50 jaar laverdonk innovatiekracht en menselijk vernuft mede mogelijk gemaakt door agrifirm schakel in succes 50 jaar Laverdonk 1
Ton Loman voorzitter hoofddirectie Agrifirm Group Innovatie versterkt inkomen Laverdonk test innovaties op boerderijschaal. Die opdracht moet de inkomenspositie van boeren versterken. Daarom investeert Agrifirm in zowel fundamenteel als praktijkgericht onderzoek. Fundamenteel onderzoek wordt met collega (meng-)voerbedrijven en (internationale) kennisinstellingen uitgevoerd. Dit vormt de basis van praktijkgericht onderzoek. Agrifirm wil de wetenschap zo snel en goed mogelijk vertalen naar uw bedrijf. Laverdonk speelt hierin een cruciale rol. Met Laverdonk maakt Agrifirm het succes van veehouders mede mogelijk! Laverdonk van toen tot nu Wie naar de geschiedenis van proefboerderij Laverdonk kijkt, ziet een aaneenschakeling van vernieuwingen, die de veehouders ten goede zijn gekomen. Natuurlijk, niet alles is gelukt, maar ook een proef die nadelig afloopt is waardevol. Ze voorkomt dat veehouders in de praktijk tegen missers aanlopen. 1964 Van olie naar voer van de toekomst Proefboerderij Laverdonk in Heeswijk-Dinther bestaat 50 jaar. Wat ooit bedoeld was als een olie-aanvoer en verkooppunt van Cehave is uitgegroeid tot een testlocatie, die ook voortdurend vernieuwingen oplevert. Tapioca in het voer, fytase, Air Line voer, rosé kalverhouderij, het is allemaal in Laverdonk beproefd voordat veehouders ervan gingen profiteren. Oud-directeur H.J. Mathot van Cehave zag het wel zitten: een oliehaven aan het kanaal. De zuidelijke voercoöperatie kon voor de boeren mooi een concurrent worden van Shell, Esso, BP en andere oliegiganten. Hij kon in 1964 aan de Zuid-Willemsvaart boerderij Laverdonk in handen krijgen. Hij droomde van oliedollars, maar het pakte anders uit. Het accent op voer Cehave kreeg geen toestemming, dus moest er een andere bestemming komen die geld voor de leden opleverde: een proefbedrijf. De houten hokken op het terrein van de voerfabriek in Veghel, waarin al proeven werden gedaan, verhuisden naar Laverdonk. Aanvankelijk om zowel nieuwe stalontwikkelingen als nieuwe voersoorten en nieuwe voersamenstellingen te testen. Een van de eerste legbatterijen van Nederland kwam op de nieuwe locatie te staan. Dat soort proeven met stalsystemen en nieuwe apparatuur verhuisde later naar Boxtel, Sterksel en andere proefbedrijven; het accent bij Laverdonk kwam op voer te liggen. Een van de eerste legbatterijen van Nederland kwam op de nieuwe locatie te staan. Een innovatieve drietrapsraket Dat is nog steeds het geval, vertelt manager Harold de Louw. Dat gebeurt nu onder de vlag van het Agrifirm Innovation Center, waarin de coöperatie haar vernieuwende kracht bundelt. Daar hoort Nutricontrol in Veghel bij, dat voor eigenaar Agrifirm, maar ook voor andere opdrachtgevers, analyses uitvoert. Deze dochteronderneming, 40 jaar geleden opgericht, is expert op het gebied van voedingswaarde en voedselveiligheid in de diervoeder- en levensmiddelensector. Er is een mooie taakverdeling: het Innovation Center zoekt naar de beste vernieuwingen die beproefd moeten worden. Researchfarm Laverdonk test het uit in de praktijk en Nutricontrol analyseert de resultaten, zodat er volledige zekerheid is. Kortom een innovatieve drietrapsraket. Voorpagina: 50 jaar Laverdonk: Piet Janssen, Martien van Genugten en Harold de Louw 1964 Aankoop boerderij Laverdonk in Heeswijk-Dinther door Cehave. Veevoedingsdeskundige Piet Janssen krijgt de leiding 1964 Proef met de eerste legbatterij van Nederland met 3.456 kippen 1965 Toevoegen koper aan het varkensvoer 1969 Proeven met het mesten van MRIJ-stieren 1970 Martien van Genugten bedrijfsleider 1974 Oprichting Centraal Cooperatief Laboratorium CCL, de voorganger van Nutricontrol 1988 Verteringsproeven specifiek gericht op minder mest 1988 In reageerbuis (in vitro) voederwaarde voorspellen 1989 Rosé kalverhouderij, een nieuwe veehouderijtak 1991 Fytase-voer rijp voor de praktijk 2001 Air Line-voer, een luchtige korrel met een betere vertering 2002 Harold de Louw, manager 2013 Soliq, het eerste semi-vochtige kippenvoer 2014 Robustior varkensvoer, draagt bij aan hogere voerwinst 2015 Individueel voeren van vleesvarkens dankzij een chip 2 50 jaar Laverdonk 3
