AZ Monica, campus Antwerpen Harmoniestraat 68 2018 Antwerpen T 03 240 20 20 F 03 240 20 40 AZ Monica, campus Deurne Florent Pauwelslei 1 2100 Deurne T 03 320 50 00 F 03 320 56 00 Borstchirurgie: sentinelklierprocedure Informatiebrochure 2011
Mevrouw, Er werd recent borstkanker bij u ontdekt. Het gaat om een kleiner letsel in de borst. Bij de aanpak van borstkanker kunnen verschillende behandelingsmethodes noodzakelijk zijn. Deze kunnen een operatie, chemotherapie, hormonale therapie en/of bestraling omvatten. Een combinatie van deze behandelingsmethodes is vaak nodig. Het borstgezwel wordt behandeld door middel van het wegsnijden van het gezwel uit de borst of door wegname van de volledige borst. Bijkomend worden de okselklieren verwijderd. Daar borstkanker kan uitzaaien naar de okselklieren is het belangrijk te weten of er kwaadaardige cellen in deze klieren zitten. De aanvullende behandeling na de operatie van borstkanker hangt onder andere af van de toestand van de klieren. Ook zegt het aantal ingenomen klieren ons iets over de kans op genezing. Het verwijderen van de okselklieren kan op twee manieren: ofwel haalt men enkel de eerste klieren uit de oksel (sentinelklierprocedure) ofwel verwijdert men alle klieren (volledige okselklierwegname). Inhoudstafel 1. De schildwachtklierprocedure of sentinelklierprocedure 2. Wat is een sentinelklier? 3. Hoe werkt deze techniek? 4. De risico s van een sentineklierprocedure 5. Na vertrek uit het ziekenhuis 6. Wanneer moet u uw huisarts of chirurg(e) contacteren? 7. Slotbemerking 8. Informed consent sentinelklierprocedure Dank voor het vertrouwen dat u stelt in onze organisatie. Pagina 2
1. De schildwachtklierprocedure of sentinelklierprocedure De borst draineert lymfevocht via de lymfebanen naar de okselklieren. Op die manier kunnen ook kankercellen naar de okselklieren draineren. Indien er kwaadaardige cellen in de okselklieren zitten, moeten deze verwijderd worden. Daarbij moet de patiënt een bijkomende behandeling krijgen onder de vorm van chemotherapie, hormonale therapie, radiotherapie of een combinatie van deze behandelingen. 70% van alle borstkankers hebben echter geen kwaadaardige cellen in de klieren, dit betekent dat zij eigenlijk niet hadden moeten verwijderd worden. Tot voor kort kon men enkel weten of de okselklieren goed waren door deze allen te verwijderen en ze na te kijken onder de microscoop op kwaadaardige cellen. Het verwijderen van alle okselklieren heeft veel nadelen. Tot 20% van de patiënten klaagt van pijn, een verminderd gevoel of een verminderde kracht thv de geopereerde arm. Tot 20-40 % van de vrouwen heeft in grotere of kleinere mate last van lymfoedeem (een dikke arm na borstkanker). 2. Wat is een sentinelklier? De sentinelklier of de schildwachtklier is de eerste klier langswaar de lymfe vanuit de borst passeert en is dus ook de eerste klier waar de kwaadaardige cellen kunnen toekomen. Vanuit deze eerste klier gaat de lymfe dan verder naar de klieren die erachter liggen. Er kunnen 1, 2, 3 of meer van die eerste klieren zijn, vaak gaat het om één schildwachtklier. Als de schildwachtklier geen kwaadaardige cellen bevat, dan hebben de achterliggende klieren ook geen kwaadaardige cellen en moeten ze niet allemaal verwijderd worden. Als de schildwachtklier wel kwaadaardige cellen bevat, dan moeten alle okselklieren verwijderd worden. Dit is het principe van de schildwachtkliertechniek. Als men enkel de schildwachtklieren moet verwijderen, betekent dit een kleinere snede in de oksel, waardoor de patiënten minder hinder ondervinden van het litteken. Omdat dan niet alle okselklieren weggenomen zijn, is de kans op lymfoedeem kleiner. Pagina 3
3. Hoe werkt deze techniek? De schildwachtklier wordt gevonden door middel van radioactief techneticum en patent blue, dit zijn twee kleurstoffen. Wanneer men radioactief techneticum inspuit in de borst rond het gezwel, dan gaat dit met de lymfe mee via de lymfebanen naar de okselklieren. De sentinelklier zal als eerste dit radioactief techneticum ontvangen. Deze zal dit radioactief techneticum dus in hogere concentratie hebben dan de andere klieren. Een lymfoscintigrafie van de oksel is een foto van de oksel waarop men de klieren ziet die voldoende radioactiviteit bevatten, dit zijn de schildwachtklieren. Zo kan men zien hoeveel schildwachtklieren er aanwezig zijn in de oksel. Het inspuiten van het radioactief techneticum en het maken van de foto kan de dag voor