Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg.
Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in de wereld van de zorg. Deze veranderingen vragen ook om een verandering in de samenleving. De overheid verwacht dat mensen meer voor elkaar gaan zorgen. Dit principe is mooi, maar de praktijk is weerbarstiger. Wordt er niet al volop gezorgd voor naasten? Wat kun je van burgers verwachten en hoe ver ga je? Mijn interesse op politiek gebied is breed maar ligt voornamelijk bij het sociale domein. In het sociaal domein ligt een grote uitdaging vanwege de decentralisaties. Bij deze uitdaging is het van belang om steeds te blijven inzien dat het om mensen gaat en dat maakt sociaal domein voor mij zo boeiend en leuk: het gaat echt om mensen! Binnen de fractie van de CDA afdeling in Gemert-Bakel ben ik woordvoerder over deze onderwerpen. Daarnaast ben ik vanuit mijn werk bij een zorginstelling in Zuidoost-Brabant ook dagelijks bezig met het onderwerp zorg. In dit paper ga ik op zoek naar de knelpunten die mantelzorgers tegen komen, naar de verschillende meningen hierover en wat uiteindelijk volgens mij het beste past bij het christendemocratisch gedachtengoed. De overheid wil graag dat burgers meer zorg verlenen aan hulpbehoevende naasten. Tegelijkertijd wil de overheid ook dat de arbeidsdeelname groter wordt. Maar is het te combineren, mantelzorg en een betaalde baan? In de paper begin ik met de definitie van mantelzorg en een weergave van de knelpunten die mantelzorgers ervaren. Daarna zal ik verschillende standpunten over mantelzorg aan de orde laten komen vanuit de christendemocratische uitgangspunten. Om dit paper structuur te geven zullen deze standpunten een reactie zijn op onderstaande stelling. In de conclusie wordt een samenvatting gegeven van de standpunten en zal ik mijn eigen standpunt naar aanleiding van het schrijven van dit paper weergeven. STELLING: Mag je nee zeggen tegen mantelzorgtaken? Er wordt altijd gezegd mantelzorg overkomt je, het is geen keuze. Maar kan het een keuze zijn om 'Nee' te zeggen tegen mantelzorg(taken)? 1
Wat is mantelzorg? De Nationale Raad voor de Volksgezondheid hanteert de volgende definitie van mantelzorg: Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie. Mezzo, de landelijke vereniging voor mantelzorgers, hanteert de volgende definitie: Wanneer u meer dan acht uur per week en/of langer dan drie maanden voor uw partner, kind, familielid of vriend zorgt, dan bent u een mantelzorger. Het verschil tussen vrijwilligerszorg en mantelzorg is dat mantelzorg je overkomt. Het is geen keuze, het overkomt je omdat je een emotionele band hebt met degene die zorg nodig heeft. Vrijwilligerszorg is een bewuste keuze om te zorgen. Volgens Mezzo zijn er in Nederland 2,6 miljoen volwassen mantelzorgers. Ik hanteer in dit paper de omschrijving die de Nationale Raad voor de Volksgezondheid hanteert. Dit omdat ik vind dat mantelzorg niet is af te bakenen met uren/maanden. Zorgen voor een hulpbehoevende naaste is mantelzorg, wat de omvang van de zorg ook is. Wat zijn de knelpunten die mantelzorgers tegenkomen? Mantelzorg is geen keuze, het overkomt je. Waar lopen mantelzorgers tegen aan? Hieronder volgt een samenvatting van de knelpunten die ik tijdens de gesprekken met mantelzorgers het meest hoorde. Dit is dus niet allesomvattend en kan voor iedere mantelzorger anders zijn. De combinatie van mantelzorg en betaalde baan is lastig. Uit het rapport 'Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk' van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat meer mensen met een betaalde baan de afgelopen jaren mantelzorg zijn gaan geven aan hun hulpbehoevende ouders of andere verwanten. Al is het in de helft van de gevallen niet meer dan twee uur in de week. Mantelzorgers verlenen de hulp vooral in hun vrije tijd, ze gaan er niet korter voor werken. Maar als er langdurig beroep op hen wordt gedaan, langer dan twee jaar, wordt de kans dat ze langdurig ziek worden groter. Wanneer mantelzorgers een flexibele baan en een werkgever hebben die met hen meedenkt is het knelpunt minder groot. Mantelzorgers zijn mensen die zich verantwoordelijk voelen voor hun taken, dat maakt het lastig om werk en mantelzorg te combineren. Zelf om hulp vragen, zodat de mantelzorger even kan ontspannen. Mantelzorgers zien zichzelf meestal niet als iemand die hulp nodig heeft. Ze zijn vooral bezig met de hulpvraag van hun naaste. De drempel voor de mantelzorger om zelf om hulp te vragen kan hierdoor groot zijn. Terwijl ontlasten van de mantelzorger belangrijk is om overbelasting te voorkomen. Belangrijk is ook dan mantelzorgers weten welke beschikbare ondersteuning er mogelijk is. Doordat ze vaak niet op de hoogte zijn weten ze ook niet dat ze om hulp kunnen vragen. Door de bezuinigingen van de overheid hebben mantelzorgers juist in moeten leveren op tijd voor henzelf. Er komen meer taken bij de mantelzorger te liggen. Zo zijn er in de regio Gemert-Bakel enkele dagbestedingen gesloten, deze dagbesteding zorgde wel voor een 'vrije' dag voor de mantelzorger. 2
