Vorming interculturele competenties Verslag Donderdag 28 april Overlopen agenda In de voormiddag proberen we echt het intercultureel aspect van dichtbij te bekijken, al zal het in sneltreinvaart zijn want dit kan een sessie zijn voor een hele dag. We gaan toch proberen om dat op een voormiddag tijd er door te krijgen (minder interactief dan anders, maar wel nog altijd interactief). In de namiddag bestuderen we een model rond duurzaam samenwerking. In 2010 deed Luc Lippens een diepgaand onderzoek gedaan naar de scholenbanden tussen Oostende-Banjul, 200 mensen geïnterviewd, 24 scholen, verschillende invalshoeken, representatief om niet alleen een SWOT-analyse van te maken maar ook om een model te maken voor duurzame samenwerking waar dus ook de stedenbanden kunnen van leren. Inhoud VM : Interculturele competenties NM : Naar een model voor duurzame samenwerking Voorbeelden tijdens deze studiedag : vnl. Indisch subcontinent en West- Afrika Vierde pijler Lokale overheden/stedenbanden NGO s BTC Bedrijfsleven Hulp- en dienstverlening in Vlaanderen Wetenschappelijk onderzoek = Doelbewuste keuze ervaren actoren die hier problemen ondervinden. Gebruik van zeer veel voorbeelden in het verhaal. Meestal van West-Afrika, maar de inbreng van Zuidelijk Afrika en Latijns-Amerika kunnen gerust van de groep komen door de deelnemers. Zeer diverse sectoren die aan bod komen ook: vierde pijlerinitiatieven, bedrijfsleven, lokale overheden, NGO s, Dit is een doelbewuste keuze want het gaat over algemene valkuilen in interculturele competenties waar ook gevorderden vaak nog altijd in stappen. Bovendien zijn het ook de Intercultureel samenwerken = 1. INTER 2. CULTU(u)R (ele) 3. DIALOOG 4. Is altijd TRANSGENERATIONEEL, (gedeelde geschiedenis, gedeelde herinnering, familiale context, ). 5. Heeft een ZINGEVENDE (interlevensbeschouwelijke ) en SYMBOLISCHE dimensie. 6. Én heeft altijd te maken met VERBONDENHEID (gelijkenissen, sameness ) (Marc Colpaert, Tot waar de beide zeeën samenkomen, lannoocampus, 2005) Wat betekent intercultureel samenwerken? Inter: gaat over samenwerken tussen mensen, wat speelt er zich af tussen ons? Waar maken we een communicatiefout? Cultuur: verschillende culturen Dialoog: wederkerig, en is nooit een 50/50- verdeling, asymmetrisch (ene zal meer water bij de wijn doen dan de ander in de ene context, minder in de andere context). Transgenerationeel: samenwerking met jongeren en kinderen (voorbeelden van Essen en Mol), werken met jongeren is werken met families en met ouders. Het werkt dus altijd transgenerationeel. Hangt ook een stuk geschiedenis aan vast. Voorbeeld: je kan Marokkaanse jongeren van 2 e en 3 e generatie niet begrijpen zonder de Vorming interculturele competenties - verslag - 1/15
migratiegeschiedenis van die ouders niet te kennen, samenwerken met Congolezen kan je niet begrijpen zonder onze koloniale geschiedenis te kennen. Voorbeeld van een vorming voor Surinaamse ambassade: vraag aan Vlaamse Luc Lippens omdat ze vanuit de ambassade liever niet (meer) wilden samenwerken met Nederlanders vanwege die geschiedenis. Dus ook al maak je zelf geen deel uit van die geschiedenis, het speelt een rol in de samenwerking: Suriname dat naar Vlaanderen kijkt heeft niets met een gedeelde geschiedenis tussen ons te maken maar misschien wel met een geschiedenis met Nederland. Zingevende en symbolische dimensie: mensen rond de tafel zijn Europees en zijn dus meer geneigd om eerder wetenschappelijk te denken dan religieus/spiritueel. Maar we moeten ook beseffen dat we daarmee een minderheid vormen in de wereld, dus internationaal samenwerken betekent ook symbolisch en religieus samenwerken. Wordt veel te vaak vergeten in de sector. Verbondenheid: één van de bedjes waar internationaal samenwerken soms ziek is: de focus op het verschil. Die verschillen zijn er ook (we moeten die duiden en herkennen), maar soms vergeten we dat we veel meer lijken op elkaar dan we verschillen. Daar moeten we zeker als lokaal bestuur proberen naar zoeken. Hoe leggen we de brug naar de ander, rekening houdend met de rugzak die we zelf meedragen? Hoe kunnen we ook religieus/spiritueel de visie openen als we zelf de grootste atheïst en rationalist zijn? Wat past niet in het