Jos van Hees onderzoeker Laverdonk en Nutricontrol We willen winnen Het is topsport. Jos van Hees, onderzoeker en zelf triatleet, vergelijkt zijn werk bij het Agrifirm Innovatie Centrum met het bijdragen aan een sportprestatie. Het is net als het verbeteren van een record. Je probeert de laatste seconden eraf te krijgen. Dat is lastig, want het gaat om kleine verschillen, je doet er alles aan om de concurrentie voor te blijven. Agrifirm wil winnen. Meel, pellet en kronkels Ambitie voor vernieuwing heeft hij genoeg. We moeten nog meer out of the box denken. Verder dan onze neus lang is. Zoeken naar onverwachte oplossingen. Heeft het varken bijvoorbeeld gevraagd om gepelleteerde korrels? Waarom niet rond, gekronkeld, of lang? Zijn er geen andere en misschien betere systemen? Jos van Hees ziet allerlei futuristische beelden op zijn netvlies verschijnen. Als het varken er maar beter van wordt. Het samenspel tussen de verschillende onderdelen van Agrifirm leidt tot succes. Daarvan is Jos van Hees overtuigd. Als voorbeeld noemt hij de ontwikkeling van Soliq in 2013, een nieuw voerconcept voor legpluimvee. Soliq dankzij perfect samenspel Voor het eerst zijn onderzoekers erin geslaagd droog en vochtig voer aan elkaar te plakken. De kip kan niet meer de grove deeltjes er tussenuit pikken en krijgt nu alle voedingsstoffen binnen. Het resultaat 4 eieren per ronde meer en efficiënter voeren. Omgerekend 45 cent per hen per jaar voordeel. Omdat we Bonda met vochtige voeders in huis hebben en omdat we veel expertise rond onderzoek hebben, konden we Soliq ontwikkelen. In het bijzonder noemt Jos van Hees de kennis van Nutricontrol, waar hij zelf heeft gewerkt. Onderzoek zonder analyse kan niet. Dat laboratorium is in staat om de grondstoffen voor (nieuw) voer tot in de finesses uit elkaar te rafelen. De ene tarwe is de andere niet. Een kick van positieve resultaten Hij krijgt er, zoals bij Soliq, een kick van als er positieve resultaten op de computer binnendruppelen. Het is steeds een geweldige uitdaging. Aan Soliq hebben we vier jaar gewerkt. Het is hartstikke mooi als het dan lukt. Een voorrecht om er aan mee te werken. Piet Janssen de eerste directeur koper in het voer was een prachtvinding Piet Janssen is een grootheid in de veevoeding. Tot in China toe droeg hij zijn kennis uit. Hij is inmiddels 93 jaar. Bij Cehave had hij de afdeling veevoeding en ook Laverdonk onder zijn hoede tot zijn pensionering in 1986. Soms werd die proefboerderij weleens spottend de speeltuin van Janssen genoemd vanwege het grote aantal verschillende onderzoeken. Hij is de man die tapioca en later koper in het voer introduceerde. Nu verguisd, maar toen een geweldige ontwikkeling. De tijd haalt een ontwikkeling in. Achteraf blijkt soms dat een vernieuwing ook nadelen met zich meebrengt. In wetenschappelijke literatuur ontdekte Piet Janssen rond de jaren zestig de mogelijkheden van het toevoegen van sporenelementen en metalen aan het voer. Met 1 kg koper (later zeven ons) in 1 ton voer gingen de varkens 10 procent harder groeien. Het koper kostte 80 cent. Wat een winst behaalde je met zo n kleine toepassing, omschrijft hij het grote voordeel. Bij Laverdonk liet hij proeven nemen, die de winst bevestigden. Cehave ging er als eerste mee aan de slag. Later, begin jaren 80, riep de overheid het kopergebruik grotendeels een halt toe, zoals ze dat nu ook met antibioticum doet. 4 50 jaar Laverdonk 5