Financiële situatie. Mantelzorgers merken dat de (gemeentelijke) bezuinigingen hen financieel treffen. Iedereen in Nederland zal moeten inleveren maar als mantelzorger heb je extra kosten. Zeker als je samenwonend bent met de zorgvrager en het wegvallen van vergoedingen of hogere eigen bijdragen ook ten koste komen van het besteedbaar inkomen van de mantelzorger. In een onderzoek van Mezzo onder 400 mantelzorgers blijkt dat 55% tussen de 50 en 200 euro extra kosten hebben door het mantelzorgen. 45% geeft aan af en toe of regelmatig in de problemen te komen door de extra kosten voor het mantelzorger, hiervan geeft 62% aan een vergoedingsmaatregel nodig te hebben. Erkenning voor de mantelzorger. Mantelzorgers maken de beoogde participatiesamenleving tot werkelijkheid. De inzet van mantelzorgers verdient dan ook waardering en steun van de overheid. Vanaf 2015 hebben gemeente de wettelijke taak de waardering vorm te geven. Zij krijgen budget voor de waardering van mantelzorgers (voorheen het Mantelzorgcompliment). Door de waardering goed in te vullen, erkent de gemeente de inzet van mantelzorgers. Op dit moment zijn gemeenten nog aan het zoeken hoe ze deze waardering gaan inzetten. Begrip van gemeente wanneer ze in gesprek zijn met mantelzorgers is ook belangrijk. Kijk niet alleen naar het financiële plaatje, maar ook naar de mensen zelf. 3
Mening 1: Mantelzorg mag geen verplichting zijn. Mantelzorg is nooit een keuze, het overkomt je. Het kan dan ook voorkomen dat het niet mogelijk is voor naasten om hun leven dusdanig aan te passen dat ze voldoende mantelzorg kunnen leveren. Want wat mag je verwachten van een mantelzorger? De gezinssituaties zijn in de huidige samenleving veranderd, kinderen wonen vaker verder weg van de ouders. Wat als het enig kind van de hulpbehoevende 200 kilometer verderop woont? Je kunt hem/haar niet verplichten om mantelzorg te leveren. Daarnaast zal een overbelaste mantelzorger de maatschappij ook geld kosten, bijvoorbeeld wanneer deze arbeidsongeschikt raakt. De huidige wetgeving 'dwingt' al tot een verplichtend karakter. Waar ligt de grens van ' verplichting' en overbelast raken? Naast bovenstaande ontstaat ook nog de discussie wat de hulpbehoevende mag verwachten van de mantelzorger. Wanneer de hulpbehoevende geen professionele hulp wil trekt dit een zware wissel op de mantelzorger. Willen mensen het zelf dan is het goed, maar mantelzorg op leggen kan niet. Mantelzorg kun je niet opleggen, dit moet een vrijwillige keuze zijn. Het christelijk sociaal denken verwacht van mensen een persoonlijke verantwoordelijkheid en solidariteit. Mensen moeten de ruimte krijgen om mee te kunnen doen in de samenleving maar tegelijkertijd wordt er verwacht dat iedereen dit naar eigen mogelijkheden doet. Dit betekent dat mensen niet verplicht mogen worden om mantelzorg te verrichten. Volgens de WMO moet er in een gesprek besproken worden wat de persoonlijke behoeften en omstandigheden zijn. Uit de cijfers blijkt dat mensen in Nederland al heel veel voor elkaar zorgen. Mening 2: Je mag van kinderen/familie verwachten dat ze de verantwoordelijkheid nemen wanneer een gezinslid hulpbehoevend wordt. Een van de 4 uitgangspunten van het CDA is solidariteit: het CDA vindt onderlinge verbondenheid tussen mensen belangrijk. Hier komt ook meteen het mensbeeld van het christendemocratisch gedachtegoed om de hoek kijken: Mensen komen pas volledig tot hun recht in relatie tot anderen. Alleen ben je niets, je hebt anderen mensen om je heen nodig om te worden tot wie je bent. Solidariteit wordt door Woldring uitgelegd aan de hand van drie stellingen: 1. Een mens mag op steun rekenen als hij een noodzakelijke levensopgave moet ondernemen, maar deze niet alleen kan. 2. Een mens is verplicht om een ander te helpen als deze voor een belangrijke levensopgave staan, die hij niet alleen kan verrichten. 3. Als gemeenschap zijn wij verplicht om alle mensen die voor een belangrijke levensopgave staan, die ze niet alleen kunnen vervullen, te steunen om die opgave te vervullen. Vanuit deze christendemocratische uitgangspunten mag je verwachten dat mensen verantwoordelijkheid nemen en voor elkaar zorgen wanneer dit nodig is. Om mantelzorg aan te moedigen zullen er wel drempels moeten worden weggenomen. Je wilt immers niet dat de mantelzorger overbelast raakt. De titel van dit paper is Mantelzorg, waar ligt de grens? Veel mantelzorgers geven aan dat ze zelf de grens niet kennen. Ze voelen het mantelzorg zijn 4
