Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Over de gevangenis De gevangenis van Dendermonde werd in 1860-1863 gebouwd volgens de principes van Edouard Ducpétiaux. Het is stervormig, heeft drie vleugels en telt drie bouwlagen. Het werd gebouwd op een terrein van ongeveer één hectare groot aan de rand van de stad. > blz. 2 Organisatie van de hulp- en dienstverlening Sinds de zomer van 2008 is het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van de Vlaamse Overheid ook in de gevangenis van Dendermonde in uitvoering. Begin 2013 werd dit bekrachtigd in een Decreet van de Vlaamse Regering. > blz. 4 De hulp- en dienstverlening Het aanbod wordt afgestemd op de noden en behoeften van de gedetineerden, op de (gevangenis)context en op de mogelijkheden van organisaties van buitenaf. Het gaat telkens om een mix van aanbod dat reclasseringsgericht is en een eerder ontspannend aanbod gericht op zinvolle tijdsbesteding in de gevangenis. > blz. 5 Vooruitblik op 2014 In 2013 werden heel wat zaken opgestart waar we in 2014 verder mee aan de slag gaan. > blz. 10 >>> > > > > > > Jaarverslag 2013
1. Over de gevangenis 1.1. Historiek De gevangenis van Dendermonde werd in 1860-1863 gebouwd volgens de principes van Edouard Ducpétiaux. Het is stervormig, heeft drie vleugels en telt drie bouwlagen. Het werd gebouwd op een terrein van ongeveer één hectare groot aan de rand van de stad. Oorspronkelijk was het gebouw bestemd als arrondissementsgevangenis voor mannen (121 cellen) en vrouwen (34 cellen). Vanaf 1937 werd een Nederlandstalige recidivistenafdeling geopend, wat de sluiting van de vrouwenafdeling inhield. 2 In 2013 mocht de gevangenis 150 kaarsjes uitblazen. Geen reden om te feesten, wel een moment om aan te grijpen en niet onopgemerkt voorbij te laten gaan. Het werd een druk programma met stuk voor stuk geslaagde evenementen! Vooral de momenten waarop mensen van buitenaf de kans kregen de gevangenis te bezoeken, werden steevast als positief ervaren en geëvalueerd. 1.2. Infrastructuur Een inrichting die 150 jaar oud is, kent natuurlijk haar gebreken. Dit heeft ook een invloed op de mogelijkheden op vlak van hulp- en dienstverlening. Vaak gaat het om (te) kleine ruimtes (bijv. leslokaal, gesprekslokalen) die bovendien polyvalent gebruikt worden (bijv. speelzaal, VI-zaal). De gevangenis maakte reeds verschillende renovatieperiodes door, en tot op de dag van vandaag worden verbeteringswerken uitgevoerd. Zo werd in 2013 onder andere de inkom (portier) veranderd en werden de werkhuizen vernieuwd. > Dit in samenwerking met de schildercursus, lees meer op p. 8 19 januari Feestelijke Nieuwjaarsreceptie 26 februari Officiële opening van de nieuwe bibliotheek 30 maart Ronde van Vlaanderen voor gedetineerden en personeelsleden 20 april Toerist in eigen stad 21 april Erfgoed dag rond het thema Stop de tijd 2 juni Buurtfeest 23 tot 29 augustus Kermisweek met o.a. Katuit 8 september Open Monumentendag rond het thema Feest 28 september tot 6 oktober Week van de smaak 29 september Bezoek aan het gevangenismuseum in Merksplas voor personeelsleden en burgers 5 december Afsluitende academische zitting