Voorzichtig met antibioticum verrichten. In die rapporten komen de resultaten tevoorschijn Bij een proef die aan de gang is, blijft Harold de Louw wat Met het toevoegen van antibiotica in het voer was concurrent testen. Klopte het wat zij beweerden? Ook bij van de proeven, die de experts binnen het Agrifirm Innovation langer staan. Het gaat om vleesvarkens die een chipje in hun Janssen eerder voorzichtiger. Hij nam midden jaren 50 enkele boeren werd getest. Zij wisten van niets, want Janssen Center hebben opgesteld. Veevoedingsdeskundigen, biochemici, oor hebben. Dat bepaalt per individueel varken hoeveel voer ter harte waarschuwingen van directeur Grashuis van het liet het voer overpakken in zakken van de Cehave. Een groep dierexperts, analytici, allemaal dragen ze bij aan het opstellen het op die dag mag hebben, afhankelijk van zijn gewicht. Het veevoercontrole-instituut De Schothorst. Grashuis was kreeg Cehave-voer, de andere groep voer van de concurrent. van de onderzoeken, waarop Laverdonk het antwoord voor de is individueel voeren zoals dat ook bij zeugen gebeurt. Voeren een fel tegenstander van het gebruik vanwege het risico Per ongeluk bleef er een keer bij het overpakken een label praktijk moet geven. Van proef naar toepassing. Werkt het? vanuit het dier. Waarbij varkens de hoeveelheid voer met de van resistentie. Maar we wilden als veevoerbedrijf niet de van concurrent achter in de zak en ontdekte de boer het juiste samenstelling krijgen, die ze ook maximaal kunnen voordelen missen. Daarom kozen we alleen voor antibiotica geheim. Toen de varkens, die voer van de concurrent kregen, benutten voor groei. die niet voor de mens van toepassing waren. het duidelijk minder deden dan de Cehave-varkens vertelde Het geheim van de concurrent hij iedereen die het maar weten wilde welk voortreffelijk voer zijn coöperatie had en hoe matig het van de concurrent was. De bedoeling is ook om tot uniforme varkens te komen voor de slachterij. Die kan daardoor slachtkosten besparen, de Piet Janssen liet bij Laverdonk ook stiekem voer van de varkenshouder profiteert van een toeslag op de prijs. Dat zijn op een flinke koppel aanmerkelijke bedragen. Laverdonk: Een onmisbare schakel in innovatie Acht stallen staan er langs de drukke Kanaaldijk bij Heeswijk-Dinther. Aan de buitenkant is weinig spectaculairs te zien. Doodgewone stallen, maar wat zich binnen afspeelt, is buitengewoon belangrijk voor alle veehouders, maar ook voor Agrifirm. Hier maakt de coöperatie haar strategie van een toonaangevende innovatieve onderneming waar. Varkens, legkippen, vleeskuikens en kalveren zijn er druk in de weer voor de toekomst van Agrifirm. Zij testen vernieuwingen uit, waar de leden baat bij hebben. Elk jaar rolt er per diersoort ten minste één aansprekende vooruitgang uit de proeven voort. Niet voor niets is proefboerderij Laverdonk een onmisbare schakel in de innovatiekracht van de coöperatie. Wij leveren rapporten Manager Harold de Louw leidt rond met in zijn hand sleutels om elke hermetisch afgesloten deur te openen. De bezoeker ontkomt niet aan strenge hygiënevoorschriften, want niets mag de kostbare proeven in gevaar brengen. Veehouders leveren vlees, melk of eieren af. Wij leveren rapporten, omschrijft hij in een notendop het werk dat de onderzoekers Uniforme varkens met een chipje Dan gaat het vooral om specifieke samenstellingen van het voer, waardoor ondernemers meer rendement kunnen maken. Dat levert geen spraakmakend nieuws op, maar het is wel uitermate belangrijk. Tegenwoordig tellen aspecten als een betere gezondheid, dierenwelzijn en duurzaamheid sterk mee, net als voedselveiligheid en milieu, waar