Samenvatting Maatschappijleer Rechtsstaat paragraaf 1t/m 6 Samenvatting door H. 2455 woorden 9 januari 2013 5,5 9 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Maatschappijleer Rechtsstaat Geen pargraaf 5 en 7 Leren paragraaf 3 en 6 goed. 1 RECHT EN RECHTVAARDIGHEID Maatschappelijke normen: Wat de maatschappij vind, normen van gedrag die voortkomen uit geloof, tradities, gewoonten. Rechtsnormen: Gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgesteld Rechtvaardigheid: Dat je kunt zien wat niet deugd. Rechtsstaat: waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik van de overheid. Absolutie monarchie: de regeringsvorm waarin een koning alle macht heeft. Grondwet: waarin staat wat de grondrechten zijn en hoe het land geregeerd moet worden. Eerste in Nl was in 1789. Sociaal rechtsstaat: werd Nederland toen sociale rechten in de grondwet kwamen, er kwam vrije meningsuiting en kiesrecht. Plichten: dingen die je verplicht bent te doen, bvb belastingsplicht, leerplicht, DNA-plicht. Recht: wat vast staat in het wetboek Publiekrecht: Staatsrecht: Hierin staan de regels voor de inrichting van de Nederlandse staat, bvb bevoegdheden van ministers. Bestuursrecht: Hierin staan de verhoudingen tussen de burger en de overheid centraal, bvb vergunning aanvragen. Strafrecht: bestaat uit alle wettelijke strafbepalingen Privaatrecht/Burgerlijk recht: regelt betrekking tussen burgers onderling Personen- familierecht: regelt dingen als huwelijk, scheiding, geboorte, overlijden, adopteren etc. Ondernemingsrecht: regelt voorwaarden waaronder je een stichting, vereniging of een bv kan oprichten. Dit soort organisaties noemen we rechtspersonen. Ook al bestaan ze niet uit vlees/bloed. Vermogensrecht: Dat alle zaken regelt die te maken hebben met iemands vermogen en in geld zijn uit te drukken, bvb koop(overeenkomst) huurovereenkomst, of een arbeidsovereenkomst. 2 GRONDBEGINSELEN VAN DE RECHTSSTAAT Uitgangspunten van de rechtsstaat: veiligheid, gelijkheid en vrijheid van de burgers Grondbeginselen uitgewerkt: 1.Er is sprake van een machtenscheiding 2. De grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet. 3. Het legaliteitsbeginsel: de overheid is gebonden aan de wet. Trias Politica (machtenscheiding): 1. Wetgevende macht: stelt wetten vast waar burgers en overheid zich aan moeten houden. 2. Uitvoerende macht: goedgekeurde wetten worden juist uitgevoerd door de regering. 3. Rechterlijke macht: beoordeeld of mensen maar ook rechtspersonen of de overheid hebben overtreden en doet uitspraak in conflicten. Ministers zijn zowel betrokken bij de wetgevende als de uitvoerende macht. Doel hiervan is elkaar controleren en scherp houden. Met een Engelse term word zo'n evenwicht een stelsel van Checks and Balances Pagina 1 van 5
genoemd. Garanties van Onafhankelijke rechters. (zekerheden) 1. Je kunt je recht halen als je je benadeeld voelt door andere burgers/instanties. 2. Je wordt beschermt tegen ongeoorloofd overheidsoptreden. (gezellig schuurtje dat opeens dicht moet omdat het illegale horeca lijkt te zijn) 3. Zorgt ervoor dat mensen geen eigen rechter gaan spelen. Grondrechten In grondwet staan de grondrechten beschreven. Onder te verdelen in: - Klassieke grondrechten: vrijheid van godsdienst, meningsuiting, kiesrecht en onaantastbaarheid lichaam. Deze moeten de overheid ook echt garanderen, als ze worden geschonden kun je naar de rechter. - Sociale Grondrechten: het recht op werk, gezondheidszorg en woongelegenheid. Hierbij geldt er een zorgplicht voor de overheid. EVRM Europees Verdrag voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, dit verdrag is bindend en beschermt de mensenrechten. Over de strafbaarheid is een aantal belangrijke beginselen vastgesteld in het Wetboek van Strafrecht: Legaliteitsbeginsel: Iets is alleen strafbaar als het in de wet staat vastgesteld. Het is terug te zien in: - Strafbaarheid: je kunt alleen gestraft worden voor iets wat in de wet staat. - Strafmaat: In de wet staat bij ieder strafbaar feit een maximale straf. - Ne bis in idem regel: Je kunt na een uitspraak niet weer worden vervolgd als later een nieuw bewijs wordt gevonden. 