Handout theorielessen Voetverzorging bij reumapatienten 1 Dia 1: Voeten en reuma Reuma / reumatiek Dia 2: 200 soorten reuma 80-96% reumapatiënten heeft voetklachten aandoeningen van het bewegingsapparaat niet traumatisch neurologisch of aangeboren Dia 3: Bewegingsapparaat skelet gewrichten kapsels banden spieren pezen bindweefsel structuren Dia 4: Oorzaken meestal onbekend behandeling : symptomatisch of palliatief klachten worden verlicht Dia 5: Anatomie van de voet sprongbeen os talus hielbeen os calcaneus teerlingbeen os cuboïdeum scheepvormig been os naviculare wiggenbeenderen 1,2,3 ossa cuneïforme 7 stuks samen voetwortel tarsus Dia 6: middenvoetsbeenderen ossa metatarsalia 5 stuks zijn middenvoet metatarsus kootjes phalangen 14 stuks zijn samen tenen digiti Dia 7: plaatje Dia 8: Soorten gewrichten Indeling naar bouw: Onbeweeglijk of zeer weinig beweeglijk (synartrosen) Bv scheenbeen/kuitbeen (tibia/fibula) Articulatio tibiofibulare proximalis en distalis) Dia 9: Beweeglijke gewrichten (diarthrosen) Synoviale gewrichten Kenmerken :» Gewrichtsspleet of holte» Gewrichtskapsel» Gewrichtssmeer/synovia Bv. Alle voetgewrichten Dia 10: Indeling naar beweeglijkheid: 1. In 1 vlak: Bv bovenste spronggewricht Plantair/dorsaalflexie Dia 11: 2. In 2 vlakken: Bv kniegewricht Flexie/extensie Torsie: endo en exorotatie Dia 12: 3. In 3 vlakken Bv. Het heupgewricht is kogelgewricht maar ook nootgewricht Circumductie 1
Dia 13: Onderdelen van een gewricht Botstukken Subchondraal botweefsel Beenvlies/periost Bevindt zich om hele botstuk Gewrichtsspleet/holte Ruimte in gewricht Gewrichtskraakbeen/hyalien kraakbeen Op botuiteinden in gewricht Dia 14: Binnenste kapsellaag/capsula/membrana synovialis Geeft synovia af Buitenste kapsellaag/capsula/membrana fibrosa Bindweefselachtige laag Stevigheid en bescherming Maakt samen met subchondrale bot een vacuum geheel van het gewricht. Banden/ligamenten Liggen in of op het kapsel en geven stevigheid aan gewricht Dia 15: Soepel bewegen van een gewricht door: 1.Gewrichtskraakbeen/hyalien kraakbeen is glazig Niet voorzien van bloed- en lymfevatenvaten! Ook geen zenuwvoorziening Schokdemping Dia 16: 2.Gewrichtsvloeistof/synovia Vervoert de voedingsstoffen voor het kraakbeen Smeert het gewricht Is stroperig Wordt dunner, meer vloeibaar bij wrijvingskrachten. Past zich aan aan omstandigheden. Dia 17: Voetgewrichten bovenste spronggewricht kuitbeen/scheenbeen/sprongbeen plantair en dorsaalflexie van de voet onderste spronggewricht sprongbeen hielbeen/scheepvormigbeen supinatie/pronatie Dia 18: gewricht van Chopart sprongbeen/hielbeen teerlingbeen/scheepvormigbeen adductie/abductie amputatielijn gewricht van Lisfranc tarsus/metatarsus amputatielijn Dia 19: metatarsophalangeale gewrichten/mtp gewrichten Metatarsale/middenvoetsbeentje-phalangen/grondkootje dorsaalflexie/plantairflexie tenen Dia 20: PIP gewrichten Proximale interphalangeale gewrichten/grondkootje en middenkootje Buigen in tenen DIP gewrichten Distale interphalangeale gewrichten/middenkootje en eindkootje Buigen in tenen 2
