TOELICHTENDE NOTA INTERGEMEENTELIJKE ONROERENDERFGOEDDIENST (IOED) MEETJESLAND 1 Wat is een IOED? - IOED staat voor intergemeentelijke onroerenderfgoeddienst - IOED kadert in het onroerenderfgoeddecreet van juli 2013 - Wordt opgericht volgens decreet intergemeentelijke samenwerking - Voor minstens 3 gemeenten mét een gemeenschappelijk erfgoedpakket - Werkt rond archeologisch, landschappelijk en bouwkundig erfgoed - De erkenning is in principe eeuwigdurend - Voor het Meetjesland kan een erkenningsaanvraag worden ingediend op 15 januari 2017. IOED Meetjesland zal bestaan uit 11 gemeenten die aangaven hierin geïnteresseerd te zijn: Aalter, Eeklo, Evergem, Knesselare, Lovendegem, Maldegem, Nevele, Sint-Laureins, Waarschoot, Wachtebeke en Zomergem. De erkenningsaanvraag wordt ingediend door de intercommunale Veneco. Er wordt aldus geen nieuwe vereniging met een eigen rechtspersoonlijkheid opgericht, maar de IOED komt onder Veneco. Veneco zal hiervoor nauw samenwerken met COMEET en Regionaal Landschap Meetjesland, die eveneens expertise inbrengen in de werking van de IOED. - Indien de aanvraag gehonoreerd wordt gaat IOED Meetjesland van start op 1 januari 2018. - De dienstverlening van de IOED wordt aangeboden door Veneco, COMEET en Regionaal Landschap Meetjesland, elk vanuit hun eigen expertise. 2 Waarom een IOED oprichten? - Het Vlaams Regeerakkoord 2014-2019 kiest voor een slanke Vlaamse overheid. Om dit te realiseren maakte elk beleidsdomein een kerntakenplan op met essentiële doelstellingen en dienstverlening. Voor het agentschap Onroerend Erfgoed betekent dit dat zij haar taken deels afbouwt en doorgeeft naar het lokale niveau. - Voor monumenten, stads- of dorpsgezichten, landschappen en archeologisch erfgoed ging op 1 januari 2015 het Onroerenderfgoeddecreet en Onroerenderfgoedbesluit in werking. Voor het luik archeologie gebeurde dit gefaseerd sinds 1 januari 2016. In het kader van het kerntakenplan wordt het uitvoeringsbesluit opnieuw gewijzigd op 1 januari 2017 met een wijzigingsbesluit. Volgend jaar wordt bovendien nog een grotere evaluatie van deze wetgeving voorzien. - De nieuwe regelgeving is sterk veranderd ten opzichte van vroeger en betreft complexe materie. Hoewel veel gemeenten (en hun stedenbouwkundige diensten) niet dagdagelijks in contact komen met onroerend erfgoed, zullen zij vanaf 1 januari 1
2017 diverse taken inzake onroerend erfgoed zelfstandig opvolgen, waar ze vroeger konden rekenen op het advies en de hulp van het agentschap Onroerend Erfgoed: o vergunningen afleveren voor sloop of kap van vastgestelde erfgoeditems, zonder advies van het agentschap. Hiervoor dient de gemeente een eigen erfgoedtoets in te bouwen. Aan de beslissingen wordt een zorg- en motiveringsplicht verbonden. o archeologienota s opvolgen bij een vergunningsaanvraag waar ingreep in de bodem nodig is; o opmaak van een beheersplan voor een erfgoedpremie van een monument of landschap opvolgen, werken in een beschermd stad- en dorpsgezicht opvolgen o - De overheveling van deze taken naar het lokale niveau vereist een zekere expertise inzake onroerend erfgoed bij de gemeentelijke diensten die voortaan deze taken zullen overnemen. Het onroerenderfgoeddecreet maakt het ontwikkelen en inzetten van deze expertise mogelijk op verschillende manieren: 1. Verschillende gemeenten kunnen de handen in elkaar slaan en een intergemeentelijke onroerenderfgoeddienst of IOED oprichten die de gemeenten ondersteunt in hun erfgoedbeleid en bij beleidsvoorbereidende taken (vb. adviesverlening, beheersplannen ). De IOED heeft evenwel geen beslissingsbevoegdheid, zo blijft de beslissingsbevoegdheid over de sloop of kap van een vastgesteld erfgoeditem nog steeds liggen bij het college van burgemeester en schepenen, maar kan de IOED wel een niet-bindend advies hierover uitbrengen. De IOED kan beroep doen op een beperkte subsidie om expertise uit te bouwen voor archeologie, landschap en bouwkunde, die verhoogt wanneer er een erkende onroerend erfgoedgemeente in het werkingsgebied ligt. De erkende onroerend erfgoedgemeente kan er voor kiezen haar bevoegdheden door te geven aan de IOED, maar blijft altijd haar beslissingsbevoegdheid houden. 