IX Inhoud 1 Oriëntatie op kraam, kind, jeugd in het ziekenhuis 1 1 Zorgvragers op de kraam- en kinderafdeling 2 1.1 Inleiding 2 1.2 Het moederschap 2 1.2.1 Tijdstip van het moederschap 2 1.2.2 Etniciteit en moederschap 3 1.3 De kraamafdeling (afdeling Verloskunde) 4 1.3.1 De zwangere 4 1.3.2 De barende 4 1.3.3 De kraamvrouw 4 1.3.4 Zorgvragers met zwangerschapsproblemen 4 1.3.5 De partner 5 1.3.6 De pasgeborene 5 1.4 De kinderafdeling 5 1.4.1 De zuigeling 5 1.4.2 De peuter, de kleuter, het schoolkind en de tiener 6 2 Geschiedenis van de kraam- en kinderverpleegkunde 7 2.1 Inleiding 7 2.2 Verloskunde 7 2.2.1 Geschiedenis van de verloskunde 7 2.2.2 De afdeling Verloskunde 10 2.3 Kinderverpleegkunde 13 2.3.1 Geschiedenis van de kinderverpleegkunde 13 2.3.2 De kinderafdeling 15 3 Proces van intake tot beëindiging zorgverlening 19 3.1 Inleiding 19 3.2 Proces van opname tot en met ontslag van de zwangere 19 3.2.1 De opname van een zwangere 19 3.2.2 De eerste opvang 20 3.2.3 Na de partus 21 3.2.4 Ontslag uit ziekenhuis of instelling 21 3.3 Proces van opname tot en met ontslag van het kind 22 3.3.1 De opname 22 3.3.2 Na de opname 23 3.3.3 Ontslag of overplaatsing 24
X 4 Het verpleegkundig proces 25 4.1 Inleiding 25 4.2 Het verpleegkundig proces bij de fysiologische bevalling 25 4.2.1 Gegevens verzamelen 25 4.2.2 Verpleegkundige diagnose, zorgdoel en interventies 26 4.2.3 Evalueren en rapporteren van de zorg 27 4.3 Het verpleegkundig proces bij het kind 28 4.3.1 Bepalen van de zorgbehoefte van kinderen 29 5 Verwerkingsopdrachten 35 2 De normale zwangerschap 41 6 Ontstaan en ontwikkeling van de zwangerschap 42 6.1 Inleiding 42 6.2 Anatomie en fysiologie van de geslachtsorganen 42 6.2.1 Geslachtsorganen van de vrouw 42 6.2.2 Geslachtsorganen van de man 43 6.3 Het ontstaan van de zwangerschap 43 6.3.1 De zaadcel 44 6.3.2 De eicel 44 6.3.3 De menstruatiecyclus 44 6.3.4 Bevruchting 46 6.3.5 Zwangerschapstests 47 6.3.6 Geslacht van het kind 47 6.3.7 Innesteling 48 6.3.8 Verstoorde ontwikkeling 49 6.4 Ontwikkeling van het embryo 51 7 Lichamelijke en geestelijke veranderingen tijdens de zwangerschap 54 7.1 Inleiding 54 7.2 Lichamelijke verschijnselen 54 7.3 Psychische verschijnselen 59 7.4 Zwangerschapscursussen 61 8 Prenatale zorg 63 8.1 Inleiding 63 8.2 Preconceptionele zorg 63 8.3 Doel en frequentie van prenatale zorg 64 8.4 Onderzoeken en controles bij de zwangere vrouw 64 8.5 Onderzoeken en controles bij de ongeboren baby 67
XI 9 Lichamelijke verzorging en levenswijze van de zwangere 74 9.1 Inleiding 74 9.2 Lichaamshygiëne 74 9.3 Voeding 75 9.4 Roken en alcohol 77 9.5 Medicijn- en drugsgebruik tijdens de zwangerschap 79 9.6 Verpleegkundige zorgverlening 79 9.7 Voorkomen van infecties tijdens de zwangerschap 79 9.8 Sport, sauna, zonnebank 80 9.9 Seksualiteit 81 9.10 Geboorteplan 81 10 Verwerkingsopdrachten 83 3 De normale bevalling 89 11 Bevallingslocaties 90 11.1 Inleiding 90 11.2 Thuisbevalling 90 11.3 Verplaatste thuisbevalling of poliklinische bevalling 90 11.4 Kraamhotel 91 11.5 Klinische bevalling 92 12 Anatomie en fysiologie van de normale bevalling 95 12.1 Inleiding 95 12.2 Het baringskanaal 95 12.2.1 De weg door het baringskanaal 96 12.2.2 De ligging van de baby 96 12.3 Weeënactiviteit 98 12.3.1 Invloed van hormonen 98 12.3.2 Soorten weeën 99 12.4 De bevalling 100 12.4.1 Tijdstip van de bevalling 100 12.4.2 Houdingen tijdens de bevalling 101 12.4.3 Perioden tijdens de bevalling 103 13 Verpleegkundige begeleiding en bewaking tijdens de bevalling 109 13.1 Inleiding 109 13.2 Observaties 109 13.3 Begeleiding tijdens de ontsluitingsperiode 109 13.3.1 Voorbereiding op de baring 110 13.3.2 De naderende baring 112