1.3. Regime en populatie De gevangenis van Dendermonde is een gesloten inrichting met een cellulair regime. Dit betekent dat gedetineerden hoofdzakelijk op cel verblijven. Ze hebben wel de mogelijkheid om te wandelen en te werken of om deel te nemen aan het hulp- en dienstverleningsaanbod. Het is enerzijds een arresthuis voor mannelijke gedetineerden voor het gerechtelijk arrondissement Dendermonde (mannen in voorhechtenis) en anderzijds een inrichting voor strafuitvoering (classificatie: correctioneel veroordeelde mannelijke recidivisten). Statuut Aantal Beklaagd 85 Niet def. veroordeeld 27 Veroordeeld Kortgestraft 37 < 3 jaar Veroordeeld Langgestraft 62 3 jaar Halve vrijheid 6 Geïnterneerden 1 TBS 3 ET 81 SO 70 Totaal in gevangenis 215 Hoewel er plaats is voor slechts 159 gedetineerden (+ 9 in beperkte detentie), is er in realiteit een gemiddelde (stijgende) bevolkingsgraad van 230 gedetineerden. Op jaarbasis spreken we van ongeveer 1.500 opsluitingen (totaal inkomenden uit vrijheid + inkomenden van transfers). Het aantal beklaagden en het aantal veroordeelden verhoudt zich ongeveer als 55 45. We hebben te maken met een weinig standvastige populatie en met een relatief groot verloop. Gegevens griffie gevangenis Dendermonde; cijfers tabel dateren van 17/01/2014 (momentopname) 3 Sinds eind 2012 is een aparte afdeling opgestart, namelijk Re Re-St StΔrt rt. Daar is plaats voor 14 personen en ligt de klemtoon op voorbereiding op reclassering. De missie werd als volgt geformuleerd: Re-StΔrt is een intensief samenwerkingsverband tussen de diensten van Justitie en Vlaamse gemeenschap waarbij er samen met de gedetineerden aan een individueel succesvol reclasseringstraject wordt gewerkt, dit in de geest van een herstelgerichte detentie. Via activiteiten en begeleiding wil Re-St rt de kans geven structuur aan te brengen in hun dagelijks bestaan en nieuwe positieve elementen bij zichzelf te ontdekken. Re-StΔrt wil gedetineerden ook de kans geven om hun verantwoordelijkheid op te nemen ten aanzien van hun slachtoffer, de samenleving, zichzelf en hun omgeving. Re-StΔrt wil bijdragen om hun levenskwaliteit en de kans op een geslaagde re-integratie te verhogen. > Lees meer over de kookvrijwilligers op Re-StΔrt op p. 7
2. Organisatie van de hulp- en dienstverlening 4 Sinds de zomer van 2008 is het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van de Vlaamse Overheid ook in de gevangenis van Dendermonde in uitvoering. Begin 2013 werd dit bekrachtigd in een Decreet van de Vlaamse Regering. Vanuit het recht op hulp- en Beleidscoördinator dienstverlening wordt een kwaliteitsvol aanbod wat betreft Organisatiewelzijn, cultuur, sport, gezondheid, tewerkstelling en onderwijs ondersteuner geambieerd. Daaraan wordt dagelijks met een hele equipe Trajectbegeleiders gewerkt, en dit in nauwe samenwerking met de directie en de Onderwijsdiensten van de gevangenis. coördinator Sportfunctionaris Naar aanleiding van het Decreet werd een Beleidsteam VDABopgestart. Dit Beleidsteam bestaat uit een vertegenwoordiging Detentieconsulent van de verschillende domeinen, directie van de gevangenis en Bibliotheekde beleidscoördinator. Gedurende een half jaar werd intensief medewerker gewerkt aan het bepalen van doelstellingen ( waar willen we Therapeut CGG met hulp- en dienstverlening in deze gevangenis naartoe? ), Slachtofferen het opstellen van een actieplan ( waar moeten we de daderbemiddelaars komende twee jaar aan werken? ) voor de periode 2014-2015. Aanspreekpunt De Rode Antraciet Eén van de doelstellingen die vertaald is in acties is het evalueren van de samenwerkings- en overlegstructuur (voldoet deze nog gezien de opstart van het Beleidsteam als nieuw orgaan, wie is op welk forum wel of niet vertegenwoordigd, welke frequentie heeft elk overleg, etc?). Het bijgevoegde organogram zal dan ook in 2014 geactualiseerd worden. BELEIDS- TEAM WG Strategisch Plan Overleg BCdirectie Werkgroep Sport Werkgroep Onderwijs Werkgroep Bibliotheek Overleg CGG- Doorverwijzers Ad Hoc Werkgroepen Werkgroep Herstel Lokale Stuurgroep drugs CORT Cliëntoverleg OO-BC overleg