niet als een keuze en gaan gewoon door. Het gevoel dat mantelzorgers hebben is ' als ik het niet doe, dan doet niemand het'. Mening 3: Er is onvoldoende waardering en begrip voor mantelzorgers vanuit de politiek. Mantelzorgers maken zich zorgen over de toenemende taken in de toekomst. Een dagbesteding die verdwijnt, het aantal uren huishoudelijke hulp neemt af. Mantelzorgers zien steeds meer voorzieningen verdwijnen. Erkenning voor een mantelzorger is van belang en dat wordt niet altijd voldoende getoond. Er heerst een gevoel dat politiek bepaald om te bezuinigen zonder te weten wat gevolgen zijn voor mensen. Het bots nog regelmatig tussen regelgeving en praktische oplossing van de mantelzorg. Positief meedenken van overheidsinstanties is nodig. Volgens de christendemocratie moet de overheid de mens respecteren. We moeten er van uit gaan dat mensen in de regel best zelf aan kunnen geven wat zij nodig hebben, soms met behulp van omgeving. Dit komt ook terug in het uitgangspunt van gespreide verantwoordelijkheid: 'Voor het CDA begint politiek met de erkenning van maatschappelijk initiatief. Mensen, buurten, sportclubs, scholen, kerken, moskeeën, zorginstellingen, bedrijven: ze leveren allemaal een unieke bijdrage aan de samenleving. De overheid geeft al die mensen en organisaties het vertrouwen om te doen waar ze goed in zijn. En de burger geeft de overheid het vertrouwen om te doen wat zij moet doen. Vertrouwen is dus belangrijk. Niet alles hoeft volgens regels en wetten te gebeuren. Mensen en bedrijven weten vaak zelf heel goed hoe dingen geregeld moeten worden.' Dit uitgangspunt is voor mantelzorgers belangrijk, zij willen het vertrouwen krijgen van de overheid en van zorginstellingen om te kunnen doen wat ze 'moeten' doen. Behalve deze manier van erkenning had de overheid voorheen ook het mantelzorgcompliment. Dit compliment was een vergoeding van 200 euro voor de mantelzorgers als blijk van waardering voor de zorg die zij verlenen. Vanaf 1 januari 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de waardering voor mantelzorgers. 5
Conclusie: Een christendemocratisch antwoord Het begrip solidariteit betekent dat het CDA in zet op betrokken burgers om de onderlinge verbondenheid te versterken. Vanuit dit uitgangspunt mag je verwachten dat mensen wanneer dit nodig is mantelzorg zullen verlenen. Mensen moeten naar elkaar omzien. Echter de vraag van dit paper is waar ligt de grens? Die grens kan voor iedereen verschillend zijn. Naar aanleiding van dit paper zou mijn conclusie zijn dat mensen mantelzorg moeten verlenen maar wel binnen hun eigen kunnen. Voor de één betekent dit dagelijks mantelzorg verlenen voor de ander zal dit bijvoorbeeld 2 uur per week zijn. Om een samenleving te krijgen waar mensen voor elkaar zorgen is het belangrijk dat mensen die verantwoordelijk (kunnen) nemen. Het christendemocratisch mensbeeld gaat er van uit dat mensen verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. De overheid speelt hier een belangrijke rol. Door in gesprek te gaan met mensen om wie het gaat en niet de regels 'van boven' op te leggen. Het positief benaderen door te kijken wat mensen wel kunnen is nodig om mensen te motiveren. Het uitgangspunt moet zijn dat politiek vertrouwen toont in mensen. Mensen kunnen vaak heel goed zelf aangeven wat ze nodig hebben. Initiatieven vanuit de samenleving moeten dan ook aangemoedigd worden en er moet vanuit de overheid voldoende erkenning zijn voor mantelzorgers. 6
Literatuur www.mezzo.nl, een website voor mantelzorgers Mens waar ben je? Een verkenning van het christendemocratische mensbeeld. Wetenschappelijk Instituut CDA, 2011. Waardevast. Over de uitganspunten van het CDA. Wetenschappelijk Instituut CDA, 2011. www.werkenmantelzorg.nl, een website die gaat over de combinatie van werk en mantelzorg. Op zoek naar de kracht van de samenleving. Wetenschappelijk Instituut CDA, 2011. CDA ontleed. Over de betekenis van de C, D en A. Wetenschappelijk Instituut CDA, 2014. Pamflet: 'Het gaat ons om mensen'. CDA Bestuurdersvereniging, 2015. Politieke filosofie van de christendemocratie. H.E.S. Woldring, 2014. Overige bronnen Gesprekken met mantelzorgers Fractie CDA Gemert-Bakel Input medestudenten aan de CDA Talentacademie Signalen op Twitter/Facebook Meld het Mona (Mona Keijzer) 7