XII 13.4 Begeleiding tijdens de uitdrijvingsperiode 114 13.4.1 Instrumenten en medicijnen 114 13.4.2 Perstechniek 115 13.4.3 De partner betrekken bij de partus 115 13.4.4 Uitleg geven over een episiotomie 115 13.4.5 De geboorte 116 13.5 Begeleiding tijdens de nageboorteperiode 117 13.5.1 Het eerste contact 117 13.5.2 Feliciteren 118 14 Verpleegkundige zorg direct na de bevalling 119 14.1 Inleiding 119 14.2 Observatie van de baby en de ouders 119 14.3 Observatie en lichamelijke verzorging van de kraamvrouw 120 14.4 Observatie en lichamelijke verzorging van de pasgeborene 121 14.5 Verpleegkundig proces 127 14.5.1 Verpleegkundige anamnese bij opname op de verloskamer 127 14.5.2 Bijzonderheden signaleren en rapporteren 128 14.5.3 Het verpleegplan op de verloskamer 131 14.5.4 Het baringsverslag 131 14.5.5 Evaluatie van het verpleeg proces 132 15 Verwerkingsopdrachten 133 4 Het normale kraambed 139 16 Verpleegkundige zorg tijdens de kraamperiode 140 16.1 Inleiding 140 16.2 De postnatale periode 140 16.2.1 Kraamzorg in een ziekenhuis 141 16.2.2 Psychosociale veranderingen in het leven van de ouders 141 16.3 Herstel van de kraamvrouw 142 16.3.1 Veranderingen in het lichaam door de bevalling 142 16.3.2 Invloed van hormonen na de bevalling 143 16.4 Observatie en verzorging van de kraamvrouw 145 16.4.1 Ondersteuning in de dagelijkse verzorging 145 16.4.2 Specifieke observaties en verpleegkundige acties 146 16.4.3 Overige lichamelijke aspecten 151 17 Voeding van de pasgeborene 153 17.1 Inleiding 153 17.2 Wel of geen borstvoeding geven? 153
XIII 17.3 Anatomie en fysiologie van de borsten 156 17.3.1 Op gang komen van de melkproductie (lactatie) 156 17.3.2 Voorbereiding op borstvoeding 157 17.3.3 Vraag en aanbod 158 17.3.4 Voedingstijden 160 17.3.5 Nazorg na het voeden 160 17.3.6 Aandachtspunten bij de borstvoeding 161 17.3.7 Kolven 164 17.4 Flesvoeding geven 165 17.4.1 Flessen en spenen 165 17.4.2 Voedingsschema of on demand 166 18 Verzorging van de pasgeborene 167 18.1 Inleiding 167 18.2 Observatie en zorg bij de pasgeborene 167 18.2.1 Temperatuur 167 18.2.2 Ademhaling 167 18.2.3 Urineren 168 18.2.4 Ontlasting 168 18.2.5 Darmkrampjes 168 18.2.6 Spugen 168 18.2.7 Kleur 169 18.2.8 Slaap- en waakritme 169 18.3 Hygiënische verzorging van de pasgeborene 170 18.3.1 Hoe houd je een pasgeborene vast? 170 18.3.2 Verschonen 171 18.3.3 Baden 172 18.4 Postnatale screening 173 18.5 Ontslag uit het ziekenhuis 175 19 Verwerkingsopdrachten 177 5 Groei, ontwikkeling en verzorging 181 20 Groei, ontwikkeling en verzorging van de zuigeling 182 20.1 Inleiding 182 20.2 Normale lichamelijke ontwikkeling 182 20.2.1 Groei 182 20.2.2 Mictie en ontlasting 183 20.2.3 Slaap 183 20.2.4 Huilen 183 20.2.5 Tanden 184
XIV 20.2.6 Fontanellen en schedelnaden 184 20.3 Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 184 20.3.1 Grove motoriek 186 20.3.2 Fijne motoriek 187 20.3.3 Communicatie 187 20.3.4 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 188 20.3.5 Behoeften van de zuigeling 189 20.4 Zorgen voor de zuigeling 189 20.4.1 Verzorging van een zuigeling in het algemeen 189 20.4.2 Lichamelijke zorg voor de zuigeling 189 20.4.3 Psychosociale zorg voor de zuigeling 190 20.4.4 Voeding van een zuigeling 191 20.5 Effecten van scheiding voor de