rijtje? Man, vrouw, jumbojet, potlood, trui jumbojet hoort er niet in want behoort niet tot de dagelijkse gebruiksvoorwerpen of elementen die men tegenkomt. Man, de rest kan als bezit beschouwd worden. Het is een voorbeeld uit Marokkaanse schoolboeken: werd ook getekend voorgesteld. Als je daar de vreemde eend uithaalt is dat het potlood want een potlood heeft op de tekening geen armen en geen benen. Maakt duidelijk dat we sterk bepaald worden door wat we leren op school. Wat moet je doen? Volg de instructies Voorbeeld van bestaand pictogram op een mijnterrein waar veel steengruis verspreid lag dat eigenlijk moest opgeruimd worden. Resultaat na de installatie van het pictogram: meer steengruis, want opruimen doe je enkel als je van links naar rechts leest terwijl men op het terrein de tekening van rechts naar links interpreteerde. Identiek voorbeeld (Nederlands bedrijf) van babymelk in poedervorm. Reclamecampagne Vorming interculturele competenties - verslag - 2/15
gebaseerd op drie tekeningen: moeder en huilende baby lachende mama gelukkige mama die melk geeft aan stralende baby. Het resultaat was ook hier dat men de poedermelk niet kwijtgeraakte omdat men omgekeerd las en dus huilende baby zou krijgen als men die melk gebruikte. Er was lang over campagne nagedacht, en toch werd die fout gemaakt. Foto van huwelijk in Punjab-regio: waarom zien we hier een droevig kijkende bruid? Misschien wel uitgehuwelijkt, verplicht, is ze bang om haar bruidegom te ontmoeten, misschien is het van moeten, Misschien is dat wel zo, misschien wordt ook van haar verwacht dat ze droevig kijkt. Want lachen kan niet want als getrouwde vrouw vertrekt ze uit het ouderlijk huis en als ze lacht maakt ze duidelijk dat ze blij is met het vertrek (respect voor ouders), misschien wordt van bruidskoppels daarom een serene en waardige houding verwacht. Iedereen mag feesten en dansen, maar niet het bruidskoppel. Foto van in de grote moskee van Damascus: aantal islamitische mensen die over binnenplaats lopen. Wat denkt de deelnemers? Ze gaan naar de begrafenis, man loopt voorop (en plaats van de vrouw in de maatschappij), drie vrouwen, broer op stap met zijn zusters. Misvatting over islam is het aantal mannen dat meerdere vrouwen heeft: grote minderheid bij islam heeft meerdere vrouwen (2%), en waar het wel gebeurt, gebeurt dat ook in de christelijke traditie (van die cultuur). Het zwart heeft niets te maken met een begrafenis want het is gewoon het kleur van de religie, geen verplichte klederdracht. Ook de man die voorop loopt wil niet noodzakelijk iets zeggen over de rol van de vrouw in de maatschappij: als man ga je toch zelf eerst buiten om het gevaar te verkennen en te zien of de kust veilig is, dat in een Westerse samenleving vrouwen eerst naar buiten gaan lijkt dan weer vreemd voor andere culturen want op die manier stel je vrouw en kinderen bloot aan gevaar. Wat leren we uit deze voorbeelden? Openheid, het afleren van vooroordelen, tussen haakjes zetten van het eigen denkkader, proberen denken buiten de eigen evidenties. Dit betekent heel veel vragen stellen. Wat is/maakt iets zoals Vorming interculturele competenties - verslag - 3/15
het is? En luisteren naar het antwoord. Handelen niet te veel laten leiden door vooroordelen, want we zitten er allemaal vol van. Vooroordelen hebben is niet erg, maar probeer er bewust van te zijn. Nog een stap verder: durf een andere bril op te zetten. Voorbeeld van het huwelijksfeest: er kunnen verschillende redenen zijn waarom de bruid droevig kijkt (ze kan ook ongemakkelijk zijn vanwege slecht eten!). Vooroordelen kunnen een diepgaande invloed hebben op de samenwerking. Realiteit van samenwerking: case van Burkina Faso (citaat) Een citaat door één van de vrouwen in Burkina Faso wordt fout geïnterpreteerd door Vlamingen. Hier komen twee visies op emancipatie in wrijving. Vlaamse vrouwen en emancipatie: kern van emancipatie is gelijke rechten, respect, eigenwaarde, gelijke kansen, zelfbeschikking en zelfstandigheid. Onafhankelijkheid en autonomie als spil, emancipatie is gevecht geweest voor onafhankelijkheid en autonomie. Afhankelijkheid lijkt wel een vies woord in de Westerse maatschappij (inbreng Congolese tijdens debat op internationale