Dia 21: Reumatische aandoeningen Bij reumatische aandoeningen synoviale gewrichten aangedaan. Niet altijd is de oorzaak ziekte of overbelasting Leeftijd is ook een belangrijke factor in het minder gaan functioneren van een synoviaal gewricht Teruggaan in kwaliteit start al op 25 jarige leeftijd Dia 22: Verschijnselen: Vermindering vochtgehalte Daling elasticiteit kraakbeen Optreden kleine haarscheurtjes in kraakbeen Dikte kraakbeenlaag neemt af Wit glazige kleur verandert in geelachtig en soms zelfs lichtbruin Dia 23: Reumatische aandoeningen ontstekingsreuma systeemziekten, auto-immuunziekten artrose weke delen reuma jicht acuut reuma Dia 24: Ontstekingsreuma a. R.A. Reumatoïde artritis b. Juveniele Chronische Artritis (JCA) c. Syndroom van Bechterew (Spondylitis Ankylopoetica = SA) d. Artritis Psoriatica (AP) e. Ziekte van Reiter Dia 25: a. R.A. Reumatoïde artritis chronische gewrichtsontsteking alle leeftijden, maar meestal boven de 40 jaar 3 maal zoveel vrouwen grillig verloop: afwisselend actief/rustig actief erg pijnlijke periode rustig minder klachten Dia 26: Verschijnselen sluipend begin stijfheid en pijn in een of meerdere gewrichten ochtendstijfheid enkele minuten tot uren verbetering door warme douche of bad. koude geeft verergering Dia 27: algemene malaise vage klachten moeheid gebrek aan eetlust vermagering versterkte transpiratie van handen en voeten gewrichtszwellingen meestal eerst vingergewrichten later voetgewrichten vooral PIP Dia 28: plaatje Dia 29: reumaknobbels(reumatoïde noduli) op strekzijde elleboog bv aan voeten vaak zichtbaar op calcaneus roodverkleuring van de huid aan de handpalmen Dia 30: plaatje 3
Dia 31: standafwijkingen van de tenen subluxatie van de vingers of tenen andere belasting spieren en pezen kan leiden tot ontstekingen of rupturen soms met neurologische verschijnselen, zoals verlies van gevoel, tintelingen en krachtsvermindering. (zoals bij diabetische neuropathie) Dia 32: Oorzaken Onbekend!! Factoren die een rol spelen: Erfelijkheid: waarschijnlijk zeer klein Ontregeling van het eigen afweersysteem Oorzaak of gevolg van RA?? Hormonen Vrouwen 3x zo vaak RA Dia 33: Diagnose Lichamelijk onderzoek gewrichten bekijken op ontstekingsverschijnselen bloedonderzoek bezinking BSE creatinephosphaat CRP beiden niet specifiek voor RA reumafactoren nog geen 100% bewijs Röntgenfoto s Dragen bij aan juiste diagnose 40% heeft al zichtbare factoren bij 1e bezoek reumatoloog. Dia 34: De 7 criteria ochtendstijfheid ontsteking van tenminste 3 gewrichten of gewrichtsgroepen gewrichtsontstekingen van handen of polsen symmetrische gewrichtsontstekingen onderhuidse verdikkingen reumafactoren in serum aanwezig gewrichtsafwijkingen zichtbaar op röntgenfoto Dia 35: Diagnose Samenvattend diagnose bij 4 van de 7 criteria Zeker RA bij 4 van de 7 Mogelijk RA bij 2 van de 7 Dia 36: plaatje Dia 37: Cijfers over verschijnselen 20% heeft korte aanval zonder restverschijnselen 25% heeft meerdere aanvallen waarna lichte tot matige restverschijnselen blijven bestaan 45% heeft blijvende periodes van opflikkering en verbetering van de ziekte. Dit leidt in toenemende mate tot misvormingen van de aangedane gewrichten. 10% heeft een dusdanige ernstige vorm van RA die uiteindelijk leidt tot invaliditeit en/of bedlegerigheid. Dia 38: plaatje Dia 39: Behandeling: Door verschillende disciplines proberen de situatie zo leefbaar mogelijk te houden. Dia 40: Pijnbestrijding Pijnstillers Paracetamol eventueel met codeïne Niet verslavend Ontstekingsremmende pijnstillers NSAID s =Non Steroïdal Anti Inflammatory Drugs Bv ibuprofen Niet verslavend 4
