MADE BY KIDS In deze handleiding lees je hoe je het actielespakket van Made by Kids kunt gebruiken. Made by Kids is een scholenactie van Hivos waarin leerlingen ontdekken hoe een productieketen in elkaar zit, dat er mogelijk kinderen betrokken zijn in het productieproces én hoe ze zelf in actie kunnen komen tegen kinderarbeid. Wat leren je leerlingen van Made by Kids? 1. Feiten en achtergronden over kinderarbeid. 2. Dat ook hun spullen (deels) gemaakt kunnen zijn door kinderen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. 3. Hoe een productieketen er in grote lijnen uitziet. 4. Wat bedrijven (kunnen) doen om kinderarbeid te voorkomen. 5. Dat zij als jonge consumenten een krachtige stem hebben en die kunnen gebruiken om iets te doen tegen misstanden als kinderarbeid. Je kunt net zo veel of weinig tijd besteden aan Made by Kids als je wilt; de meeste onderdelen zijn facultatief. We raden je aan in ieder geval het filmpje en de infokaart te gebruiken. Droom even weg is een warming-up, het filmpje biedt een introductie op het thema en op de infokaart vind je de belangrijkste weetjes over kinderarbeid. Op pagina 3 van de infokaart staat een productieketen getekend, die weergeeft hoe een paar schoenen uiteindelijk in onze winkels belandt. Het stappenplan helpt leerlingen als detectives op zoek te gaan naar de werkelijkheid achter hun coole spullen: wat doen bedrijven/merken om kinderarbeid te voorkomen? Daarna schrijven ze bedrijven een brief of e-mail en ontwerpen ze een eigen actieposter. Wie heeft mijn t-shirt gemaakt?
WARMING-UP: DROOM EVEN WEG Vraag je leerlingen even goed rond te kijken in hun klas en daarna hun ogen dicht te doen. Vervolgens lees je onderstaande tekst voor. Uiteraard kun je die aanpassen aan de situatie in je klas. Allemaal ogen dicht? Stel je nu eens voor dat jij en al je klasgenoten hard aan het werk zijn. Niet in de klas, maar in een fabriek. Het is er donker en erg warm. Jullie zitten op de grond. Een vriendinnetje zit achter een naaimachine waarop ze razendsnel T-shirtjes maakt van grote lappen stof. En de jongen die bij jou in de buurt woont, lijmt nu achter elkaar zolen onder schoenen. Hou je ogen dicht. Neem nu een van de jongens uit onze klas in je hoofd. Maakt niet uit wie. Stel je voor dat hij op een totaal andere plaats is: in een steengroeve in India. Hij staat in de brandende zon en ziet er gek wit uit door al het stof dat aan zijn kleren plakt het zit zelfs op zijn gezicht en in zijn haren. Om hem heen hakken mannen en andere jongens witte stenen uit een berg. De jongen pakt een grote steen, wiebelt even omdat-ie zo zwaar is en loopt dan met de steen een paadje omhoog, de berg op. Daar ligt al een grote stapel stenen. Hij laat m voorzichtig vallen en loopt snel terug om de volgende steen te halen. Anders gaat de opzichter schelden. Zo sjouwt hij de hele dag stenen de berg op. Van s morgens 5 uur, als jij nog lekker in je bed ligt. Tot s avonds 9 uur, als jij alweer in je bed ligt. Vaak moet hij zonder eten naar bed, want zijn ouders zijn erg arm. Doe je ogen maar weer open. Gelukkig is dit natuurlijk niet echt. Jullie krijgen gewoon te eten (ook al vind je het misschien niet altijd even lekker) en je hoeft niet heel hard te werken. Maar misschien kun je je nu een beetje voorstellen hoe anders jouw leven eruit zou zien als je ergens in India was geboren. Daar wonen kinderen die net zo oud zijn als jij. Ze gaan niet naar school, want ze moeten de hele dag werken.