vrouwendag). Essentie emancipatie voor die vrouwen in Burkina Faso: dat ze voor zichzelf kunnen zorgen, dat ze samenwerken elk in hun eigen verscheidenheid, elk z n rol. Vrouwen willen gerespecteerd en gewaardeerd worden in hun rol. We hebben elkaar nodig om het systeem te kunnen laten werken en willen daar in gerespecteerd worden. Dochter mag naar school gaan maar dan wel om het systeem te ondersteunen. We zitten in beide culturen met een verschillende kijk op emancipatie en het vergt heel wat inspanning om buiten de evidenties te kijken. Realiteit van samenwerking: case van de afvalhoop in Ghana. In het noorden van Ghana bestaan boerderijen uit aan elkaar gebouwde huizen (leem, beton, golfplaten) in een kring, enkel ramen naar de binnenkant. Buiten zie je alleen een reeks muren en er is een poort. 15-20m van die poort ligt een gigantische afvalhoop met mest, afval van producten die niet gebruikt worden, In hete seizoen ligt dat te dampen, vaak ook interessant punt voor muggen, ongedierte, Twee Nederlandse landbouwdeskundigen zagen afvalhoop als compostmogelijkheid. Drie doelstellingen: bijdrage leveren aan de volksgezondheid door deze broeihaard van ziektes te verwijderen, goede compost voorzien die zal leiden tot betere landbouw en indien compost Vorming interculturele competenties - verslag - 4/15
over kan dat verkocht worden (en zal dat geld/inkomen genereren). Dus werd gestart met een sensibilisatiecampagne. Campagne bleek helemaal niet succesvol. Hoe komt dat? Eerste vraag is al waarom dat voor de poort ligt? Indringers buiten houden, geiten die daar van eten,? Bleek de afvalhoop een statussymbool te zijn! Hoe kan je anders tonen dat je een grote kudde hebt? Door een grote afvalhoop te hebben! Eens het probleem bekend is en je uitgezocht hebt waar het probleem zit: wat doe je er dan mee? Welke waarde primeert dan? Die van volksgezondheid en compost genereren of die van het statussymbool? Dialoog houden en misschien compromis bereiken, maar kan evengoed zijn dat je het idee moet laten varen. Het is belangrijk om dit soort van competenties mee te geven aan delegatieleden bv. We zijn veranderaars : we willen alles veranderen, we lopen de wereld plat om alles te veranderen. Misschien moeten we niet alleen kijken om te veranderen maar ook om te zien wat er gebeurt. Het staat bovendien ook een echte ontmoeting in de weg. Op een trage manier evoluties brengen is soms aangewezen ook al vindt dat soms tegenstand bij de partner zelf (want ze zien het dan als een stap terug in de tijd). Belangrijk om buiten de eigen evidenties te kijken (zeker bij identificatie van projecten). Op een aantal vlakken bestaan instrumenten die kunnen helpen. Bijvoorbeeld de seasonal calender. Deze kalender geeft het antwoord op vragen als wat gebeurt er wanneer en wie doet wat. Door dit visueel in beeld te brengen weet je wat er wanneer gebeurt maar ook op wie je bepaalde periodes niet moet rekenen. Bijvoorbeeld november-januari: oogst, het gras wordt gekapt om daken te maken, seizoen van traditionele begrafenissen (uitvaarten in december), kerstvakantie (leerkrachten vaak niet in hun school want gaan naar het thuisfront, vaak kilometers verwijderd), toeristische periode. Uitgetekend de periode waarin partners uit het Noorden daar op bezoek zijn want komt ook goed uit voor de eigen agenda en conclusie is dan vaak er was daar niemand, geen mensen gezien,. Maar niet alleen voor het bezoeken van een partner, ook bij het uitbouwen van bepaalde projecten. Het sensibiliseren van vrouwen bijvoorbeeld: eerste jaar zullen fondsen niet gebruikt worden, want eerste periode dat geld kan gebruikt worden is maart-half juni want is enige periode dat vrouwen niet op het veld moeten werken gecombineerd met andere zaken. Voorbeeld ook van de samenwerking Essen-Witzenberg en de samenwerking met scholen: tot de vaststelling moeten komen dat de (school)seizoenen sterk verschillen in Vlaanderen en Zuid-Afrika. Vorming interculturele competenties - verslag - 5/15
