierin ook investeren) en wil doorgroeien naar een op innovatiegerichte school (school en ouders zien elkaar als partners in het proces van continue verbetering van de school. Ze voelen zich hier in dezelfde mate verantwoordelijk voor en spreken elkaar aan op deze verantwoordelijkheid). De Zevensprong (directie en team) is op dit moment nog te zeer naar binnen gericht om ouderbetrokkenheid (actieve betrokkenheid van ouders bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis en op school) en ouderparticipatie (actieve deelname van ouders aan activiteiten op school) op een dusdanige wijze vorm te geven om als vanzelf door te groeien naar een op innovatiegerichte school. In dit onderzoek wordt het belang van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie belicht. Uit onderzoek blijkt namenlijk, dat met name ouderbetrokkenheid invloed heeft op zowel sociaal-emotionele ontwikkeling als op cognitiefgebied, leerprestaties en schoolmotivatie. Naast een positieve invloed op de ontwikkeling bij kinderen, heeft ouderparticipatie ook invloed op opvoeding, verbetering van het schoolklimaat en de gemeenschap. Ouderparticipatie kan een verbetering in de verhouding tussen ouders en school opleveren en wordt gezien als vorm van democratisering, burgerschapsvorming en middel tot culturele integratie. Dit zijn redenen waarom bij de Zevensprong het bevorderen van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie hoog op de agenda staan. De naar binnengerichtheid van de Zevensprong is een belemmering bij het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie. Binnen de literatuur wordt de aandacht gevestigd op meerdere belemmeringen. Deze belemmeringen hangen samen met het ontbreken van een gezamenlijke visie op ouderbeleid, knelpunten in de communicatie tussen leerkrachten en ouders, door een verschil in betrokkenheid door sociaaleconomische achtergronden en een verschil in visie tussen autochtone en allochtone ouders op onderwijs. Bij het voorkomen en/of oplossen van deze belemmeringen is een gezamelijke visie (school en ouders) en nieuwe kennis en vaardigheden, op het gebied van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, van leerkrachten nodig. Daarnaast moet de communicatie bevorderd worden waardoor ouders en leerkrachten elkaar aan gaan spreken op verantwoordelijkheid en verwachtingen naar elkaar. Ouders worden gezien als belangrijke partners bij de ontwikkeling van het kind, bij de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en de ontwikkeling van de school en bij innovaties. Ouders zouden een actieve, samenwerkende rol moeten vervullen in leerprocessen en als actieve bron voor verbetering. 3

1. Probleemstelling en vraagstelling 1.1 Probleemstelling Basisschool de Zevensprong is een katholieke basisschool met een leerstofjaarklassensysteem met 8 groepen. Belangrijke pijlers van waaruit gewerkt wordt zijn: veiligheid, vakmanschap, inspiratie en verbondenheid. De Zevensprong staat binnen de stichting en het dorp bekend om een goed pedagogisch klimaat, doordat er veel aandacht besteed wordt aan burgerschapsvorming, het (mede) opvoeden van leerlingen tot respectvolle en actief betrokken burgers, o.a. door te werken met het project de Vreedzame school. Op dit moment is basisschool de Zevensprong een zogenaamde relatiegerichte school, zie bijlage1: Types scholen voor ouders. Dit betekent dat de school investeert in het opbouwen en onderhouden van sociale relaties met ouders die hiervoor open staan en hierin ook investeren. (Cijvat & Voskens, 2010) informatiegericht structuurgericht relatiegericht participatiegericht innovatiegericht 1.1. Schematische weergave; Types scholen voor ouders De Zevensprong (directie, team en ouders) wil zich stapsgewijs ontwikkelen, door via een op participatiegerichte school toe te werken naar een op innovatiegerichte school. Dat wil zeggen dat de school ouders niet alleen als belangrijke partners ziet en ervaart (participatiegericht), maar dat school en ouders elkaar als partners zien in het proces van continue verbetering van de school. Ze voelen zich hier in dezelfde mate verantwoordelijk voor en spreken elkaar aan op deze verantwoordelijkheid. (Cijvat & Voskens, 2010) Er is een drietal redenen, waarom de Zevensprong deze ontwikkeling in wil zetten: 1. De Onderwijsraad heeft begin 2010 het rapport Ouders als partners gepubliceerd. De Onderwijsraad adviseert de Tweede Kamer om scholen te laten investeren in partnerschappen tussen ouders en scholen, omdat uit diverse onderzoeken blijkt dat ouderbetrokkenheid (actieve betrokkenheid van ouders bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis en op school) een grote bijdrage levert aan de ontwikkeling en het leersucces van kinderen. Ouderbetrokkenheid leidt doorgaans tot meer zelfvertrouwen, meer positieve attitudes richting school, betere prestaties in lezen en een verdere ontwikkeling van sociale competenties. Daarnaast zal de rol van de ouders bij de invoering van passend onderwijs ook steeds belangrijker worden. (De Onderwijsraad, 2010) 2. De Zevensprong (directie, team en ouders) heeft ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie (actieve deelname van ouders aan activiteiten op school) tot speerpunt gemaakt. Dit is tweeledig: op de eerste plaats is de Zevensprong een vreedzame school, waarbij de kernwaarde verbondenheid invulling krijgt: het kind is een onderdeel van de gemeenschap, waarbij het kind een centrale rol speelt m.b.t. gezin/school/wijk. Hierbij vindt de directie en het team van de Zevensprong, het belangrijk ouders een grotere rol binnen de school te geven. Daarnaast wordt op bepaalde vlakken een afname in ouderbetrokkenheid richting school gesignaleerd. Dit is te merken aan: matig bezochte ouderavonden met een gemiddelde opkomst van 22,5% schooljaar 2010-2011 redelijk bezochte informatieavond aan het begin van schooljaar 2010-2011 met een gemiddelde opkomst van 70,17% (zie bijlage 2) 4