2. De gemeente ontwikkelt zelf expertise en vraagt het statuut aan als erkende onroerenderfgoedgemeente, waardoor zij te kennen geeft een volwaardig onroerend erfgoedbeleid op lokaal niveau uit te bouwen. Aan dit statuut zijn geen bijkomende subsidies voor de gemeente verbonden. Deze erkenning aanvragen kan (in januari 2017 of 2020), nadat er aan verschillende voorwaarden is voldaan: De gemeente beschikt over een onderbouwde beleidsvisie die het actief behoud van het onroerend erfgoed op haar grondgebied voor ogen heeft De gemeente ondersteunt de vrijwilligerswerking die zich inzet voor het behoud en beheer en voor de ontsluiting van het onroerend erfgoed op haar grondgebied en acties onderneemt om een lokaal draagvlak voor de onroerenderfgoedzorg te ondersteunen De gemeente neemt een voorbeeldfunctie op met betrekking tot het duurzame behoud en beheer van onroerend erfgoed in haar eigendom of onder haar beheer en de visie op dat onroerend erfgoed integreert in de beslissingen en plannen van de gemeente 2
De gemeente met het oog op expertiseverwerving een consultatienetwerk uitbouwt met de diensten en organisaties die betrokken zijn bij de zorg voor het onroerend erfgoed en een door de gemeenteraad erkende adviesraad, waarin de aanwezige onroerenderfgoedactoren vertegenwoordigd zijn, betrekt bij de voorbereiding, de uitvoering en de evaluatie van het gemeentelijke onroerenderfgoedbeleid De gemeente de toelatingen, meldingen en adviezen, afgeleverd in het kader van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, bijhoudt in een digitaal register De erkende onroerend erfgoedgemeente krijgt evenwel extra taken bovenop de bovenstaande. Vanaf 1 janauri 2017 zullen de taken van de erkende onroerend erfgoedgemeenten bestaan uit: vergunningen afleveren voor sloop of kap van vastgestelde erfgoeditems, zonder advies van het agentschap. Hiervoor dient de gemeente een eigen erfgoedtoets in te bouwen. Aan de beslissingen wordt een zorg- en motiveringsplicht verbonden. archeologienota s opvolgen bij een vergunningsaanvraag waar ingreep in de bodem nodig is; opmaak van een beheersplan voor een erfgoedpremie van een monument of landschap opvolgen, werken in een beschermd stad- en dorpsgezicht opvolgen meldingen van archeologisch vooronderzoek met ingreep in de bodem behandelen; meldingen van de aanvang van een archeologische opgraving ontvangen; bepaalde toelatingen geven voor handelingen aan of in beschermde goederen het bekrachtigen van archeologienota s De voordelen van een IOED Enkele stedenbouwkundige diensten uit de regio ervaren nu reeds een gemis aan expertise rond onroerend erfgoed, die nog zal groeien wanneer de lokale bevoegdheden uitbreiden. In enkele gemeenten zijn vrijwillige erfgoedraden aanwezig bij wie advies wordt ingewonnen voor bouwdossiers. Toch is ook hier soms bijkomende expertise of ondersteuning voor de erfgoedvrijwilligers gewenst. De oprichting van een IOED biedt gemeenten de mogelijkheid om: -niet in eigen expertise te moeten voorzien inzake archeologie, landschap en bouwkunde maar beroep te doen op regionale expertise en ondersteuning voor deze drie domeinen -een vast aanspreekpunt te hebben voor onroerend erfgoed in de regio (als tegemoetingkoming voor de verminderde dienstverlening van het Vlaamse agentschap Onroerend Erfgoed), -gemeenten desgewenst te begeleiden naar het statuut van erkende onroerend erfgoedgemeente: hiervoor dienen verschillende voorwaarden vervuld te worden waarbij de IOED van dienst kan zijn -taken van erkende onroerend erfgoedgemeenten desgewenst over te nemen, zonder dat de gemeenten hun beslissingsbevoegdheid verliezen -de IOED kan beroep doen op een beperkte Vlaamse subsidie, de erkende onroerend erfgoedgemeente kan geen subsidie ontvangen. Echter, wanneer een gemeente erkend 3 wordt als onroerend erfgoedgemeente en deel uitmaakt van een IOED, ontvangt de IOED een extra subsidie voor de ondersteuning van de onroerend erfgoedgemeente.