3. De hulp en dienstverlening 3.1. Overzicht aanbod hulp- en dienstverlening 2013 Het aanbod wordt afgestemd op de noden en behoeften van de gedetineerden, op de (gevangenis)context en op de mogelijkheden van organisaties van buitenaf. Het gaat telkens om een mix van aanbod dat reclasseringsgericht is en een eerder ontspannend aanbod gericht op zinvolle tijdsbesteding in de gevangenis. Hieronder vindt u een globaal overzicht van het hulp- en dienstverleningsaanbod 2013, zowel wat betreft het individuele als de groepsactiviteiten. Daarna worden er een aantal zaken uitgelicht. 5 WELZIJN Trajectbegeleiding (Justitieel Welzijnswerk) Bezoekvrijwilligers JWW Kinderbezoekvrijwilligers JWW Teleonthaal Gratis Juridisch Advies Slachtoffer-daderbemiddeling Suggnomè Herstelgericht aanbod: Film en debat, workshop slachtoffers, infosessies, gespreksgroep Cursus Relaties Agressietraining GEZONDHEID Centrum Geestelijke Gezondheidszorg AA Centraal Aanmeldingspunt Antirookcampagne en Rookstopbegeleiding Kooksessies Re-StΔrt ONDERWIJS Informatica Taallessen: NT2, Frans, Engels, Spaans Nederlands in detentie Schildersopleiding Algemene Vorming Maatschappelijke re-integratie ( Op vrije voeten )
TEWERKSTELLING VDAB detentieconsulent Wegwijzerproject Vokans SPORT Fitness Spinning Multisport Badminton Ronde van Vlaanderen Eurosportdag Initiatie Insanity Toernooi, waaronder bijv. biljart Zomerspelen Buitenploegen CULTUUR 6 Bibliotheek Lekker lezen Gedichtendag, poëzieavond Venster op de wereld en Babbelonië i.s.m. Vormingplus Parol!: artbox, Muren vertellen, Goedemorgen poëzie, 150 jaar, vertelworkshop, bezoek Japanse ambassadeur en pers Creatieve- en tekensessies, schrijfsessie Crea op Re-Start Filmvoorstelling Comedy, optreden Filharmonie, kerstoptreden 3.2. Enkele initiatieven uitgelicht a. Bezoekvrijwilligers Justitieel J Welzijnswerk Sinds 1 januari 2013 kent Justitieel Welzijnswerk (JWW) een vernieuwde werking van bezoekvrijwilligers. Dit kadert binnen het fusieverhaal van de CAW s en de onderlinge afstemming. Een gedetineerde binnen een Oost-Vlaamse gevangenis kan beroep doen op een gelijkwaardige en kwalitatieve vrijwilligerswerking. De bezoekvrijwilliger brengt de gedetineerde een bezoek in de bezoekerszaal van de gevangenis. Deze gedetineerde is iemand wiens sociale netwerk is weggevallen. De vrijwilliger haalt hem via deze weg uit zijn sociaal isolement en brengt een bezoek zoals een familielid aan zijn dierbare. De opdracht is complex gezien de bijzondere context en de specifieke doelgroep. De noodzakelijke opleiding, ondersteuning en begeleiding wordt dan ook voorzien. Een goede samenwerking met de professionele medewerkers van JWW (de trajectbegeleiders) is hierbij essentieel. In juli 2013 ging een nieuwe groep van 8 vrijwilligers van start in de gevangenis. In de periode juli tot december werden 32 gedetineerden toegeleid. Soms voor een eerder korte periode gezien het grote verloop.
