Handleiding/samenvatting voor VNP-bedrijven Nieuwe Influenza A (H1N1) Mexicaanse griep 1
Inleiding De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) heeft sinds juni de hoogste alarmfase van de Mexicaanse griep ingesteld. Dat houdt in dat de wereldwijde dreiging van een pandemie voor het eerst sinds 41 jaar heel ernstig is toegenomen en dat alle landen ter wereld zich hierop moeten voorbereiden. De snelle verspreiding van dit griepvirus is aanleiding geweest om tot verhoging van de alarmfase over te gaan. Tijdens eerdere pandemieën hadden virussen meer dan zes maanden nodig om zich te verspreiden zoals het nieuwe H1N1 virus dat in minder dan zes weken heeft gedaan. Binnen enkele papier- en kartonfabrieken is waarschijnlijk al Mexicaanse griep geconstateerd. Aangezien de meeste bedrijven nog geen maatregelen hebben genomen, heeft de Koninklijke VNP deze handleiding geschreven, gebaseerd op de belangrijkste informatie die de verschillende overheidsinstanties hebben gepubliceerd, aangevuld met eigen materiaal. Deze snelle verspreiding vergroot de kans op mutatie naar een veel agressievere versie. Eigenlijk is de Mexicaanse griep al een gemuteerd griepvirus van hetzelfde soort dat regelmatig griepuitbraken veroorzaakt bij mensen. Het nieuwe virus bevat echter genetisch materiaal van menselijke griep, vogelgriep en varkensgriep. De ziekte is daardoor onbekend voor het menselijk afweersysteem, waardoor mensen heftiger op dit virus kunnen reageren. In Londen neemt de Mexicaanse griep op dit moment al ongekende vormen aan. De verwachting is dat als dit zo doorgaat 30 tot 50 procent van de Britten het virus krijgt. Bij een normale griepgolf raakt 10 procent van de bevolking besmet. De rest van Europa kan zich dus voorbereiden! Risicogroepen Momenteel wordt nog onderzocht welke groepen in de samenleving meer risico lopen om het griepvirus op te lopen. Over het algemeen kan worden gesteld dat het er op lijkt dat de gemiddelde leeftijd relatief laag is. Vooral kinderen en jongeren lijken gevoelig voor het nieuwe influenza A-virus H1N1. Daarnaast komen sinds kort berichten naar buiten dat zwangere vrouwen en zwaarlijvige mensen ook tot deze groep behoren. Ouderen lijken echter minder vatbaar te zijn voor de Mexicaanse griep. Dat komt hoogstwaarschijnlijk doordat tot 1957 een vergelijkbaar virus circuleerde die verwantschap vertoonde met de Spaanse griep uit 1918. In 1957 werd dit type verdrongen door een nieuwe variant, het zogeheten Aziatische H2N2-virus. Wie dus vóór 1957 geboren is, draagt naar alle waarschijnlijkheid nog antistoffen mee tegen het oude virus dat nu in een nieuw jasje is teruggekeerd. 2
Hoe bereid ik mijn organisatie voor? Naast de gevolgen voor de volksgezondheid kan de grieppandemie grote gevolgen hebben voor de continuïteit van ons maatschappelijk leven. De grote en ongecontroleerde uitval van personeel door ziekte, zorg of uit voorzorg kan leiden tot haperingen in en uitval van productieprocessen. Het is van belang dat tijdens zo n situatie uw organisatie in staat is te blijven functioneren. Daarnaast zijn werkgevers verantwoordelijk voor een veilige werkomgeving. Dit betekent dat zij maatregelen moeten treffen om te voorkomen dat werknemers ziek worden. Daarom moet u uw voorbereidingen richten op twee zaken: 1. Continuïteit van uw organisatie 2. Beschermen van personeel (en bezoekers) Ad1 Continuïteit van uw organisatie Het is de verwachting dat tijdens een piek van de grieppandemie op een bepaald moment gemiddeld 30% van