Wanneer een gemeente er voor kiest geen deel uit te maken van een intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst of geen erkende onroerend erfgoedgemeente wordt, dient zij eveneens haar decretaal vastgelegde taken rond onroerend erfgoed op te nemen, op zelfstandige basis. 3 Wat kan IOED Meetjesland doen voor Eeklo? De taken en bevoegdheden van een IOED zijn niet decretaal vastgelegd. Een IOED wordt evenwel geacht de aangesloten gemeenten te ondersteunen in het tegemoet komen aan de rechtsgevolgen van het onroerend erfgoeddecreet. Daarnaast dient de IOED ook aan enkele erkenningsvoorwaarden te voldoen. IOED Meetjesland biedt tegen een vaste jaarlijkse bijdrage van de gemeenten een vaste dienstverlening aan. Tegen extra betaling kan de IOED ook opdrachten op maat van een gemeente opnemen. De lijst van taken wordt hieronder schematisch weergegeven. Voor een vaste jaarlijkse bijdrage van elke gemeente (zie cfr. infra) biedt de IOED een vaste dienstverlening aan met volgende taken: Taken mbt erfgoedbeleid beantwoordt infovragen van lokale besturen en gemeentelijke diensten over wetgeving onroerend erfgoed en informeert over (nieuwe) wetgeving, subsidies, premies, erkenningen, maakt een inventaris op voor bouwkundig en houtig erfgoed van de gemeenten (in samenwerking met de lokale vrijwilligers). Voorheen werd de inventaris opgemaakt door het agentschap onroerend erfgoed en werden sommige inventarisitems vastgesteld waardoor ze specifieke rechtsgevolgen kregen. Vanuit het agentschap wordt deze inventaris niet langer aangevuld; Deze inventaris geeft evenwel vorm aan het lokaal onroerend erfgoedbeleid, die noodzakelijk is voor onder meer erkenning als onroerend erfgoedgemeente begeleidt gemeenten naar een lokaal onroerend erfgoedbeleidsplan: een visie en kader voor het eigen onroerend erfgoedbeleid. Dit lokaal erfgoedbeleidsplan is een noodzakelijk instrument/voorwaarde om erkend te worden als erkende onroerend erfgoedgemeente Taken mbt sloop en kap van erfgoeditems Gemeentebesturen beslissen in de toekomst zelf over de sloop/kapaanvragen voor vastgesteld erfgoed. Voorheen kon bij een sloop- of kapvraag niet-bindend advies ingewonnen worden bij het agentschap onroerend erfgoed, dat vervalt op 1 januari 2017. Gemeenten dienen bij deze aanvragen voortaan een eigen erfgoedtoets in te bouwen en beslissingen te motiveren met een zorg- en motiveringsplicht. Om gemeentelijke diensten die met deze aanvragen geconfronteerd worden te ondersteunen, ontwikkelt de IOED samen met de gemeenten een waarderingskader waarop de gemeente haar advies/beslissing voor de sloop- of kapaanvragen van vastgesteld erfgoed kan baseren Ook kan een gemeente beroep doen op de IOED om een expertiseverslag of een advies met inschatting van de erfgoedwaarde op te maken bij genoemde dossiers met een sloop- of kapvraag voor vastgesteld erfgoed. Hierbij wordt het voornoemde waarderingskader gehanteerd door de IOED. signaleert inbreuken op vergunde of niet-vergunde werken aan onroerend erfgoed 4 en baseert zich daarbij op de lokale inventarissen. (Signaleren bij de gemeente of bij de toekomstige handhavingscel van Veneco)
Taken mbt archeologie maakt typebestekken voor archeologie op archeologie opvolgen in de ontwerpfase van gemeentelijke projecten: elke gemeente beschikt over een pakket basisuren per jaar die behoort tot de vaste dienstverlening van de IOED informeert gemeenten met archeologische artefacten over de mogelijkheden om deze in depot geven, en helpt hen met de administratieve afhandeling Taken mbt erfgoedvrijwilligers en publiekswerking ondersteunt deze erfgoedvrijwilligers, erfgoedraden en werkgroepen en brengt ze regelmatig samen om ervaring uit te wisselen. De IOED behartigt de band tussen de lokale vrijwilligers en de lokale besturen sensibiliseert het grote publiek rond onroerend erfgoed Taken mbt beheersplannen