Prenatale depressie, postnatale depressie en ontzwangeren 1. Prenatale depressie Somber, angstig en lusteloos, terwijl iedereen denkt dat u in blijde verwachting bent. Zo is het voor ongeveer 14% van de zwangere vrouwen. Zij hebben last van een depressie tijdens hun zwangerschap. Dit is een depressie die enkele weken tot maanden kan aanhouden. Niet alle vrouwen voelen zich goed tijdens de zwangerschap. Er wordt weinig geschreven over de prenatale depressie (depressiviteit tijdens de zwangerschap), maar bekend is dat 1 op de 20 vrouwen depressief of neerslachtig is gedurende enkele weken of zelfs maanden. De vrouw kan zich al somber of depressief voelen zonder dat zij weet dat ze zwanger is. De hormoonopbouw om het kind te laten groeien wordt de eerste 11-12 weken gereguleerd door de eierstokken. Na die tijd neemt de placenta (moederkoek) de hormoonproductie over. Veel vrouwen zijn de eerste drie maanden van hun zwangerschap emotioneel labiel, moe, snel geïrriteerd, onzeker en soms ook somber. Meestal gaan deze klachten na de eerste drie maanden vanzelf over, dit is wanneer de placenta de productie van progesteron overneemt. Dit is dan ook geen prenatale depressie. Is de vrouw prenataal depressief dan kan dit zelfs tot negen maanden duren. De klachten zijn dan vele malen heviger. Deze vorm van depressiviteit kan bijvoorbeeld vanaf de vijfde maand ontstaan en duren tot de achtste maand, of alleen in de eerste vier maanden voorkomen. Zo zijn er in de praktijk diverse varianten gesignaleerd. Symptomen Hieronder wordt een (niet limitatief) overzicht gegeven van mogelijk symptomen van een prenatale depressie. Er is hierbij een onderverdeling gemaakt in emotionele, lichamelijke en overige symptomen. U hoeft niet al deze klachten en symptomen te hebben om een prenatale depressie te hebben. Emotioneel Verdrietig (huilbuien) Somber zijn Depressiviteit Nervositeit Angstig Somatisch (Lichamelijk) Rugpijn Hoofdpijn Misselijkheid Braken Flauwvallen Vermoeidheid, uitgeput zijn Overig Niet blij zijn met de komst van de baby Denken gek te worden 1 Onder andere gebaseerd op www.kraamtranen.nl 5 november 2011 w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 1
Angst om rare dingen te gaan doen Slecht slapen Suïcidale dreigementen (eigenlijk een noodkreet) Slecht kunnen denken en concentreren Het kind niet meer willen Paniekaanvallen Het gevoel hebben niet in je lichaam te zitten Deze symptomen kunnen zich voortzetten en ontwikkelen zich dan na de bevalling tot een Post Natale Depressie of zelfs tot een kraambedpsychose die opname in een ziekenhuis vereist. In bepaalde gevallen kan men na de bevalling de depressiviteit zien verdwijnen. Het is interessant om te weten dat prenatale depressies vaak familiair zijn (niet verwarren met erfelijk, familiair betekend dat je deze aandoening in sommige families vaker ziet). Behandeling Indien u denkt last te hebben van een prenatale depressie, wordt u geadviseerd contact op te nemen met uw (huis-)arts en/of specialist. Zij kunnen samen met u kijken naar uw lichamelijke conditie en de overige somatische factoren die mogelijk een oorzakelijk verband hebben met uw prenatale depressie. Een prenatale depressie kan in eerste instantie behandeld worden met een door uw arts en/of specialist voorgeschreven - combinatie aan voedingsupplementen vitamines (vitamine B6 en visolie). Als dit onvoldoende blijkt te helpen kan door de behandelend arts en/of specialist ook wel hormoontherapie voorgeschreven worden. De behandelend arts of specialist kan bij de reguliere behandeling ook overwegen om gedurende de zwangerschap medicatie in de vorm van antidepressiva voor te schrijven. Dit laatste is alleen gericht op symptoombestrijding. Het is heel belangrijk om met de aanstaande moeder in gesprek te blijven en haar te ondersteunen. Vooral een stuk erkenning is van onschatbare waarde. Het Nataal Programma A.V.O. bij Therapiepraktijk A.V.O. ondersteunt vrouwen bij haar prenatale depressie, onderzoekt de specifieke klachten en zoekt samen met de aanstaande moeder naar mogelijkheden om hier - vanuit een integratief psychotherapeutische benadering - op adequate wijze mee om te kunnen gaan. Afstemming met behandelend (huis-) arts en/of specialist gedurende de therapie is hierbij van belang, vooral in die situaties waar ook specifieke medicatie en antidepressiva zijn voorgeschreven. w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 2