afname in ouderhulp (veel moeite moeten doen om ouders te mobiliseren om een geplande activiteit door te laten gaan) een minimale bezetting van de oudercommissie (binnen 5 jaar van 10 naar 5 ouders en werven leverde vorig jaar niets op) De redenen voor de afname zijn waarschijnlijk: 1. Beide ouders werken/minder tijd dan voorheen (De Onderwijsraad, 2010) 2. Lager opleidingsniveau (bron; leerling administratie) 3. Geen structurele werkwijze en middelen om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie te stimuleren. (bron; directie) 3. In mei 2011 heeft basisschool de Zevensprong een sparringavond georganiseerd om te onderzoeken wat de ideeën van de verschillende betrokkenen zijn over ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie op de Zevensprong. Er waren in totaal achttien afgevaardigden, uit verschillende gelederen, nl.: medezeggenschapsraad (MR), ouderraad(or), het overblijfteam, ouders (die niet onder een van voorgenoemde groepen vallen), Spring (interne peuterspeelzaal) team en directie. Hieruit bleek dat er een groot gezamenlijk belang gezien wordt en draagvlak is om visie en beleid te ontwikkelen op het gebied van ouderbetrokkenheid en participatie. De betrokkenen kwamen tot de conclusie dat zij gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de totale ontwikkeling van het kind en dat er bereidheid is, deze verantwoordelijkheid samen te dragen. Omdat basisschool de Zevensprong (directie en team) op dit moment teveel naar binnen gericht is om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie succesvol te maken (voor de ontwikkeling van de kinderen, maar ook op klas en schoolniveau), zal onderzocht moeten worden, op welke manier de Zevensprong (team, directie) zich meer naar buiten kan en wil richten. De eerste stap (waar ik mee begin) is het onderzoeken wat de Zevensprong, in lijn met visie en missie, nodig heeft om een zogenaamde op innovatiegerichte school te worden. Wat heeft de Zevensprong (directie en team) nodig om ouders meer bij de school te betrekken en hoe kan (in een doorgaande lijn), ouderparticipatie voor alle betrokkenen(leerlingen, directie, team en ouders) tot een succes gemaakt worden. 1.2 Vraagstelling Basisschool de Zevensprong is op dit moment een zogenaamde relatiegerichte school, een school die investeert in het opbouwen en onderhouden van sociale relaties met ouders die hiervoor open staan en hierin ook investeren. Het uitgangspunt is, uiteindelijk (meerjarenplan) door te groeien naar een op innovatiegerichte school. Bij een op innovatiegerichte school, moeten school en ouders elkaar als partners gaan zien in het proces van continue verbetering van de school. Ze dienen zich hiervoor in dezelfde mate verantwoordelijk te voelen en daarnaast elkaar aan te spreken op deze verantwoordelijkheid. De school kenmerkt zich door een lange termijn visie op ouders, er is sprake van; ouderbetrokkenheid op leerling, groep, school en school-overstijgend niveau, meeleven met leerling en ouders, meehelpen, meedenken en meebeslissen van ouders op alle gebieden binnen duidelijke kaders, wederzijdse informatie en contacten met ouders gericht op het verbeteren van onderwijs, school en omgeving. (Cijvat & Voskens, 2010) Ik wil onderzoeken wat de meerwaarde is voor alle betrokkenen (directie, team, ouders en kinderen) als school en ouders optimaal met elkaar samenwerken en op welke wijze de ontwikkeling in de richting van een op innovatiegerichte school vormgegeven kan worden. Dit overziende kom ik tot de volgende onderzoeksvraag: Wat is nodig om van een op relatiegerichte school uit te groeien tot een op innovatiegerichte school? De definitie van een op innovatiegerichte school, stelt dat het contact met ouders gericht is op de verbetering van onderwijs, school en omgeving. In mijn ogen is het belangrijkste doel van innovaties, dat de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot worden. Om deze innovatie te legitimeren, wil ik onderzoeken of er daadwerkelijk verbetering geconstateerd wordt als ouders meer actief betrokken zijn en participeren en wat die verbeteringen inhouden. Dit doe ik door antwoord te zoeken op de 5

volgende deelvragen: Wat is de relatie tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en de ontwikkeling van kinderen? Wat is de relatie tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en het verbeteren van het onderwijs, de school en omgeving? Deze vragen leiden tot de volgende stelling: Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie vergroten kansen voor een optimale ontwikkeling bij kinderen. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, heb ik een aantal deelvragen geformuleerd om tot een samenhangend antwoord te komen: Welke belemmeringen komen in de literatuur naar boven, die het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de weg staan? Welke randvoorwaarden worden er in de literatuur genoemd om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zo optimaal mogelijk in te kunnen zetten in het onderwijs? Op welke manier kunnen ouders een bijdrage leveren aan innovaties binnen een schoolorganisatie? Het probleem is zowel een kennis-, handelings- als houdingsprobleem. De Zevensprong (directie en team) beschikt over te weinig kennis over het bevorderen van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie om op een succesvolle manier door te kunnen groeien naar een op innovatiegerichte school. De kennis die ik met dit onderzoek op doe, heeft de Zevensprong nodig om het handelings- en houdingsprobleem op te lossen. Door kennis over het onderwerp ouderbetrokkenheid, -participatie te combineren met het toegroeien naar een op innovatiegerichte school, moet er gestreefd worden naar een handelings- en houdingsverandering ten aanzien van ouders in combinatie met innovatie, door nieuwe inzichten. 6

2. Methode 2.1 Werkwijze Bij de start van dit literatuuronderzoek, ben ik eerst op zoek gegaan naar de onderzoeksvraag. Samen met mijn leidinggevende heb ik een brainstormsessie gedaan volgens the right question. Uit de sessie kwam de onderzoeksvraag: Wat heb je als school nodig om ouderparticipatie tot een succes te maken? Tijdens een college over kritisch denken, ontdekte ik dat mijn onderzoeksvraag geen modus 1 kennis gerichte vraag is en daarom heb ik deze omgeschreven naar: Op welke manier kun je ouderparticipatie binnen het basisonderwijs vergroten? Ook deze vraag dekte niet de lading, maar gaf voldoende houvast om te beginnen met het selecteren van literatuur. Ik heb eerst een mindmap gemaakt, als steun voor het zoeken naar literatuur. Ik heb gezocht met behulp van Google Scholar, op de volgende termen; ouderbetrokkenheid, ouderparticipatie, educatief partnerschap in combinatie met leren of innoveren. Er is veel literatuur te vinden over dit onderwerp. Bij bronnen heb ik beschreven waarom ik het gekozen artikel geselecteerd heb. Door het lezen van de artikelen, maar ook door het starten met schrijven, werd voor mij duidelijk dat basisschool de Zevensprong, wat betreft ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, niet in de kinderschoenen staat. Zoals ik bij de probleemstelling beschrijf, is de Zevensprong een relatiegerichte school en wil zij doorgroeien naar een innovatiegerichte school. Door dit op een rijtje te zetten, wist ik wat ik wilde onderzoeken en welke onderzoeksvraag daar bij hoorde: Wat is nodig om van een op participatiegerichte school uit te groeien naar een op innovatiegerichte school? Voor de geselecteerde literatuur en de wijze waarop ik deze onderzocht had, was er weinig verschil. Daarnaast ben ik op zoek gegaan naar de legitimering van mijn onderwerp, is het waar dat kinderen meer ontwikkelkansen krijgen als ouders meer betrokken zijn en participeren? Bovendien heb ik gezocht naar belemmeringen; hoe komt het dat ouders niet spontaan actief betrokken zijn en participeren? Deze belemmeringen zijn nodig om bewustwording te creëren, om te ontdekken met welke belemmerende factoren men rekening dient te houden bij het doorgroeien naar een op innovatiegerichte school en hoe deze belemmeringen gebruikt kunnen worden om randvoorwaarden te ontwikkelen voor het opstellen van ouderbeleid. Ten slotte heb ik gezocht naar een artikel dat een duidelijke link legt tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en innoveren, om te kijken wat de rol van ouders bij innovaties kan zijn. Na het lezen van de artikelen het ik een redeneerschema gemaakt (bijlage 3). Met behulp van dit redeneerschema heb ik het hoofdstuk resultaten geschreven en de antwoorden op mijn onderzoeksvraag en deelvragen geformuleerd. 2.2 Bronnen Bij het selecteren van mijn bronnen heb ik gekozen voor zo recent mogelijke literatuur binnen de eisen die hieronder bij elke bron beschreven staan. Om aangenomen te worden voor de Master Leren en Innoveren, heb ik een paper geschreven over ouderbetrokkenheid en participatie. Hiervoor heb ik gebruik gemaakt van; Handboek Ouders in de School van Peter de Vries uitgegeven door het CPS. Bij het tot stand komen van dit boek is onder andere gebruik gemaakt van het onderzoek: Een onderzoek naar de rol van ouders in het primair onderwijs, eveneens van het CPS, dat is een reden om dit onderzoek te gebruiken voor mijn literatuurstudie Ouders als partners heb ik gebruikt voor het hierboven genoemde paper. In dit beleidsstuk adviseert de Onderwijsraad de Tweede Kamer over ouders in de rol van partners in het onderwijs. Ik heb dit artikel gekozen, omdat dit het meest recente advies van de Onderwijsraad aan de Tweede Kamer is over het onderwerp ouders als partners. Het gaat slechts voor een klein deel over de al ingevoerde rechtspositie van ouders in het onderwijs (daar ga ik niet op in). In dit artikel pleit de Onderwijsraad voor het versterken van ouderbetrokkenheid en participatie binnen het onderwijs en sluit daarbij naadloos aan bij mijn onderzoeksvraag. 7