begeleidt gemeenten bij de voorbereiding van een beheersplan vb. de offerteopmaak, voorbereidende gesprekken met consulenten van agentschap onroerend erfgoed, opstarten en opvolgen van een participatief proces, deelt indien gewenst haar expertise in beheerscommissies die worden ingericht voor de opmaak van beheersplannen van gemeentelijke projecten kan instaan voor de gedeeltelijke opmaak van beheersplannen voor gemeentelijke projecten. Een beheersplan bestaat uit 8 verschillende hoofdstukken. Binnen de reguliere bijdrage kan de IOED instaan voor de opmaak van de eerste 4 hoofdstukken van het beheersplan: 1 de identificatie en het kadasterplan; 2 een historische nota; 3 een inventarisatie van de erfgoedelementen; 4 de situering en de beschrijving van de erfgoedwaarden en de juridische toestand van het onroerend erfgoed. Doordat de eerste hoofdstukken van het beheersplan worden opgevangen door de IOED, betaalt een gemeente minder aan het studiebureau voor de overige hoofdstukken. Ook het Taken mbt erkende onroerend erfgoedgemeente informeert gemeenten over het statuut van een erkende onroerend erfgoedgemeente en geeft duiding bij de voorwaarden die moeten vervuld worden om erkend te worden ondersteunt toekomstige onroerend erfgoedgemeenten met drie van de vijf voorwaarden te vervullen voor de erkenning: o De IOED begeleidt gemeente naar een onderbouwde beleidsvisie Beleidsprioriteit 1 (beleidsvisie): OEVBP02 o Beleidsprioriteit 2 (vrijwilligerswerking): OEVBP03 o Beleidsprioriteit 4 (consultatienetwerk): OEVBP05 kan erkende onroerend erfgoedgemeenten informeren, doorverwijzen of adviseren bij de uitvoering van hun taken. De erkende onroerend erfgoedgemeente kan haar beslissingsbevoegdheid niet delegeren naar de IOED, maar bij het voorbereidend werk dat verbonden is aan de taken van de onroerend erfgoedgemeente, kan de IOED wel helpen. Concreet gaat het om: toelating verlenen voor werken binnen beschermd gebied, bekrachtiging van een archeologienota, melding van archeologisch vooronderzoek behandelen 5
Naast de vaste dienstverlening biedt de IOED ook een extra dienstverlening aan op maat van de vragende gemeente, tegen extra betaling. 1 Tot deze extra dienstverlening behoort: opmaken archeologienota door een archeoloog instaan voor de volledige opmaak de 8 hoofdstukken van een volledig beheersplan, in afspraak en afstemming met de ontwerper gerichte thematische werking op vraag en maat van de gemeente (vb funerair erfgoed) opmaak van herbestemmingsonderzoek, herbestemmingsplannen- en visie voor herbestemmingsprojecten organiseren participatietraject voor herbestemming van een parochiekerk archeologie opvolgen in de ontwerpfase van gemeentelijke projecten: elke gemeente beschikt over een pakket basisuren per jaar die behoren tot de reguliere werking van de IOED. Indien een gemeente beroep wenst te doen op de archeoloog van de IOED en het pakket basisuren reeds opgebruikt heeft, dient zij hiervoor extra te betalen. 1 Voor Eeklo IOED Meetjesland speelt graag in op de noden en behoeften van de aan te sluiten gemeenten. Specifiek voor Eeklo zijn volgende aandachtspunten in de werking van de IOED voorzien: - De begeleiding van Eeklo naar de erkenning als onroerend erfgoedgemeente. De oprichting van de IOED geeft Eeklo het voordeel beroep te doen op de expertise van de IOED om aan de erkenningsvoorwaarden van onroerend erfgoedgemeente te voldoen. Samen met de IOED kan de gemeente een erkenningsaanvraag voorbereiden en deze indienen in januari 2020. Wanneer de aanvraag wordt gehonoreerd, start de erkenning in 2021 en ontvangt de IOED vanaf dat jaar ook een extra subsidie voor Eeklo ter extra ondersteuning van de onroerend erfgoedgemeente. Een erkende onroerend erfgoedgemeente ontvangt zelf geen subsidie, hoewel zij extra taken en bevoegdheden krijgt. Deze taken en bevoegdheden kan zij desgewenst