Dia 41: Operaties Vermindering van pijn Tegengaan van verdere schade Verbeteren van vorm Dia 42: Synovectomie Wegsnijden ontstoken gewrichtsweefsel Tenotomie Doorsnijden van een pees Osteotomie Doorsnijden van een botstuk Resectie Verwijderen van een bot Dia 43: Arthrodese Verstijven van een gewricht Implementatie arthroplastiek Kunstgewricht Athroscopie Kijkoperatie Dia 44: plaatje Dia 45: Nagelafwijkingen Niet specifiek Wel kan voorkomen: 1. Nagelaandoeningen a. Vasculitis = ontsteking bloedvaten b. Subunguinaal heamatoom Dia 46: plaatje Dia 47: 2. Beperkte gewrichtsbeweeglijkheid Pachyonychia Verdikking en verharding nagelplaat Eeltvorming onder de nagels Onychorrexis Lengte groeven Onychogryphosis Dia 48: plaatje Dia 49: 3. Geneesmiddelen Gele verkleuring Dia 50: Huidaandoeningen Algemeen - Eeltvormingen - Likdoorns - Droge huid - Dunner worden van de huid (atrofie) - Hyperhidrose Dia 51: plaatje Dia 52: Huidaandoeningen Specifiek Reumaknobbels (Noduli) Voelen vast en niet pijnlijk Lokale druk Roodheid en zwelling Arteritis Ontsteking slagaderwand Erythema plantare Roodheid door vaatverwijding Dia 53: plaatje Dia 54: Gevoelsstoornissen Sok-handschoen neuropathie Achter binnenenkel Tarsaal tunnel syndroom Consequentie Voetzool overgevoelig Dia 55 t/m dia 60: plaatjes 5
Handout theorielessen Voetverzorging bij reumapatienten 2 Dia 1: les 2 Dia 2: b. Juveniele Chronische Artritis (Tegenwoordig JIA genoemd) Bij kinderen jonger dan 16 In Nederland rond 3000 kinderen. Meisjes 2 x zo vaak Een vorm van auto-immuunziekte aanwezig Geen erfelijke aandoening Dia 3: Geen bloedtest Geen afwijkingen op foto s Tijd een belangrijke factor bij diagnose stellen Dia 4: Oligo articulaire JCA = max. 4 gewrichten Klachten elleboog, knie of enkel 3-6 jaar Poly articulaire JCA = vijf of meer Kleinere gewrichten Systemische JCA ziekte van Still Hoge koorts Rode vlekjes Spierpijn Dia 5: Behandeling Voorkomen van belasting Dia 6: c.syndroom van Bechterew Ontsteking gewrichten bekken en wervelkolom. Kan leiden tot verstijving van de wervelkolom Dia 7: SA 3x zo vaak bij mannen Bij mannen vaak ernstiger Meestal tussen 20e en 30e levensjaar. 60% begint met pijn en stijfheid in onderrug 40% begint met hielpijn Dia 8: Oorzaak Niet bekend Soms met pijnlijke oogaandoening Soms problemen met aorta en/of longen Dia 9: d. Artritis psoriatica Oorzaak: Onbekend Aanwijzingen voor auto-immuunziekte Erfelijkheid bij psoriasis Dia 10: Psoriasis Huidaandoening Huid Nagels Putjes Bruinverkleuringen Olievlekken Soms slijmvliezen Dia 11: plaatje Dia 12: Artritis Gewrichtsontsteking in vooral kleine gewrichten DIP gewrichten vooral Dia 13: plaatje 6