Ouders, scholen en diversiteit, trok mijn aandacht, omdat het artikel in zowel het onderzoek: Een onderzoek naar de rol van ouders in het primair onderwijs als Ouders als partners als bron vermeld wordt. Daarnaast heb ik het artikel in mijn onderzoek opgenomen, omdat er onderzoek is gedaan naar de verschillen tussen scholen wat betreft ouderbetrokkenheid en participatie in combinatie met veel of weinig achterstands- en allochtone leerlingen. Op de Zevensprong bestaat er een mix van leerlingen (achterstand, allochtoon en geen achterstand leerling). Dit onderzoek sluit aan bij de huidige situatie op de Zevensprong, omdat er onderscheid wordt gemaakt bij het bevorderen van ouderbetrokkenheid en participatie tussen de verschillende doelgroepen. Omdat ik wil onderzoeken hoe er door middel van ouderbetrokkenheid en participatie toegewerkt kan worden naar een op innovatiegerichte school, ben ik op zoek gegaan naar onderzoeken in het primair onderwijs, gericht op innovatie en het betrekken van ouders daarbij. Op die manier ben ik terecht gekomen bij; Innovatie in het primair onderwijs. Ik heb in dit onderzoek vooral gekeken naar het belang en de rol van ouders bij innovaties. Ouderbetrokkenheid en participatie zou in een belangrijke mate invloed kunnen hebben op het leren van kinderen. Het boek: Motivation in Education gaat over het motiveren van kinderen om te komen tot een optimale ontwikkeling op onder andere cognitief gebied. Binnen dit boek ben ik op zoek gegaan naar de rol van ouders in relatie tot motivatie en de cognitieve ontwikkeling van kinderen. Van de bronnen die ik gebruikt heb, zijn geen twee artikelen met totaal verschillende perspectieven. Binnen de artikelen zijn echter wel verschillende perspectieven beschreven. Wetenschappers verschillen van mening over welke vorm van ouderbetrokkenheid en/of participatie invloed heeft op welk deel van de ontwikkeling van kinderen. Ondanks dit manco, zijn de onderzoekers van de artikelen die ik heb gekozen het over het volgende eens; binnen scholen moet veel aandacht besteed worden aan het bevorderen van ouderbetrokkenheid en participatie vanwege; de taakverlichting van de school (gedeelde verantwoordelijkheid leerkracht en ouders), afstemming op opvoeding (werken aan dezelfde taak), ondersteuning van het leerproces, uiting van burgerschap (gedeelde verantwoordelijkheid voor de maatschappij) en een middel tot culturele integratie. 2.3 Documentanalyse Ouders als partners De Onderwijsraad is door de Tweede Kamer gevraagd te adviseren over de positie (in diverse facetten), betrokkenheid en onderwijsondersteuning van ouders in het onderwijs. De raad adviseert in dit document een koerswijziging in het landelijk beleid voor een verdere uitbouw van ouders als partners van de school en als lid van ouder-ouderverband. De centrale begrippen uit Ouders als partners zijn: ouderbetrokkenheid; betrokkenheid van ouders bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis (bv. voorlezen) en op school (bv. rapportgesprek voeren met de leerkracht) ouderparticipatie; actieve deelname van ouders aan activiteiten op school. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen niet-geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie (bv. leveren van hand- en spandiensten) en geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie (bv. zitting hebben in de ouderraad, medezeggenschapsraad of het schoolbestuur) burgerzin; betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij de opvoeding, communicatie/dialoog en samenwerking met de omringende gemeenschap. Bij het opstellen van het rapport is gebruik gemaakt van deskundigen en een grote selectie wetenschappelijke literatuur. Op welke wijze de deskundigen zijn geraadpleegd is niet vermeld in het rapport. Op de literatuurlijst staan ruim 80 bronnen die variëren in grootte en context. De onderzoeken die gebruikt zijn, zijn heel divers. De aard van de bronnen is zowel gebaseerd op theorie als op diverse onderzoeken. Bronnen zijn onder andere publicaties van diverse ministeries en gerenommeerde onderzoekers wat betreft ouders, betrokkenheid, partnerschappen en scholen in diverse combinaties. 8

Voor mij is de achterliggende theorie, gericht op de volgende vragen, vooral van toepassing bij mijn onderzoek: Wat is het belang van ouderbetrokkenheid en -participatie in het onderwijs? Wat zijn de belangrijkste factoren voor het ontstaan van partnerschap tussen scholen en ouders? Welke voorwaarden zijn van belang voor het optimale functioneren van partnerschappen met ouders? Voor mijn dagelijkse werk laat dit artikel de noodzaak zien van visie en beleid op het gebied van ouders in het onderwijs. Daarnaast wordt er gewezen op het belang van communicatieve vaardigheden in het omgaan met informatie vanuit ouders voor het functioneren van ouderbetrokkenheid. 9