b. Kookvrijwilligers op Re-Start De bewoners van Re-StΔrt waren vragende partij om tijdens de opendeurmomenten af en toe een activiteit, specifiek voor hen, te voorzien. Meer concreet was er de vraag naar iets creatiefs. Een aantal enthousiaste vrijwilligers van het kinderbezoek (vrijwilligers JWW), die ook nog eens artistieke duizendpoten bleken, engageerden zich. Enkele creasessies volgden met wisselend succes. De populatie op deze afdeling veranderde na enige tijd (vrijgaanden e.d.) en de vraag verschoof steeds meer naar een kookworkshop in plaats van een creasessie. Opnieuw staken de vrijwilligers de handen uit de mouwen en werd ingespeeld op deze veranderende behoefte. De eerste kooksessies werden in het najaar georganiseerd met een positieve evaluatie bij alle betrokkenen. Een eigen kookploeg is geboren en de sessies lopen sindsdien op maandelijkse basis. Op naar meer lekkers in 2014! 7 c. Instructeurs op bezoek in de gevangenis In samenspraak met gevangenisdirectie en het Justitiehuis werd besloten een infosessie te organiseren voor de instructeurs van VDAB, werkzaam in de competentiecentra binnen de regio, zijnde CC Hamme (bouw), CC Sint-Niklaas (metaal), CC Temse (transport en logistiek) en CC Dendermonde (informatica). De aanleiding was de vaak eerder moeilijke communicatie op het moment dat gedetineerden overgaan naar beperkte detentie of elektronisch toezicht en tijdens deze modaliteit gekozen hebben voor het volgen van een beroepsopleiding. De instructeurs van de competentiecentra kregen een rondleiding, met accenten op onder meer de werkhuizen en afdeling beperkte detentie. Dit om de leefwereld van hun gedetineerde-cursisten zichtbaar-voelbaar te maken. Vervolgens werd uitleg gegeven omtrent de procedures, modaliteiten, voorwaarden, etc. Nadien was er ruimte voor vraagstelling en overleg. De infosessie was een belangrijke aanzet om de communicatie over bevoegdheden heen af te stemmen en te verbeteren. Het blijft echter een werkpunt en regelmatig het overleg hernemen de komende jaren is zeker en vast een must.
d. Schildersopleiding In een arresthuis, met veel korte verblijven, transfers, etc. is het vrijwel onmogelijk om langdurige (beroeps)opleidingen te organiseren, ondanks de reële vraag ernaar. Om hieraan tegemoet te komen, werden in de loop van 2013 tien kortdurende en intensieve modules schilderen georganiseerd. De modules Techniek-Schildecor Manueel dekkend schilderwerk A worden georganiseerd in samenwerking met CVO Janitor. Eén module duurt telkens slechts één week (5 dagen van 7u30 tot 14u30) en men krijgt les terwijl men het werk ook effectief uitvoert. Zo werd ondertussen het werkhuis, van kelder tot traphallen, helemaal geschilderd en kregen een 10- tal gedetineerden een degelijke opleiding en een deelcertificaat. De opleiding kan op veel enthousiasme rekenen zowel van de deelnemers, de leerkracht en school als het personeel van de gevangenis. e. Nieuwe bibliotheek b 8 Sinds enkele jaren wordt er stevig gewerkt aan een nieuwe, moderne gevangenisbibliotheek. Op 26 februari werd ze in het bijzijn van de talrijk opgedaagde genodigden officieel voor geopend verklaard. Een week later opende ze haar deuren ook voor de gedetineerden en werden de eerste boeken, cd s, dvd s, gezelschaps- en Playstation spellen uitgeleend. Sindsdien vinden geïnteresseerden vlot hun weg naar de bibliotheek. Vanaf begin maart tot eind december, bezochten 481 actieve leners (minstens 1 uitlening) de bibliotheek. Wekelijks kreeg de bibliotheek zo n 100 à 110 bezoekers over de vloer. Naargelang de sectie varieert het aantal sterk: Vleugel A gemiddeld 35 personen, Vleugel B 55 en Vleugel C 20 personen per week. Gemiddeld was een lener goed voor 8,6 uitleningen. In totaal werden bijna 7000 uitleningen geregistreerd.