Ander instrument: Social map. Een plattegrond, liefst gemaakt met veel verschillende mensen. Niet zomaar plattegrond maar ook de betekenis van verschillende plaatsen worden meegeven. Kan interessant zijn voor bepaalde projecten (bv het subsidiëren van het slaan van een waterput, logisch lijkt het om die waterput te slaan daar waar water dichtst bij oppervlakte zit want boren kost dan minder, maar men moet eerder kijken naar waar men die slaat want men zou spanningen kunnen krijgen doordat een waterput te dicht bij een bepaalde groep mensen is). Laatste instrument dat van pas kan komen: Transect walk. Wandelen met mensen doorheen wijk en dorp en alles wat te zien valt bevragen en naar betekenis vragen. Dit ook zo noteren. Dit kan bv ook toegepast worden om probleempunten te definiëren waar de lokale dienstverlening van het bestuur kan op toegespitst worden. Het is een doorgedreven methodiek die van toepassing is als men op een beperkt gebied werkt. Een verhaal uit Vlaanderen: case thuisbegeleidingsdienst Waarom wordt de Pakistaanse man boos op de thuisbegeleidster als ze commentaar geeft op de manier van opvoeden? Omdat het een vrouw is die hem terecht wijst, dat is haar rol niet, een eigen idee over opvoeding (los van cultuur), het is een buitenstaander, Welk woord zou delicaat kunnen zijn? Woord specifiek uit de case: wij. Dat maakt duidelijk dat er iets is als wij en jullie waarbij duidelijk gemaakt wordt dat wij het misschien wel beter weten dan jullie. Gelijklopend voorbeeld met straathoekwerkers: twee groepen krijgen dezelfde case maar bij de ene groep gaat het over een Pakistaans gezin, bij de tweede groep gaat het over een Vlaams gezin. De eerste groep heeft het als verklaringsmodel vooral over cultuur, de tweede groep ziet verklaring in ADHD, stress, opleiding, Met een identieke case maar met verschillende cultuur wordt ook het verklaringsmodel voor straathoekwerkers anders, terwijl het verklaringsmodel dat de tweede groep (met Vlaams gezin) gebruikt ook van toepassing zou kunnen zijn op het Pakistaans gezin (maar in de eerste groep komen deze verklaringen niet aan bod). Vorming interculturele competenties - verslag - 6/15
Buiten de eigen evidenties kijken is kijken naar een andere cultuur, maar zie cultuur ook niet te vaak als oorzaak. Culturaliseren is in een vakje plaatsen, het mechanisme van culturaliseren is eigenschappen toedichten aan een bepaalde cultuur voornamelijk als dat negatief of onbegrijpelijk gedrag is. Voor mensen van de eigen cultuur zoekt men andere oorzaken die buiten het culturele liggen, bij andere culturen is vaak de cultuur zelf die als oorzaak gezien wordt. Opgelet! Dit is ook een gegeven dat sterk bij de Zuidelijke partner leeft. Het probleem ontculturaliseren en risico s van een te culturaliserende benadering. Culturaliseren belet om te luisteren naar een ander, te hoog relativeringsgedrag ( het is toch de cultuur ), Belangrijk: het haalt je uit de kracht als partner. Als Noord-Zuidambtenaar beschik je over goede communicatieve vaardigheden, maar als we te veel culturaliseren vergeten we vaak te communiceren. Cultuur maakt maar een gedeelte uit van wat we zijn als individu, er is veel meer dan cultuur. Uit het vorige voorbeeld: de Pakistaanse vader niet zien als Pakistaan maar als vader! Door te veel te culturaliseren ga je jezelf gaan verengen. Interculturele activiteiten De organisatie van interculturele activiteiten gebeurt met veel energie en vol goede bedoelingen. Soms zien we ook een sterk toeristische toets bij die interculturele activiteiten. Buikdansen, theeceremonie en couscous bij de Marokkaanse themadag. Workshop Djembé tijdens een Afrikaweek. Als je dit beeld zou projecteren naar Vlaanderen zit je in Bokrijk. Geen probleem met dit beeld maar zorg voor een mix: naast buikdansen ook hiphopworkshop, naast couscous ook halalhamburgers met frietjes want deze maken evenzeer deel uit van die Afrikaanse of Marokkaanse cultuur. Een genuanceerd beeld is nodig! Maar mensen hebben ook een stereotiep beeld nodig, verwachten ook dat stereotiep beeld? Let gewoon op met stereotiepen want ze beklemtonen vooral de verschillen! Nieuwsgierigheid wordt gevoed door verschillen maar het een sluit het ander niet uit! Laat de verschillen maar ook de gelijkenissen samengaan, zorg voor een mix. Ook voor uitwisselingsprogramma s. Vorming interculturele competenties - verslag - 7/15