Post partum depressie, in de volksmond Postnatale-depressie (PND) Een postnatale depressie (of postpartum depressie) ontstaat meestal binnen een periode van vier maanden na de geboorte van een kind, een abortus of een miskraam. De verschijnselen kunnen dezelfde zijn als bij andere vormen van depressies, zoals daar zijn angst, slapeloosheid, neerslachtigheid. Het contrast tussen de blijdschap rondom de geboorte van een kind en de sombere gevoelens die de moeder overvallen kan heel verwarrend zijn. Een postnatale (postpartum) depressie komt voor na 10 tot 15% van de bevallingen. Na de bevalling, geen roze wolk Als uw kindje geboren is en alles goed is gegaan, heeft u op alle reden om blij te zijn, om op die roze wolk te zitten. Er zijn echter ook vrouwen, die na de bevalling eerder bedroefd dan blij zijn. Vrouwen die het gevoel hebben na de geboorte van hun kind zichzelf te verliezen. En de roze wolk is in geen heinde of verre te bekennen. Wat doet u dan? Waar vindt u de juiste hulp? En wat kan er gedaan worden? Een paar eerste wenken en raadgevingen voor vrouwen met een postnatale depressie. Naast een diep geluksgevoel en een gevoel van intense tevredenheid, kennen veel vrouwen juist in de eerste tijd een wirwar van emoties, waar ze zelf niet wijs uit kunnen worden. Er zijn dagen dat u bijvoorbeeld om het minste of geringste in tranen bent. Of dat u geplaagd wordt door diepe twijfels aan uzelf. Dat is een toestand die bijna altijd vanzelf over gaat. Met een beetje steun en begrip uit de omgeving komt u een heel eind. Anders is het, als die toestand langer dan een paar dagen blijft voorduren. In ongeveer 10% van de gevallen, dus bij 1 op de 10 vrouwen treedt er geen verbetering in. U heeft geen macht meer over uw gevoelens, u voelt u hopeloos heen en weer geslingerd tussen allerlei emoties. U vindt uzelf waardeloos en verliest het contact met uw omgeving, omdat u het gevoel heeft helemaal alleen te staan met uw narigheid. Tot overmaat van ramp komen daar al gauw schuldgevoelens bij, u komt tot niets, u beleeft geen vreugde meer aan de dingen waar u vroeger plezier in had. Daarbij is het ergste dat u ook geen vreugde meer beleeft aan uw kindje. En omdat u er zeker van bent dat niemand dat kan begrijpen, probeert u dat maar liever voor uw omgeving te verzwijgen. Zodra dit zwijgen verbroken wordt daagt er redding. Meestal komt dat als een grote opluchting als iemand met een PND hoort, dat ze beslist niet de enige is en dat ze mag rekenen op begrip voor haar toestand. Dat begrip kan komen van uw man en directe familieleden. Het kan ook komen van de kant van de (huis-)arts, specialist en/of een therapeut. Een postnatale depressie legt een zware druk op uw relatie met mensen om u heen, zo erg dat vriendschappen er op stuk kunnen lopen en huwelijken schipbreuk kunnen lijden. Maar er zijn ook gevallen bekend waarin de gedeelde beproeving van de PND de band tussen man en vrouw heeft versterkt en de relatie met de mensen om u heen ten goede kan gekomen. Een zwangerschap en de bevalling zijn grote lichamelijke prestaties, die diep ingrijpende gevolgen hebben voor het functioneren van uw lichaam. Zo treden er bijvoorbeeld grote hormonale veranderingen op. Tijdens de laatste periode van uw zwangerschap is de hoeveelheid progesteron (een natuurlijk zwangerschapshormoon) in uw bloed ruim dertig maal zo hoog als kort na de bevalling. Het is bekend dat zulke grote en snel verlopende hormonale veranderingen ook gevolgen kunnen hebben voor het emotionele leven van een mens. De exacte oorzaken van PDN zijn nog niet bekend. Mogelijk kunnen vrouwen met PDN niet goed tegen de hormonale veranderingen die optreden tijdens de zwangerschap. Ook zou het kunnen dat het lichaam een gebrek krijgt aan essentiële stoffen. Een lage weerstand of stress kan ook zorgen voor klachten. Ook zie je vaak dat vrouwen die een vruchtbaarheidsbehandeling hebben ondergaan een prepartum depressie krijgen. Onverwerkte problemen kunnen ook een rol in de genezing spelen. w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 3