3. Resultaten 3.1 Ouderbetrokkenheid, ouderparticipatie en partnerschap In dit onderzoek komen de volgende begrippen regelmatig terug. Ouderbetrokkenheid/betrokkenheid; actieve betrokkenheid van ouders bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis. Bijvoorbeeld door interesse te tonen in wat het kind op school heeft gedaan of het kind voor te lezen. Maar ook actieve betrokkenheid bij de opvoeding en het onderwijs op school, door bijvoorbeeld interesse te tonen in de ontwikkeling van het kind door een rapportgesprek te voeren met de leerkracht, interesse te tonen voor de leerkracht en de school. Ouderparticipatie/participatie; actieve deelname van ouders aan activiteiten op school. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds niet-geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie, bijvoorbeeld het leveren van hand- en spandiensten bij activiteiten op school zoals helpen als luizenmoeder of bij de sportdag en anderzijds geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie, zoals zitting hebben in de ouderraad, medezeggenschapsraad of het schoolbestuur. Educatief partnerschap/partnerschap; een procesgerichte samenwerkingsrelatie waarin de partners (school, ouders en de lokale gemeenschap) erop uit zijn, elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen met als doel het bevorderen van het leren, de motivatie en de ontwikkeling van kinderen. 3.2 De effecten van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie hebben invloed op verschillende ontwikkelingsgebieden bij kinderen, op opvoeding, school en gemeenschap. In dit hoofdstuk komen de verschillende visies over de invloed van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie op deze gebieden aan bod. 3.2.1 Sociaal- emotionele ontwikkeling Smit e.a. (2007) stellen dat er veel onderzoek is gedaan naar de effecten van ouderbetrokkenheid. Zij komen tot de conclusie dat niet alle genoemde effecten van ouderbetrokkenheid op de ontwikkeling van kinderen, empirisch onderbouwd zijn, dit betreft bijvoorbeeld de effecten op het gebied van welbevinden. In Nederland is daarnaast nauwelijks onderzoek beschikbaar voor positieve effecten van ouderbetrokkenheid, in het buitenland zijn die wel te vinden. Deze betreffen vooral het sociaal functioneren van kinderen; gedrag, motivatie, sociale competenties, de relatie leraar/kind en kinderen onderling. Ouderbetrokkenheid heeft volgens Cijvat & Voskens, (2010) een significant positief effect op het functioneren van kinderen binnen de school op het gebied van gedrag en werkhouding. Daarnaast zorgt betrokkenheid thuis (praten over school en helpen bij schoolwerk) voor meer zelfvertrouwen, een positieve attitude richting school en voor sociale competenties. Volgens Cijvat & Voskens, (2010) heeft ouderparticipatie op zichzelf, geen positief effect op de ontwikkeling van kinderen. Ouderparticipatie kan wel een positief effect hebben op ouderbetrokkenheid. De Onderwijsraad (2010) ziet daarentegen wel een voorzichtige positieve relatie tussen ouderparticipatieactiviteiten en het sociaal functioneren van kinderen. 3.2.2 Cognitieve ontwikkeling, leerprestaties en motivatie Smit e.a. (2007) stelt, dat als er thuis een grote ouderbetrokkenheid is, met als kenmerken het bieden van een veilige en stabiele omgeving, dat dat de intellectuele stimulering zou voeden. Dit gebeurt als ouders als constructieve rolmodellen fungeren en daarmee de waarde van het onderwijs uitgedragen en daarbij blijk geven van hoge verwachtingen jegens het kind. Betrokkenheid thuis (praten over school en helpen bij schoolwerk) levert betere prestaties in taal, rekenen en lezen, volgens Cijvat & Voskens, (2010). Er zijn meerdere onderzoeken naar de effecten 10

op cognitieve ontwikkeling verricht. Onderzoeken zijn veelal positief voor leerresultaten in het primair onderwijs. Ook Schunk e.a. (2010) zien invloed van ouderbetrokkenheid thuis, als dat op jonge leeftijd begint. Als met name nieuwsgierigheid gestimuleerd wordt, bevorderd dat de leesvaardigheid en de intelligentie van het kind. Het is onduidelijk welke vormen van ouderbetrokkenheid nu precies effect hebben op welke aspecten van de ontwikkeling van kinderen, effect kan namelijk afhankelijk zijn van het onderwijsgebied (betere effecten bij lezen dan bij rekenen) en de leeftijd van het kind (betere effecten bij jonge kinderen). Er is nog steeds maar weinig empirisch bewijs, dus voorzichtigheid blijft gewenst bij het trekken van algemene conclusies. Daar waar Cijvat & Voskens, (2010) geen effecten zien in positieve resultaten in leerprestaties door ouderparticipatie, merkt de Onderwijsraad (2010) deze wel op, maar mag dat slechts een voorzichtige conclusie zijn. Volgens Schunk e.a. (2010) laat onderzoek een positieve relatie zien tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en verschillende variabelen die te maken hebben met intrinsieke (school)motivatie. Vooral de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van zelfstandigheid, het vermogen van het kind om kritisch te denken en vragen te stellen, laten gunstige uitslagen zien. Over het algemeen wordt motivatie bevorderd wanneer ouders hun kinderen mee laten beslissen, verwachtingen uitspreken als optie en bewustzijn van de gevoelens en behoeften van het kind, het kind alternatieven en keuzes geven en als ouders het kind uitdagen om zelf dingen uit te zoeken in tegenstelling tot automatisch antwoord te geven op de door het kind gestelde vragen. 3.2.3 Opvoeding, school en gemeenschap Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie hebben invloed op opvoeding, onderwijs op school en gemeenschap. Ondersteuning van school bij het opvoedingsklimaat (zowel op school als thuis), door afstemming, kan een positieve houding van ouders tot de school en zelfs verandering van opvoedgedrag veroorzaken (Cijvat & Voskens, 2010), (Onderwijsraad 2010). Cijvat & Voskens, (2010) zien dat vooral allochtone moeders door een actieve stimulering van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie makkelijker uit hun sociale isolement komen, het Nederlands beter gaan beheersen en betere kansen krijgen op de arbeidsmarkt. Door ouderbetrokkenheid ontstaat een samenhang in het functioneren van de schoolorganisatie (positief schoolklimaat) en de lokale gemeenschap. De Onderwijsraad (2010) voegt daaraan toe dat de samenhang vorm kan krijgen door meer openheid in de relatie tussen ouders en school, maar ook tussen ouders onderling en door betrokkenheid van ouders op de klas en de school. Ouders die elkaar kennen, spreken elkaar aan. Deze ouder-ouder contacten helpen ouders onderling, maar kunnen zo ook de school/leerkracht ondersteunen door elkaar te helpen bij opvoedproblemen. Ook Smit e.a. (2007) zien deze positieve verbanden tussen ouderbetrokkenheid en de school in combinatie met gemeenschapsgerelateerde uitkomstmaten. Meer gerichtheid op school is positief voor de school en de schoolomgeving. Dit is belangrijk, omdat ook de gemeenschap invloed heeft op het leren van kinderen. Verder ziet de Onderijsraad (2010) door ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie een voorzichtige positieve verandering in de verhouding ouders en school. De leerkracht en de school wordt door deze betrokkenheid ondersteunt om hun doelstellingen te bereiken, er is een ervaring van taakverlichting voor de school. Daarnaast wordt ouderparticipatie gezien als vorm van democratisering en een middel tot culturele intergratie. Het organiseren van oudernetwerken bevorderd de socialiserende functie van het onderwijs en de wettelijke taak die de school heeft ten aanzien van burgerschapsvorming. 3.2.4 Conclusie Uit recent onderzoek blijkt, dat met name ouderbetrokkenheid invloed heeft op de ontwikkeling van kinderen, zowel op sociaal-emotioneel als op cognitiefgebied, leerprestaties en schoolmotivatie. Naast een positieve invloed op de ontwikkeling bij kinderen, heeft ouderparticipatie ook invloed op opvoeding, verbetering van het schoolklimaat en de gemeenschap. Ouderparticipatie kan een verbetering in de verhouding tussen ouders en school opleveren en wordt gezien als vorm van democratisering, burgerschapsvorming en middel tot culturele integratie. 11

