Koen November 2013
Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Het ontstaan van de trein. 3 t/m 5 3 De treinen van nu. 6 3.1 Passagierstreinen 6 De Stoptrein 7 De Intercity 8, 9 De Hogesnelheidstrein 10 t/m 13 3.2 Goederentreinen 14, 15 3.2.1 Wagonnummers 16 4 Het spoor 17, 18 5 Het station 19 6 Spoorwegondernemingen 20 7 Bronvermelding 21 8 Wat ik er van vond 21 2
1: Inleiding. Ik doe dus mijn werkstuk over de trein. Ik zie de trein wel vaak rijden maar eigenlijk weet ik er niets vanaf, vandaar dat ik dit onderwerp heb gekozen. Ik doe het hoofdzakelijk over de trein en heb in het heel kort ook over de dingen er om heen. 3
2: Het ontstaan van de trein. Rond 1830 waren er in Nederland twee belangrijke soorten van openbaar vervoer: de Trekschuit (= over het water) de Diligence (= over land heet nu ook wel de koets). In de zeventiende eeuw werden trekvaarten (kanalen) gegraven om dorpen en steden met elkaar te verbinden. De trekschuit werd getrokken door een paard dat op de kant liep. Reizen per trekschuit was comfortabel, maar het ging erg langzaam, gemiddeld 5 km per uur. Omstreeks 1750 kreeg de trekschuit concurrentie van het wegverkeer: de diligence (= koets). De koets werd getrokken door meerdere paarden. De koets ging sneller dan de trekschuit (25 km per uur) maar was duurder en minder comfortabel omdat de wegen nog niet verhard waren. Als je dus ergens heen wilde kon je wel overal komen, maar het duurde wel erg lang. Naast het personenvervoer ging ook het goederenvervoer voornamelijk over het water. Dit ging niet altijd, want als het stormde of vroor dan kon men het water niet op en niet alle bestemmingen waren bereikbaar via het water. In 1712 bouwde de Engelsman Thomas Newcomen (26 februari 1663-5 augustus 1729) de eerste goed werkende stoommachine. Hij gebruikte hem voor het wegpompen van water uit een steenkolenmijn. Later bleek dat de stoommachine ook geschikt was om bijvoorbeeld machines in fabrieken aan te drijven. Verschillende mensen kwamen op het idee om de stoommachine te combineren met het vervoer van wagens over rails, die wagens werden toen door paarden getrokken. In 1804 slaagde de Engelsman Richard Trevithick (13 april 1771 22 april 1833) er als eerste in om een stoomlocomotief op rails te bouwen was. 4
Een andere beroemde uitvinder van de locomotieven is de Engelsman George Stephenson (9 juni 1781 12 augustus 1848) In 1829 was er een wedstrijd, die hete de Rainhill Trials. Bij deze wedstrijd waren ze op zoek naar de beste locomotief. Er deden vijf locomotieven aan mee. Een van de deelnemers werd meteen weer naar huis gestuurd, omdat er in zijn locomotief twee paarden verborgen waren. De stoomlocomotief Rocket (Vuurpijl) van George Stephenson bleek in de praktijk het beste te zijn en werd dus de winnaar. Snel daarna trokken in Engeland de eerste locomotieven de rijtuigen voor personenvervoer over de rails. Stoomlocomotief 'de Rocket' In Nederland duurde het iets langer voordat de eerste spoorlijn werd aangelegd. In 1830 bracht luitenant-kolonel Willem Archibald Bake van het Nederlandse leger een bezoek aan Engeland om kanonnen te kopen. Bake was geïnteresseerd in techniek en hij was ook toevallig aanwezig bij de opening van de eerste Engelse spoorlijn. Hij was erg enthousiast over de trein en de mogelijkheden voor het goederenvervoer. Eenmaal terug in Nederland had hij het plan om in Nederland een spoorlijn van Amsterdam naar Keulen (een verbinding met de Rijn) aan te leggen. De meeste mensen zagen het nut van een trein totaal niet in: over water kon je alles toch prima vervoeren? Koning Willem I, zag wel wat in het nieuwe vervoermiddel. Hij gaf in 1838 toestemming om een spoorlijn van Amsterdam naar Arnhem aan te leggen, maar de eerste trein in Nederland reed op 20 september 1839 van Amsterdam naar Haarlem. De twee locomotieven die de eerste trein tijdens de feest rit trokken waren 'De Arend' en de 'De Snelheid'. = De Arend 5