De zwangerschap is in ieder geval een periode waarin u onder invloed van hormonen veel lichamelijke en geestelijke veranderingen door kunt maken. Hierdoor voelt u zich niet altijd even prettig. Vooral in het begin en op het eind van de zwangerschap zijn er standaard klachten waardoor u zich minder lekker kunt voelen: misselijkheid, aambeien, maagzuur, constant moeten plassen of bekkenklachten. De meeste moeders voelen zich, als deze kwaaltjes wat minder worden, echter prima. Sommigen van hen zeggen echt op een roze wolk weg te drijven. Ze stralen de hele zwangerschap door. Deze vrouwen voelen zich extreem goed bij het hoge progesterongehalte. Engels onderzoek laat zien dat de progesteronspiegel bij deze moeders vaak hoger is dan bij andere zwangeren. Progesteron is een hormoon wat ervoor zorgt dat u lekker in uw vel zit. Het zorgt voor een goed gevoel en is rustgevend. Het nadeel hiervan is dat deze groep ná de geboorte last kan ondervinden van de daling van dit hormoon. Deze moeders hebben dan ook een verhoogde kans op een post partum depressie. Het tegenovergestelde is te zien bij vrouwen die zich helemaal niet prettig voelen tijdens de zwangerschap! Bij een aantal moeders begint dit gelijk na de conceptie, bij anderen later. Ze voelen zich depressief, angstig of willen helemaal niet meer zwanger zijn (zie ook hiervoor bij pre natale depressie). PND Symptomen Hieronder wordt een (niet limitatief) overzicht gegeven van mogelijk symptomen van een PND. Er is hierbij een onderverdeling gemaakt in emotionele, lichamelijke en overige symptomen. U hoeft niet al deze klachten en symptomen te hebben om een postnatale depressie te hebben. Emotioneel Emoties zijn uit balans (te veel of te weinig) Irritatie, woede en prikkelbaarheid Geen gevoelens naar het ongeboren kind toe hebben Spijt hebben van uw zwangerschap U diep ongelukkig voelen Wanhoop Somberheid en depressie Overbezorgdheid, met name gericht op de baby Grote onzekerheid Verschillende angsten: - Angst die u niet kunt verklaren - Angst uzelf en uw kind iets aan te doen - Angst om gek te worden - Angst dat het nooit meer over gaat - Angst om televisie te kijken (nare beelden op uzelf betrekken) - Angst voor scherpe voorwerpen - Angst om te falen als vrouw en moeder Enorm schuldgevoel naar partner en kind Verlies van alle gevoel Somatisch (Lichamelijk) Hyperventilatie Transpireren (opvliegers), vaak ook in de nacht Vermoeidheid Concentratieverlies Vergeetachtigheid Pijnlijke gewrichten en spieren Melkafscheiding uit de borsten buiten de borstvoedingsperiode Overal pijn hebben w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 4
Overig Duizeligheid (Extreme) misselijkheid Meer dan normaal hoofdpijn Onscherp zien Te laag bloedsuiker (Hypoglycemie) Uw persoonlijkheid is heel anders dan voor de zwangerschap Derealisatie (u onwerkelijk voelen) Depersonalisatie (u kijkt in de spiegel en u vraagt zich af : ben ik dat wel?) Lethargie (lusteloos), nergens meer toe komen Labiliteit (snel huilen) De neiging om uzelf de schuld te geven van uw PND Controleverlies, het gevoel dingen niet meer in de hand te hebben, het gevoel dat alles u ontglipt U nergens meer op kunnen verheugen Geen toekomst meer zien Libidoverlies (geen zin in sex meer hebben) Vreemde gedachten (waaronder suïcidale gedachten) Slecht eten of juist veel eten Sociale contacten mijden Slaapstoornissen. Niet kunnen slapen of een extreme behoefte aan slaap. Dwanghandelen Fobieën Paniekaanvallen Rusteloosheid/ opgejaagd gevoel Aversie tegen iemand uit uw directe omgeving, agressiviteit bijv. tegenover uw man, de buurvrouw, een huisdier... Mogelijke Oorzaken Er is geen eenduidige oorzaak voor een postnatale depressie. Bij de mogelijke oorzaken kan er sprake zijn van een combinatie van lichamelijke, psychosociale en overige