INTRODUCTIE: FILMPJE KINDERARBEID, HOE ZIT DAT? Materiaal: computer of smartboard met beamer en internettoegang. Bekijk het filmpje Kinderarbeid, hoe zit dat? (3 minuten) met je klas. Bespreek het kort na, of ga alvast dieper in op het thema aan de hand van de volgende vragen: 1. Wat is kinderarbeid? Vind jij het ook kinderarbeid als je elke dag de hond moet uitlaten, je kamer opruimen en de vaatwasser uitruimen? Leg uit waarom. 2. En als je kranten rondbrengt of in de supermarkt werkt (misschien ken je iemand die dit doet)? Is dat hetzelfde als kinderarbeid in India of Afrika? 3. Schrok je ervan dat jouw spullen misschien (voor een stukje) gemaakt kunnen zijn door kinderhanden? 4. Vind je dat alle kinderen naar school moeten? 5. Kunnen we kinderarbeid voorkomen, denk je? En zo ja, hoe dan? Wat weten je leerlingen nu? Wat kinderarbeid is en waarom veel kinderen niet naar school gaan. Hoeveel kinderen wereldwijd werken. Waar kinderarbeid voorkomt. Waarom kinderarbeid bestaat. Wat kinderarbeid te maken heeft met de spullen die wij hier kopen. Wat wij eraan kunnen veranderen. INFORMATIE: DE INFOKAART EN DE PRODUCTIEKETEN Materiaal: computer of smartboard en infokaart met infographic van een productieketen. 1. Print of kopieer de infokaart en deel uit, of toon op het smartboard. 2. Leerlingen bekijken de infographic op de infokaart, individueel of in groepjes. Vraag de leerlingen wat ze zien. Wie weet wat een productieketen is? Wat valt je het meeste op? Wist je dat jouw schoenen ooit stukjes koeienhuid waren? Wat vind je ervan dat kinderen misschien een stuk van jouw schoenen hebben gemaakt? 3. Leg de leerlingen kort uit hoe een productieketen werkt, aan de hand van de infographic. Producten leggen vaak een lange weg af voordat ze bij ons in de winkels liggen. Kinderarbeid kan op verschillende plekken (schakels) in die productieketen voorkomen. 4. Om de informatie te verwerken, voeren leerlingen in groepjes de volgende opdracht uit: Bedenk hoe de productieketen van jouw T-shirt eruit kan zien en maak daar tekeningen bij. 5. Bespreek de resultaten klassikaal en sluit hierop aan met het informatieblokje op de volgende pagina, over de rol van bedrijven.
Het is vaak niet makkelijk om te achterhalen of een product (mede) door kinderen is gemaakt, maar bedrijven zouden dat wel moeten doen. Waarom? Omdat kinderarbeid verboden is en de meeste consumenten ook niet willen dat hun product is gemaakt door kinderhanden. Of dat zo is, kun je alleen weten als bedrijven die jouw product verkopen, dat precies uitzoeken voor elke schakel in hun productieketen (hierbij kun je nog eens de productieketen laten zien). Een belangrijke reden waarom bedrijven er alles aan zouden moeten doen om kinderarbeid te voorkomen, is ook dat onderwijs een mensenrecht is. Alle kinderen hebben het recht om onderwijs te volgen. Dat kan niet als ze moeten werken. 6. Stel na je uitleg de volgende vragen: Wie moeten ervoor zorgen dat kinderarbeid ophoudt en dat alle kinderen naar school kunnen? Is een bedrijf hier in Nederland daar ook verantwoordelijk voor? Waarom wel of niet? Wat zouden Nederlandse bedrijven moeten doen? Wat weten je leerlingen nu? Wat een productieketen is. Dat producten vaak een lange weg afleggen voordat ze bij ons in de winkels belanden. Dat op verschillende plekken in de productieketen kinderen aan het product kunnen werken. Dat kinderarbeid verboden is en dat alle kinderen recht hebben op onderwijs. Dat het niet altijd makkelijk is te achterhalen of kinderen aan een product hebben meegewerkt. Dat bedrijven wel verantwoordelijk zijn voor het product dat ze verkopen en er dus op zouden moeten toezien dat aan hun producten geen kinderen werken. Dan kunnen ze je ook vertellen hoe het zit, met kinderarbeid in hun producten.
