Samenvatting Geschiedenis Katern: De Republiek in de tijd van de vorsten. Hst. 1 Samenvatting door een scholier 2157 woorden 5 februari 2012 6,9 30 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Geschiedenis samenvatting. Katern: De Republiek in de tijd van de vorsten. Hst. 1: Verenigd en Verscheurd (1477-1555) Deelvraag: Wat waren in de jaren 1477-1555 de politieke, economische en godsdienstige ontwikkelingen in de Nederlanden en de omringende landen? Paragraaf 1.1: De koningen van Engeland en Frankrijk. Centralisatie. In 1485 kwam in Engeland Hendrik VII (hendrik Tudor) aan de macht na een lange tijd van vele oorlogen tussen edelen met hun eigen legers. Hij verstevigde zijn positie ten opzichte van de adel en de steden met een politiek van centralisatie, zo werden eigen legers van edelen ontbonden. Ook de invloed van de hoge adel in de rechtspraak werd beperkt, zo kwam er een speciale rechtbank. De steden hielden een zelfbestuur, maar leverden een deel van hun zelfstandigheid in. De Engelse volksvertegenwoordiging, het Parlement, bleef een sterk tegenwicht van de macht van de koning. Het Parlement bestond het het Hoger huis, met daarin de hoge adel, en het Lager huis, met daarin vertegenwoordigers van de lage adel en de steden. In 1461 werd in Frankrijk Lodewijk XI tot koning gekroond. Ook hier betekende dit het einde van een periode met vele oorlogen en gevechten om de troon. Ook Lodewijk maakte een einde aan de legers van de edelen en versterkte het koninklijke leger. Ook voerden hij en zijn opvolgers een politiek van centralisatie in. Maar tussen engeland en Frankrijk was er ook één groot verschil. In Frankrijk had de volksvertegenwoordiging, de Staten-Generaal, maar weinig te vertellen. De koning had alle macht en mocht bijv. zelf beslissen over het heffen van belastingen. Hij had absolute macht, zijn macht werd niet beperkt door wetten of rechten. Stichting van de Anglicaanse kerk. Ook de koningen van Frankrijk en Engeland kregen te maken met de reformatie in de 16de eeuw. Het Christendom viel uit elkaar, en het werden twee vijandige kampen: de Rooms-Katholieke Kerk, en de Protestantse Kerken. De koningen wilden één geloof in hun land, want ze meenden dat geloofsverdeeldheid alleen kon leiden tot chaos en burgeroorlog. Pagina 1 van 5
De opvolger van Hendrik VII was in 1509 zijn zoon Hendrik VIII. Dit was een trouwe volgeling van de Paus, maar ze kregen ruzie. Dit omdat Hendrik wilde trouwen (met een hofdame), maar de Paus wilde zijn huwelijk niet ongeldig maken. Zo dwong Hendrik ook de bisschoppen om hem te steunen. In deze strijd tegen de Paus zette Hendrik ook het Parlement onder druk om hem te steunen. In 1543 riep het Parlement de koning uit tot hoofd van de Engelse Kerk. Onder de naam Anglicaanse Kerk zou dat voortaan de staatskerk zijn. De breuk met de Kerk van Rome was hiermee een feit. Maar ook nu bleven, net als voor de breuk, de ideeen van de reformatie verboden en ketters werden nogsteeds op de brandstapel gezet. Pas in 1547, onder Hendriks negenjarige zoon Eduard werd een protestantse kerkleerd ingevoerd. Begin geloofsvervolging in Frankrijk. In Frankrijk bleven de koningen wel Katholiek, zij hadden namelijk geen reden tot klagen over de kerk. Dit omdat de Paus in 1516 koning Frans I het recht gaf om de belangrijkste geestelijken in de Franse Kerk te benoemen, daardoor hadden de Franse koningen de kerk onder controle. Tegen de