3.3 Belemmeringen in de praktijk In de praktijk blijkt dat ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie niet vanzelf ontstaan, soepel lopen of zelfs niet vanzelfsprekend zijn voor veel scholen, leerkrachten en/of ouders. In dit hoofdstuk ga ik in op de belemmeringen die uit de literatuur naar voren komen. 3.3.2 Visie van de school op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie De manier waarop ouders in de praktijk werkelijk betrokken zijn, hangt af van de visie en de inzet van de school. De visie kan per school variëren van; ouders zijn op de hoogte van de visie tot; ouders beslissen mee en creëren met directie en schoolteam een gezamenlijke visie op ouderbeleid. Als ouders slechts op de hoogte zijn van de visie, is er vaak weinig zichtbare betrokkenheid en participatie van ouders. De inzet van de school is bij een lage betrokkenheid en participatie vaak afhankelijk van de leeftijd van het kind. Ouders van jonge kinderen worden vaak meer betrokken door de leerkracht dan ouders van oudere kinderen. Bovendien blijkt betrokkenheid meestal afhankelijk van de aanwezigheid van eventuele opvoed- en leerproblemen. Zijn deze niet aanwezig, dan is er minder contact tussen school en ouders. Partnerschap is bij veel scholen beperkt tot de MR, het verstrekken van informatie, het inschakelen van ouders bij hand en spandiensten en vooral gericht op de ondersteuning van het eigen kind. Ouders vinden betrokkenheid wel nuttig, maar de school moet dit organiseren. Daarbij komt dat ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie meestal wordt gedefinieerd vanuit het perspectief van de school. Op die manier is ouderbetrokkenheid een instrument om een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de school en is er geen voordeel voor ouders. Een dergelijke waardering van ouderbetrokkenheid kan ten kosten gaan van de doelen, ouders en de lokale gemeenschap. 3.3.3 Communicatie Ouders hebben vaak het idee dat ze niet serieus genomen worden door leerkrachten en directie en dat deze met de rug naar ouders staan. Volgens Sleegers e.a. (2006) komt dat, doordat het idee van partnerschap gebaseerd op wederzijds respect, vertrouwen en gedeelde belangen, in de praktijk niet optimaal werkt. Communicatie en relatie tussen school en ouders loopt niet altijd soepel. Dit komt doordat scholen vaak moeite hebben om zich te transformeren naar een organisatie die open staat voor ouders. Daarnaast hebben leerkrachten de neiging zich te beschermen tegen een te grote invloed en betrokkenheid van ouders bij hun werk. Er lijkt ook een discrepantie te bestaan tussen hoe scholen vinden dat ze partnerschap vormgeven en hoe ouders dat ondervinden. Standaardkanalen (zoals een e-mail of nieuwsbrief), voorkomen dat ouders zeggen niet op de hoogte te zijn. 3.3.4 Sociaal- economische achtergrond van ouders Betrokkenheid en participatie zijn volgens diverse onderzoeken afhankelijk van het opleidingsniveau en herkomstmilieu van de ouders. (De Onderwijsraad, 2010), (Schunk e.a., 2010) en (Smit e.a., 2007) Hoog- en middelhoogopgeleide ouders zien onderwijs en opvoeding als een gezamenlijke taak van de school en ouders en willen graag betrokken worden in de verschillende facetten van de school. Laagopgeleide ouders zien directie en leerkrachten als aangewezen deskundigen. Zij hebben vaak minder behoefte aan dagelijkse invloed op het schoolbeleid en onderwijs en participeren minder in activiteiten voor leerlingen. Als zij wel participeren blijft dit vaak beperkte tot de groep van het eigen kind. Het is belangrijk dat leerkrachten zich realiseren dat ouders uit een lager milieu, een andere visie hebben op de rol van leerkrachten en ouders bij opvoeding en onderwijs. Daarnaast kan er sprake zijn van een beperkte beheersing van het Nederlands, onvoldoende inzicht in het onderwijs, het zichzelf niet capabel achten om het eigen kind op het gebied van leren te ondersteunen en een pedagogische aanpak die teveel verschilt met de aanpak op school. 3.3.5 Allochtone ouders en ouderbetrokkenheid/ouderparticipatie Bij het verbeteren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zijn allochtone ouders een doelgroep waarbij specifieke belemmeringen worden geconstateerd in onderzoeken. Knelpunten die Smit e.a. 12

(2007) aanhalen zijn bijvoorbeeld; allochtone ouders worden vaak gezien als één groep en programma s gericht op ouderbetrokkenheid gaan vaak eenzijdig uit van de autochtone middenklasse. Dit is op te lossen door rekening te houden met culturele verschillen. Leerkrachten hebben nieuwe kennis en vaardigheden nodig om op effectieve wijze met ouders om te gaan. Daarnaast is er een belangrijk verschil in visie tussen autochtone en allochtone ouders. Allochtone ouders beseffen niet dat van hen verwacht wordt dat ze op een bepaalde manier met de school interacteren om zo te laten zien dat ze belang hechten aan onderwijs en het leren van hun kinderen. Ouders die zelf geen of weinig onderwijs hebben genoten, vertrouwen hun kinderen toe aan de school en gaan ervan uit dat de experts daar beter weten dan zijzelf hoe ze de kinderen iets moeten leren. Vanuit hun visie op de taakverdeling wat betreft onderwijs en school, zullen allochtone ouders minder snel een actieve rol in het onderwijs vervullen. Een gebrekkige beheersing van het Nederlands en een andere pedagogische aanpak is een extra probleem. De geringe participatie door allochtone ouders houdt de onbekendheid met het onderwijs in stand. 3.3.6 Conclusie De belemmeringen waardoor ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie geen vanzelfsprekendheid zijn voor alle scholen, hangen nauw samen met het ontbreken van een gezamenlijke visie op dit gebied, doordat de communicatie tussen leerkrachten en ouders niet altijd soepel verloopt, door een verschil in betrokkenheid door sociaal-economische achtergronden en een verschil in visie tussen autochtone en allochtone ouders op onderwijs. Bij het voorkomen en/of oplossen van deze belemmeringen is een gezamelijke visie (school en ouders) en nieuwe kennis en vaardigheden, op het gebied van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, van leerkrachten nodig. 3.4 Randvoorwaarden voor het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de school Via bewustwording op het gebied van welke belemmeringen een optimale invoering van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de weg staan, kan gekeken worden naar de mogelijkheden om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zo optimaal mogelijk te implementeren. 3.4.1 Verantwoordelijkheid en verwachtingen van school en ouders De Onderwijsraad (2010) stelt dat het organiseren van ouderbetrokkenheid iets vanzelfsprekends zou moeten zijn, net zoals het schoolplan vanzelfsprekend is. Om dit te realiseren moeten: wederzijdse verwachtingen tussen school (directie en team) en ouders worden duidelijk gemaakt en uitgesproken ouders hun plichten kennen en verantwoordelijkheid nemen als het om onderwijs en opvoeding gaat ouders zorgen voor een zo goed mogelijke startpositie van hun schoolgaande kinderen (van basale verzorging, uitgeslapen en gevoed naar school, tot stimulerende thuisomgeving en ouderlijke hulp) ouders een zeker respect en begrip voor de taak en opdracht van de leraar hebben Het is daarbij nuttig deze houding en verantwoordelijkheden over en weer helder te markeren bijvoorbeeld in de vorm van schriftelijke afspraken, met daarbij concrete activiteiten zoals huisbezoek afleggen. Door enkel het uitspreken van verwachtingen over verantwoordelijkheid komt een school niet tot een optimaal ouderbeleid. Daarvoor zijn stappen nodig die hieronder beschreven zijn. 3.4.2 Praktische implementatie van ouderbetrokkenheid Smit, e.a. (2007) hebben een plan opgesteld waardoor ouderbetrokkenheid zo optimaal mogelijk geïmplementeerd kan worden: 1. Stel een actieteam samen met daarin een afvaardiging van ouders, team en directie. Zij hebben de verantwoordelijkheid voor de organisatie, implementatie en evaluatie van allerlei vormen van ouderbetrokkenheid. 2. Organiseer financiële en sociale ondersteuning. 3. Geef duidelijke startmomenten en doelen aan voor het expliciteren van de huidige en gewenste situatie van partnerschap. 13