Oostende-Banjul: heel wat uitwisselingen, oa met scholen. Luc Lippens was betrokken bij de voorbereidende vormingen. De bezoeken aan de partner zijn meestal kort (week, tien dagen). Wat is het idee dat studenten bv hebben over Afrika? Soms clichématig: zonnig, easy-going way of life, Bij de helft van de jongeren is dat beeld versterkt bij terugkeer, bij anderen is de inleefreis dan net weer reden om dat beeld dat men oorspronkelijk had van Afrika aan te passen. Dit cliché-denken gaat niet alleen over jongeren, maar bv ook over schooldirecties. Het heeft niet alleen te maken met persoonlijkheden maar ook met het programma dat bijvoorbeeld gevuld zit met toeristische uitstappen. Als de versterking van het cliché-beeld het resultaat is van een inleefreis dan zijn we niet geslaagd in de opzet van zo n inleefreis. Dan ook heel belangrijk om die balans te bewaren! Moeilijkheid: want mensen willen (vooral) de mooie kanten van de partner zien. Maar het gaat niet alleen over mooi en niet mooi, maar wel proberen een representatief beeld te geven van een samenleving. Voorbeeld van vraag van de Gambiaanse partner: toon ook het minder mooie beeld van Europa. Parabel van de verwaarloosde kinderen op consultatie Student loopt stage bij dispensarium en moet concluderen: geen enkele vader gezien bij de consultaties, die vaders zijn zeker niet geïnteresseerd in hun kinderen. Vraag: gaat het over een patrilineair of matrilineair systeem? Want het verschil van systeem zal hier zeker een rol spelen. In onderwijs hebben we het heel vaak over vaardigheden en meetbare concepten, maar kennis en de ander leren kennen wordt vaak vergeten ook in internationale samenwerking gaat het veel te vaak over meten. De Westerse samenleving is patrilineair: de naam van de vader wordt doorgegeven, maar die is ook tegelijkertijd de sociale vader. Maar in een matrilineair systeem gaat de naam van de moeder mee, en is de broer van de moeder de sociale vader van het kind. Dit is kennis die van belang is voor iedereen die actief is in het kader van de stedenband en die werkzaam is in het Zuiden. Probeer je daar als Noord-Zuidambtenaar of schepen ontwikkelingssamenwerking in te verdiepen in deze context, ken het soort van maatschappij waar je mee te maken hebt. En hou er rekening mee dat kennisverwerving soms jaren kan duren! Da De drie vaders ( Da ) zijn ook drie echte vaders en worden ook zo gezien. De biologische vader was al lang overleden. In grote families wordt het kind aan familie gegeven. Deze gedachtegang is ook terug Vorming interculturele competenties - verslag - 8/15
te vinden in diaspora en strookt moeilijk met onze westerse registratie. De inhoud van woorden en concepten ligt verschillend en daar kan onze westerse psychologie geen weg mee: als bij de dienst burgerlijke stand gevraagd wordt wie de vader is dan wordt de biologische vader bedoeld Moet alles dan maar aanvaard worden, omdat het soms gaat over culturele verschillen? Neen. Sommige zaken zijn soms moeilijk te veranderen en soms moeten ze niet veranderen. Interculturele competenties betekent aanvaarden dat sommige zaken moeilijk of niet te veranderen zijn. Voorbeeld van een opvolgingsvergadering in Gambia: 20-30 vergaderingen gepland in 2-3 weken, maar het is nog nooit gelukt om al die afspraken op voorhand allemaal vast te leggen. In een Westerse samenleving is alles gepland in een agenda, zelfs afspraken met vrienden staan genoteerd. Maar in Gambia is het go with the flow, op het einde zullen alle vergaderingen plaatsgevonden hebben en zelfs meer gewoon aanvaarden dat dit niet allemaal in de agenda genoteerd staat op het moment van aankomst in Gambia. Want het lineair vasthouden aan een programma/planning zal niet mogelijk zijn (ook als alles wel al zou vastgelegd zijn). Die lineaire structuur vasthouden is onmogelijk. Afrikanen hebben geen tijdsbesef, jawel, wel tijdsbesef maar polychroon. Wat wel aanvaarden? Iedereen kent grenzen van wat aanvaardbaar is voor zichzelf en daar moet je niet over gaan, altijd in dialoog gaan over deze zaken om ook het aanvaardbare van de tegenpartij te leren kennen. Al zal het soms veel tijd vergen om deze grenzen te leren kennen. Niet-onderhandelbare elementen komen soms in conflict met elkaar. Hierover in dialoog (blijven) gaan is de