eerder het accent op lag. Goede ondernemers Bij de proeven is het in de stallen zo ingericht, dat voor de dieren die aan een proef meedoen alles hetzelfde is: zelfde ras, zelfde hok, zelfde verzorging. Als er nieuw voer wordt getest, mogen andere factoren het resultaat niet in twijfel trekken. Het staat niet voorop, maar het is de eer te na om ook goede ondernemers te zijn. We horen financieel tot de 25 procent beste bedrijven en voor sommige diergroepen zelfs tot de 10 procent besten, merkt Harold de Louw op. Het past bij het streven van Laverdonk om het met proeven maar ook met bedrijfsvoering uitstekend te doen. 6 50 jaar Laverdonk 7
Martien van Genugten oud bedrijfsleider Het is de rol die het praktijkonderzoek heeft: iets onomstotelijk aantonen. Klopt het? Levert de vernieuwing het resultaat op dat de wetenschappers verwachten? Bij Laverdonk gaat het daarbij om de eigen voeders. Daar had en heeft het proefbedrijf nog steeds de handenvol aan, waarbij ook naar andere elementen wordt gekeken. In de periode van Martien Genugten waren dat vooral voedselveiligheid en milieu denk aan fytase en aan verteringsproeven nu zijn dat diergezondheid en duurzaamheid. Gunstig voor de boerenportemonnee Voorop staat rendement op het boerenbedrijf. Dat is gebaat bij een goede kwaliteit eindproduct tegen lage voerkosten, is de stelregel van Martien van Genugten die nog steeds opgeld doet. Toen we van meel overgingen op gepelleteerde korrels betekende dat een financieel voordeel van vier procent, illustreert hij dat motto met een voorbeeld uit het verleden. Zo zijn er tal van gunstige resultaten voor boerenportemonnee uit de tests van het proefbedrijf gerold. Geen flauwekul verkopen We willen geen flauwekul verkopen. Martien van Genugten, bedrijfsleider tussen 1970 en 2002, noemt in een paar woorden een belangrijk aspect van het onderzoek, dat op Laverdonk gebeurde. Een treffend voorbeeld was het onderzoek naar het toevoegen van kruidenextracten aan het voer, toen populair in veehouderijkring. Allerlei prachtige voordelen werden aan de kruiden toegeschreven. Het oordeel was hard: totaal geen effect, kwakzalverij. Een enorme vooruitgang Al met al draagt Laverdonk bij aan een grote ontwikkeling in de veehouderij. Terugkijkend ziet Martien van Genugten een enorme vooruitgang alleen al tijdens zijn periode als bedrijfsleider tussen 1970 en 2002. Legkippen hebben in plaats van 3 kg nog maar 2 kg voer nodig voor 1 kg eieren. Bij varkens ging de voederconversie van 3.5 naar 2.5. Het aantal biggen per zeug steeg van 15 naar 25, nu gemiddeld 30 op Laverdonk. De daggroei bij stieren steeg met 100 gram. Leg daar de cijfers van nu maar naast en te zien is dat de ontwikkeling gestaag doorgaat. Voor Laverdonk is er nog genoeg werk aan de winkel. Een greep uit bijzondere onderzoeken Van alles heeft Laverdonk in de loop der jaren uitgetest. Van tapioca als grondstof voor het voer tot de kweek van forellen of het houden van kwartels en konijnen. Naar de toekomst toe, zal het niet anders zijn. Het blijft zoeken naar uitdagingen, maar dan met gebruikmaking van de modernste technieken. Ochtendvoer Legkippen kregen vroeger duur ochtendvoer en gemengd voer. Daar bracht Cehave verandering in door met volledige voermeel voor de hele dag te komen. Per kg eieren was nog maar 2,3 kg voer nodig in plaats van 4 kg. Het zag er wel stoffig en grauw uit. Het kostte veel overredingskracht om de pluimveehouders te overtuigen. Onderzoek op Laverdonk dat veel betere resultaten liet zien, haalde hen over de streep. Tapioca Als vervanger voor graan kwam tapioca samen met soja in beeld. Tapioca was nieuw. Zo nieuw dat aanvankelijk ook bedrog in het spel was met het toevoegen van zand en doppen. Ook moest nog uit proeven blijken hoe varkens het deden op een voermengsel met daarin de nieuwe grondstof. Het onderzoek overtrof de stoutste verwachtingen. 