Dia 14: e. Ziekte van Reiter Ontstekingen gewrichten Ontstekingen van urinebuis Ontstekingen aan bindvlies aan binnenzijde oogleden Huidafwijkingen Dia 15: plaatje Dia 16: Is reactieve artritis als gevolg van bv. Salmonella of chlamydia Met name mannen tussen 20 en 40 Dia 17: plaatje Dia 18: Aandoeningen voet Ontstekingen teengewrichten, hielpezen, achillespees Standafwijkingen tenen Huidafwijkingen Doffe rode blaasjes die etterig worden en verharden Nagelafwijkingen Niet pijnlijke blaasjes onder de nagel die leiden tot verdikking en afstoting Dia 19: plaatje Dia 20: Systeemziekten 1. Systemische Lupus Erythemadosis SLE 2. Ziekte van Sjögren 3. Sclerodermie Dia 21: 1. SLE Chronische ontstekingachtige ziekte Oorzaak: onbekend Dia 22: Aangedaan kunnen zijn: Huid Longen Hart Nieren Zenuwstelsel Dia 23: Klachten Gewrichtspijnen en ontstekingen Slecht tegen zonlicht kunnen door oogontstekingen Dia 24: 1 op de 20.000 mensen Komt voor bij jong volwassenen Vrouwen 8x zoveel als mannen Actiever tijdens zwangerschap Dia 25: 2. Sjögren Chronische ontstekingsachtige aandoening Verminderde secretie van traanvocht en speeksel Vaak samen met RA of SLE 90% is vrouwen boven 50 jaar Dia 26: 3. Sclerodermie Aandoening waarbij lichaam steeds meer bindweefsel gaat aanmaken, en verharden. Scleros = hard Dermie = huid Kan ook in allerlei organen waar bindweefsel voorkomt Dia 27: plaatje Dia 28: Ca. 3000 a 4000 mensen in Nederland Per jaar ca. 100 erbij Tussen 30e en 50e jaar Vrouwen 3 x zo vaak. 7
Dia 29: Lokale sclerodermie Alleen huid is aangedaan Systemische sclerodermie Ook inwendige organen zijn aangedaan Dia 30: Oorzaak: onbekend Ontstaat meestal in kleine vaatjes, beschadigen. Bloed stroomt dan extra naar bindweefselcellen rondom deze vaatjes Niet erfelijk Niet besmettelijk Dia 31: Wat zie je aan de voeten: De huid kan dikker zijn dan normaal De huid staat strak Erg droge huid Geen beharing op de aangedane huid Haarvaatjes verwijden rode plekjes niet pijnlijk. Op teentoppen kunnen zweertjes ontstaan Zgn Raynaud fenomeen. Dia 32: plaatje Dia 33: Wat kun je doen: Voorzichtig behandelen Erg gevoelig en pijnlijk Extra aandacht droge huid Dia 34: Polymyalgie Rheumatica Spierreuma PMR P = poly = veel M = myo = spier Algie = Pijn R = reuma Dia 35: Voorkomend bij mensen boven 50 jaar 2x zoveel vrouwen Oorzaak : onbekend Niet erfelijk Dia 36: Pijn treedt vrij plotseling op Pijn symmetrisch s Nachts heviger Stijfheid Algehele vermoeidheid Niet fit voelen Dia 37: Diagnose tenminste 3 van de volgende kenmerken: Pijn aan beide zijden lichaam tegelijkertijd Pijn zit in bepaalde spiergroepen Ouder dan 50 jaar Ochtendstijfheid die langer dan 1 uur duurt Snelle ontwikkeling van ziektebeeld Bezinking bloed te hoog Depressiviteit,gebrek aan eetlust, geen energie, vermagering Dia 38: Arthrosis deformans Slijtage Geen ontstekingsproces!! Komt het meest voor, maar wordt niet door iedere arts als reumatische aandoening beschouwd Jongere leeftijd meer vrouwen Latere leeftijd geen verschil meer 8
Dia 39: plaatje Dia 40: Klachten: Pijn die toeneemt in de loop van de dag Functie gewricht vermindert in de loop van de dag Stijfheid na rust, startproblemen, niet alleen in de ochtend Knobbeltjes, noduli van Heberden, meestal pijloos aan de handen met name DIP gewrichten. Dia 41: Klachten: Knobbeltjes, noduli van Bouchard, op PIP gewrichten. Uitstralende pijn met name bij AD van de heup en of wervelkolom Pijn dan in bovenbeen, knie of enkel Dia 42: plaatje Dia 43: Diagnose: Klachten patient Geen bloedtest Boven 50/55 jaar bij iedereen afwijkingen op röntgenfoto Soms crepitatie gewricht Dia 44: Weke delen reuma ziekte van Ledderhose fybromyalgie tendinitis Dia 45: Ledderhose Aandoening