de werknemers niet naar het werk kan gaan; door ziekte, zorg of uit voorzorg. Zo n grote uitval van personeel, ongepland en op mogelijke sleutelposities in de organisatie, tast het functioneren van de organisatie aan. Kan het dagelijkse werk doorgaan in zo n uitzonderlijke situatie? Hoe zit het met de besluitvorming? Om ervoor te zorgen dat een bedrijf blijft draaien tijdens de grieppandemie moet een continuïteitsplan geschreven worden. Daarbij moet gekeken worden wat de kritieke processen binnen het bedrijf zijn, hoe kwetsbaar of afhankelijk deze processen zijn en welke maatregelen getroffen kunnen worden om de continuïteit te garanderen. Het maken van een continuïteitsplan is samen te vatten in drie stappen: a) Inventariseer kritieke activiteiten en medewerkers Hier worden de kritieke processen binnen de organisatie benoemd. Ieder bedrijf heeft processen die niet uit mogen vallen. Een grieppandemie kan in 2 tot 3 golven over het land trekken. Iedere golf kan 9 tot 12 weken duren en heeft een piekperiode van ongeveer 2 weken. Op basis van deze inschatting kan een inventarisatie worden gemaakt aan de hand van de volgende vragen: welke kritieke processen mogen in 't geheel niet, gedurende 2 weken of 9 tot 12 weken worden onderbroken? Welke ondersteunende processen mogen niet, gedurende 2 weken of 9 tot 12 weken worden onderbroken? En waarom niet? Wie zijn de kritieke medewerkers hiervoor? b) Inventariseer kwetsbaarheden en afhankelijkheden Hierdoor zorgt u ervoor dat vitale bedrijfsprocessen blijven functioneren bij grootschalige personeelsuitval én bevordert u de veiligheid en gezondheid van uw werknemers tijdens de grieppandemie. Er dient te worden bekeken hoe kwetsbaar de verschillende processen zijn in geval van een tekort aan menskracht of aan middelen. Er kunnen knelpunten ontstaan door uitval van: Personeel Kennis en informatie Communicatie Overige bedrijfsmiddelen (materieel voor onderhoud, schoonmaak, expeditie en ontvangst, ondersteunende voorzieningen e.d.) Stel in uw bedrijf één persoon aan die verantwoordelijk is voor de voorbereidingen op de grieppandemie. Hij maakt het continuïteitsplan in samenwerking met de directie en leidinggevenden en is het eerste aanspreekpunt in het bedrijf voor vragen en onduidelijkheden. 3
Hieronder enkele stappen die u helpen bij de inventarisatie: 1. Inventariseer welk personeel tijdens het werk verhoogd risico op besmetting loopt. 2. Ga na wat u als werkgever kunt doen om ervoor te zorgen dat uw personeel zo min mogelijk blootgesteld wordt aan een griepvirus. 3. Ga bij uw klanten na welke en hoeveel van de door u geproduceerde producten zij echt nodig hebben tijdens de grieppandemie. 4. Inventariseer de activiteiten die essentieel zijn voor de levering van producten aan uw klanten en voor het blijven functioneren van uw organisatie tijdens een grieppandemie. 5. Breng in kaart welke mensen en middelen u voor de beschreven activiteiten nodig hebt. 6. Inventariseer of u bij een personeelsuitval van 10%, 30% en 50% tijdens de grieppandemie de benodigde activiteiten, producten kunt blijven leveren. 7. Ga na bij uw leveranciers of zij de producten die voor u echt noodzakelijk zijn kunnen blijven leveren tijdens de grieppandemie. 