protestanten was Frans I eerst verdraagzaam, maar dat veranderde in 1543 toen er overal aanplakbiljetten verschenen met felle aanvallen op de paapse mis. De koning voelde zich bedreigt en gaf opdracht de ketters op te sporen en op de brandstapel te zetten. Maar ook hier bleef de aanhang van het protestantisme toenemen. Paragraaf 1.2: De Nederlanden onder de Bourgondiërs en de Habsburgers. Bourgondiërs en Habsburgers. In de ME waren de Nederlanden aparte staatjes, ze werden gewesten of provincies genoemd. De eigen graaf of hertog was de hoogste machthebber. Deze heer regeerde samen met de Staten, dit was een vergadering waarin steden, adel en geestelijkheid van het gewest vertegenwoordigt waren. De steden waren grootendeels zelfstandig en de adel bestuurde het platteland. In de 15de eeuw gingen de meeste gewesten horen bij het Bourgondische rijk, maar het Bourgondiësche rijk was geen eenheid, want in elk gewest werd de vorst apart graaf of hertog. Toch probeerden de Bourgondische vorsten net als Franse en Engelse koningen een zekere eenheid in hun rijk te krijgen, zo werd er een politiek van centralisatie ingevoerd. In 1464 vormden ze de Staten-Generaal, hierin waren alle staten vertegenwoordigd. Met de Staten-Generaal maakte de vorst afspraken over het geld dar de gewesten moesten betalen voor de centrale kas. In 1477 stierf de laatste Bourgondische vorst, hij werd opgevolgd door zijn dochter (Maria van Bourgondië). Zij trouwde hetzelfde jaar nog met Maximiliaan van Habsburg. Zo viel het Bourgondische rijk uiteen, Bourgondië zelf werd ingenomen door de Franse koning. De zuidelijke Nederlandse gewesten kwamen onder het gezag van de Habsburgers. In het noorden scheidden Utrecht, Overijsel en Gelderland zich af. Friesland en Groningen hadden nooit bij het Bourgondische rijk gehoord. Karel V. Via de zoon van Maximilaan (die trouwde met de dochter van de Spaanse koning) kwam ook Spanje bij het Habsburgse Rijk. Maximiliaans kleinzoon, Karel V, erfde daarna alle Habsburgse bezittingen. In 1515 werd hij (als 15 jarige) ook heer in de Nederlanden. In 1516 werd hij koning van Spanje, en in 1519 volgde hij zijn grootvader Maximiliaan op als keizer van Duitsland en aartshertog van Oostenrijk. Karel V was een machtige vorst. Niet zozeer in Duitsland, want die bestond uit zelfstamdige vorstendommen, onafhankelijke steden en kerkelijke staatjes die zich weinig van de Keizer aantrokken. Zijn macht dankte Karel vooral aan Spanje en de spaanse bezittingen in Italië en Zuid-Amerika Pagina 2 van 5
(Italië rijkdommen uit het Oosten, Amerika zilver, belangrijkste betaalmiddel, geld was macht, legers konden bijv. Betaald worden). Het bestuur van de Nederlanden. In de Nederlanden zette Karel de politiek van centralisatie voort van de Bourgondiërs. Hij respecteerde de privileges die de gewesten hadden (zelfstandig bestuur, eigen rechtsregels en andere vrijheden), maar hij vormde daarboven drie nieuwe centrale bestuursinstellingen: De Raad van State, vergaderig van edelen, adviescollege van Karel. De Geheime Raad, hoge ambtenaren en rechtsgeleerden, steden wetten op en controleerde die ook. De Raad van Financiën, edelen en juristen, deze ging over de financiën, deze beheerden de staatskas, berekende hoeveel geld er nodig was en zorgden ervoor dat de Staten de belasting betaalden. Karel was meestal niet in de Nederlanden dus stelde hij in Burssel een landvoogd aan als zijn vervanger. Daarnaast