boodschap. Soms worden dingen niet gezegd (omdat het niet aanvaard is om negatief te zijn bv). Dingen die niet onderhandelbaar zijn en waar de boodschap moeilijk is: werken met intermediairen kan een oplossing bieden! Een externe blik kan verwoord krijgen wat voor de partners zelf niet te zeggen valt, dus ook moeilijke boodschappen. Vorming straathoekwerkers Oostende: enkele jeugdhuizen werden geconfronteerd met vandalisme, als dat door autochtone jongeren gebeurd dan is een directe communicatie mogelijk maar als het over allochtone jongeren gaat dan lukt het niet om die jongeren op die manier aan te spreken. Oplossing daar was om een oudere van die gemeenschap te gebruiken om de boodschap over te brengen. Werkt niet altijd maar kan soms zinvol zijn. Vorming interculturele competenties - verslag - 9/15
Twee gezinnen die geluk uitstralen, samenhorigheid, in essentie twee dezelfde foto s. En dat is de grootste uitdaging in het cultureel samenwerken: zien dat we op elkaar lijken! Al veel geconcentreerd vandaag op de verschillen tussen culturen en hoe daar mee om te gaan (verschillende aspecten die daar over gaan): is de kloof dan niet te overbruggen? Natuurlijk wel te overbruggen want in essentie zijn we gelijk. Traditionele vragen bij ontmoetingen: ben je getrouwd, leven uw ouders nog,? In Vlaanderen plaatsen we mensen in hun professionele context (wat doe je van werk,?) terwijl in grote delen van de wereld de familiale context stukken belangrijker is. Voorzie dus ook altijd een soort van foto-album over familie en vrienden, daar open je deuren mee. Spreek ook de taal: belangrijk voor 1/ door zelfs al sukkelend de taal te spreken in de lokale taal geef je aan dat je bruggen wil slaan 2/ taal is een fantastisch venster op cultuur, je leert daar ongelooflijk veel uit over de cultuur. Bijvoorbeeld: er zijn talen waar het woord ik niet gebruikt wordt, zegt iets over de cultuur. De werkelijke cement van een samenwerking ligt in de gelijkenissen. Hoe leer je die zien? Door ongelooflijk veel tijd te spenderen met elkaar. Niet tijdens de officiële bezoeken en vergaderingen maar door samen een pint te pakken, samen naar de voetbal te kijken, samen op terras te zitten, Succes van een stedenband? Elkaar leren kennen. Gelijkenissen zijn heel vaak te vinden in de universele overgangsmomenten : geboorte, trouw, samen zijn van mensen, overlijden, Deze aspecten worden geritualiseerd overal ter wereld, al is de verpakking en de vorm heel erg verschillend in de verschillende aspecten. Aandacht hebben voor die aspecten schept een band. Overal zijn de existentiële vragen dezelfde: antwoorden zijn verschillend maar de vragen zijn dezelfde. Overal zijn basisbehoeften dezelfde. Het voorbeeld van kindertekeningen van kindsoldaten in Uganda en kinderen uit Vlaanderen gingen over hetzelfde: Vorming interculturele competenties - verslag - 10/15
voetballer worden, een job willen hebben, over het huis dat ze later zullen hebben, Dat gaat over dezelfde droom. Voetbal of muziek dienen vaak als universeel bindmiddel. Interculturele communicatie: sharing your shit (Durre Ahmad). Toon u als mens, als partner, van uw meest kwetsbare kant en toon gebreken en problemen. Voorbeeld: ouders die lijden aan alzheimer/dementie is een pijnlijk proces van afscheid nemen voor familie en vrienden, zowel in het Noorden en het Zuiden. Durf ook die persoonlijke facetten tonen aan elkaar. Spiritualiteit Het voorbeeld van Herent: hoe zou het mogelijk zijn geen rekening te houden met spiritualiteit? Het is vaak een dimensie die vergeten wordt. Twee niveaus: 1/ het oppervlakkige niveau waar gelijkenissen gemakkelijk zijn. Voorbeeld ramadan is niet zozeer vergelijking met de vastenperiode in christelijke samenleving maar de kerst: het gaat over solidariteit, mensen ontmoeten, Het voorbeeld soirée ramadanesque lijkt op het kerstfeest/familiefeest, kaartjes worden rondgestuurd met ramadan met wensen voor voorspoed en goede gezondheid (wat anders dan kerstkaartjes?), concerten tijdens ramadan, Vertellen we dat ook in onze eigen activiteiten? 