23 augustus 2010 Bereikbaarheid van winkelvoorzieningen voor senioren op het platteland onder druk Nederland vergrijst. Winkelvoorzieningen concentreren zich steeds meer in grotere winkelgebieden en locaties buiten de stad. Wat betekent dat voor de bereikbaarheid van winkels door senioren? Locatus en Experian hebben hun data gekoppeld om de huidige situatie in kaart te brengen. Hoe ver moeten de huidige senioren reizen voor hun basisbehoeften? En welke trends zien we voor de toekomst? Welke trends signaleren wij zoal? Het aantal 65 plussers zal de komende 25 jaar stijgen van 15% naar 25% van de totale Nederlandse bevolking. Nederland heeft een fijnmazige winkelstructuur, maar deze wordt wel minder (steeds meer concentratie in grote winkelgebieden en locaties buiten de stad). Het streven van de overheid is om ouderen zolang mogelijk zelfstandig te laten wonen en door de bezuinigingen op de zorg zal dit alleen maar meer worden. De vraag is daarmee in hoeverre winkelvoorzieningen voor ouderen dan nog goed bereikbaar zijn en in hoeverre de locaties van winkelvoorzieningen aansluiten op de plek waar ouderen wonen. Om daar een mening over te vormen hebben Locatus (specialist in winkelinformatie) en Experian (specialist in consumentgegevens) de handen ineen geslagen. Locatus heeft alle Nederlandse winkelvoorzieningen in kaart en Experian weet waar de senioren in Nederland wonen. Door deze informatie aan elkaar te koppelen kan worden berekend hoe ver een senior moet reizen om te kunnen voorzien in zijn/haar dagelijkse behoeften. Dit betreft vooral de levensmiddelen, maar ook medicijnen, medische hulpmiddelen en tevens een bezoek aan de kapper of bibliotheek. Daarbij is er natuurlijk rekening gehouden met het feit dat er vaker levensmiddelen dan een nieuwe bril moet worden gekocht. Bereikbaarheid onder druk De bereikbaarheid van voorzieningen staat, zeker op het platteland, onder druk. Voor een basisvoorziening als een supermarkt moet 11% van de senioren al meer dan twee kilometer afleggen en 3% van de senioren moet meer dan 5 kilometer daarvoor afleggen. Voor een specifieke voorziening als een apotheek loopt het aantal senioren dat meer dan 5 kilometer moet afleggen al op naar 12%. De vraag is of dit in een vergrijzend Nederland wenselijk is en of winkelvoorzieningen niet meer bij woonplaatsen van senioren moeten worden gepland, of andersom. Locatus Bereikbaarheid winkelvoorziening voor senioren aug 2010 Pag 1
Wat zijn de verschillen tussen regio s en steden? Vooral regionaal blijken er grote verschillen te bestaan. In landelijke gebieden is, niet verassend, de reisafstand veel groter dan in stedelijke regio s. Echter ook tussen steden bestaan er aanzienlijke verschillen. Opvallend is dat er geen verband bestaat tussen de hoeveelheid aanwezige ouderen in een gemeente en de bereikbaarheid van de voorzieningen in die gemeente. Het resultaat van onze analyse is een ranglijst van gemeentes op basis van de reisafstand die een gemiddelde oudere in die gemeente per jaar moet maken om het volledige pakket aan basisbenodigdheden te verkrijgen. Natuurlijk kan er worden gediscussieerd over wat de basisbenodigdheden zijn en hoe vaak deze worden gekocht. Bovendien worden sommige producten natuurlijk binnen één winkeltrip gekocht. Deze ranglijst is vooral indicatief en geeft niet voor elke gemeente de individuele waarheid aan. TABEL 1: Top 10 gemeentes met de KORTSTE REISAFSTAND voor basisvoorzieningen Gemeente Ranking Reisafstand per jaar % 65 plussers SCHIEDAM Zuid Holland 1 117,0 15,6% S