benoemde hij in de meeste gewesten een plaatsvervanger, de stadhouder. Hiervoor koos hij leden van de hoge adel. Er kwamen ook steeds nieuwe belastingen (bijv, de Tiende Penning, accijns op bier), omdat Karel steeds in gekdnoot zat. Dit omdat hij voortdurend oorlog voerde o.a. met Frankrijk en het Turks-Ottomaanse rijk. In 1548 bracht hij alle zeventien Nederlanden onder één staatkundige eenheid. In 155 deed Karel afstand van de troon, zijn broer Ferdinant werd keizer in Duitsland en Hertog van Oostenrijk. Karels zoon Filips II werd heer in de Nederlanden en Koning van Spanje. Paragraaf 1.3: Karel V en de Reformatie. Reformatie in Duitsland. Er kwam, als aan het eind van de ME, veel onvrede over de Rooms-Katholieke Kerk. Men ergerde zich aan de rijdom en de inhaligheid van de kerk, bijv over de verkoop van aflaten. Zo vond ook de Duitse monnik, Maarten Luther, dat oplichting. Hij vond dat alleen het geloof de mens kon redden. In 1517 begon hij een actie tegen de aflatenhandel, en zo werden door de (pas ontwikkelde) boekdrukkunst zijn ideeen snel verspreid. De kerkhervormers hadden verschillende opvattingen, maar ze waren het over enkele dingen eens. Bijv, dat het ware geloof alleen in de bijbel te vinden was, wat de kerk erbij had verzonnen was bijgeloof en moest dus verworpen worden. Priesters konden geen zonden vergeven, en mochten geen eigen stand vormen die niet trouwde en geen belasting betaalde. Ook was de aanbiddein van heiligen en heiligenbeelden niet goed, alleen God en Christus mochten aanbeden worden. Deze ideeen (van de Reformatie) leidden tot grote onrust in het Duitse rijk. Zo braken er boerenopstanden uit o.l.v. predikers, ook handswerlieden lieten zich meesleuren. Luther moest niks hebben van de sociale opstandigheid, de gelovigen moesten, vond hij, de wereldlijke machthebbers gehoorzamen. Zo riep hij de duitse vorsten op om de leiding te nemen bij de kerkhervorming. De vorsten vonden dit een goed idee, zo konden ze hun macht verrijken met kerkelijk bezit. Karel V probeerde het protestantisme te onderdrukken. Zo vond ook hij, net als de koningen van Engeland en Frankrijk, dat zonder eenheid van geloof zijn rijk in chaos ten onder zou gaan. Zo voerde hij (samen met Duiste vorsten) jarenlang oorlog tegen de protestantse staten en steden, maar in 155 gaf hij het op. Bij de Vrede van Ausburg werd bepaald dat elke duitse vorst zelf het geloof van zijn onderdanen mocht bepalen. Onderdrukking in de Nederlanden. In de Nederlanden trad Karel hard op tegen het protestantisme. Hij verboot het bespotten van geestelijken en het lezen en verspreiden van de bijbel en antieke boeken. In 1521 werden in Antwerpen honderden Pagina 3 van 5
lutherse boeken verbrand, en er zouden nog vele volgen. Zo stelde Karel ook de keizerlijke inquisitie op om het protestantisme te bestrijden. Hier werden ketters opgespoord en bestraft. In 1523 vonden de eerste executies plaats. In totaal zouden onder Karel in de Nederlanden 1200 protestanten worden vermoord. Toen Karel in 1555 aftrad leek het rustig in de Nederlanden, er waren nog wel groepen die weigerden naar de katholieke kerk te gaan en organiseerden eigen kerkdiensten. Maar de meesten hadden zich aangepast, maar de kritiek op de kerk was niet afgenomen, sterker nog: de sympathie voor de protestantse ideeen was alleen maar gegroeit. Calvijn. Later kwam ook het calvinisme op, dit werd de belangrijkste protestantse