Missie. Visie. Kernwaarden

jaarverslag 2011

Missie De Hakrinbank biedt als innovatieve en dynamische instelling haar klanten een integraal pakket van hoogwaardige financiële diensten aan. Deskundige medewerkers leveren in teamverband maatwerk voor maximale klanttevredenheid. Visie Onze visie is om de geprefereerde aanbieder van financiële diensten in Suriname te zijn door uitmuntende kwaliteit. Kernwaarden 3 De Hakrinbank heeft vier kernwaarden gedefinieerd die richtinggevend zijn voor de realisatie van de strategische doelen, de acties die deze ondersteunen en de vertaling naar de organisatiestructuur, systemen en de waarden, normen en gedragingen binnen de organisatie, te weten: Betrouwbaarheid Service en klantgerichtheid Teamwork Kwaliteit Deze kernwaarden die de Hakrinbank heeft gedefinieerd, zijn verankerd in de organisatiestructuur en cultuur en vormen de leidraad bij alle activiteiten van Hakrinbank. Ze maken duidelijk waar de bank voor staat en dienen als toetssteen voor haar handelen.

Bij de 75 ste verjaardag van de Hakrinbank werd het personeel van de bank betrokken. Enkelen stonden model bij het ontwikkelen van media uitingen. Eén hiervan was de mega billboard die werd geplaatst op de hoek van de Zwartenhovenbrug- en de dr. Sophie Redmondstraat. Inhoudsopgave 07 Hakrinbank 75 jaar 08 Organogram 09 Functieverdeling 11 Vijf jaar geconsolideerde kerngegevens 12 Bericht van de Raad van Commissarissen 4 14 Verslag van de directie 24 Het bedrijf van de bank 34 Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. 36 De financiële ontwikkeling van de bank 5 42 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 45 Jaarrekening 2011 46 Geconsolideerde balans per 31 december 2011 vóór voorstel winstverdeling 47 Geconsolideerde balans per 31 december 2011 ná voorstel winstverdeling 48 Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2011 49 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2011 50 Vennootschappelijke balans per 31 december 2011 vóór voorstel winstverdeling 51 Vennootschappelijke balans per 31 december 2011 ná voorstel winstverdeling 52 Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2011 53 Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 59 Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en directie Hakrinbank 62 Adressenlijst