De Snelheid = De snelheid van de eerste trein was 35 km per uur. Tijdens een proefrit haalde de Arend zonder rijtuigen wel 80 kilometer per uur. Achter de locomotief bevonden zich rijtuigen in drie verschillende klasse. Vlak achter de locomotief vond je de bruine rijtuigen van de derde klasse, De Wagon'. Hierin zaten de mensen op houten banken en de ramen waren helemaal open. Deze rijtuigen zaten altijd vlak achter de locomotief, waar je dus veel last had van de rook en je had een grote kans op brandgaten in je kleren. De tweede klasse was geel en heette Char à bancs (= frans voor: kar met Banken) Voor de ramen zaten zeiltjes die naar beneden konden worden gerold als het regende of waaide. De eerste klasse was groen van kleur en heette Diligence'. Er zaten banken met gevulde zittingen en rugleuningen in en de raampjes waren van glas. Een enkele reis van Amsterdam naar Haarlem kostte voor de eerste klasse 1 gulden en 20 cent. Voor de tweede klasse kostte dat 80 cent en voor de derde klasse kostte het 40 cent. In geen van de rijtuigen kon de reiziger rechtop staan. Ook was er geen verlichting, geen verwarming en geen toilet in de eerste treinen. Veel mensen waren in het begin bang voor de trein en zagen het nut er niet van in. Ze vonden dat de trekvaart prima was en ze hadden geen behoefte om sneller kunnen reizen. Schippers van de trekschuiten en de koetsiers waren bang dat zij hun baan kwijt zouden raken. Sommige artsen uit die tijd dachten het reizen met de trein ongezond was, ze dachten dat je zou kunnen stikken of een hersenziekte kunnen oplopen. Boeren vreesden dat de paarden op hol zouden slaan als de trein voorbij zou razen en dat de koeien zure melk zouden geven. Daarnaast waren sommige mensen bang voor ontploffingen en ontsporingen. Door deze mensen werd de trein ook wel 'de Vuurdraak' genoemd. 6
3: De treinen van nu. Er zijn twee soorten treinen in Nederland. Dit zijn de passagiers trein en de goederen trein. Een goederen trein vervoerd alleen spullen en de passagiers trein vervoert alleen mensen. Alle treinen die rijden worden bestuurd door een machinist. Deze persoon zit voorin elke trein en moet goed op letten hoe hard hij rijd en of hij niet door rood rijd. 3.1: Passagiers treinen. De passagiers treinen zijn verdeeld in twee klasse, namelijk Eerste klasse en Tweede klasse. Deze zijn anders van kleur en ruimte. In de eerste klas is het interieur vaak rood van kleur en heeft meer zitruimte per stoel. De tweede klasse is meestal blauw van kleur en heeft minder zit ruimte per stoel, maar daar kunnen meer mensen in. De eerste klasse is altijd duurder dan de tweede klasse. In elke trein is een noodrem aanwezig, deze mag je alleen gebruiken bij echt ernstige dingen, je mag daar dus nooit voor de lol aan trekken. Als je dat wel doet kan je een fikse boete krijgen. De langste trein in de wereld is 7,3 kilometer lang. In Nederland zijn er allemaal verschillende soorten passagiers treinen. Deze treinen zijn onderverdeeld in 3 categorieën, namelijk De stoptrein, De Intercitytrein De Hogesnelheidstrein. 7
Hier onder zie je een tabel van die treinen: De Stoptrein De Sprinter Hoogte 4.210 m Breedte 2.840 m Rijdt korte afstanden Dienstsnelheid 140 km/h Maximumsnelheid 160 km/h Gebouwd vanaf 1974 Kan snel optrekken en afremmen. Heeft veel deuren, zodat reizigers snel in- en uit kunnen stappen. Een overzichtelijk interieur met zo min mogelijk scheidingswanden Zitplaatsen 1e klas: 32 Zitplaatsen 2e klas: 112 De Buffel Hoogte 4,142 m Breedte 3,20 m Bouwjaar 1996-1998 Deze trein heeft een dieselmotor. Maximumsnelheid 140 km/h Zitplaatsen 1 e klas: 12 Zitplaatsen 2 e klas: 123 8
De Intercitytrein De Intercityrijtuigen Maximumsnelheid 160 km/h. De wagons waarin de reizigers zitten, hebben geen motor Treinen met een aparte locomotief, deze moet de rijtuigen voorttrekken. Zitplaatsen 1 e klas: 59 Zitplaatsen 2 e klas: 80 De Intercity dubbeldekker Hoogte 4,60 m Breedte 2,78 m Gewicht 350 ton Maximumsnelheid 140 km/h Om langere afstanden mee te rijden Zitplaatsen 1e klas: 65 Zitplaatsen 2e klas: 319 9