stroming in de Nederlanden. Johannes Calvijn, een Franse rechtsgeleerde ontwikkelde een nieuwe geloofsleer, hijn legde meer nog dan Luther de nadruk op de Bijbel. Iedere gelovige moest die dagelijks lezen. Zo was ook de predestinatie belangrijk. Er moest dus een somber en vroom leven zijn, vol bijbelstudie en gebed. Ook Calvijn vond dat gelovigen de overheid moesten gehoorzamen, maar als de overheid zijn plicht verzaakte en de ware godsdienst ging vervolgen, dan mocht de plicht tot gehoorzaamheid ophouden. Zo mochten gelovigen zich o.l.v. edelen verzetten en in opstand komen. Dat was precies wat er zou gebeurden in de Nederlanden. Paragraaf 1.3: Economie en maatschppij in de Nederlanden. Vlaanderen en Brabant. Vlaanderen en Brabant waren verruit de rijkste en economisch meest ontwikkelde gewesten in 1477, zo waren het ook de dichtsbevolkte gebieden in Europa. Ze hadden ook al eeuwen een goede positie in de internationale handel, ze waren verbonden met een internationaal netwerk met Engeland, Frankrijk, Italië en het oost-zeegebied. In de ME waren Gent en Brugge de belangrijkste handelsteden, aan het eind van de 15de eeuw kwam daar ook Antwerpen bij. Vooral in Aziatische producten als zijde en specerijen bijv. Zo werd Antwerpen het centrum van de wereldhandel. Ook werd het snel een van de grootste steden met honderdeuizend inwonders. De handel van Holland. Van de andere Nederlandse gewesten had Holland in 1477 de meeste inwoners. In de 14de en 15de eeuw trokken de Hollanders massaal weg van het platteland, omdat de grond verveende, zo zakte het land tot onder zeeniveau. Dus ging men een bestaan zoeken in de handel, visserij of nijverheid, zo ontstonden er nieuwe bronnen van welvaart. Zo kwam ook de modernegotie op, dit was de handel met het Oost-Zeegebied die erg belanrijk was. Deze ontstond omdat er graan moest worden ingevoerd, en zo werd deze gehaald in Noord-Oost-Europa. In 1560 werd er al veel meer graan gehaald dan nodig was voor de Nederlandse bevolking, maar dat was geen probleem. Dit omdat in Europa het inwonersaantal groeide in de 16de eeuw, er was dan op vele plaatsen voedselschaarste dus de vraag was groot naar dat graan. Uit dat Oost-Zeegebied werden ook steeds meer ander eproducten gehaald, zoals hout, teer en pek (voor de bouw van schepen), en zo was de handelsvloot van Nederland in 1530 al groter dan die van Engeland en Frankrijk samen. Het was vooral amsterdam die proviteerde, want het graan werd in A dam opgeslagen in pakhuizen. Hollandse Landbouw. Doordat de Hollanders watermolens gingen bouwen om de polders leeg te pompen werd ook de landbouw Pagina 4 van 5
weer belangrijk in Holland. In de grootste delen van Europa werd er verbouwd voor eigen gebruik en voor de heer, maar Holland kende geen sterke feodale traditie, ze waren minder afhankelijk van de adel. Ze konden dus hun producten kwijt in de steden. En doordat er graan werd ingevioers kon men zich gaan sepcialiseren in andere producten. Door deze commercialisering en sepcialisatie werd de Hollandse landbouw winstgevend. Zo konden er ook weer hoge belastingen worden opgebracht. Het gewest droeg namelijk flink bij in de kosten van Karel V voor de oorlogen, zo kreeg Holland een sterke positie. In ruil voor deze financiele steun kreeg Holland veen regionale autonomie: het mocht veel zaken zelf gaan regelen. Hollandse steden en het gewest zelf bleven dus behoorlijk zelfstandig. Pagina 5 van 5