4. Ontwikkel met het actieteam een driejarenplan met daarin de doelen en een samenhangend programma van partnerschap en werk dit uit voor het eerste jaar. 5. Maak een gezamelijke planning waarbij het niet alleen gaat om het product van het planningsproces, maar waar tevens de aandacht uitgaat naar de planning als gezamenlijke activiteit. Daarbij komt nog het advies om, een ouderbetrokkenheidscoördinator aan te stellen, die de ontwikkeling van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in het takenpakket heeft, om te zorgen dat dit steeds aandacht blijft krijgen. 3.4.3 Visie en beleid op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie (De Onderwijsraad, 2010) pleit bij de Tweede Kamer om te investeren in oudernetwerken en vormen van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie. Om dit te realiseren is het belangrijk dat scholen beleid opstellen, voor en door ouders. Het gaat hier om beleid dat niet alleen gericht is op het betrekken van de niet-actieve ouder, maar ook op het betrokken houden van de wel actieve ouder. Volgens Smit e.a. (2007) hangt de samenwerking tussen school en inbreng van ouders bij opvoeding en onderwijs samen met een positieve visie van de schoolleiders op de rol van ouders als partners van leerkrachten. Er is een grondhouding nodig van gezamenlijke waarden, een gevoel van saamhorigheid en het bestaan van een bondgenootschap of educatief partnerschap. Voor het realiseren van duurzame innovaties en blijvend goede relaties met de omgeving, is visieontwikkeling en beleid nodig dat alle betrokkenen (ook ouders) mogelijkheden biedt verbindingen te maken en activiteiten te bundelen rondom gemeenschappelijke thema s en prioriteiten. (Sleegers e.a., 2006) Om succes te behalen met betrekking tot ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, is het volgens Cijvat & Voskens (2010) belangrijk dat het beleid aansluit bij de missie van de school en wordt gedragen en uitgevoerd door alle betrokkenen (directie, team en ouders). Om draagvlak te creëren en op een lijn te komen, is voorlichting voor alle betrokkenen nodig. Er moet een besef groeien dat zowel ouders als school dezelfde zorg delen en dat zaken daarom op elkaar afgestemd dienen te worden. Daarnaast moeten er afspraken worden gemaakt in welk deel van het traject welke personen worden betrokken bij de besluitvorming. Er moet niet alleen visie op ouderbetrokkenheid, maar ook op de duurzaamheid van de samenwerking komen. Door de gemeenschappelijke cultuur met gezamenlijke waarden, is men (school en ouders) gezamenlijk verantwoordelijk voor de opvoeding en het onderwijs. Ouders helpen niet alleen mee, maar denken en beslissen ook mee (beleids- en uitvoeringsbeslissingen). Leraren en ouders zien elkaar als partners en stemmen af op elkaar. Beide partijen streven ernaar, elkaar zo goed mogelijk op de hoogte te houden. Daarbij is het belangrijk dat de gemeenschappelijke doelen zoals, het optimaliseren van ontwikkelingskansen voor kinderen, duidelijk zijn. 3.4.4 Communicatie Bij communicatie tussen school en ouders, is het belangrijk dat ouders zich serieus genomen voelen. Belangrijk daarvoor is dat niet alleen naar ouders wordt gecommuniceerd, informatie vanuit de school overdragen aan ouders, maar dat er ook met ouders gecommuniceerd wordt, dit is onontbeerlijk om te komen tot een gezamenlijke visie op ouders. Er moet een dialoog ontstaan waarin de leerkracht open staat voor de mening, maar ook voor de zorgen en deskundigheid van de ouder. De leerkracht moet ervan uitgaan dat ouders zich betrokken voelen bij de ontwikkeling van hun kind en dat zij ondersteuning willen bij het leren van hun kind (Cijvat & Voskens, 2010) Als daarbij wederzijdse verwachtingen over genomen besluiten worden uitgesproken, kan dat conflicten voorkomen. (De Onderwijsraad, 2010) Communicatieve vaardigheden en vaardigheden in het omgaan met informatie van ouders zijn van groot belang voor het functioneren van ouderbetrokkenheid. Docenten en schoolleiders moeten daarin beter getraind worden en lerarenopleidingen moeten daar aandacht aan besteden. (De Onderwijsraad, 2010) Het is belangrijk dat leerkrachten zich realiseren dat veel allochtone ouders (maar ook ouders uit een lager milieu), een andere visie hebben op de rol van leerkrachten en ouders bij opvoeding en onderwijs. Om allochtone ouders te bereiken, kan het belangrijk zijn hen persoonlijk uit te nodigen 14