f. Eurosportdag en Ronde van Vlaanderen Eurosportdag Ronde van Vlaanderen 17 april 2014 Hogeschool Gent Opleiding bachelor, vak diversiteit 12 studenten 40 gedetineerden 6 verschillende sporten Enthousiasme, uitleven, inzet, respect Voor herhaling vatbaar! Wielrennen op rollen 6 koersfietsen, 6 rolsystemen van Tacx, 6 softwarepakketten, 6 computers 1 team van 6 gedetineerden Tegen de teams van de gevangenissen van Brugge, Gent en Oudenaarde 4 maanden training Van 4u tot 11u training per week 140 km Voor een goed doel, Bijeva vzw g. Parol! PAROL! - writing and art beyond walls, beyond borders (www.parol-art.eu) is een Europees cultuurproject waaraan veertien gevangenissen in België, Griekenland, Italië, Polen en Servië deelnemen. Gedetineerden binnen de muren werken samen met kunstenaars uit verschillende disciplines. Creatief Schrijven vzw, het Vlaamse steunpunt voor schrijfliefhebbers, coördineert het hele project. Ook de gevangenis van Dendermonde neemt deel aan dit grootschalige project en had in 2013 maar liefst 5 verschillende workshops op het programma staan. 9 Er werd in samenwerking met de gevangenis van Oudenaarde geëxperimenteerd met een artbox als methodiek (uitwisseling van creatieve werken, schetsen, etc). In de workshopreeks Muren vertellen werkten voor het eerst in onze gevangenis gedetineerden, mensen van buitenaf en slachtoffers samen naar een creatief eindproduct. Een zeer intensief maar ook zeer pakkend en boeiend proces. Twee buitenlandse gasten kwamen hun expertise delen in workshops rond poëzie ( Goedemorgen poëzie ) en rond vertelkunst. Er vloeide zelfs een wekelijks atelier uit voort waarin teksten worden voorgedragen door gedetineerden voor hun medegedetineerden op de wandeling. En ook rond het thema 150 jaar werd een Parol!-workshop georganiseerd die resulteerde in prachtige haiku s en beelden, vereeuwigd op kaartjes.
4. Vooruitblik op 2014 In 2013 werden heel wat zaken opgestart waar we in 2014 verder mee aan de slag gaan. In uitvoering van het Decreet zal het opgemaakte actieplan 2014-2015 stapsgewijs uitgevoerd worden. Zo zal het komende jaar het accent liggen op het bekijken van de opties rond een behoefteonderzoek en het herbekijken van de samenwerkings- en overlegstructuren. Verder zal een afsprakennota voor het Coördinatieteam opgemaakt worden en blijven we investeren in een steeds betere planning en begroting voor de hulp- en dienstverlening. Parol! zal ook in 2014 nog instaan voor een aantal creatieve workshops en hopelijk opnieuw hoogtepunten voor de deelnemers. Maar ook een Herstelfonds staat in de startblokken, de vrijwilligerswerking van JWW zal nog worden uitgebreid, etc. 10 Een aantal samenwerkingspartners staan voor grote eigen uitdagingen (hervormingen, fusie, komst gevangenis Beveren, etc.), wat zeker impact zal hebben op de werking in onze gevangenis. Overleg en goede communicatie daaromtrent zal belangrijk zijn en dan ook de nodige aandacht krijgen. Maar ook nieuwe samenwerkingen zullen verkend worden, zoals met Lus vzw bijvoorbeeld, een organisatie die expertise heeft rond het uitbouwen van persoonlijke netwerken. Kortom, we staan voor een boeiend en uitdagend 2014! Met dank aan alle betrokkenen bij de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Dendermonde. Annelies Jans Beleidscoördinator gevangenis Dendermonde April 2014