9 ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN 9.5 GELUID IN DE VLEESWARENINDUSTRIE Auteur : Ir. S.P. van Duin februari 1998 blad 1 van 7
INHOUDSOPGAVE 1 WAT IS GELUID................................................... 3 2 HOE WERKT ONS GEHOOR....................................... 5 3 DE GEVOLGEN VAN TE VEEL LAWAAI........................... 5 4 VEILIG WERKEN MET SCHADELIJK GELUID.................... 6 5 HOE HARD ZIJN DE VERSCHILLENDE GELUIDEN............... 6 6 EERST DE OORZAAK AANPAKKEN............................... 7 blad 2 van 7
1 WAT IS GELUID Het fysische begrip geluid kan omschreven worden als het optreden van (uiterst) kleine drukwisselingen ten opzichte van de ons omringende atmosferische luchtdruk; deze drukwisselingen worden door ons gehoor als geluid waargenomen (figuur 1). Geluid ontstaat als een geluidsbron (een machine, de menselijke stem, een vallend voorwerp) de lucht om ons heen in trilling brengt, zodat er geluidsgolven ontstaan. Deze geluidsgolven bestaan uit de genoemde kleine drukwisselingen: net als rimpels op het water. Figuur 1 Geluidsniveau Geluiden worden gekenmerkt door luidheid en toonhoogte. Vanwege het enorme verschil tussen de laagst en hoogst waarneembare drukvariaties (factor miljoen) wordt voor geluid een logaritmische schaal gebruikt uitgedrukt in decibel (afgekort db). Door het invoeren van een logaritmische maat voor de geluiddruk (ook wel geluidssterkte genoemd), dienen geluids(druk)-niveaus niet gewoon, maar zogenaamde logaritmisch opgeteld te worden; zo leveren twee geluidsniveaus van elk 80 db gezamenlijk geen 160 db, maar 83 db op. Met behulp van onderstaande figuur 2 wordt het logaritmisch optellen verduidelijkt. Als twee geluidsniveaus van 80 db en 80 db moeten worden opgeteld gaat dit als volgt: 80 db en 80 db!verschil 0 db! in de figuur is bij 0 db (horizontale as) L 1 = 3 (verticale as); tel dit op bij de hoogste waarde dan is de som van de twee geluidsniveaus 80 + 3 = 83 db. blad 3 van 7
Als twee geluidsniveaus van 80 db en 90 db moeten worden opgeteld gaat dit als volgt: 80 db en 90 db!verschil 10 db! in de figuur is bij 10 db (horizontale as) L 1 = 0,4 (verticale as); tel dit op bij de hoogste waarde dan is de som van de twee geluidsniveaus 90 + 0,4 = 90,4 db. De toonhoogte van het geluid wordt bepaald door het aantal drukwisselingen per seconde, de frequentie welke wordt uitgedrukt in Hertz (Hz). Hoe sneller de lucht-trillingen elkaar opvolgen, hoe hoger de toon die wij horen. Het menselijk gehoor is in het algemeen in staat frequenties tussen 20 en 20.000 Hz waar te nemen. De gevoeligheid van het menselijk oor is echter niet gelijk voor alle frequenties. Wordt bij geluidsniveaus uitgedrukt in db, rekening gehouden met deze gemiddelde oorgevoeligheid, dan gebruikt men de eenheid db(a). db(a) is dus het geluidsniveau gefilterd voor de gevoeligheid van het menselijk oor. Indien sprake is van wisselende geluidsniveaus, is het gebruikelijk om deze uit te drukken in het zogenaamde equivalente geluidsniveau (L eq ), dat wil zeggen het (energetisch) gemiddelde niveau. Het L eq geeft aan welk geluidsniveau een continu signaal zou moeten bezitten om over de beschouwde tijdsduur evenveel geluidenergie te bevatten als het werkelijk wisselende niveau. De meeste geluiden zijn samengesteld uit drukwisselingen met verschillende frequenties. Om de samenstelling van het geluid nauwkeurig te bepalen, is het nodig om de geluiddruk bij iedere frequentie te meten. Men verkrijgt zo het geluidsspectrum (zie figuur 3). Figuur 3 Voorbeeld van geluidsspectrum blad 4 van 7
2 HOE WERKT ONS GEHOOR Via de oorschelp komen geluidsgolven het oor binnen. Aan het eind van de gehoorgang vangt het trommelvlies de trillingen op. De trillingen van het trommelvlies worden doorgegeven aan de middenoorbeentjes. De gehoorbeentjes versterken de trillingen en geven ze door aan het zogeheten slakkenhuis. Dit is een buis die als een slakkenhuis spiraalvormig is opgewonden, en die gevuld is met een vloeistof. In het slakkenhuis zit een vlies dat bekleed is met zintuigcellen waar haartjes opstaan, ongeveer zoals de haren van een tandenborstel. Als de vloeistof in het slakkenhuis in trilling komt trillen deze haartjes mee. De zintuigcellen gaan dan stroomstootjes afgeven, die via de gehoorzenuw naar de hersenen worden doorgegeven. Hoe s terker de vloeistoftrillingen, hoe meer stroomstootjes de cellen afgeven. De stroomstootjes worden in het gehoorcentrum in de hersenen omgezet in een