8. Inventariseer uw financiële risico s in geval van een grieppandemie. Tijdens deze stappen worden ook de afhankelijkheden geïnventariseerd. In welk opzicht zijn de kritieke processen afhankelijk van anderen? c) Stel prioriteiten en neem weerbaarheidmaatregelen Inventariseer de mogelijke maatregelen om beter weerbaar te zijn tegen de grieppandemie? Daarbij kan de vraag worden gesteld of de kritieke processen altijd en volledig door moeten gaan of dat de ene taak meer prioriteit heeft dan de andere. Ad2 Beschermen van personeel (en bezoekers) Behalve dat een directie ervoor moet zorgen dat het bedrijf blijft draaien tijdens de grieppandemie, moeten er ook maatregelen genomen worden die gericht zijn op de zorg voor het personeel en bezoekers. Als werkgever heeft u een zorgplicht en het continuïteitsplan moet hier dus ook op ingaan. Om te beginnen moeten er uitgangspunten vastgesteld worden voor het personeelsbeleid tijdens een grieppandemie. Zieke medewerkers kunnen beter thuis blijven want anders kunnen zij hun collega s besmetten. Dit vraagt alleen wel om concrete richtlijnen/pandemisch verzuimprotocol, communicatie en maatregelen. Als medewerkers weten wat ze zelf kunnen doen, als ze zich goed geïnformeerd voelen en de juiste maatregelen worden getroffen, dan is de kans groter dat verzuim van medewerkers die niet ziek zijn, maar thuis blijven uit angst voor besmetting, uitblijft en het bedrijf kan blijven functioneren. 4
De drie belangrijkste (clusters van) maatregelen in een personeelsbeleid waar voor en tijdens een grieppandemie aandacht aan moet worden besteed zijn: 1 (Personeels)communicatiebeleid De gebeurtenissen tijdens een grieppandemie kunnen tot onrust leiden. Uw medewerkers zullen vragen hebben over de grieppandemie en de maatregelen die u heeft getroffen. Nieuws over zieken en doden in binnen- en buitenland en de effecten van personeelsuitval op het dagelijks leven zijn allemaal zaken die uw medewerkers ongerust maken. Geruchten en onjuiste informatie versterken gevoelens van onzekerheid en angst. Aan te raden is te anticiperen op eventuele angst en vrees, geruchten en onjuiste informatie en uw communicatiestrategie daarop aan te passen. Dit kunt u op de volgende manieren doen: Informeer uw personeel over de grieppandemie en de maatregelen van uw bedrijf. Medewerkers willen ook graag weten waar ze verstandig aan doen: dienen ze het openbaar vervoer te mijden of ander vervoer te kiezen? Als het openbaar vervoer niet gemeden kan worden, kan het een optie zijn om medewerkers buiten de spits te laten reizen en in staat te stellen om vroeg of laat te vertrekken door bijvoorbeeld het introduceren van andere ploegentijden. Bespreek met uw personeel mogelijke gezondheids- en veiligheidsmaatregelen, richtlijnen voor ziekteverlof en bijzonder verlof in geval van een grieppandemie. Door van te voren bepaalde richtlijnen met het personeel te bespreken creëert u meer draagvlak hiervoor; zorg dat voor het personeel op een centrale plaats informatie beschikbaar is over: o de grieppandemie; o hygiënische maatregelen; o medische en sociale zorg; o mogelijke behandelingen; o de maatregelen die uw bedrijf in geval van een grieppandemie treft. zorg voor een centraal communicatiepunt voor het personeel in geval van een grieppandemie; zorg voor een centraal communicatiepunt voor klanten en leveranciers om tijdig de stand van zaken binnen uw bedrijf en bij uw klanten en leveranciers te kunnen uitwisselen in geval van een grieppandemie. 2 Verzuimprotocol/bedrijfsmaatschappelijke zorg Zieke werknemers zijn een bron van besmetting en kunnen andere medewerkers aansteken. De werkgever dient maatregelen te treffen om besmetting op de werkvloer tegen te gaan. Het kan hierbij gaan om specifieke meldprocedures tijdens de duur van de grieppandemie of om maatregelen gericht op het weren van zieken & bezoekers. De procedures voor ziekmelding vragen speciale aandacht: hoe om te gaan met medewerkers die griepverschijnselen vertonen, wat gaat het nieuwe ziekteverzuimbeleid worden, wat gaat het beleid voor bijzonder verlof worden als mensen hun naasten moeten verzorgen, maar daarnaast ook wat zijn de richtlijnen voor terugkeer naar de werkplek (is de medewerkers wel helemaal beter) en wat gaan we doen om de gezondheid van medewerkers te monitoren? 5