3 STRAFRECHT: DE OPSPORING Rechtshandhaving: dat rechten eerlijk geregeld worden. Geweldsmonopolie: dat alleen de overheid geweld mag gebruiken, bvb politie gebruikt pepperspray. Rechtsbescherming: de grondwet beschermt burgers tegen andere burgers en machtsmisbruik van overheid. Misdrijven: meer ernstige strafbare feiten (diefstal, mishandeling en moord, rijden onder invloed) Overtredingen: minder ernstige strafbare feiten (door rood rijden, te snel rijden) Belangrijke verschillen tussen misdrijf en overtreding: - Bij een misdrijf wordt je geregistreerd als je verdacht bent en bij overtredingen pas als er een boete van 100+ euro of vrijheidsstraf is opgelegd. - De mogelijke straffen zijn hoger bij misdrijven, bij een overtreding is de maximale straf één jaar hechtenis, bij een misdrijf levenslang gevangenisstraf. - Een poging tot overtreding is niet strafbaar, een poging tot een misdrijf wel. Criminaliteit: alle misdrijven die in de wet staan omschreven. Wetboek van strafrecht: Hierin staan de meeste overtredingen en misdrijven. Daarnaast zijn er aparte wetten zoals de Wegenverkeerswet en de Opiumwet. In het wetboek van strafvordering staat vastgesteld wat politie en de officier van justitie mogen. Want ze hebben bevoegdheden, maar mogen niet alles. Procedure loopt volgens een vast patroon. 1. Politie verzamelt informatie over het strafbaar feit. Ze verhoort de verdachte en eventuele getuigen en kijkt wat er precies is gebeurd. Dit wordt opgeschreven in een proces-verbaal, wat de officier van justitie krijgt. 2. De officier van justitie bepaalt aan de hand van het proces verbaal of er wel of geen rechtszaak komt. Als hij voldoende bewijzen heeft, stuurt hij het dossier naar de rechter. 3. De rechter moet tijdens een rechtszaak vaststellen of de verdachte inderdaad schuldig is. Als de rechter de schuld bewezen acht, kan hij de verdacht een straf opleggen. Verdachte: er bestaat een redelijk vermoeden van schuld. Dwangmiddelen: bevoegdheden die de politie mag gebruiken. Opsporingsbevoegdheden van de politie: Zonder toestemming: - Staande houden: iemand laten stilstaan om hem te vragen naar zijn personalia. - Arresteren: aanhouden - Fouilleren: iemands kleding en zijn lichaam worden onderzocht. - Vasthouden: 6 uur vasthouden - In beslag nemen: spullen innemen, bewijsmateriaal etc. Pagina 2 van 5
Met toestemming: - Machtiging tot binnentreding: woning binnen gaan (politie heeft hiervoor toestemming nodig van een officier van justitie.) Huiszoekingsbevel: de woning mag worden doorzocht naar bewijzen, als de rechter commissaris toestemming geeft. - Om speciale persoonsgegevens op te mogen vragen, zoals bankrekeningnummers, telefoonverkeer en internetgedrag, heeft de politie toestemming nodig van de officier van justitie. - Preventief fouilleren: fouilleren in bepaalde door de burgemeester aangewezen gebieden (in je auto of tas). Dit wordt gedaan zonder dat er sprake is van verdenking. - Verlenging: als een verdachte 6 uur op bureau is vastgehouden, kan de politie dit met toestemming van officier van justitie verlengen. - Infiltratie: het binnendringen van misdaadorganisaties voor informatie, hiervoor is toestemming van officier justitie nodig. In feite is de officier van justitie de openbare aanklager, want hij zoekt namens de samenleving bewijzen tegen de verdachte en een staf tegen hem kan eisen. Openbaar Ministerie(OM): alle officieren van justitie bij elkaar. Als de officier en de politie klaar zijn met het opsporingsonderzoek hebben ze 3 mogelijkheden: - Seponeren: afzien van de verdere rechtsvervolging, bvb verdachte heeft al straf, of het is maar een klein vergrijp. - Schikking (transactie): voortijdige afdoening of schikking waarbij de verdachte niet voor de rechter hoeft te verschijnen. Heeft meestal de vorm van een geldboete. Als een verdachte het afwijst komt de zaak alsnog voor de rechter. - Vervolgen: de officier van justitie kan ten slotte besluiten het dossier naar de rechtbank te sturen en een rechtszaak beginnen. 4 STRAFRECHT: DE RECHTER Strafvervolging: officier van justitie brengt de strafzaak bij een rechtbank door middel van een tenlastelegging, waarin precies de aanklacht tegen de verdachte staat geformuleerd. Politierechter: spreekt in zij eentje recht in kleine misdrijven, bvb winkeldiefstal. Meervoudige kamer: ernstige misdrijven, bvb onder invloed rijden komen hier voor de rechtbank, bestaande uit drie rechters. Terechtzitting: de behandeling van het strafbare feit door de rechter. Hierin krijgt de verdachte een oproep/dagvaarding. Oproep/dagvaarding: hierin staat dat je ervan verdacht wordt dat je op een bepaald moment en plaats een delict bent begaan en waar en wanneer de zitting plaatsvindt. Een rechtszaak bestaat uit 7 stappen: 1. Opening: rechter controleert persoonsgegevens, en verteld dat de verdachte niet verplicht is antwoord te geven. 