2/ gaat nog een niveau verder. Opleiding in Vlaanderen is rationeel, wetenschappelijk denkkader met analyse als kern. Plaatst het in hokjes en dat kan helpen om bv diagnose te stellen en een oplossing te zoeken (bij ziektes). Zit zo in onze maatschappij: van in publicaties voor peuters wordt alles in hokjes onderverdeeld. Ook voor planning in internationale samenwerking (de formats!). Als we vanuit die hoek kijken naar religie en spiritualiteit Religieus fundamentalisme is zeer rationeel en biedt een denkkader aan: deze interpretatie moet gevolgd worden en het geschrift moet dan als handboek gevolgd worden. Altijd op zoek gaan naar gelijkenissen. Bij bezoek uit Banjul aan Oostende morste de directeur van een Gambiaanse school opzettelijk vooraleer te drinken: voor de voorouders. Daar kan in de westerse samenleving vreemd op gereageerd worden maar bij ons zijn ook de voorouders vaak aanwezig door middel van foto s bijvoorbeeld. Vorming interculturele competenties - verslag - 11/15
Religie en verhalen zitten vol van metaforen! Maria onbevlekte ontvangenis is openstaan voor het onbekende, Mozes die 40 jaar rondzwerft in Sinaï betekent niet meer dat men moet doorzetten als het moeilijk gaat want dat men zal beloond worden. Waar kan men de brug leggen op dit vlak? Is essentieel voor een samenwerking. In het namiddaggedeelte bekijken we het onderzoek van de scholenbanden tussen Oostende en Banjul en maken we de principes die daar gebruikt werden om te komen tot een duurzame samenwerking bruikbaar voor samenwerking tussen lokale besturen. Case: Studiebegeleiding in West-Afrikaanse stad Organisatie in Vlaanderen die sporen verdiend heeft met studiebegeleiding in kansarme wijken. Model ook geëxporteerd naar Nederland en de partner daar was wel geïnteresseerd. In Vlaanderen samenwerking vooral met scholen, ouders en leerlingen. Betrokkenheid ouders leerlingen, betrokkenheid leerkrachten, kan allemaal positief zijn voor resultaten. Met die gedachte naar West-Afrika vertrokken en de studiebegeleiding ook daar proberen introduceren. Secundair onderwijs: halve dagen naar het onderwijs (ochtend- en namiddagshift). Dus over de middag studiebegeleiding want daar bestaat de ruimte om dat te doen. Het initiatief kwam niet van de grond. Waarom? School kan ver zijn, kinderen hebben andere activiteiten buiten school (werken), te warm op de middag, wanneer eten (en is er eten), andere rol van de overheid van wat onderwijs is, Eigenlijk ging het over het feit dat men enkele belangrijke mensen vergeten was, sommige stakeholders waren er niet. Wat zijn stakeholders? Iedereen die beïnvloed wordt, niet alleen wie positief beïnvloed wordt door de keuze van het project! Studiebegeleiding had mogelijke negatieve invloed op ouders, werkgevers, Verhaal van de imam die stuk inkomen verliest maar kan ook belanghebbende zijn (door studiebegeleiding te combineren met Koranschool). Zandloper: budget om toe te kennen aan projecten => vierde pijlerinitiatieven bv. Contactpersoon: wordt die gedragen door de gemeenschap? Want zij zijn het centrale punt! Belangrijk om te weten. Vorming interculturele competenties - verslag - 12/15
Verhaal van de slagerij en de vismarkt Voorstel Oostende: zonnepanelen op de hangar en betegelen hangar, Voorstel haalt het niet. Voor Banjul is het niet handelbaar. Waarom? Ruimte voor iets anders gebruikt? Neen. Nut van hygiëne? Speelde mee, maar niet doorslaggevend. Rituele waarde? Neen. Vaste kosten onderhoud te hoog? Speelde mee, en marktkramers zouden moeten mee betalen. En dat gaat verrekend worden aan de klanten en dan wordt iedereen er gewoon slechter van. Het gaat ook over ownership en zo komen we aan het model van duurzame samenwerking. Materiële en financiële middelen Tijd Sterke Organisatie/ overheid Communicatiekanalen Met geen enkele van deze elementen zal internationale samenwerking staan of vallen. Hoe meer geïntegreerd, hoe meer kans op slagen. Er zijn vier contextelementen: materiële en financiële middelen, tijd, communicatiekanalen en sterke organisatie/overheid. Moeten bijna a priori aanwezig zijn wil je kleine kans op slagen hebben. Vorming interculturele competenties - verslag - 13/15