3 Arbobeleid In het kader van het arbobeleid kunnen eveneens maatregelen getroffen te worden om besmetting op de werkvloer tegen te gaan; denk aan maatregelen gericht op sociale of persoonlijke hygiëne. Dit omdat de Mexicaanse griep besmettelijk is vanaf 1 dag vóór tot 5 of 6 dagen ná het begin van de ziekteverschijnselen. De incubatietijd is maximaal 7 dagen. Voorbeelden zijn: Vermindering contacten: Het griepvirus verspreidt zich vooral via de lucht door hoesten, niezen of praten. U kunt een aantal maatregelen nemen om te voorkomen dat zieke mensen in uw bedrijf aanwezig zijn: hang een mededeling bij alle ingangen waarmee u het personeel en bezoekers verzoekt om niet binnen te komen als ze griepsymptomen hebben. Wanneer er sprake is van een combinatie van vijf van onderstaande symptomen kan het mogelijk om griep gaan. o koorts; o koude rillingen; o spierpijn; o moeheid; o hoesten; o hoofdpijn; o keelpijn. Laat zieke werknemers thuisblijven totdat ze helemaal genezen zijn. U beperkt daarmee het risico dat ze hun collega s besmetten; Stuur werknemers naar huis zodra ze acute griepverschijnselen vertonen. Adviseer uw zieke werknemers zo snel mogelijk in ieder geval binnen 48 uur te beginnen met het innemen van virusremmers (Tamiflu). Na herstel zijn uw werknemers beschermd tegen het griepvirus. De bedrijfsarts kan beoordelen of het verantwoord is dat een werknemer weer aan het werk gaat. Vermijd handen schudden en ander lichamelijk contact vermijden. Vermijd openbaar vervoer (in ieder geval in de spitsuren) vermijden. Houd minimaal een meter afstand tussen mensen. Persoonlijke hygiëne stimuleren: Een bedrijf kan persoonlijke hygiëne en het reinigen van de werkplekken aanmoedigen. Dit voorkomt dat virusdeeltjes van mens op mens worden overgedragen. Dit is vooral van belang omdat mensen al eerder besmettelijk zijn dan de eerste ziekteverschijnselen van de griep beginnen. Het gebruik van hygiënische hulpmiddelen of persoonlijke beschermingsmiddelen verkleint het risico op besmetting. Voorbeelden hiervan zijn handdesinfectiemiddelen, papieren handdoeken in plaats van stoffen handdoeken en zakdoekjes welke slechts eenmaal mogen worden gebruikt. Ook gedrag van de medewerkers is hier een belangrijke factor in. Zo zou iedereen in de hand moeten hoesten, regelmatig de handen moeten wassen, maar ook het contact met mond, neus en ogen moeten voorkomen. Op het gebied van schoonmaak dient extra aandacht besteed te worden aan het regelmatig schoonmaken van door veel mensen aangeraakte voorwerpen (deurklinken, tafels, lichtknoppen, kranen, telefoons, etc.). 6