20.000 Thaise boeren leverden Cehave 500.000 ton tapioca. Koper in het voer Een ontdekking van Piet Janssen bij Cehave. Het werkte geweldig in het varkensvoer, bleek uit Laverdonk-proeven: 10 procent meer groei bij 10 procent minder voer. Het leidde via de mest wel tot een verhoging van het kopergehalte in de bodem. Daar kunnen schapen niet tegen. Vandaar dat de overheid ingreep. Er zijn nu strenge koper- en ook zinknormen per dier- en leeftijdscategorie. In vitro onderzoek Waarom heb je dieren nodig om de voederwaarde en de vertering van grondstoffen te voorspellen? Kan dat niet op een andere manier, bijvoorbeeld in een reageerbuis, oftewel in vitro. Dat gaat ook veel sneller. Klopt, zo wees een proef van Laverdonk en CCL, nu Nutricontrol, uit. In het laboratorium konden biotechnologen vertering in maag en darmen nabootsen. Desondanks blijven proeven met dieren nodig. 8 50 jaar Laverdonk 9
2015 nieuwe activiteit Fytase Na fosforarm voer kwam in 1991 fytase-voer uit de kokers van de onderzoekers van Gist Brocades en Cehave tevoorschijn. Het enzym fytase is voor het mestoverschot eigenlijk een wondermiddel. Het zorgt ervoor dat het varken of de kip de belangrijke bouwstof fosfor beter kan opnemen. Niet alleen dat, ook andere mineralen en eiwitten worden beter verteerd. Het gevolg minder mineralenuitstoot via de mest, terwijl het dier beter groeit. Air Line Iedereen kent de krokante chipjes en popcorn in allerlei vormen voor kinderen. Dat komt door de techniek van het extruderen, het luchtig maken. Dat is ook het geval met Air Line varkensvoer, in 2001 een revolutionair nieuw voer, dat in de varkensmaag gemakkelijk uiteen valt. Dat levert bij vleesvarkens gemiddeld een 6 procent betere vertering op en bij lacterende zeugen zelfs gemiddeld 12 procent. Stieren Op excursie in Italië raakten bestuurders van Cehave onder de indruk van de stierenmesterij. Dat moet in Nederland ook kunnen. Aanvankelijk was het idee om met 1.000 MRIJ-stieren een grootschalige proef op te zetten. Dat werden er 200. Het betekende de aanzet om in Nederland met een nieuwe vorm van vleesveehouderij te beginnen. Verteringsproeven Vertering is een belangrijk aspect voor de voederwaardering van grondstoffen. Daarnaar gebeuren veel onderzoeken. De mestproblematiek zorgde ervoor dat Laverdonk nadrukkelijk ging kijken naar de vertering van het voer. Hoe kunnen we de hoeveelheid mest en mineralen terugdringen die het dier uitscheidt? Welke grondstoffen worden het beste opgenomen? Elke procent betere vertering leidt tot 3 tot 5 procent minder mest. De kunst is om te combineren: optimale vertering en goedkope grondstoffen, waar de dieren optimaal van groeien. Rosé kalveren Elke minuut groeit een rosé kalf met bijna één gram. Laverdonk staat in 1988 aan de basis van een nieuwe vorm van kalverhouderij. Blank kalfsvlees staat vanwege het dierenwelzijn volop in discussie. Door niet blank, maar jong rosé vlees te leveren kunnen veehouders critici wind uit de zeilen nemen. Op de proefboerderij groeien kalveren van 50 naar 300 kg levend gewicht met gemiddeld 1200 gram per dag. Robustior Soms lijken verbeteringen bij het voer op het eerste gezicht niet zo spectaculair. Robustior is een eindvoer voor vleesvarkens (vanaf 75 kg), dat gebaseerd is op een nieuw grondstofwaarderingssysteem. Dat houdt er rekening mee Harold de Louw manager Iedereen moet op de resultaten kunnen vertrouwen. Veehouders gaan daar vanuit. Als Agrifirm zegt, dat er een goed concept is uitgedacht, dat op Laverdonk is uitgetest, mag er geen twijfel zijn. Dat wordt niet zomaar gezegd, benadrukt de manager. Met zijn team (5,7 fte) waakt hij ervoor om die goede naam overeind te houden. Innovatie hoog op de