omstandigheden. Mogelijke lichamelijke factoren (of lichaamsgerelateerd) Veranderingen in de hormoonhuishouding tijdens de ontzwangering Ontregeling van de bloedsuikerspiegel Verstoorde schildklierfunctie Een tekort aan vitamines en mineralen - Een tekort aan het aminozuur tryptofaan kan psychische klachten geven. - Een te laag Hb-gehalte (ijzertekort) Slechte lichamelijke conditie heeft invloed op de hormonale balans Een PND kan zich uiten na het stoppen van de borstvoeding Een fysiek zware bevalling Opnieuw beginnen met de pil (met name de morningafter pil) Mogelijke sociale of psychische oorzaken: Psychosociale 2 omstandigheden 2 Bij psychosociale problemen gaat het om twee soorten problemen die met elkaar samenhangen: Problemen die te maken hebben met uw gevoelens en gedachten (psychische problemen) en Problemen die te maken hebben met andere mensen of instanties (sociale problemen). Bron: Nederlands Huisartsen Genootschap. w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 5
Zorgen over de opvoeding Relatieproblemen Het kind is niet gewenst Te hoge verwachtingen van uzelf als moeder, of te hoge verwachtingen van de omgeving Onderliggende psychische redenen Mogelijke overige omstandigheden: Een erg snelle bevalling, een onverwacht verloop van de bevalling: een sectio (keizersnede), vacuümextractie of tangverlossing Weinig rust in de zwangerschap en na de bevalling Abortus of miskraam Aanleg kan ook meespelen. Vrouwen die vóór de bevalling al depressieve verschijnselen hadden, of bij wie depressie in de familie voorkomt, kunnen vatbaarder zijn voor een postnatale depressie. Dit geldt ook voor vrouwen die al last hadden van premenstruele stemmingswisselingen. Behandeling Indien u denkt last te hebben van PDN, wordt u geadviseerd eerst contact op te nemen met uw (huis- )arts en/of specialist. Zij kunnen samen met u kijken naar uw lichamelijke conditie en de overige somatische factoren die mogelijk een oorzakelijk verband hebben met uw PND. In de praktijk blijkt dat de zwangerschap na behandeling bij een aantal moeders een heel stuk beter wordt. Een ander deel ervaart de zwangerschap als een houdbare situatie. Geen roze wolk maar het is te doen. Dat is al een grote stap vooruit. Een prepartum depressie wordt veelal veroorzaakt door de stijging en verandering van hormonen. Dit is logischer wijs niet geheel tegen te houden. Door o.a. het optimaliseren van voeding en supplement aanvulling kunt u wel het lichaam in goede conditie brengen. Een tekort aan stoffen kan namelijk ook zorgen voor een depressie c.q. angsten. Ook kan de reguliere behandeling worden gecombineerd met antidepressiva. De (huis-)arts en/of specialist kan dit voorschrijven. Het Nataal Programma A.V.O. bij Therapiepraktijk A.V.O. ondersteunt vrouwen bij haar postnatale depressie, onderzoekt de specifieke klachten en zoekt samen met de aanstaande moeder naar mogelijkheden om hier - vanuit een integratief psychotherapeutische benadering - op adequate wijze mee om te kunnen gaan. Afstemming met behandelend (huis-) arts en/of specialist is hierbij van belang, vooral in die situaties waar de lichamelijke omstandigheden een oorzakelijk verband hebben met PND en daar waar specifieke medicatie is voorgeschreven. w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 6
Ontzwangeren of PND U bent bevallen en denkt misschien dat u daarmee weer helemaal de oude bent. Maar wat valt dat tegen als u opeens vergeetachtig blijkt, er moeite mee hebt om u te concentreren, last hebt van duizelingen of hoofdpijn... Het hoort allemaal bij het 'ontzwangeren'."eigenlijk is het vreemd dat er zo weinig wordt geschreven over de periode na de bevalling. Over de verzorging en ontwikkeling van de baby is genoeg informatie te vinden, maar niet over hoe u u lichamelijk en geestelijk kunt voelen na de geboorte van uw kind. Terwijl het volgens mij juist zo belangrijk is te weten dat u niet de enige bent die vergeetachtig is, er moeite mee heeft zich te concentreren, last heeft van duizelingen of behoorlijke hoofdpijn. Om maar eens wat ongemakken te noemen die zich na de