De Koploper Gebouwd in 1977 Dienstsnelheid 140 km/h Maximumsnelheid 160 km/h Zitplaatsen 1 e klasse: 59 Zitplaatsen 2 e klasse: 194 Trein met een hoge voorkant. Daardoor lijkt het alsof hij een kop heeft. In de kop zitten deuren. Als twee koplopers samen een lange trein vormen, gaan de deuren open en kun je doorlopen van de ene naar de andere trein. 10
De Hogesnelheidstrein De Ice Stopcontacten bij uw stoel Gaat naar Duitsland en Zwitserland De officiële naam is: Intercity-Express afgekort als ICE 140 tot 200 km/h op reguliere lijnen. Tussen Keulen en Frankfurt bereikt de trein snelheden van 300 km/u! Slaapcabine 11
Amsterdam Hamburg Utrecht Arnhem Oberhausen Duisburg Düsseldorf Keulen Frankfurt Mannheim Karlsruhe München Wenen Basel Bern Zürich 12
De Fyra Begon op 7 september 2009 Een gemiddelde snelheid van 120 km/h, inclusief de stops. Rijd tussen Amsterdam en Brussel (212 km) in 1 uur en 46 minuten. Fyra is Zweeds voor het cijfer vier. Het stond voor de vier steden waartussen werd gereden op de lijndienst Amsterdam-Brussel: Amsterdam, Rotterdam, Antwerpen en Brussel. Gratis catering aan de zitplaats en Wifi de 1 e klas. 13
De Thalys Actief vanaf 1996 Gaat naar Frankrijk. Kan 300 kilometer per uur rijden De stippellijnen zijn seizoensdiensten 14
3.2: Goederentreinen. Goederentreinen vervoeren goederen of te wel spullen. De eerste goederenwagons in Nederland kwamen in 1840 in dienst, een jaar na de opening van de eerste spoorlijn. Dit waren een veewagen en een paardenwagen. Aparte goederenwagens verschenen pas 1847. Veewagon Paardenwagon Voor het vervoer van goederen zijn verschillende soorten wagons nodig. Je kunt iets waar olie in zat niet samen voegen met metaal. Dus voor elke soort lading zijn er speciale wagons. In grote lijnen kunnen we de volgende wagontypes onderscheiden namelijk: Open wagons: Deze wagons hebben een open dak zodat hier bulkgoederen in gestort kunnen worden. Gesloten wagons: Dit zijn wagons die afgesloten zijn voor het vervoer van stukgoederen, deze mogen niet blootgesteld worden aan weersinvloeden Via de zijkant of de bovenkant kan de wagon beladen worden. Sommige gesloten wagons hebben een koelsysteem om (eten)waren die snel bederven te vervoeren. Gesloten wagens kunnen worden verdeeld in de standaard wagons en speciale wagons. De speciale wagons hebben bijvoorbeeld een schuifwand of schuifdak waarmee makkelijker goederen kunnen worden geladen of gelost. In grote lijnen zijn de volgende gesloten wagontypes te onderscheiden: Ketelwagons: Zijn wagons waar een speciaal vat op is geplaatst, waarin vloeibare stoffen, gassen of poeders opgeslagen kunnen worden. 15
Koelwagons: Geïsoleerde wagons met eventueel een koelingssysteem om (eten)waren die snel bederven te vervoeren. Vroeger reden deze wagons met name voor groente, fruit, vis en bier. Platte wagons: Zijn wagons met een platform waar langwerpige voorwerpen of voertuigen op geplaatst kunnen worden. Standaard gesloten wagons: Deze wagons zijn afgesloten voor het vervoer van stukgoederen. Via de zijkant kan de wagen beladen worden. Sommige gesloten wagens hebben een koelsysteem om (eten) waren die snel bederven te vervoeren. Speciale gesloten wagons: Dit zijn wagons met bijzondere voorzieningen zoals een schuifwand of schuifdak. Vaak zijn er ook verplaatsbare tussenwanden aanwezig om de lading te beschermen. Een bekende speciale gesloten wagon is de rode PTT-wagen die vanaf jaren '60 tot de jaren '90 in grote aantallen hebben rondgereden voor het vervoer van post binnen Nederland. Speciale wagons: dit zijn de wagens die niet bij de rest thuishoren, zoals diepladers, transformatorwagens en wagens voor vervoer van radioactief afval. 16