28 juni 1936 28 juni 2011 6 Op 28 juni 2011 was het 75 jaar geleden dat de Hakrinbank N.V. met 4 personeelsleden een aanvang maakte met haar dienstverlening aan de Surinaamse gemeenschap. Begonnen in 1936 als familiebedrijf onder de naam O.R.G. Vervuurts Banking Corporation, groeide de bank gestaag. In 1943 werden de statuten gewijzigd en de naam veranderd in Vervuurtsbank N.V. Vanwege de gezonde ontwikkeling van de bank bleek het oude hoofdkantoor aan de Keizerstraat 4 niet meer adequaat en werd het imposante gebouw aan de Dr. Sophie Redmondstraat 11-13, in 1971 in gebruik genomen. Dit kantoorpand is nog steeds het hoogste in Paramaribo. In 1973 vond er een reorganisatie van de bank plaats, inhoudende onder meer de participatie in het aandelenkapitaal door enkele bekende buitenlandse banken en de Surinaamse overheid, alsmede een statutenwijziging waarbij de tegenwoordige benaming van Handels- Krediet- en Industriebank N.V., afgekort Hakrinbank N.V. werd verkregen. Tegelijkertijd werd de eerste computer geïnstalleerd, en was onze bank de enige in ons land met een geautomatiseerde administratie. In de eerste helft van de tachtiger jaren van de vorige eeuw kwamen alle aandelen weer in Surinaamse handen. De Hakrinbank heeft dankzij de inzet van zowel huidige als vroegere medewerkers en de steun en het vertrouwen van haar klanten en relaties, haar plaats in onze samenleving veroverd en is thans een begrip in ons land. Als toonaangevende bankinstelling omvat onze dienstverlening een breed scala van financiële producten. Wij zijn trots op de rol die wij spelen op het gebied van productinnovatie. Zo was het onze bank die begin 2004 als eerste het internetbankieren introduceerde in Suriname. Ook lopen wij voor op het gebied van corporate governance en was onze bank het eerste Surinaams bedrijf dat een formele corporate governance code introduceerde die als leidraad dient voor haar handelen. Medio 2009 werd een mijlpaal gerealiseerd doordat het balanstotaal de SRD 1 miljard overschreed. Bij het schrijven van dit verslag aan het begin van 2012 werd het niveau van SRD 1,5 miljard bereikt. In 2011 stegen zowel het zichtbare eigen vermogen als de marktkapitalisatie tot boven de SRD 100 miljoen. Hiermee wordt inhoud gegeven aan één van onze slogans namelijk Hakrinbank, Solide en Betrouwbaar. Anno 2012 staat onze bank voor grote uitdagingen, vanwege snelle en ingrijpende veranderingen die zich zowel nationaal als internationaal voltrekken. Gedacht wordt aan de toenemende concurrentie op de bancaire markt en de noodzaak om kostenefficiënter te werken. Verder aan de aangescherpte regelgeving van toezichthouders en toegenomen compliance vereisten. Eveneens is sprake van kritischer wordende cliënten die hogere eisen stellen aan de kwaliteit van onze dienstverlening en moderne bankproducten wensen. Dit vereist toenemende investeringen in hard- en software die steeds moeilijker door kleinschalige banken zijn op te brengen. Vandaar dat deze in toenemende mate kiezen voor een fusie of overname teneinde de zo noodzakelijke schaalvoordelen te kunnen realiseren. Met de inzet en motivatie van onze medewerkers en ondersteuning van onze stakeholders zullen wij passende antwoorden vinden voor deze uitdagingen en voortgaan met onze dienstverlening aan de gemeenschap; dit ter verzekering van de verdere ontwikkeling en bloei van onze bank, het bevorderen van het welzijn van onze employees, het behalen van rendement voor onze aandeelhouders en het leveren van een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van ons land. Wij zijn verheugd dat de Hakrinbank in goede bedrijfseconomische gezondheid haar vijfenzeventigste verjaardag heeft mogen vieren. In het jubileumjaar zijn diverse groei- en rentabiliteitsmijlpalen gerealiseerd. Dit jaarverslag staat in het teken van de viering van ons jubileum. Op de omslag is ons hoofdkantoor met feestverlichting te zien en het verslag is verluchtigd met foto s die zijn geschoten tijdens de jubileumactiviteiten. De Hakrinbank is erg veel dank verschuldigd aan allen die haar steeds hebben ondersteund. 7 Het directie team : van links naar rechts: Drs. J. D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M. M. Tjon A Ten - Operations Directeur Drs. R. P. V. Sheorajpanday - Onderdirecteur Financiële Zaken Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA - Financieel Directeur

Organogram Functieverdeling per 1 januari 2012 Operations Directeur Algemeen Directeur Financieel Directeur Raad van Commissarissen Mr. R.T.W. Vos President-Commissaris Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC Vice President-Commissaris G.K.T. Lau MBA Ir. R.A. Mac Donald Mr. A.K.R. Shyamnarain Dhr. R.S. Smit Mr. G.B.Y. Stirling Directie Drs. J.D. Bousaid Mr. M.M. Tjon A Ten Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA Onderdirecteur Drs. R.P.V. Sheorajpanday Algemeen Directeur Operations Directeur Financieel Directeur Onderdirecteur Financiële Zaken Mr. M. M. Tjon A Ten Drs. J.D. Bousaid Drs. G. M. Raghoenathsingh MBA 8 Human Resources Insurance Credit Administration Foreign Transfers Compliance & Legal Domestic Cash Business Process Efficiency Maintenance & Technical Support General Affairs Internal Audit Marketing & Public Relations Credits Nationale Trusten Financierings Mij. N.V. Affiliates Onderdirecteur Financiële Zaken Risk Management Treasury & Securities Administration & Management Information (Financial Controlling) Administration & Management Information (Accounting) Information & Communication Technology Human Resources Drs. I. Lo Fo Sang, Hoofd Insurance / General Affairs R. Tjon Akon, Hoofd Credit Administration Drs. I. Loenersloot, Hoofd Compliance & Legal Mr. M. Schaap, Hoofd Mr. M. Westmaas Maintenance & Technical Support R. Tjokro, Hoofd Foreign Transfers L. Samson-Karg, Hoofd Domestic Drs. P. Tjon Kiem Sang, Hoofd Cash M. van t Kruys B.Ec., Hoofd Business Process Efficiency Ing. M. Tjon, Hoofd Credits Account Managers Drs. S. Jadoenathmisier, coördinator Corporates Drs. T. Gonesh, coördinator MKB G. Biharie-Rosiek MBA M. Merhai BA Ir. P. Quintius R. Ramautarsingh M.Sc. R. Soedamah MBA Nationale Trust- en Financierings Mij N.V. Drs. R. Sitaram, Hoofd G. Jong M.Sc. Drs. V. Ramtahalsing Internal Audit Drs. R. Mahabier-Naigi, wnd. Hoofd Marketing & Public Relations Drs. N. Elliot M.Sc. Affiliates Branchmanagers Flora Drs. S. Kisoensingh-Jhauw Latour M. Pang Atjok Nieuwe Haven Drs. N. Elshot-Chelius Tourtonne Drs. R. Changoer Nickerie R. Mangala, Hoofd P. Nanda Tamanredjo Drs. R. Mohamatsaid Treasury & Securities Drs. A. Surjbalisingh, Hoofd Administration & Management Information Accounting R. Liesdek, Hoofd Financial controlling N. Kewalapat B.Ec., wnd. Hoofd Risk Management Ir. A. Sardjoe Information & Communication Technology R. Tjong Akiet, Hoofd A. Semoedi Ing. R. Mahabier 9