weke delen voetzool verschrompeling van bindweefsel knobbels onschuldige aandoening soms pijnlijk aangeboren familiair Behandeling: aangepaste schoenen/zolen eventueel operatie,maar het komt terug Dia 46: plaatje Dia 47: Fibromyalgie pijn in houdings en bewegingsapparaat zonder ontstekingen en vergroeiingen Fibro= bindweefsel Myo= spieren Algie = pijn Dia 48: Vrouwen 25-40 jaar Oorzaak: onbekend Dia 49: Klachten: Pijn Moeheid Slaapstoornissen Ochtendstijfheid Tintelingen Hoofdpijn Angst Spastische darm Dia 50: Diagnose Anamnese Palpatie pijnpunten tenminste 11 van de 18 punten 9
Dia 51: Tendinitis Peesontsteking Oorzaak: Chronische overbelastingafwijkende voetvorm Verkeerde schoenen Dia 52: In voet: Achterste scheenbeenspier Achillespees voetzool Dia 53: plaatje Dia 54:Reumatische slijmbeursontsteking (bursitis) Slijmbeurs (bursa)beschermd een pees tegen schuren langs botstuk Ontstekingen vooral aan elleboog en hiel Dia 55: Jicht Artritis Urica Stofwisselingsziekte teveel aan urinezuur slaat neer in gewrichten in de vorm van kristallen. kristallen veroorzaken gewrichtsontstekingen Dia 56: plaatje Dia 57: Primaire vorm familiair Secundaire vorm slechte nierfunctie Dia 58: Oorzaak: Verminderde nierfunctie Plastabletten verhoogt urinezuurspiegel Alcohol verhoogt urinezuurspiegel Overmatig eten verhoogt urinezuurspiegel Dia 59: Voorkomen Meestal in acute aanvallen Meestal mannen 1e aanval meestal tussen 40e en 50 levensjaar Soms ook vrouwen 1e aanval meestal na de overgang Chronische jicht zeldzaam bij twee chronische aandoeningen bv Dia 60: 1e aanval 75% in MTP 1 gewricht Aanval kan ontstaan door: Stress Alcoholgebruik Overmatig eiwitrijk voedsel Overgewicht Koorts Snelle vermagering Stoten van gewricht Dia 61: Gevolgen: soms blijvende schade aan gewrichten Bij familiaire vorm Meerdere aanvallen zonder juiste behandeling Duidelijk zichtbaar op röntgenfoto Meer tophi Slijmbeurzen rond gewricht aangetast Langdurig verhoogd urinezuur kan nierschade veroorzaken 10
Dia 62: Behandeling: Medicijnen behandelen acute aanval normaliseren urinezuurspiegel Dia 63: Huid en nagel aandoeningen: Tophi = jichtknobbels Rode glanzende huid met kloven, later schilferend en jeukend Brokkelige nagels Streepvorming op nagelplaat Witte verkleuring nagelplaat Verdikking of versplintering uiteinde nagelplaat Slijmbeurzen rond gewricht aangetast Dia 64: plaatje Dia 65: Acuut Reuma Oorzaak Angina op basis van specifieke streptococ kan in 50% van alle gevallen acuut reuma als complicatie hebben Tegenwoordig komt het nauwelijks meer voor Dia 66: plaatje 11
Handout theorielessen Voetverzorging bij reumapatienten 3 Dia 1: Huid Huidkleur Belangrijke factor bij anamnese Roodheid en zwelling Gewrichten pijnlijk en ontstoken Niet behandelen Dia 2: plaatje Dia 3: Huidaandoeningen Schilfering bij artritis psoriatica Verstoring verhoorningsproces Huid en nagels erg gevoelig Dia 4: plaatje Dia 5: Droge en atrofische huid Met name bij RA en AP Gebruik medicijnen zoals prednison en corticosteroïdezalf Behandeling Voorzichtig en hygienisch Huid is kwetsbaar Verzorgen met hydrofiele olie Dia 6: Verschuiving vetkussen door standveranderingen eelt neemt functie over Behandeling advies over schoenen PPT zool doorverwijzen podotherapeut Dia 