agenda Harold de Louw signaleert dat Agrifirm stevig investeert in het onderzoek. Innovatie staat hoog op de agenda. We kijken bij elk onderzoek naar het rendement. Kunnen we de investering straks terugverdienen, legt hij uit. Dat terugverdienen zit m in voer met een hoger rendement voor de veehouder en omzet voor Agrifirm. Het mes snijdt zo aan twee kanten. dat zwaardere varkens meer energie kunnen halen uit ruwe celstofrijke grondstoffen. Uiteindelijk betekent het wel dat de varkenshouder zo ruim 4,50 euro per varken extra verdient. En om die opbrengst draait het. Alles draait om vertrouwen Agrifirm kan het zich niet veroorloven dat een voersoort achteraf een flop blijkt te zijn. Voor Harold de Louw, manager bij Laverdonk, is dat een extra motief om onderzoek bij de proefboerderij zeer zorgvuldig te doen. Het moet kloppen. Zo n 80 procent van ons werk bestaat uit onderzoek naar voersamenstellingen. Dat ziet er niet zo spectaculair uit als een totaal nieuw concept als Air Line, maar het is wel uitermate belangrijk, merkt de manager op. We hebben kennis van grondstoffen en hoe je voer maakt, we weten veel van de behoefte van het dier en we hebben rekenregels. Al die kennis zit in een raamwerk, dat we toepassen om een nog sterker en gezonder dier te krijgen dat optimaal produceert. De veehouder wordt er beter van Het zijn uitdagingen, die Laverdonk gaat oppakken met het uiteindelijk als doel dat de veehouder er beter van wordt, want daar gaat het om. 10 50 jaar Laverdonk 11
Toekomst diervoeding gebaseerd op onderzoek Het verleden analyseren is makkelijker dan de toekomst voorspellen. Dit geldt zeker voor de veehouderij en de diervoederindustrie. De uitdagingen zijn groot en complex. Hoe voorzien we in 2050 circa 9 miljard mensen van melk, vlees en eieren. En zonder dat dit ten koste gaat van de leefomgeving, met minder antibiotica en respect voor het dier! Én die veehouders in staat stelt om een boterham te verdienen. KLAAR VOOR DE TOEKOMST mede mogelijk gemaakt door agrifirm Agrifirm verwacht niet dat één oplossingsrichting alle uitdagingen oppakt, een combinatie van meerdere richtingen is een realistischer toekomstbeeld. Agrifirm denkt aan de volgende richtingen en zet haar middelen daar al op in. > Zoeken en geschikt maken van nieuwe grondstoffen en reststromen uit de voedingsmiddel- of biobrandstofindustrie. Dit verduurzaamt de mengvoerproductie en sluit kringlopen. > Zuinig omgaan met grondstoffen en dieren in staat stellen daar alles uit te halen. Dus moet de kennis van veevoergrond-stoffen toenemen. En productieprocessen nog beter afstemmen, waarmee alle aanwezige voedingswaarde door de dieren benut wordt. Met als doel, lagere voerkosten en lagere verliezen van voedingsstoffen, kortom een betere nutriëntefficiëntie. > Toepassen van voeders met bewezen gezondheidsondersteunende effecten. Dankzij deze functionele voeding daalt het antibioticagebruik, De gezondere dieren gaan efficiënter om met voedingsstoffen, dat verhoogt de nutriëntefficiëntie. > Ontwikkelen en gebruiken van (sensor)techniek in stal en dier. Dit signaleert vroegtijdig mogelijke problemen bij de dieren en voorkomt ontsporing en ziekten. Deze techniek focust op de behoeften van individuele dieren in plaats van koppels. Exact voeren wordt daarmee mogelijk. Deze thema s zijn de uitgangspunten voor het Agrifirmonderzoek. Dit stelt ons in staat om het aanbod van voedingsstoffen steeds scherper af te stemmen op de werkelijke behoefte van individuele dieren. Het resultaat: saldoverbetering door maximale voerbenutting, daling voerkosten, minimalisatie milieubelasting, reductie antibioticagebruik Input BIJSTUREN Weten Gedrag + output meten schakel in succes Productie Koninklijke 12 Agrifirm Group Tekst Hans Siemes Foto s Marnix Klooster & Agrifirm