zuigeling 192 20.6 Preventie voor de zuigeling 192 21 Groei, ontwikkeling en verzorging van de peuter 193 21.1 Inleiding 193 21.2 Normale lichamelijke ontwikkeling 193 21.2.1 Mictie en ontlasting 194 21.2.2 Slaap 194 21.2.3 Huilen 194 21.2.4 Tanden 195 21.2.5 Fontanellen en schedelnaden 195 21.3 Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 195 21.3.1 Grove motoriek 195 21.3.2 Communicatie 196 21.3.3 Behoeften van de peuter 198 21.4 Zorgen voor de peuter 198 21.4.1 Verzorging van een peuter in het algemeen 198 21.4.2 Lichamelijke zorg voor de peuter 198 21.4.3 Psychosociale zorg voor de peuter 199 21.4.4 Voeding van een peuter 199 21.5 Effecten van scheiding voor een peuter 200 22 Groei, ontwikkeling en verzorging van de kleuter 202 22.1 Inleiding 202 22.2 Normale ontwikkeling 202 22.2.1 Groei 202 22.2.2 Voeding 202 22.2.3 Mictie en ontlasting 203 22.2.4 Slaap 203 22.2.5 Tanden 203
XV 22.3 Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 203 22.3.1 Grove en fijne motoriek 204 22.3.2 Communicatie 204 22.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 204 22.3.4 Behoeften van de kleuter 205 22.4 Zorgen voor de kleuter 205 22.4.1 Verzorging van de kleuter in het algemeen 205 22.4.2 Lichamelijke zorg voor de kleuter 205 22.4.3 Psychosociale zorg voor de kleuter 206 22.4.4 Voeding van de kleuter 206 22.5 Effecten van scheiding voor de kleuter 206 23 Groei, ontwikkeling en verzorging van het schoolkind 208 23.1 Inleiding 208 23.2 Normale lichamelijke ontwikkeling 208 23.2.1 Groei 208 23.2.2 Mictie en ontlasting 208 23.2.3 Slaap 209 23.2.4 Tanden 209 23.2.5 Seksuele ontwikkeling 209 23.3 Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 209 23.3.1 Grove en fijne motoriek 209 23.3.2 Communicatie 210 23.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 210 23.4 Behoeften van het schoolkind 211 23.5 Opvoeding van het schoolkind 211 23.5.1 Onderwijs 211 23.6 Voeding van het schoolkind 212 23.7 Psychosociale zorg voor het schoolkind 214 23.8 Effecten van scheiding voor het schoolkind 214 24 Groei, ontwikkeling en verzorging van de tiener 216 24.1 Inleiding 216 24.2 Normale lichamelijke ontwikkeling 216 24.2.1 Groei 216 24.2.2 Voeding 217 24.2.3 Slaap 217 24.2.4 Tanden 217 24.2.5 Seksuele ontwikkeling 217
XVI 24.3 Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 218 24.3.1 Grove en fijne motoriek 218 24.3.2 Communicatie 218 24.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 218 24.4 Behoeften van de tiener 219 24.5 Zorgen voor de tiener 220 24.5.1 Lichamelijke zorg voor de tiener 220 24.5.2 Psychosociale zorg voor de tiener 221 24.5.3 Voeding van de tiener 221 24.6 Effecten van scheiding voor de tiener 222 25 Verwerkingsopdrachten 223 6 Het zieke kind 231 26 Het zieke kind in het ziekenhuis 232 26.1 Inleiding 232 26.2 Verschil in ziektebeeld en verschijnselen bij volwassenen en kinderen 232 26.3 De diagnose 232 26.3.1 Algemene observatie 233 26.3.2 Specifieke observaties 234 26.3.3 Gedragsproblemen 236 26.3.4 Stressvermindering en prikkelarm verplegen 236 26.4 Angst en pijnbeleving bij kinderen 238 26.4.1 Wat is pijn? 238 26.4.2 Observeren bij pijn 238 26.4.3 Ouders van een kind met pijn 240 26.4.4 Waaruit kan pijnbestrijding bestaan? 241 27 Preoperatieve en postoperatieve zorg bij kinderen 242 27.1 Inleiding 242 27.2 Voorbereiding op een operatieve ingreep 243 27.3 Preoperatieve zorg 243 27.4 Postoperatieve zorg 245 27.5 Ontslag 245 27.6 Dagbehandeling 246 28 Verwerkingsopdrachten 247