Medicatie Virusremmers: antivirale middelen (AVM) of virusremmers zijn medicijnen die de verspreiding van het griepvirus remmen. Deze medicijnen zorgen er voor dat mensen met griep gemiddeld korter ziek zijn en minder besmettelijk zijn. Ook worden mensen minder ernstig en korter ziek. Omdat mensen minder besmettelijk zijn worden in totaal minder mensen ziek en worden minder mensen tegelijkertijd ziek. Voor de Mexicaanse griep wordt voornamelijk Tamiflu ingezet. Dit dient 48 uur na het begin van de symptomen ingenomen te worden. Antivirale middelen kunnen ook uit voorzorg wordt geslikt, zonder dat de gebruiker griep heeft. Het verkleint de kans dat de gebruiker (complicaties van) griep krijgt. Desondanks raadt de rijksoverheid het af om uit voorzorg virusremmers tegen de Mexicaanse griep te gebruiken om o.a. de volgende redenen: o antivirale middelen mogen maar een beperkt aantal weken achter elkaar gebruikt worden. Bekend is dat een grieppandemie in twee tot drie golven van elk twee, drie maanden over het land kan trekken. Tamiflu mag maximaal 6 weken achtereen gebruikt worden.; o er gaat geen blijvende werking van uit: het beschermend effect stopt zodra iemand stopt met slikken, na het stoppen met slikken is de persoon weer even vatbaar voor een infectie als vooraf; o het griepvirus in kwestie kan resistent worden tegen het antivirale middel, waardoor het slikken geen beschermend effect heeft; wel kan het gevoel van bescherming leiden tot te lang doorlopen met een besmetting en zodoende leiden tot extra verspreiding van de ziekte. Sommige bedrijven zullen genoodzaakt zijn om o.a. voor de meest kritieke medewerkers uit voorzorg Tamiflu te overwegen. Dit zal betekenen dat een bedrijf te maken gaat krijgen met de ethische vragen die van te voren beantwoord dienen te worden. Voorbeelden van vragen zijn: Wie krijgt wel en wie geen Tamiflu? Wie krijgt het het eerst? Krijgen familieleden van de medewerkers die wel Tamiflu krijgen ook Tamiflu? Hoe lang moet men het slikken? Wat betekent het uitreiken van Tamiflu aan een deel van het personeel voor de bereidheid van de rest van het personeel om naar het werk te komen? Vaccinatie: In de loop van de zomer beginnen campagnes om Nederlanders te informeren over de inenting tegen Mexicaanse griep. De nieuwe vaccinaties die in oktober beschikbaar komen worden op vrijwillige basis gegeven. Door de vaccinaties aan te bieden, hoopt Nederland dat nog maximaal 10 procent van de bevolking besmet raakt. Hierdoor heeft Nederland 34 miljoen vaccins besteld, aangezien iedere Nederlander twee keer moet worden ingeënt. Volgens de WHO is het vaccin tegen de Mexicaanse griep is niet zonder risico s. Omdat het een nieuw virus is en bij het maken van het vaccin nieuwe technologie wordt gebruikt, kan het mogelijk ernstige bijwerkingen hebben die tot op heden nog niet bekend zijn. De resultaten van het onderzoek naar de bijwerkingen zijn pas in december klaar, enkele maanden nadat het vaccin beschikbaar komt in Nederland. 7
BIJLAGE 1 VOORBEELD COMMUNICATIE MEXICAANSE GRIEP VOOR WERKNEMERS De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) heeft de hoogste alarmfase van de Mexicaanse griep ingesteld. Dat houdt in dat de wereldwijde dreiging van een pandemie voor het eerst sinds 41 jaar heel ernstig is toegenomen en dat alle landen ter wereld zich hierop moeten voorbereiden. Binnen de Nederlandse papier- en kartonfabrieken is inmiddels al Mexicaanse griep geconstateerd, waardoor de urgentie nog groter wordt om ons met z n allen in te zetten om verspreiding van het virus te voorkomen of te minimaliseren. Wat zijn de symptomen? De symptomen van de Nieuwe Influenza A zijn koorts (minimaal 38,5 graden), hoofdpijn én keelpijn. Spierpijn, hoesten en een verstopte neus kunnen ook voorkomen. Heeft u hier last van neem dan zo snel mogelijk telefonisch contact op met uw huisarts of de GGD op telefoonnummer.. Zieke werknemers worden aangeraden om thuis te blijven totdat ze weer helemaal genezen zijn. Dit omdat de Mexicaanse griep besmettelijk is vanaf 1 dag vóór tot 5 of 6 dagen ná het begin van de ziekteverschijnselen. De incubatietijd is maximaal 7 dagen. Zo voorkomt u dat uw collega s besmet worden. Voorzorgsmaatregelen Het virus zit in de keel, neus en luchtwegen van iemand die ziek of besmet is. Door hoesten, niezen en praten komen kleine druppeltjes met het virus in de lucht. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen en besmet worden. Ook via de handen en voorwerpen kan het virus worden overgedragen. Raak deze dus zo min mogelijk aan. Gebruik ook uitsluitend papieren hand- en zakdoeken. Hygiëne Goede hygiëne helpt om de ziekte te voorkomen. Het beste is om bij hoesten en niezen een papieren zakdoekje te gebruiken, dit na gebruik weg te gooien en daarna uw handen te wassen. Als u geen papieren zakdoekje bij de hand heeft, houd dan uw hand voor de neus en mond en was hierna uw handen. Zorg ervoor dat u regelmatig uw handen wast (minimaal 20 seconden) met zeep en water of een alcohol oplossing. Ventileren Ventileren op de werkplek belangrijk. Als op uw werkplek/in het gebouw de ramen open kunnen, adviseren wij u om dit dagelijks, minimaal 1 uur te doen. Als u geen ramen heeft, kunt u ook de airco bijstellen. Geadviseerd wordt dan niet meer te recirculeren, maar alleen frisse lucht direct van buiten te gebruiken. 8
Andere tips Vermijd contact met mensen met griepachtige verschijnselen (hoesten, hoofdpijn, een loopneus, overgeven, diarree en koorts of een koortsgeschiedenis) en houd bij mensen met deze verschijnselen tenminste een meter afstand. Probeer contact met grote mensen massa zoveel mogelijk te vermijden en zorg door middel van een gezonde levensstijl dat uw weerstand zo goed mogelijk op peil blijft. Vaccinatie & virusremmers Op dit moment kunt u zich nog niet inenten tegen de Mexicaanse griep omdat er nog geen vaccin beschikbaar is. Wel zijn er virusremmers (Tamiflu) beschikbaar, maar deze worden meestal alleen voorgeschreven binnen 48 uur na het begin van de eerste symptomen. Het preventief innemen van virusremmers uit voorzorg wordt afgeraden omdat het geen blijvende bescherming biedt. Zodra u stopt na maximaal zes weken gebruik, bent u weer even vatbaar bent voor een infectie als vooraf. Heeft u nog vragen, neem dan gerust contact op met. Met vriendelijke groet, 9
BIJLAGE 2 HYGIËNETIPS TER PREVENTIE VOOR OP HET PRIKBORD Hoe kunt u preventief handelen? Was regelmatig uw handen (met water en zeep of een alcoholoplossing) Raak zo min mogelijk uw mond, ogen of neus aan Voorkom 'knuffel'-contacten Minimaliseer groepsvorming (rookruimtes, vergadering) Maak voorwerpen als deurklinken regelmatig schoon Ventileer werk-, woon- en slaapruimten regelmatig Bedek uw mond als u niest of hoest GEBRUIK EEN PAPIEREN ZAKDOEK! Gebruik papieren zakdoeken/tissues bij niezen, hoesten en snuiten (gebruik ze eenmalig en gooi ze na gebruik direct in de vuilnisbak) Niet te dicht in de buurt van zieken met griepachtige verschijnselen Als u griepverschijnselen hebt, neem dan direct telefonisch contact op met uw huisarts 10
BIJLAGE 3 VOOR MEER INFORMATIE: http://www.minvws.nl/dossiers/grieppandemie/default.asp http://www.postbus51.nl/nl/home/themas/zorg-en-gezondheid/ziekte-enpreventie/besmettelijke-ziekten/nieuwe-influenza-a-h1n1 http://www.minbzk.nl/onderwerpen/veiligheid/nationale-veiligheid/grieppandemie http://www.rivm.nl/cib/themas/nieuwe-influenza/ 11