bevalling kunnen voordoen. Zes weken na de bevalling gaat u naar de gynaecoloog voor de laatste controle. In die periode heeft de baarmoeder weer haar oorspronkelijke grootte gekregen, zijn als het goed is de hechtingen genezen en bent u hersteld van de zwangerschap en de bevalling. Tenminste, zo wordt er vaak gedacht. In werkelijkheid duurt de periode dat u zichj herstelt van de geboorte van uw kind en de negen maanden daarvoor, veel langer. Want er is natuurlijk meer aan de hand dan het krimpen van de baarmoeder en het genezen van de hechtingen. En dan gaat het niet alleen over de vaak zware nachten, over de dag dat de kraamverzorgster voor het laatst de deur achter zich dichttrekt en u u alleen met de baby moet redden of over het wennen aan de veranderende relatie met uw partner en aan het moederschap. Het gaat over al die gevoelens en lichamelijke ongemakken waar u maanden na de bevalling nog last van kunt hebben. Over gevoelens en ongemakken waar veel vrouwen niet zo snel met hun partner of met andere pas bevallen moeders over praten. Juist omdat vrouwen niet vaak over de mindere leuke kanten van de periode na de zwangerschap praten, is er voor dit onderwerp weinig aandacht en veel (wetenschappelijk) onderzoek is er (nog) niet naar gedaan. Het geluk dat de baby bij de meeste vrouwen met zich meebrengt, kan ook wel eens plaats maken voor ergernis, twijfels over het moeder zijn en ongerustheid over bepaalde klachten die ze hebben. Maar juist het feit dat iedere moeder wel één van de uitingen van het ontzwangeren herkent, maakt het hele verschijnsel lastig te begrijpen. Het is bijvoorbeeld nog steeds onduidelijk waarom de ene vrouw meer last heeft van de klachten na de bevalling dan de andere. En waarom het bij de ene vrouw 4 maanden duurt voordat ze lekker in haar vel zit en bij de andere ruim 1 jaar. Het lijkt erop dat het een combinatie is van factoren, waarbij het verloop van de zwangerschap en de bevalling, het al dan niet goed kunnen omgaan met veranderingen, het wel of niet hebben van vaste verwachtingen, de band met de familie en de relatie met de partner, het op elkaar kunnen inspelen, een rol kunnen spelen. Er wordt weleens gezegd dat het ontzwangeren 9 maanden tot 1 jaar kan duren. Het is uiteraard niet de bedoeling hier automatisch vanuit te gaan - iedere vrouw is immers anders maar dit komt toch meer in de buurt van de werkelijkheid dan de 3 maanden die nog weleens wordt aangehouden. Welke klachten kunnen voorkomen tijdens het ontzwangeren? moeheid hoofdpijn vergeetachtigheid huilerig /labiel snel geïrriteerd zijn duizeligheid concentratieproblemen w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 7
geen zin hebben in seks/libidoverlies. Deze wetenschap kan al een steun zijn voor de vele moeders die denken dat ze de enige zijn die zich na de bevalling niet lekker voelen. Met andere woorden: het is volstrekt normaal om het leven met een kind of meerderen niet altijd één groot feest te vinden Het is belangrijk om te weten dat als u labiel,moe, humeurig enzovoort bent, dit niet altijd meteen een postnatale depressie is, integendeel. Mochten de klachten echter aanhouden vermeerderen (zie klachtenlijst PND) en/of intensiveren, dan wordt u geadviseerd contact op te nemen met de (huis-)arts, specialist en/of een therapeut om samen te onderzoeken of er in uw geval sprake is van PND en welke behandeling u hierbij kan helpen. Contact Bij een prenatale, postnatale depressie of indien u last ondervindt van het ontzwangeren is het raadzaam hulp te zoeken. Het kan zijn dat u dit moeilijk vindt, ook omdat het onderwerp taboe lijkt. Veel vrouwen zwijgen over deze gevoelens, wat het alleen maar eenzamer en erger kan maken. Maar hulp zoeken kan u helpen in uw proces. Indien u last heeft van uw ontzwangeringsklachten, een prenatale of postale depressie heeft en u hierbij (complementaire) ondersteuning zoekt, kunt u voor gespecialiseerde begeleiding contact opnemen met Therapiepraktijk A.V.O. Therapiepraktijk A.V.O. 06-29434319 info@therapiepraktijkavo.nl w w w. t h e r a p i e p r a k t i j k a v o. n l Pagina 8