SPEURTOCHT: EEN STAPPENPLAN Materiaal: pennen, papier, stiften, plaatjes, lijm, computers, evt. smartboard, Stappenplan, voorbeeldbrief en postersjablonen. In 5 stappen gaan de leerlingen op onderzoek uit en laten ze hun stem horen. Ze kiezen producten waarvan ze willen weten of er kinderarbeid aan te pas is gekomen en vragen de producenten wat zij eraan doen om dit te voorkomen. Ze schrijven brieven aan bedrijven en maken een mooie, effectieve actieposter. Print of kopieer het Stappenplan en deel uit, of toon op het smartboard. STAP 1: CHECK JE SPULLEN 1. Verdeel de leerlingen in groepjes. Vraag ze goed om zich heen te kijken en op een groot vel papier te schrijven wat hun favoriete spullen zijn. 2. Hang alle vellen op en bespreek klassikaal de resultaten. Waarom hebben jullie voor deze spullen gekozen? Was het makkelijk om te kiezen? Kan het zijn dat er kinderen aan jullie favoriete spullen hebben meegewerkt? Waarom wel of niet? STAP 2: KIES JE LIEVELINGSPRODUCT Bepaal hoeveel producten jij maximaal met de klas wilt onderzoeken. Vertel dit aan je leerlingen en selecteer samen één of enkele producten uit de lijsten. Doe dit eerst in groepjes en dan klassikaal, of direct klassikaal. STAP 3: SPEEL DETECTIVE 1. In groepjes achterhalen de leerlingen eerst welke bedrijven de gekozen producten maken of verkopen. Zit er een merkje in het T-shirt, hebben ze de verpakking van de chocola nog, welk merk staat op hun mobiel? 2. Dan begint het echte speurwerk: wat doet het bedrijf/merk om ervoor te zorgen dat kinderarbeid is uitgesloten in zijn productieketen? Kinderen kunnen op de website van het bedrijf kijken, maar ook zoeken op websites van organisaties die bedrijven beoordelen, zoals Rank a Brand, SOMO en de Schone Klerencampagne. Of ze kunnen contact opnemen met deze organisaties, om te vragen of ze meer weten over het gekozen bedrijf en kinderarbeid. 3. Leerlingen schrijven op wat ze nu weten over het bedrijf/de bedrijven op grote vellen papier. 4. Bespreek dit klassikaal, met als centrale vraag: wat missen we nog aan informatie en wat willen we nog meer weten van deze bedrijven?
STAP 4: SCHRIJF EEN BRIEF OF E-MAIL 1. Nu duidelijk is wat jullie nog over het bedrijf willen weten, is het tijd om de bedrijven zelf vragen te stellen. Leerlingen gaan ze een vriendelijke brief schrijven met als kernvraag: wat doen jullie om te voorkomen dat kinderen aan jullie producten meewerken? Ze kunnen hiervoor de voorbeeldbrief gebruiken. 2. Als je meerdere bedrijven een brief schrijft, kun je de leerlingen in groepjes verdelen. Elk groepje is dan verantwoordelijk voor een brief. Zij speuren ook zelf naar het adres van het bedrijf. Is het een internationaal bedrijf, dan zoeken ze naar een Nederlandse vestiging of een Nederlands contactadres. Tips: Wijs leerlingen erop dat het handig is om een deadline te stellen: we willen graag voor (datum) een antwoord op onze vragen. Dan kun je mocht je geen antwoord krijgen na die deadline nog eens schrijven of bellen. De brief is niet bedoeld als beschuldiging maar als aanmoediging; het is immers goed mogelijk dat het gekozen bedrijf veel meer doet om kinderarbeid te voorkomen dan je op de website kunt zien. De kinderen schrijven brieven om bedrijven te stimuleren open en transparant te zijn over hun productieketens. Wat weten je leerlingen nu? Dat vragen vrij staat: wil je iets weten, vraag het dan gewoon, ook aan bedrijven die spullen aan jou verkopen. Welke bedrijven actie ondernemen tegen kinderarbeid en hoe ze dat doen. Dat je, ook als je jong bent, invloed kunt uitoefenen op bedrijven. Dat ook jij iets kunt doen aan een probleem dat ver weg en/of groot lijkt, zoals kinderarbeid. STAP 5: MAAK EEN ACTIEPOSTER Leg uit wat de bedoeling is: een poster maken waarop iedereen kan zien dat kinderarbeid niet cool is. En alle kinderen naar school wel. Gebruik hiervoor de postersjablonen uit het actiepakket. Vanzelfsprekend gaat de poster over kinderarbeid, maar daarbinnen krijgen de leerlingen veel ruimte om hun fantasie en creativiteit te gebruiken. Praktische tips voor een goede actieposter vinden ze in het Stappenplan.