3.2.1: Wagonnummers. Om aan te geven om wat voor een type goederenwagon het gaat, wordt er een internationale code toegepast. Deze code bestaat uit één hoofdletter die het soort wagon aangeven en een onbeperkt aantal kleine letters die de kenmerken van de wagon aangeven. Alleen wagons met het kenmerk "RIV" zijn toegelaten voor het internationaal vervoer binnen Europa. De wagennummers hebben de volgende betekenis: Eerste en tweede positie: Code uitwisselingsregiem Derde en vierde positie: Eigendomscode (sinds 2006: landcode) Vijfde t/m achtste positie: Typenummer Negende t/m elfde positie: Volgnummer Twaalfde positie: Controle Land code = * België: 88 * Nederland: 84 * Duitsland: 80 * Oostenrijk: 81 * Frankrijk: 87 * Zwitserland: 85 Hieronder de codes voor het type wagon: E: Normale open wagen of stortwagen, kiep baar op de kop en zijdelings, met platte bodem F: Speciale stortwagen G: Normale gesloten wagen met minimaal acht ventilatiegaten H: Speciale gesloten wagen I: Koelwagen met thermische isolatie, luchtkoeling, tralievloer en ijsbak K: Normale platte wagen op vaste assen met neerklapbare wanden en korte rongen L: Speciale platte wagen op vaste assen O: Gemengde platte en open wagen met neerklapbare kopwanden en rongen R: Normale platte wagen op draaistellen met neerklapbare wanden en korte rongen S: Speciale platte wagen op draaistellen T: wagen met opengaand dak U: Andere speciale wagens dan deze voorkomend in categorie F, H, L, S of Z Z: Ketelwagen met (metalen) reservoir voor het vervoer van vloeibare of gasvormige producten 17
4: Het Spoor. Toen de stoomtrein zijn nut en veiligheid had bewezen, werden er steeds meer spoorlijnen aangelegd. Dit ging niet altijd zonder problemen. In Engeland waren de meeste spoorlijnen aangelegd met een breedte van :1,435 meter. Die we tegenwoordig Normaalspoor noemen. Een beroemd ingenieur, Isambard Kingdom Brunel, gebruikte voor een spoorlijn in Engeland een veel bredere dikte, namelijk wel twee, tien meter. Nederland koos er op het laatste moment ook voor een om een dikker spoor aan te leggen omdat het veel veiliger zou zijn. De landen om ons heen kozen voor een normaalspoor. Dit betekende dat de Nederlandse treinen niet over de grens konden rijden. Rond 1855 werden alle nieuwe lijnen aangelegd in normaalspoor breedte en de bestaande lijnen werden aangepast. In een land met zoveel water als dat van ons kom je al snel een ander probleem tegen: Hoe kom je met de trein over de rivieren en kanalen? Voor de spoorlijn van Amsterdam naar Rotterdam (85 km) moesten bijvoorbeeld 96 bruggen gebouwd worden! Een groot deel daarvan waren vaste bruggen, maar er werden ook beweegbare bruggen gebruikt. Door die beweegbare bruggen konden de schepen gewoon op de kanalen blijven varen. Een belangrijke ontwerper van beweegbare bruggen was Jan Frederik Willem Conrad (26 mei 1825, 12 augustus 1902) Een andere bijzondere brug was de brug over de Lek bij Culemborg uit 1868. Uit angst dat de ijsrotsen de pijlers (palen in de grond/water) zouden beschadigen bouwde men een overspanning uit één stuk (dus zonder pijlers in het water). Met een lengte van 154 meter was de overspanning van deze brug een lange tijd de grootste brug van Europa. Buitenkant Culemborgse spoorbrug Binnenkant Culemborgse spoorbrug 18
Nu ligt er in Nederland 6800 kilometer spoor. Omdat er alleen maar rechte spoorlijnen waren, moesten ze iets bedenken waardoor de trein ook links of rechts af konden. Dat werd de Wissel die tot op de dag van vandaag nog steeds gebruikt wordt. De eerste spoorweginitiatieven waren van particulieren, dit waren mensen die een spoorlijn aanlegden om er geld mee te verdienen. Dit betekende dat er alleen spoorlijnen kwamen in gebieden waar veel mensen woonden of waar veel industrie was. Bepaalde delen van ons land hadden geen spoorlijnen omdat de aanlegkosten zo hoog waren en er lage opbrengsten werden verwacht. Daarom nam de regering in 1860 een wet aan die de aanleg van spoorwegen door de staat mogelijk maakte. De staat legde spoorlijnen aan in het noorden en zuiden van Nederland. Door de spoorwegwetten uit 1873 en 1875 konden ook de bewoners van het platteland profiteren van de voordelen van de trein. 19