2. Tenlastelegging of aanklacht: de officier leest de aanklacht voor. 3. Onderzoek: begint met ondervraging van de verdachte door de rechter, officier en zijn eigen advocaat. Verdachte hoeft niet aan zijn eigen veroordeling mee te werken. Getuigen en deskundigen moeten wel de waarheid spreken, ze staan onder ede. Als ze liegen, dus meineed plegen, kunnen ze een gevangenisstraf van maximaal 6 jaar krijgen. Er wordt gecontroleerd of er geen onrechtmatig verkregen bewijs is, doordat er zonder toestemming telefoongesprekken zijn afgeluisterd. Ook kijkt de rechter naar de persoonlijke omstandigheden van de verdachte, bvb een drugsverslaafde is aan het afkicken, de verdachte heeft een opleiding of baan, strafblad wordt gecontroleerd. 4. Requisitoir: verhaal wat de officier houd waarin hij probeert aan te tonen dat de verdachte schuldig is. En vraagt hij aan de rechter om een bepaalde straf (eis) 5. Pleidooi: advocaat verdedigt de verdachte. Hij toont dingen aan en probeert strafvermindering of vrijspraak. 6. Laatste woord: De verdachte heeft het laatste woord. Hij kan spijt betuigen, zijn onschuld benadrukken of aangeven hoeveel schade hij zal ondervinden van een eventuele straf. 7. Vonnis: nadat de rechter het onderzoek heeft afgesloten doet hij tenslotte uitspraak. De kantonrechter en de politierechter doen meteen na de rechtszitting uitspraak. Bij meervoudige kamer of gerechtshof duurt dit 2 weken. Pagina 3 van 5
Straffen: Nederland kent 4 soorten straffen: - Vrijheidsstraf: gevangenisstraf, wordt hechtenis genoemd bij maximumstraf bij overtredingen. - Taakstraf: de rechter bestraft dader steeds vaker hiermee, omdat taakstraffen een opvoedend karakter hebben. Hij kan dit opleggen als vervanging van zes maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Dit kan een werkstraf (schoonmaken, werken met gehandicapten) of een leerstraf (verplichte alcoholcursus) zijn. - Geldboete: varieert van 220(voor lichte overtredingen) tot 440.000 euro (voor zware misdrijven). Als je niet betaald moet je voor elke 50 euro een dag vervangende hechtenis uitzitten. - Bijkomende Straffen: deze kunnen in combinatie met een van de bovenstaande straffen worden opgelegd. Belangrijkste: ontzegging van rijbevoegdheid, of van een bepaald beroep omdat de verdachte een ernstige verwijtbare fout heeft gemaakt. Soms word een deel van de straf voorwaardelijk opgelegd. Dit betekent dat een verdachte de straf niet krijgt, onder voorwaarde dat hij binnen een bepaalde proeftijd niet weer een strafbaar feit begaat. Toch, dan moet hij de voorwaardelijke straf uitzitten plus de nieuwe straf. De rechter kan behalve een straf ook een zogenaamde strafrechtelijke maatregel opleggen: - Ter beschikking stellen (Tbs) : dit wordt gedaan wanneer iemand ten tijde van het misdrijf niet of verminderd toerekeningsvatbaar is, psychisch in de war. Het kan opgelegd worden voor 2 jaar maar kan daarna telkens met 2 jaar verlengd worden door de rechter. Ze hoeven niet mee te werken, maar zullen in dat geval zeker niet vrijkomen. - Onttrekken aan het verkeer: van in beslag genomen goederen zoals wapens en drugs, wordt niet meer teruggegeven. - Ontneming wederrechtelijk (= in strijd met de wet) voordeel: dit is bedoeld om de veroordeelde zijn winst af te nemen die hij met misdrijven heeft gemaakt. - Schadevergoeding aan het slachtoffer: het vergoeden wat hij heeft vernield, bvb een kapotte ruit, doktersrekening, smartengeld. In hoger beroep gaan: dit kan als de verdachte of officier van justitie het niet eens is met het vonnis. De zaak gaat naar het gerechtshof en wordt nog eens helemaal overgedaan. Daarna is er nog mogelijkheid om in 'cassatie' te gaan bij de Hoge Raad, die uitsluitend nagaat of het recht juist is toegepast. Halt bureau: hier krijg je een taakstraf, met lichte misdrijven, bvb winkeldiefstal. Jeugdgevangenis: hier kom je als je zwaardere misdrijven hebt gedaan. Daar wordt gewerkt