overhevelen naar de IOED, zonder dat zij haar beslissingsbevoegdheid verliest. - Eeklo heeft een vastgestelde archeologische zone op haar grondgebied. De vaststelling maakt dat er sneller een zogenaamde archeologienota zal nodig zijn voor deze zone, bij werken met ingreep in de bodem. De IOED kan een archeoloog in dienst nemen en de opvolging van archeologienota s voor de gemeente aanbieden. - Ook krijgt Eeklo de archeoloog 60 uren per jaar (binnen de reguliere bijdrage) ter beschikking voor de opvolging van gemeentelijke projecten. - Gemeenten beslissen in de toekomst zelf over de sloop/kapaanvragen voor vastgesteld erfgoed en dienen daarbij een erfgoedtoets en zorg- en motiveringsplicht te respecteren. De IOED ondersteunt de gemeentelijke diensten bij het verwerken van deze aanvragen door een waarderingskader aan te bieden waarmee zij zelf een afweging kunnen maken, of door een niet-bindend advies te geven in deze dossiers. - De IOED begeleidt gemeenten bij de opmaak van een beheersplan en kan -binnen de reguliere bijdrage- instaan voor de gedeeltelijke opmaak van het beheersplan: de eerste vier hoofdstukken. Hierdoor betaalt de gemeente minder aan de ontwerper 6
die enkel nog de laatste vier hoofdstukken van het beheersplan dient op te maken. Tegen een meertarief kan de IOED het volledige beheersplan opmaken in samenwerking met de ontwerper. - De IOED kan een thematische werking aanbieden op maat van de gemeente, zoals voor funerair erfgoed. - De IOED kan als belangbehartiger optreden tussen erfgoedgroepen of -raden en de stad of gemeente. 5 Hoeveel kost IOED Meetjesland aan Eeklo? Samen met de erkenningsaanvraag voor de IOED, kan er ook een subsidieaanvraag voor de IOED ingediend worden bij de Vlaamse overheid. Indien de aanvragen gehonoreerd worden, bedraagt de subsidie 85.000 euro per jaar, toegekend voor de periode 2018-2020. IOED Meetjesland zal bestaan uit 11 gemeenten die elk een financiële bijdrage leveren aan de IOED, in ruil voor de reguliere dienstverlening. Door twee IOED s op te richten, die elk beroep doen op de subsidie van 85.000 euro zou de gemeentelijke bijdrage gemeden kunnen worden. Toch wordt er gekozen om een IOED op te richten voor de 11 gemeenten omdat de IOED over een gemeenschappelijk erfgoedpakket dient te beschikken. Ook zouden twee IOED-aanvragen uit dezelfde regio elkaar kanabaliseren en zou de regionale samenwerking hierdoor niet bevorderd worden: verschillende organisaties met eenzelfde werkveld zorgt immers voor verrommeling. De IOED werkt rond drie domeinen: archeologie, bouwkunde en landschappelijk erfgoed. De drievoudige expertise die noodzakelijk is voor de IOED kan niet louter door de Vlaamse subsidie bekostigd worden. Bovendien biedt de IOED een nieuwe dienstverlening aan die op dit moment niet bestaande is in het Meetjesland en ook niet binnen de reguliere werking van de bestaande organisaties kan opgenomen worden. 1 Om die reden wordt er een vaste gemeentelijke bijdrage gevraagd aan de gemeenten die toetreden tot de IOED. Deze bijdrage wordt berekend op basis van het inwonersaantal van de gemeenten, omdat het inwonersaantal ook inkomsten genereert voor de gemeenten (in tegenstelling tot de oppervlakte van een gemeente). Er wordt gewerkt met variabele bedragen per gemeente, per schijf van 5.000 inwoners. Voor Eeklo bedraagt de jaarlijkse gemeentelijke bijdrage 5.500 euro. De gemeentelijke bijdrage wordt jaarlijks verwacht vanaf 2018 (voor 2018, 2019 en 2020) en dient jaarlijks geïndexeerd te worden. Voor deze bijdrage biedt de IOED de reguliere dienstverlening (inclusief basispakket uren archeoloog van 60 uren per jaar). 1 COMEET, Veneco en Regionaal Landschap Meetjesland gaan aldus door met hun reguliere werking (die ze verlenen tegen de reguliere bijdrage). 7
Onderstaande tabel biedt een overzicht van alle gemeentelijke bijdragen aan IOED Meetjesland. 8