5: Het Station. In het begin van de spoorwegen werden eenvoudige houten gebouwen gebruikt. Maar al als nel bouwden de maatschappijen indrukwekkende stenen gebouwen (stations). Die moesten laten zien dat de spoorwegbedrijven degelijk en betrouwbaar waren. Na de spoorwegwet van 1860 legde de staat in korte tijd veel spoorlijnen en stations die daarbij horden aan. Omdat ze snel gebouwd moesten worden werden de stations eenvoudiger. Het uiterlijk van deze stations legde men vast in vijf klassen. Hoe hoger de klasse hoe belangrijker het station. Door deze voorschriften gingen ook de andere maatschappijen wat eenvoudiger bouwen. Na 1880 werd gekozen voor een nieuwe manier van bouwen. De maatschappijen ontwierpen voor elke plaats een uniek station. De stations in de grote steden werden groter en indrukwekkender. Voorbeelden hiervan zijn Den Haag Hollands Spoor, het station in Groningen en natuurlijk Amsterdam Centraal Station van architect P. Cuypers (1889). Station Den Haag Station Groningen Amsterdam Centraal Station 20
6: Spoorwegondernemingen. Een spoorwegonderneming (vroeger spoorwegmaatschappij genoemd) is een bedrijf dat reizigers en/of goederen vervoert per spoor. Oorspronkelijk was de spoorwegmaatschappij niet alleen de eigenaar van de treinen, maar ook de eigenaar van de spoorlijnen. In de meeste Europese landen werden de eerste spoorwegen aangelegd, beheerd en gerund door particuliere spoorwegmaatschappijen. Later gingen deze ondernemingen vaak samen en werden ze eigendom van de staat. Daarna was er een periode waarin de meeste (Europese) landen een nationale spoorwegmaatschappij hadden. In de jaren negentig van de twintigste eeuw heeft de Europese Unie besloten om het Europese spoorwegnet open te stellen voor iedere spoorwegonderneming. Op 29 juli 1991 kwam er een nieuwe EU-richtlijn. Deze richtlijn voorziet in een (administratieve) scheiding van de spoorlijnen en de het beheer van de treinen Hieronder de bedrijven die nu personen vervoeren met de trein: Syntus Connexxion NS Hispeed Thalys Nederland Veolia Transport Nederland Arriva Personenvervoer Nederland Nederlandse Spoorwegen (NS Reizigers) Euro-Express Treincharter (Alpen Expres, De SkiTrein, Autoslaaptrein en Bedevaartstreinen) 21
7: Bronvermelding. Al mijn informatie heb ik van internet gehaald. Het was niet echt moeilijk te vinden, maar ik vond het soms wel moeilijk met wat er precies stond omdat ze dan moeilijke woorden hadden gebruikt. Ik heb ook een informatie pakket aangevraagd bij Strukton rail en die heb ik ook gehad. Het was een leuk pakket en dit zat er allemaal in: een dvd een USB twee pennen een markeerstift een sleutelhanger een informatie boek over het spoor en aantal leuke kaarten met vragen en antwoorden De sites waar ik de informatie af heb gehaald zijn: www.wikipedia.org/wiki/fyra www.wikipedia.org/wiki/thalys www.wikipedia.org/wiki/intercityrijtuig www.wikipedia.org/wiki/goederenwagon www.wikipedia.org/wiki/intercitymaterieel www.wikipedia.org/wiki/intercity-express www.wikipedia.org/wiki/sprinter_lighttrain www.wikipedia.org/wiki/dieselmaterieel_'90 www.nshispeed.nl/nl/thalys/routes-van-thalys www.wikipedia.org/wiki/nieuwe_intercity_dubbeldekker www.spoorwegmuseum.nl/upload/div/scriptiepakket.pdf www.spoorwegmuseum.nl/upload/div/scriptiepakket.pdt www.nproject.org/nl/algemene-tips/onderhoud-van-de-locomotief.html www.wikipedia.org/wiki/lijst_van_nederlandse_spoorwegmaatschappijen 8: Wat ik ervan vond. Ik vond het een heel interessant en leuk onderwerp. Ik heb er veel van geleerd. Maar het was wel een heel groot onderwerp. Ik had niet door dat het zo groot onderwerp was en er kwam steeds meer bij. Ik heb het dus eigenlijk alleen bij de trein proberen te houden. De onderwerpen er om heen heb ik niet veel over vertelt want anders werd het een nog groter werkstuk. 22