voor een gesprek (bv. via huisbezoek of telefoon), brieven worden vaak als anoniem beschouwd en hebben voor hen geen status en/of door een taalprobleem kunnen ze niet of moeilijk gelezen en begrepen worden. Ook is het belangrijk de school laagdrempelig te maken, ouders moeten zich bij leerkrachten en directie welkom voelen om binnen te stappen met hun vragen. Op een school met veel allochtone leerlingen zou de school een allochtone contactouder aan kunnen stellen om de communicatie tussen ouders en school te verbeteren. Deze contactouder is aanspreekpunt en kan bijvoorbeeld inloopmiddagen of koffie-ochtenden organiseren om ouders meer inzicht te geven in de eigen verantwoordelijkheid bij de opvoeding en het onderwijs en in kennis van het basisonderwijs. Daarnaast kunnen workshops georganiseerd worden over opvoeding en onderwijs. Vooral bij allochtone ouders is het belangrijk dat er wordt gewezen op aandacht voor (voor)lezen, samen met het kind spelen, bibliotheek bezoeken en zorgen dat er wordt ontbeten, omdat dat niet altijd vanzelfsprekend is. (Cijvat & Voskens, 2010) 3.4.5 Conclusie Om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zo optimaal mogelijk te implementeren in de school, is het belangrijk dat ouders en school gezamelijk visie en beleid rondom partnerschap opstellen. Daarbij is een goede communicatie over het uitspreken van verwachtingen rondom verantwoordelijkheid onontbeerlijk. Het is belangrijk dat: 1) school aan ouders duidelijk maakt wat van hen verwacht wordt ten aanzien van opvoeding en onderwijs 2) school ouders aanspreekt op verantwoordelijkheden wat betreft bijdrage aan de ontwikkeling van de kwaliteit van de school 3) ouders en leerkrachten de verantwoordelijkheid nemen om zich voor elkaar open te stellen en te beseffen dat onderwijs en opvoeding een gezamenlijke taak en verantwoording is 4) er draagvlak gecreëerd wordt, door samen visie te ontwikkelen en meetbare doelen te stellen 5) leerkrachten en directie meer naar ouders luisteren en voor ze open staan 6) school een ouderbetrokkenheidscoördinator aanstelt 7) evaluatiemomenten ingebouwd worden om zicht te houden op gewenste doelen 3.5 De rol van ouders bij innoveren Scholen hebben regelmatig te maken met kleine en grote vernieuwingen. Meestal wordt dit gezien als een kwestie, waarbij alleen de school inspraak heeft, met een adviesrecht van de MR. Maar wat kan de rol van ouders bij innoveren zijn? 3.5.1 Wat is innoveren? Innoveren, oftewel vernieuwen, kent verschillende vormen. Op scholen zijn kleine vormen van vernieuwen, bijvoorbeeld het kiezen van een nieuwe methode voor een bepaald vak, het uitproberen van nieuwe lespakketten of het gebruiken van nieuwe instrumenten voor bijvoorbeeld toetsing. Deze vormen van vernieuwen zijn relatief makkelijk in te voeren. Als op een school een nieuw onderwijsconcept wordt geïntroduceerd of ontwikkeld, zijn vaak op allerlei gebieden tegelijkertijd veranderingen aan de orde, bijvoorbeeld als teams ervoor kiezen volgens de principes van ervaringsgericht onderwijs te werken. Innovaties zouden bij beginsel uit moeten gaan van het verbeteren van opbrengsten bij leerlingen. Uiteraard merken niet alleen leerlingen, maar ook ouders wat van deze veranderingen en zouden ze hierbij betrokken moeten zijn, voor een optimaal resultaat. 3.5.2 Leren van eigen ervaringen Sleegers & Ledoux, (2006) onderscheiden voor een effectieve innovatie, drie vormen van leren: 1) leren van eigen ervaringen (binnen scholen) 2) leren van en met elkaar (tussen scholen) 3) leren van en met experts (praktijk en wetenschap samen) 15

Voor het leren van eigen ervaringen, is een belangrijke rol voor ouders weggelegd. Sleegers en Ledoux (2006) zien ouders als belangrijke partners bij een optimale ontwikkeling van het kind, maar ook bij de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en de ontwikkeling van de school. In dit proces is het doel, het leren, de motivatie en de ontwikkeling van kinderen te bevorderen. Ouders en school moeten elkaar hierin wederzijds ondersteunen en hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar afstemmen. Zij krijgen een actieve rol in leerprocessen van kinderen en creëren een verbinding tussen school en omgeving. Ouders worden daarnaast gezien als klant, in de rol van bron voor verbetering. Vanuit het oogpunt van leren van eigen ervaringen, gaat het dus niet alleen om de effecten van ouderbetrokkenheid, maar ook om de kwaliteit van de samenwerking. Daarnaast halen Sleegers en Ledoux (2006) aan dat innovatie o.a. rekening kan houden met educatief partnerschap gericht op ondersteuning van ouders bij leer- en opvoedingsvraagstukken. 3.5.3 Conclusie Ouders worden gezien als belangrijke partners bij de ontwikkeling van het kind, bij de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en de ontwikkeling van de school en dus ook bij innovaties. Ouders zouden een actieve, samenwerkende rol moeten vervullen in leerprocessen en als actieve bron voor verbetering. 16

4. Conclusies 4.1 Stelling en bijbehorende conclusies van de deelvragen Voor een logische volgorde van de conclusies, beantwoord ik eerst de deelvragen behorende bij mijn stelling, omdat deze van belang zijn voor de legitimering van dit onderzoek. Stelling: Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie vergroten kansen voor een optimale ontwikkeling bij kinderen. Wat is de relatie tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en de ontwikkeling van kinderen? Uit onderzoek blijkt, dat ouderbetrokkenheid een positieve invloed heeft op de ontwikkeling van kinderen, zowel op sociaal-emotioneel als op cognitiefgebied, leerprestaties en schoolmotivatie. Ouderparticipatie kan invloed hebben op het sociaal functioneren van kinderen, leerprestaties en schoolmotivatie. Onderzoekers zijn erg voorzichtig met uitspraken op dit gebied, omdat er nog erg weinig empirisch bewijs voor is. Wat is de relatie tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en het verbeteren van het onderwijs, de school en omgeving? Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie hebben invloed op opvoeding, verbetering van het schoolklimaat en de gemeenschap. Ouderparticipatie kan een verbetering in de verhouding tussen ouders en school opleveren en wordt gezien als vorm van democratisering, burgerschapsvorming en middel tot culturele integratie. Dit alles bezien is bovenstaande stelling legitiem. Er is voldoende bewijs dat ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie volop ontwikkelmogelijkheden bieden voor kinderen. 4.2 Conclusie onderzoeksvraag Vanuit antwoorden op onderstaande deelvragen, beantwoord ik mijn onderzoeksvraag. Welke belemmeringen komen in de literatuur naar boven, die het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de weg staan? De belemmeringen voor het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, hangen voornamelijk samen met het ontbreken van een gezamenlijke visie op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, het niet altijd soepel verlopen van communicatie tussen leerkrachten en ouders, verschil in betrokkenheid door sociaal-economische achtergronden en verschil in visie tussen autochtone en allochtone ouders op onderwijs. Welke randvoorwaarden worden er in de literatuur genoemd om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zo optimaal mogelijk in te kunnen zetten in het onderwijs? Om ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zo optimaal mogelijk te implementeren in de school, is het belangrijk dat ouders en school gezamenlijk visie en beleid rondom partnerschap opstellen, waardoor ouders dit partnerschap ook werkelijk ervaren. Daarbij is een goede communicatie, over het uitspreken van verwachtingen rondom verantwoordelijkheid onontbeerlijk. 17