7: plaatje Dia 8: Eelt- en likdoornvorming door standveranderingen Behandeling overtollig eelt verwijderen, maar niet altijd alles verwijderen Likdoorns tijdig constateren en verwijderen Dia 9: Vasculitis = Huiddefecten door bloedvatontstekingen Huid pijnlijk rood en warmer dan omgeving Komt vaak voor bij SLE Sclerodermie en ook bij RA. Behandeling : Dia 10: plaatje Dia 11: plaatje Dia 12: Hyperhidrose Overmatige transpiratie RA Standafwijkingen Dia 13: Noduli = reumaknobbels RA Onderhuids op drukplekken Artrose botachtige zwellingen Dia 14: plaatje Dia 15: Bursitis Slijmbeursontsteking Dia 16: Gevoelsstoornis door afknelling zenuw achter binnenenkel 12
Dia 17: Nagelaandoeningen Bloedingen en bloeduitstortingen onder nagelplaat (subunguinaal hematoom) - bloeding nagelbed door trauma - vasculitis met name bij RA - trauma door standverandering of te kleine schoenen Dia 18: plaatje Dia 19: Brokkelige nagel of Schuurpapiernagel - nagelplaat ruw, ondoorzichtig, bros en gespleten - schimmel, AP ( in matrix) Dia 20: Pachyonychia - Verdikte nagel RA en AP - antibiotica gebruik Dia 21: Eeltvorming onder nagelplaat(hyperkeratosis subunguinalis) Druk op nagelplaat, te krappe schoen of standafwijking. Dia 22: Onychorrexis gespleten nagel Sclerodermie en RA Trauma bloedarmoede of eczeem Dia 23: Onychogryphosis/klauwnagel/ramshoorn nagel - verwaarloosde hoornnagel Dia 24: Onychopsoriasis - AP - verdikte nagel, putjes in nagelplaat, olieachtige vlekken. Dia 25: plaatje Dia 26: Onycholysis - loslaten nagelplaat, grijswitte verkleuring - AP, ontsteking Behandeling Dia 27: Aandoeningen gewrichten/standafwijkingen Gewrichtsontstekingen Roodheid (rubor), Temperatuurverhoging (calor), Zwelling (tumor), Pijn (dolor), Functieverlies, (functio laesa) Oorzaak verschillende reumavormen Dia 28: Klauwstand tenen - nog niet vastgegroeide kromme teen - teentop raakt grond niet - voorstadium hamerteen Oorzaken: RA, pes cavus, te krap schoeisel Dia 29: plaatje 13
Dia 30: Hamerstand tenen - blijvende kromme teen/subluxatie MTP gewricht - teentop raakt grond wel Oorzaak: RA, pes cavus, HV, te kleine schoen Dia 31: plaatje Dia 32: Ruitertenen - teen die over een naastgelegen teen groeit Oorzaak: RA, HV, te krap schoeisel Dia 33 en Dia 34: Plaatje Dia 35: Hallux rigidus - onbeweeglijke grote teen Oorzaak: RA, pes plano valgus, te smalle schoenen Dia 36: plaatje Dia 37: Hallux limitus - beperkte beweeglijkheid grote teen - voorloper hallux rigidus Oorzaak idem hallux rigidus Dia 38: Hallux valgus - naar buiten gekantelde grote teen Oorzaak: RA, spreidvoet, spits schoeisel Dia 39: plaatje Dia 40: Luxatie - ontwrichting Oorzaak: RA Dia 41: Pes planovalgus - plat/knikvoet - deformatie Oorzaak: aangeboren - verworven bij RA Dia 42: Pes cavus/pes excavatus of holvoet - ankylose Oorzaak: Bechterew Dia 43: Ankylose - gewrichtsverstijving Oorzaak: standafwijkingen Dia 44: Spreidvoet - pes transversus - doorgezakte/overbelaste voorvoet Oorzaak: overbelasting 14
Handout theorielessen Voetverzorging bij reumapatienten 4 Dia 1: Aandachtspunten praktijk Wat verwacht de cliënt van je? Dia 2: Wat verwacht de cliënt van je? Dia 3: Anamnese wat is belangrijk? Dia 4: Screening Dia 5: Behandeling zelf Dia 6: Behandeling zelf Dia 7: Behandeling zelf 15