de operatie of de morgen van de operatie gebeuren. Patent blue is een blauwe kleurstof die rond de borst kan ingespoten worden en ook met de lymfe meegaat. Deze kleurstof blijft hangen in de schildwachtklier die daardoor blauw kleurt. Dit is een bijkomende hulp bij het zoeken naar de schildwachtklier. In de operatiezaal gaat men, na het maken van een kleine snede in de oksel, op zoek naar de schildwachtklier. Dit doet men met een gammaprobe, dit is een instrument dat de radioactiviteit meet. Dit geeft aan waar de hoogste radioactiviteit in de oksel is en zo vindt men de schildwachtklier. Deze kleurt daarbij ook blauw. Indien de sentinelklieren tijdens de operatie niet gevonden worden, dan worden alle okselklieren meteen verwijderd. De sentinelklieren worden onderzocht onder de microscoop door de anatomopatholoog. Indien de sentinelklieren geen kwaadaardige cellen bevatten, mogen de andere okselklieren blijven zitten. Indien de sentinelklieren wel kwaadaardige cellen bevatten, moeten alle andere okselklieren verwijderd worden. Pagina 4
4. De risico s van een sentinelklierprocedure Deze ingreep is thans gestandaardiseerd. Zoals bij elke chirurgische ingreep kunnen zich evenwel steeds verwikkelingen voordoen. Sommige verwikkelingen kunnen zich voordoen tijdens de operatie: > een reactie op de algemene anesthesie (verdoving) > een bloeding in de okselholte (Deze lijst is onvolledig) Andere verwikkelingen kunnen zich voordoen na de ingreep: > een postoperatieve bloeding > een infectie van de littekens > een seroom (ophoping van sereus vocht in de holte) > pijn in de arm > gevoelsstoornissen in de arm > mobiliteitsstoornissen in de arm > lymfeoedeem (dikke arm) à (deze 3 laatste zijn minder voorkomend dan bij een volledige okseklierwegname) (Deze lijst is onvolledig) Gewoonlijk worden de verwikkelingen die zich voordoen tijdens de operatie, onmiddellijk behandeld. Het seroom (vochtopstapeling in de wonde), dat direct na de ingreep kan optreden of na enkele weken, resorbeert meestal spontaan, zoniet moeten enkele puncties worden uitgevoerd. Een hematoom (bloeduitstorting) betekent dat de holte van de tumorectomie met bloed wordt gevuld. Deze bloedophoping kan zich snel na de ingreep voordoen en verdwijnt meestal spontaan; soms moeten enkele puncties worden uitgevoerd en zeer zelden is een heringreep noodzakelijk om het hematoom te verwijderen. Zo pijn optreedt, kan een antipijnbehandeling noodzakelijk zijn. Pagina 5
5. Na vertrek uit het ziekenhuis Bij het verlaten van het ziekenhuis, zal de chirurg(e) u een afspraak meegeven voor een consultatie waar de definitieve resultaten kunnen besproken worden. Ook de noodzakelijke bijkomende behandelingen worden dan met u besproken, behandelingen die u worden voorgesteld na multidisciplinair overleg. Aan alle patiënten wordt verzocht een lichte activiteit te hernemen nadat zij het ziekenhuis verlaten hebben. Wel wordt gevraagd de arm aan de geopereerde zijde enigszins te sparen (geen zware voorwerpen heffen, niet wringen, geen zwaar huishoudelijk werk gedurende enkele weken). De postoperatieve pijn (na de operatie) kan een antipijnbehandeling noodzakelijk maken, alhoewel dit zelden nodig is. 6. Wanneer moet u uw huisarts of chirurg(e) contacteren? Naast de postoperatieve controle waarop u wordt uitgenodigd, moet u absoluut uw geneesheer contacteren wanneer u bijvoorbeeld één van volgende situaties vaststelt: > aanhoudende koorts > rillingen > bloedingen > een toenemende pijn of zwelling van de okselholte > het doorsijpelen van vocht uit de wonde Pagina 6
7. Slotbemerking U wordt uitgenodigd dit document aandachtig te lezen. De huidige informatie heeft een algemeen karakter en is bestemd om u, de patiënte, in de mate van het mogelijke in te lichten. Dit document kan niet alle aspecten van de bedoelde chirurgie bespreken. Uw chirurg(e) zal u antwoorden op alle nuttige vragen. Pagina 7
8. Informed consent sentinelklierprocedure Ik, mevrouw geef hierbij toestemming aan dr. om een sentinelklierprocedure uit te voeren. Ik weet dat een volledige okselklierwegname volgt indien de sentinelklieren niet gevonden worden tijdens de operatie of indien er kwaadaardige cellen aanwezig zijn in de sentinelklieren. Ik heb de uitleg begrepen en de mogelijkheid gekregen om vragen te stellen. De antwoorden hierop heb ik ook begrepen. Gedaan op Handtekening patiënt, voorafgegaan door gelezen en goedgekeurd Handtekening verantwoordelijke arts, Pagina 8