Op welke manier kunnen ouders een bijdrage leveren aan innovaties binnen een schoolorganisatie? Ouders kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan innovaties door een actieve bron voor verbetering van het onderwijs te zijn, door samen te werken met leerkrachten aan de ontwikkeling van de school en door een actieve rol te vervullen voor hun kind, wat betreft leren van eigen ervaringen. Om mijn onderzoeksvraag te beantwoorden, haal ik eerst de definitie van de begrippen op relatiegerichte school en op innovatiegerichte school aan. Een relatiegerichte school, is een school die investeert in het opbouwen en onderhouden van sociale relaties met ouders die hiervoor open staan en hierin ook investeren. Bij een op innovatiegerichte school, zien school en ouders elkaar als partners in het proces van continue verbetering van de school. Ze voelen zich hier in dezelfde mate verantwoordelijk voor en spreken elkaar aan op deze verantwoordelijkheid. (Cijvat & Voskens, 2010) Wat is nodig om van een op relatiegerichte school uit te groeien tot een op innovatiegerichte school? De school moet zich bewust zijn van en inspelen op belemmeringen, die het proces (van het komen tot een op innovatiegerichte school ) kunnen stagneren en verschillen bij ouders wat betreft visie op onderwijs en opvoeding. De school moet ouders als partners gaan zien die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan innovaties, de ontwikkeling van kinderen, onderwijs, school en omgeving. Hiervoor dienen school en ouders gezamenlijk visie en beleid rondom partnerschap te ontwikkelen, waarbij een goede communicatie en het wederzijds uitspreken van verwachtingen rondom verantwoordelijkheden onontbeerlijk is. 4.3 Wat betekent de conclusie voor basisschool de Zevensprong Voor mijn eigen context betekent dit dat basisschool de Zevensprong (directie en team) ouders als partners moet beschouwen en op een open manier met ouders moet communiceren. Basisschool de Zevensprong (directie en team) zal zich bewust moeten worden van het verschil in visie van ouders op onderwijs en opvoeding en daar op in moeten spelen om ook ouders die weinig actieve betrokkenheid en/of participatie laten zien, mogelijkheden te geven meer actief betrokken te zijn of te participeren in de ontwikkeling van hun kind, onderwijs, de school en omgeving. De Zevensprong (directie en team) zal samen met ouders visie en beleid moeten ontwikkelen rondom partnerschap en verantwoordelijkheden. Ouders dienen op de hoogte gesteld te worden van deze visie en ouders en school (directie en leerkrachten) zullen elkaar aan moeten gaan spreken op verantwoordelijkheden. 18

5. Aanbevelingen Hieronder volgen aanbevelingen afgeleid uit de conclusies op de deelvragen en onderzoeksvraag en daarna toegespitst op de context. Daar waar de school staat, wordt directie en team bedoeld. 5.1 Aanbevelingen afgeleid uit conclusies 1. De school zorgt dat zij zich bewust wordt van factoren, betreffende sociaal-economische achtergronden en verschil in visie op onderwijs en opvoeding tussen autochtone en allochtone ouders, die ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie kunnen belemmeren 2. De school speelt op een adequate manier in op belemmerende factoren t.a.v ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, zodat een gezamenlijke visie op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie gevormd kan worden 3. De school en ouders ontwikkelen een gezamenlijke visie op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie, waarbij ouders partnerschap daadwerkelijk ervaren 4. De gevormde visie wordt omgezet in schoolbeleid 5. De school zorgt ervoor dat verwachtingen die de school van ouders heeft duidelijk zijn 6. De school zorgt ervoor dat ouders op de hoogte zijn van verwachtingen die de school van hen heeft 7. De school zorgt ervoor dat ouders verwachtingen ten aanzien van de school uit kunnen spreken en zich daarbij gehoord voelen 8. De school zorgt dat zij zich bewust wordt van de factoren die communicatie belemmeren tussen school en ouders 9. De school speelt op een adequate manier in op belemmerende communicatiefactoren, met als doel te zorgen voor een open communicatie naar en met ouders 10. De school zorgt ervoor dat dialoog mogelijk is, zodat school en ouders elkaar aan kunnen spreken op verantwoordelijkheid 11. De school is zich bewust van de rol die ouders kunnen vervullen als bron voor verbetering van het onderwijs en innovaties binnen het onderwijs 12. De school biedt ouders de mogelijkheid samen te werken aan de ontwikkeling van de school 5.2 Aanbevelingen toegespitst op basisschool de Zevensprong Bovenstaande aanbevelingen zijn allemaal van toepassing op de huidige situatie van basisschool de Zevensprong. Hieronder worden bovenstaande aanbevelingen niet herhaald er wordt enkel een praktische invulling gegeven voor een aantal van bovengenoemde aanbevelingen. 1. Stel een ouderbetrokkenheidscoördinator aan met in het takenpakket het bewaken van de voorgang betreffende ouderbeleid 2. De ouderbetrokkenheidscoördinator begeleid de stuurgroep ouderbeleid, bestaande uit een afvaardiging uit directie, team en ouders 3. De stuurgroep heeft de verantwoordelijkheid voor de organisatie, implementatie en evaluatie op alle gebieden van ouderbeleid 4. De stuurgroep draagt zorg voor het creëeren van draagvlak bij alle betrokkenen door voorlichting en eventueel het zorgen voor scholing 5. De stuurgroep draagt zorg voor een vorm van het horen van ouders over hun visie op ouderbeleid 6. De stuurgroep draagt zorg voor een vorm van het horen van het team over hun visie op ouderbeleid 7. De stuurgroep draagt zorg voor het komen tot een gezamenlijk visie op ouderbeleid 8. De stuurgroep draagt zorg voor het omzetten van visie in beleid 19

6. Reflectie 6.2 Kritische reflectie op de eigen literatuurstudie Doordat ik uiteindelijk uitkwam bij de, voor mijn onderzoek juiste onderzoeksvraag, vielen alle stukje op hun plek en ben ik tevreden met de antwoorden op de onderzoeksvraag en de deelvragen. De informatie uit het boek Motivation in Education was vooral gericht op leren en motiveren. Ik kon uiteindelijk alleen bij het kopje Cognitieve ontwikkeling, leerprestaties en motivatie bij het hoofdstuk Effecten van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie deze informatie gebruiken. Dat vond ik nogal summier. Schunk e.a. gaven wel een uitgebreide aanvulling op de informatie die ik uit andere bronnen had gehaald. Als ik meer tijd had gehad, had ik een andere bron over leren in combinatie met ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie gekozen. Ik heb maar één bron gekozen met het oog op ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie en innoveren. Hierdoor kon ik geen onderzoeken met elkaar vergelijken. Ik wil buiten deze literatuurstudie op zoek naar andere bronnen over ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in combinatie met innoveren, om te onderzoeken of ik het antwoord op de deelvraag hierover kan uitbreiden en of er tegengestelde meningen zijn. Omdat basisschool de Zevensprong onderdeel van een brede school wordt (dit heb ik bewust buiten het onderzoek gelaten, omdat het dan te breed zou worden), wil ik me graag verdiepen in ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de brede school. Binnen een brede school heb je te maken met participanten die kinderen voorbereiden op de basisschool (kinderdag verblijf en peuterspeelzaal). In de wijk waar basisschool de Zevensprong staat is Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) een item dat de aandacht heeft en zeker meer vorm gaat krijgen binnen de brede school. Hiervoor zou ik graag onderzoeken in welke mate ouderbetrokkenheid belangrijk is voor VVE. 6.3 Nieuwe onderzoeksvragen of deelvragen Deelvraag horende bij mijn oorspronkelijke onderzoeksvraag: Wat zeggen verschillende bronnen over de bijdrage die ouders kunnen leveren aan innovaties binnen een schoolorganisatie? Nieuwe onderzoeksvragen: Op welke manieren kunnen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie vorm krijgen binnen een brede school? Welke rol kunnen ouders spelen bij Voor- en Vroegschoolse Educatie? 20