21e jaargang Trefwoord, aflevering 1 Copyright Kwintessens, 2015. Het is aan scholen, die geabonneerd zijn op Trefwoord, toegestaan alleen voor intern gebruik gedeelten van dit materiaal te kopiëren en te vermenigvuldigen. Inhoud Bijlage 1 - Ademloos...2 Bijlage 2 - Uilen en uilskuikens...3 Bijlage 3 - Spreuken...4 Bijlage 4 - Wijswijzer...5 Bijlage 5 - Wees wijs met internet en social media...6 2015-2016 / 1 bovenbouw Bijlagen
Bijlage 1 - Ademloos Ademloos Eventjes op adem komen na een dag van hard gezwoeg. Daarom ga je gauw naar buiten. Daar is frisse lucht genoeg. Buiten zijn de groene bomen. En je ziet de blauwe lucht met de witte wollen wolken. Wat een prachtig mooi gezicht! Buiten ruik je alle bloemen en het pas gemaaide gras. Vogels zie je vrolijk vliegen. Eenden zwemmen in de plas. Hoor je hoe de kikkers kwaken? Zie je daar die mooie roos? Voel je hoe het zonlicht tintelt? Maakt dat je niet ademloos? Al die schitterende dingen, overal en om je heen, liggen zomaar voor het grijpen. Gratis en voor iedereen. Dus je kijkt en je bewondert en je voelt weer dat je leeft. Het is haast niet te begrijpen hoeveel energie dat geeft. Eventjes op adem komen, alles zuiver, alles puur. En dan buiten adem raken van die prachtige natuur bovenbouw 2015-2016 / 1 2!
Bijlage 2 - Uilen en uilskuikens De uil kent iedereen. Maar zeg eens eerlijk: heb jij weleens een uil in het echt gezien? Ja, misschien in een dierentuin. Of bij een show. Maar een uil in de natuur? Ze zijn er wel. In het bos of bij een boerderij. Alleen vliegen ze bijna alleen in de nacht. Dan lig jij in je bed. Een boswandeling maak je vast niet s nachts. Wat doen uilen dan in de nacht? Jagen. Net als roofvogels vangen ze muizen en andere dieren. Een roofvogel ziet s nachts niks. Maar een uil wel. Dankzij zijn grote ogen. Daarmee vangt hij veel licht op. Zo kan hij zelfs bij het licht van de maan en de sterren op jacht. Maar als het helemaal donker is, ziet zelfs een uil niks meer. Toch kan hij dan nog steeds jagen. Dankzij zijn supergoede oren. Nee, dat zijn niet die oortjes die sommige uilen boven op hun kop hebben. Dat zijn veren, voor de sier. De echte oren zitten op zijn wangen. De oorgaten zitten verborgen achter veren. Maar dat geeft niks: hij hoort zelfs het zachtste piepje of geritsel van een muis. Alleen al door dat geluid weet hij waar hij moet grijpen. Zelf maakt een vliegende uil bijna geen geluid. Zijn veren zijn heel zacht. Daardoor hoor je ze niet ruisen. Overdag rust een uil uit. Hij knapt een uiltje. Als je goed kunt zoeken, kun je hem dan weleens zien. Dat is ook hoe de meeste mensen de uil kennen: rustig zittend op een tak. Het lijkt net of hij nadenkt. Vandaar dat de mensen de uil een wijze vogel noemen. Behalve dat ze jagen en slapen, krijgen uilen ook jongen. Het mannetje begint al in de herfst met het zoeken van een vrouw. Dan roept hij haar in de nacht. En als ze terugroept, worden ze een paar. Een nest bouwen kunnen ze niet zo goed. Meestal zoeken ze een hol in een boom. Of ze gebruiken een oud nest van een kraai. En er zijn ook uilen die een hoekje in een schuur of oude kerk zoeken. De eieren die mevrouw uil legt zijn veel ronder dan een kippenei. Het lijken wel pingpongballetjes. Soms broedt het mannetje een tijdje, maar het vrouwtje broedt veel vaker. Ze zorgt dat de eieren warm blijven. En als het nodig is, zal ze de eieren verdedigen met haar scherpe klauwen. Het mannetje gaat op jacht. Voor zichzelf, maar ook voor zijn vrouw. Dan neemt hij een muis mee naar huis. Na ongeveer een maand komen de kuikens uit het ei. Ze hebben al pluizige veren. Maar hun ogen zitten nog dicht. Die gaan pas na een paar dagen open. Als de uilskuikens wat groter zijn, komen ze het nest uit. Dan wachten ze samen op een tak tot vader of moeder met eten komt. Dat ziet er grappig uit: een rij van die pluiskuikens met grote ogen. Het gekke is dat mensen die uilskuikens er niet wijs uit vinden zien. Juist een beetje dom. Als ze je een uilskuiken noemen, is dat ook geen compliment. Maar misschien denken die kuikens even hard na als hun ouders. Dat mensen ze dom vinden, is juist een beetje dom van de mensen. bovenbouw 2015-2016 / 1 3!