Geld: hou er rekening mee dat het soms ook kost aan de partner in het Zuiden! Ook verborgen kosten (dus niet alleen de bus die moet ingelegd worden): als goede gastheer het aanbieden van een drankje bv. Wij realiseren ons die kosten niet altijd. Vraag van wie op zoek is naar partner: is het budget bekend? Communicatiekanalen: niet altijd toegang tot internetfaciliteiten. Gaan we daar in investeren? En als we daar in investeren, wie krijgt toegang en de verantwoordelijkheid? Absoluut nodig om contact te onderhouden. Communicatie die werkt wil nog niet zeggen dat de samenwerking vlot zal verlopen. 7 S-model: wat is een sterke lokale overheid? Mensen die er zich achter zetten, continuïteit, beleidsvisie, Een sterke organisatie heeft visie, structuur, strategie om visie uit te voeren, organigram, gedeelde visie, continuïteit, vaardigheden bij betrokken personen, Je kan dus ook een sterke organisatie zijn zonder al te veel financiële middelen te hebben. De beste scholenbanden zijn tussen die scholen waar zowel in Noord en Zuid het gaat over sterke scholen, te kopiëren voor de stedenbanden. Tijd: in Oostende tien jaar tijd nodig gehad om stedenband te brengen waar die vandaag staat. Mogelijke kink in de kabel kan wijzigende legislatuur zijn. Ondersteuningsplan VVOB: 6 jaar tijd en dan moeten die scholen het zelf doen. Tijd? Betekent dat het soms moeilijk te verkopen is want er zijn niet direct resultaten. Het interculturele aspect komt niet aan bod in planningskaders! Verklaring van Parijs als basis: kritiek mogelijk op die Verklaring van Parijs maar er zitten wel principes in die relevant zijn voor duurzame samenwerking. Ownership: project komt uit de lokale bevolking en wordt ook gedragen door lokale bevolking. Zo staat het in de Verklaring van Parijs maar het kan veel meer zijn. Verhaal van slagerij en de vismarkt: was een voorstel dat uit het Noorden kwam. Maar sluit een project ook aan bij capaciteiten. Lokaal zijn altijd talenten, capaciteiten en mechanismen aanwezig. Kunst om die te detecteren, vaak zien we die niet omdat we probleemgestuurd werken. Ook ownership in het Noorden: heb je een visie op internationale samenwerking? Wordt die visie ook gedragen door meerdere mensen? Heeft de partner waar we mee samenwerken ook een visie op internationale samenwerking? (en komen die overeen? Zie ook afstemming) Actieve betrokkenheid van leidinggevenden zeer belangrijk. Hiërarchiegevoeligheid in het Zuiden. Vorming interculturele competenties - verslag - 14/15
Gedragenheid van projecten door zoveel mogelijk stakeholders binnen het bestuur. Linken met andere diensten is van belang. Vraaggestuurde ondersteuning: sluit het aan bij noden en capaciteiten van de lokale overheid in het Zuiden? Raakpunten en gemeenschappelijke interesses Niet alleen lokaal bestuur als actor, maar ook externe partners duidelijk maken van op zoek te gaan naar raakvlakken. bij moeten neerleggen. Wat is de civiele maatschappij? Middenveld: vertegenwoordigers van verenigingen, organisaties, alle actoren tussen het individu en de overheid. Orgaan op te zetten in Banjul City Council om middenveld te verzamelen. Was een slag in het water. Idee van civic society bij partner in het Zuiden: organisaties en verenigingen gelinkt aan bestuur door ethniciteit en familie, city organisations. Men heeft zich daar als lokaal bestuur in het Noorden uiteindelijk Afstemming: manier waarop partner in het Zuiden naar ontwikkeling kijkt zal niet hetzelfde zijn als waarop wij naar ontwikkeling kijken. Voorbeeld van mails tussen leerkrachten in Oostende (in mail vragen naar lessenpakketten, hoe de leerkrachten in Banjul het aanpakken, inhoudelijke uitwisseling) en leerkrachten in Banjul (eerder privé-gerelateerd, vragen of alles goed gaat met de familie, met de gezondheid). Wederkerigheid Wat zou dat kunnen betekenen voor lokale besturen? 1+1=3. Uitleg: dat er een meerwaarde is. Voorbeeld Herent: OCMW heeft nu een groepswerker, dat werd geleerd uit de samenwerking. Zonder samenwerking zou groepswerker er niet geweest zijn. Nog mogelijke omschrijvingen? Aantonen aan bevolking in Vlaanderen dat beeld anders ziet, winwin voor iedereen. Wat is de meerwaarde voor Zuiderse besturen? Verandering van mindset : zien wat talent kan zijn bij het bestuur in het Zuiden, te vaak wordt gekeken naar wat de problemen daar zijn en hoe we die gaan oplossen. Is een verschil in mindset. Vorming interculturele competenties - verslag - 15/15