geluidwaarneming. De sterkte van de waarneming wordt daarbij bepaald door het aantal binnenkomende stroomstootjes, de toonhoogte door de plaats van de zintuigcellen op het vlies in het slakkenhuis. Figuur 4 Doorsnede van het gehoororgaan uitwendige gehoorgang hamer aambeeld halfcirkelvormige kanalen stijgbeugel trommelvlies nervus cochlearis en nervus vestibularis (gehoorzenuw) cavum tympani buis van Eustachius slakkenhuis verbinding van de buis van Eustachius met de neuskeelholte 3 DE GEVOLGEN VAN TE VEEL LAWAAI De zintuigcellen kunnen heel wat hebben, maar er zijn grenzen. Het is te vergelijken met gras. Als je erop loopt buigen de sprieten om. Later richten ze zich weer op. Als het gras te vaak of te ruw belopen wordt krijgt het geen kans om zich te herstellen en sterft het af. Zo gaat het ook met de haarcellen. Als ze te veel geluid te verwerken hebben gekregen, is er een rustperiode nodig om weer bij te komen. Krijgen ze die niet dan sterven ze op den duur af. Haarcellen die verdwenen zijn worden niet door nieuwe vervangen. Waar de lege plaats overblijft kunnen geen signalen meer worden doorgegeven. Dan treedt er gehoorverlies op. Gehoorschade ontstaat heel geleidelijk; meestal gaan er wel een paar jaar voorbij voordat het merkbaar wordt. Maar als het zover is, is het te laat. De beschadiging heeft het eerst invloed op het horen van hoge tonen. Wanneer nu de hoge tonen wegvallen en het overige geluid nog wel kan worden gehoord heeft dit ernstige gevolgen voor bijvoorbeeld blad 5 van 7
het verstaan van spraak. Nu is het in een rustige omgeving nog wel mogelijk door extra goed op te letten toch te verstaan wat er wordt gezegd. Maar als het wat rumoerig is, is dat voor iemand met een beschadigd gehoor niet meer mogelijk. Uiteindelijk kan dit leiden tot een ernstige sociale handicap. 4 VEILIG WERKEN MET SCHADELIJK GELUID Veel mensen moeten werken in een lawaaiige omgeving. Dat is slecht voor hun gehoor. Veel mensen dreigen daardoor bij de uitvoering van hun beroep langzaam maar zeker doof te worden. Is dat erg? Ja, want lawaaidoofheid is niet te genezen. Het is een verminking van het gehoor, ha rder pra ten of een gehoora ppa ra a t helpen niet. Voorkomen van gehoorschade is daarom uiterst belangrijk. De gevolgen van geluid worden helaas vaak onderschat. Gehoorschade kan ontstaan bij langdurige blootstelling aan geluidsniveaus van meer dan 80 db(a). In de onderstaande figuur 5 wordt aangegeven welke combinatie van geluidsniveau en verblijfsduur overeenkomt met een blootstelling gedurende 8 uur aan 80 db(a). Figuur 5 Verband tussen geluidsniveaus en toelaatbare verblij f s- duur (Bron: Teleac) 105 100 95 90 85 80 5 8 12 30 2 8 minuten uren Bij een achturige werkda g geldt dus dat een geluidsniveau van 80 db(a) geen lawaaidoofheid als gevolg heeft. Wanneer het niveau hoger ligt, bijvoorbeeld 92 db(a), mag de blootstellingstijd niet meer dan ±30 minuten bedragen. De rest van de dag moet het geluidsniveau lager dan 80 db(a) zijn. 5 HOE HARD ZIJN DE VERSCHILLENDE GELUIDEN In een ruimte met een geluidsniveau van 58 db(a) kan tot op circa 1 meter afstand tussen spreker en toehoorder normaal worden gesproken. In een ruimte met een geluidsniveau van 70 db(a) is spreken met normale stem niet goed mogelijk. Op een onderlinge afstand van 1 meter moet dan op harde toon met elkaar worden gesproken. Bij 80 db(a) moet men bij een afstand van 1 meter schreeuwen. blad 6 van 7
6 EERST DE OORZAAK AANPAKKEN Indien het gemiddelde geluidsniveau hoger is dan 85 db(a) wordt door de wetgever een rangorde in maatregelen opgegeven (zie figuur 6). Eerst moet getracht worden het lawaai te voorkomen. Dit kan bijvoorbeeld door geluidarme apparatuur te plaatsen (= bronaanpak). Indien dit niet mogelijk is, da n moet de geluids overdracht worden verminderd (= isolatie/omkasten). Als dit ook niet kan, of onvoldoende resultaat oplevert, worden organisatorische maatregelen verlangd (= blootstellingsduur beperken). Zijn alle in redelijkheid te vergen maatregelen genomen, dan kan men zijn toevlucht nemen tot het gebruik van beschermingsmiddelen. De inzet van gehoor beschermingsmiddelen moet gezien worden als een uiterst redmiddel en/of als een tijdelijke oplossing. Echter: bij werkzaamheden met een niet permanent karakter, zoals een klusje in een werkplaats of werkzaamheden die niet 'stil' kunnen worden uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld het zagen van beenderen, zal men altijd gehoorbeschermingsmiddelen moeten dragen. blad 7 van 7