XVII 7 Aandoeningen van de luchtwegen 251 29 Keel-, neus- en oorproblemen bij kinderen 252 29.1 Inleiding 252 29.2 Keel, neus en oren 252 29.3 Hazenlip (schisis) 252 29.4 Neusverkoudheid bij zuigelingen 257 29.5 Neus- en keelamandelen 258 29.6 Middenoorontsteking (otitis media) 261 29.7 Lijmoor (otitis media met effusie) 262 30 Aandoeningen van de luchtwegen bij kinderen 264 30.1 Inleiding 264 30.2 Aandoeningen van de bovenste luchtwegen 264 30.2.1 Pseudokroep (laryngitis subglottica) 264 30.2.2 Inademing van een vreemd voorwerp 267 30.3 Aandoeningen van de lagere luchtwegen 268 30.3.1 Longontsteking (pneumonie) 268 30.3.2 RS-virusbronchiolitis 270 31 Chronische aandoeningen aan de luchtwegen bij kinderen 273 31.1 Inleiding 273 31.2 Astma 273 31.3 Taaislijmziekte (cystic fibrosis, CF) 277 32 Verwerkingsopdrachten 284 8 Aandoeningen van het maag-darmkanaal 289 33 Kinderen met aangeboren afwijkingen van het gastro-intestinale systeem 290 33.1 Inleiding 290 33.2 Malrotatie 290 33.3 Hernia diaphragmatica 291 33.4 Buikwanddefecten 292 34 Aandoeningen van het maag-darmkanaal bij kinderen 293 34.1 Inleiding 293 34.2 Buikpijn 293 34.3 Maag-darmontsteking (gastro-enteritis) 293 34.4 Gastro-oesofageale reflux 297 34.5 Obstipatie 301
XVIII 34.6 Voedselallergie en coeliakie 304 34.6.1 Koemelkeiwitallergie 304 34.6.2 Glutengevoelige spruw (coeliakie ) 306 35 Verwerkingsopdrachten 310 9 Huidaandoeningen en infecties 313 36 Huidaandoeningen bij kinderen 314 36.1 Inleiding 314 36.2 Aangeboren huid afwijkingen 314 36.2.1 Vaataandoeningen 314 36.2.2 Pigmentafwijkingen van de huid 316 36.3 Allergische huid aandoeningen bij kinderen 316 36.3.1 Galbulten (urticaria) 316 36.3.2 Anafylactische reactie 317 36.3.3 Atopisch eczeem 317 36.4 Infecties 319 36.4.1 Impetigo 320 36.4.2 Herpes simplex 320 36.4.3 De ziekte van Lyme 322 36.4.4 Wratjes (verrucae vulgares) 323 36.4.5 Waterwratjes (mollusca contagiosa) 323 36.4.6 Parasitaire huidaandoeningen 323 36.4.7 Seborroïsch eczeem 324 37 Infecties bij kinderen 325 37.1 Inleiding 325 37.2 Onderzoek bij infecties 325 37.2.1 Bloedonderzoek 325 37.2.2 Bacteriologisch onderzoek 326 37.2.3 Virologisch onderzoek 326 37.3 Ziekte van Pfeiffer (mononucleosis infectiosa of klierkoorts) 326 37.4 Hersenvliesontsteking (meningitis) 327 37.5 Sepsis 331 37.6 Meningokokkenziekte 333 38 Besmettelijke kinderziekten 336 38.1 Inleiding 336 38.2 Het Rijksvaccinatieprogramma in Nederland 336 38.3 Waterpokken (varicella) 337 38.4 Kinkhoest (pertussis) 339
XIX 39 Verwerkingsopdrachten 343 10 Ongelukken en chirurgie 347 40 Ongelukken met kinderen 348 40.1 Inleiding 348 40.2 Brandwonden 348 40.2.1 Diepte van de brandwond 349 40.2.2 Grootte van de brandwond 351 40.2.3 Complicaties 352 40.2.4 Zorg aan kinderen met brandwonden 352 40.3 Botbreuken (fracturen) 354 40.3.1 Frequent voorkomende fracturen bij kinderen 358 40.4 Vergiftigingen 359 40.4.1 Vergiftigingen via de luchtwegen 361 41 Chirurgische en orthopedische aandoeningen bij kinderen 362 41.1 Inleiding 362 41.2 Appendicitis 362 41.3 Pylorusstenose 364 41.4 Invaginatie 366 41.5 Problemen bij de indaling van de zaadballen 368 41.5.1 Liesbreuk 368 41.5.2 Hydrocele 369 41.5.3 Niet-ingedaalde testis 369 41.5.4 Retractiele testis 370 41.6 Navelbreuk 370 41.7 Circumcisie 371 41.8 Congenitale heupdysplasie 371 41.9 Klompvoet 375 42 Verwerkingsopdrachten 376 Bijlagen 381 Begrippen 388 Register 394 Bronnen en gebruikte websites zijn opgenomen op www.trajectvenv.nl.