aan resocialisatie, de heropvoeding, waarbij de gedetineerde nieuwe normen en waarden aanleert. Behandelcentrum: bij ernstige persoonlijke stoornissen kan de rechter een verblijf hierin opleggen. Wie wordt crimineel? Lombroso-theorie: crimineel gedrag is erfelijk. Je kon criminelen herkennen aan hoge jukbeenderen, unibrow en asymmetrisch gezicht. Rationele-keuzetheorie: iedereen kiest steeds voor zichzelf de gunstigste optie, mensen stelen sneller omdat de pakkans klein is. Sociobiologie: bvb kinderen met asociaal gedrag hebben een lagere hartslag, zijn dus minder angstig en minder bang voor straf. Bindingstheorie: iedereen heeft een slecht deel, mensen gedragen zich netjes omdat ze bindingen hebben, mensen die minder bindingen hebben begaan dan dus sneller misdaden. Psychoanalyse: er is een verbinding tussen crimineel gedrag en storing in de psyche. Aangeleerd-gedrag-theorie: als mensen contact hebben met mensen die crimineel zijn, is de kans groot dat ze zelf ook zo worden. Anomietheorie: mensen vertonen sneller crimineel gedrag als ze hun levensdoelen niet bereiken. 6 Nederland, de VS en China Presidentieel veto: de Amerikaanse president wetten tegenhouden die al zijn aangenomen. George Bush heeft zo belastingsverhogingen gestopt. Opperbevelhebber over het leger: de Amerikaanse president is dit en kan zelfstandige besluiten nemen. Voorbeelden: - Obama trok de Amerikaanse troepen terug uit Irak en Afghanistan Pagina 4 van 5
zonder toestemming van het parlement. - George Bush begon de War on Terror. - Truman liet een atoombom gooien op Hiroshima. - Johnson liet Vietnam bombarderen. Schrikbewind: in deze periode liet Chinese president Mao miljoenen tegenstanders vermoorden. Ook latere presidenten staan symbool voor de absolute macht van de communistische partij. Hooggerechtshof (supreme court): dit hof toetst alle wetgevingen uitspraken van lagere rechters aan de Amerikaanse grondwet en heeft daarmee een beslissende in allerlei burgerrechtkwesties, bvb homohuwelijk en abortus. Jury rechtspraak: In Amerika kan elke volwassene worden gevraagd voor de jury, deze doet uitspraak over de schuldvraag. Nederlanders laten dit liever over aan een deskundige. Nederlandse rechters worden voor het leven benoemd door de regering. Hoge Raad:raadsheren hiervan worden op voordracht van de tweede kamer benoemd, ze moeten langs de koningin om de eed af te leggen. Chinese Communistische Partij (CCP): hier zijn alle Chinese rechters lid van. In normale zaken zijn ze redelijk onafhankelijk, maar niet bij rechtszaken tegen politieke dissidenten. Uitlokking; in de VS hebben verdachten minder rechten, het is een methode voor het opsporen van crimineel gedrag, bvb een drugsagent mag doen alsof hij drugs wil kopen kan dan meteen diegene de het wil verkopen, aanhouden. Patriot Act: geeft de CIA speciale bevoegdheden om burgers in de gaten te houden, bvb afluisteren van telefoongesprekken. In China hebben verdachten recht op een advocaat en een eerlijk proces, maar in de praktijk worden er mensen gemarteld in gevangenissen en maandenlang vastgezet. Klassenjustitie: als mensen uit de hogere sociale klasse door justitie worden bevooroordeeld boven mensen uit de lagere sociale klasse, dit gebeurt in Amerika, in de vorm van rassenjustitie, waardoor arme, zwarte Amerikanen veel vaker in de gevangenis komen. In Nederland is dit minder sterk aanwezig, wel krijgen mensen met een baan minder vaak gevangenisstraf. Dit gebeurt wel in China, corruptie door het bestuur wordt niet bestraft, of met lagere straffen, minderheden zoals Tibetanen, Chinese moslims en Falung Gong beweging aanhangers krijgen vaak hoge straffen. Witteboordencriminaliteit: misdrijven als fraude en milieudelicten. Witte boorden verwijzen naar mensen met een goede baan, die dus een pak en een wit overhemd dragen. Doodstraf: de VS en China kennen de doodstraf, in China kun je die krijgen voor meer dan 50 misdrijven, in de VS alleen voor moord/doodslag. Plea Bargaining: de advocaat en de aanklager sluiten een deal op voorwaarde dat de verdachte bekent. Three Strikes and You re Out Law: je wordt in de VS heel zwaar gestraft als je voor de derde keer in de fout gaat. In Nederland kunnen zogenaamde veelplegers ook zwaardere straffen krijgen, maar lang niet zo zwaar als in de VS. Pagina 5 van 5