GRAVENHAGE Zuid Holland 2 120,3 14,4% AMSTERDAM Noord Holland 3 120,6 10,7% KATWIJK Zuid Holland 4 120,8 13,2% DIEMEN Noord Holland 5 123,7 13,3% DELFT Zuid Holland 6 126,5 12,0% RIJSWIJK Zuid Holland 7 127,2 22,3% UTRECHT Utrecht 8 129,0 8,5% ROTTERDAM Zuid Holland 9 129,5 14,2% HAARLEM Noord Holland 10 132,7 14,7% Het moge duidelijk zijn dat steden in de Randstad het beste scoren, over het algemeen zijn dit echter steden met minder 65 plussers dan het landelijke gemiddelde van 15,3%. Locatus Bereikbaarheid winkelvoorziening voor senioren aug 2010 Pag 2
Welke gemeentes hebben de slechtste bereikbaarheid? TABEL 2: Top 10 gemeentes met de HOOGSTE REISAFSTAND voor basisvoorzieningen Gemeente Provincie Rank Reisafstand p.j. % 65 plussers NOORD BEVELAND Zeeland 427 1.117,3 25,3% FERWERDERADIEL Friesland 426 1.095,4 14,2% LITTENSERADIEL Friesland 425 1.010,5 11,3% DE MARNE Groningen 424 963,6 18,2% EEMSMOND Groningen 423 930,4 15,6% WIERINGEN Noord Holland 422 911,3 17,3% GAASTERLAN SLEAT Friesland 421 875,6 19,6% WESTERVELD Drenthe 420 870,3 20,8% OOSTFLAKKEE Zuid Holland 419 847,4 15,6% BELLINGWEDDE Groningen 418 825,5 18,6% De lijst met gemeentes waar winkelvoorzieningen het slechtst bereikbaar zijn wordt logischerwijs aangevoerd door de vier kleine Waddeneilanden. Logisch omdat enkele van de basisvoorzieningen (bv. medische hulpmiddelen) niet op de reguliere manier beschikbaar zijn op het eiland. 1 Vanwege hun specifieke karakter van de eilanden zijn de eilanden echter in deze ranglijst buiten beschouwing gelaten. Senioren in Noord Beveland moeten 10 keer verder reizen dan de Schiedamse senioren om in dezelfde levensbehoefte te voorzien. In de top 10 van de hoogste reisafstand zijn Friesland en Groningen het sterkst vertegenwoordigd. Verder valt op dat deze gemeentes procentueel juist meer ouderen hebben dan het Nederlandse gemiddelde. 1 Opvallend genoeg is Schiermonnikoog wel de gemeente met het hoogste percentage ouderen in Nederland en ook Ameland zit wat dat betreft in de top 10. Locatus Bereikbaarheid winkelvoorziening voor senioren aug 2010 Pag 3
Bijgevoegde kaart geeft de positie van de individuele gemeentes in Nederland weer voor de bereikbaarheid van winkelvoorzieningen voor ouderen. Positie per gemeente 1 tot 50 51 tot 100 100 tot 200 200 tot 300 300 tot 400 lager dan 400 In een van de meest vergrijsde regio s van Nederland, Zuid Limburg doen de grote steden het juist relatief goed. Maar ook hier scoren de landelijke gemeentes slechter. Locatus Bereikbaarheid winkelvoorziening voor senioren aug 2010 Pag 4
Conclusie In Nederland woont een relatief groot deel van de ouderen in kleine dorpen of steden. In deze kernen verdwijnen echter ook de basisvoorzieningen. Zo is het aantal supermarkten in kernen met minder dan 5 duizend inwoners de afgelopen 5 jaar met 5% afgenomen. Zodra deze ouderen dus minder mobiel worden betekent dit dat zij hun zelfstandigheid verliezen en afhankelijk worden van anderen. Daarmee zullen vooral op het platteland de kosten voor aanvullende voorzieningen of de noodzaak voor de opname in een bejaarden of verpleeghuis toenemen. Dit alles zal dus weer zorgen voor een extra kostenstijging van de ouderenvoorzieningen, terwijl dit een van de zaken is waar een aantal politieke partijen de komende jaren op wil bezuinigen. Zonder het op peil houden van voorzieningen in de landelijke gebieden zullen een aantal bezuinigingen op de ouderenzorg bijzonder lastig realiseerbaar worden. Locatus Bereikbaarheid winkelvoorziening voor senioren aug 2010 Pag 5