Bijlage 3 - Spreuken Als je lui bent, zul je arm worden. Maar als je hard werkt, word je rijk. (Spreuken 10, 4) Wijze mensen scheppen niet op over hun kennis. Dwaze mensen kletsen veel, en dat veroorzaakt ellende. (Spreuken 10, 14) Van hard werken alleen word je niet rijk. Je hebt de zegen van de Heer nodig. (Spreuken 10, 22) Als een mooie vrouw dom is, heeft ze niets aan haar schoonheid. Net zoals een varken niets heeft aan een gouden ring in zijn neus. (Spreuken 11, 22) Als je goed doet, krijg je respect. Maar als je kwaad doet, loopt het slecht met je af. (Spreuken 11, 27) Wijze mensen luisteren naar goede raad. Maar dwaze mensen denken dat ze alles zelf beter weten. (Spreuken 12, 15) Domme mensen geloven alles meteen. Maar verstandige mensen denken eerst na. (Spreuken 14, 15) Je bent wijs als je leert van het leven. (Spreuken 15, 31) Je kunt beter arm zijn en eerlijk, dan rijk en oneerlijk. (Spreuken 16, 8) Mensen luisteren graag naar roddels, net zoals ze graag zoete dingen eten. (Spreuken 18, 8) Luister niet naar wijze lessen als je er toch niets mee doet. (Spreuken 19, 27) Kinderen doen snel domme dingen. Je moet ze straffen, dan leren ze van hun fouten. (Spreuken 22, 15) bovenbouw 2015-2016 / 1 4!
Bijlage 4 - Wijswijzer bovenbouw 2015-2016 / 1 5!
Bijlage 5 - Wees wijs met internet en social media Internet en social media, allemaal heel handig en leuk maar soms ook gevaarlijk. Hoe ga je er wijs mee om? Hier enkele waarschuwingen en tips. Eeuwig is erg lang Eenmaal iets op internet gezet, blijkt het vaak onmogelijk om 't er ooit weer vanaf te krijgen. Tip: denk drie keer na voordat je iets verstuurt! Privacy Iedereen die dat wil kan met jouw mailtje, jouw foto of bericht op social media aan de haal. Het is nauwelijks mogelijk om het privé te houden. Tip: vertel nooit teveel over jezelf! Geef nooit persoonlijke informatie op een chat-site. Geef nooit familiegegevens door (naam, adres, telefoonnummer) op internet. Maak geen afspraken via de computer om iemand te ontmoeten. En stuur nooit zomaar een foto op. Verslavend Jouw computer en mobieltje werken verslavend. Je kunt er al snel niet meer van afblijven. Tip: spreek een maximum tijd af me jezelf! Of gebruik een app die dit voor jou doet. Pesten Via internet kun je lekker anoniem anderen pesten, bedreigen, beschuldigen of belachelijk maken. Tip: vecht nooit ruzies uit via internet! Doe niet mee aan pesten! Geef nooit antwoord op gemene of rare berichten! Diefstal Dieven zijn heel handig op internet: ze ontfutselen jou codes en laten jou dure dingen kopen zonder dat je het door hebt. Tip: let goed op jouw inlogcodes! Denk na wie je vriend maakt! Wil je iets downloaden? Vraag het dan eerst. Wil je iets kopen? Vraag dat dan ook eerst. Vraag eerst toestemming aan je ouders voordat je een formulier met gegevens invult en opstuurt. bovenbouw 2015-2016 / 1 6!