Vijf jaar geconsolideerde kerngegevens (in duizenden SRD) Balans 2011 2010 2009 2008 2007 Liquide middelen 211.111,4 234.779,0 184.840,6 151.702,4 120.230,2 Klanten (kredietverlening) 811.601,8 718.062,1 609.744,4 544.400,8 431.991,8 Overige activa 455.695,6 320.549,6 315.574,6 276.508,7 243.530,7 Totaal activa 1.478.408,8 1.273.390,7 1.110.159,6 972.611,9 795.752,7 10 Spaargelden 592.073,1 506.325,7 461.836,9 435.833,9 328.758,9 Andere toevertrouwde middelen 777.059,7 678.739,0 572.951,4 482.307,0 423.688,4 Eigen vermogen 109.276,0 88.326,0 75.371,3 54.471,0 43.305,4 Totaal passiva 1.478.408,8 1.273.390,7 1.110.159,6 972.611,9 795.752,7 Resultaten Bedrijfsopbrengsten 99.958,6 77.272,3 68.872,6 63.255,0 55.123,8 Operationele bedrijfslasten 54.282,0 43.632,4 37.925,9 34.841,5 29.983,5 Voorziening kredietrisico s 6.528,8 2.539,1 2.527,8 2.107,2 1.242,6 Bedrijfsresultaat vóór belastingen 39.147,7 31.100,8 28.418,9 26.306,3 23.897,7 Belastingen 14.093,2 11.196,3 10.230,8 9.470,3 8.603,2 Nettoresultaat 25.054,5 19.904,5 18.188,1 16.836,0 15.294,5 Dividend in contanten 3.725,6 6.706,0 6.054,0 5.588,4 5.122,7 Stockdividend 3,5 - - - - Ratio s (in%) Efficiencyratio 54,3 56,4 55,1 55,1 54,4 Return on average equity 25,4 24,3 28,0 34,4 40,0 Return on average assets 1,82 1,67 1,75 1,90 2,18 Capital ratio 7,39 6,94 6,79 5,60 5,44 BIS ratio 17,52 14,74 14,26 11,49 10,56 Gegevens van aandelen (x SRD 1) Aantal uitstaande aandelen 465.696 1) 465.696 465.696 465.696 465.696 Nettowinst per aandeel 53,80 1) 42,74 39,06 36,15 32,84 Dividendbedrag per aandeel 19,75 2) 14,40 13,00 12,00 11,00 Dividend in % van de gem. beurskoers 9,19 7,29 7,14 7,41 7,69 Winstuitkeringspercentage 36,71 33,69 33,29 33,19 33,49 Zichtbare intrinsieke waarde 234,65 189,66 161,85 116,97 92,99 Beurskoers per aandeel 225,00 205,00 190,00 174,00 150,00 Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) 104.782 95.468 88.482 81.031 69.854 11 De Raad van Commissarissen: van links naar rechts: Mr. A.K.R. Shyamnarain Commissaris Ir. R.A. Mac Donald Commissaris Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC Vice President-Commissaris Dhr. R.S. Smit Commissaris Mr. R.T.W. Vos President-Commissaris Aantal medewerkers 278 272 258 262 252 Aantal kantoren 7 8 8 7 7 Niet op de foto zijn de commissarissen G.K.T. Lau MBA en Mr. G.B.Y. Stirling 1) berekend over aantal aandelen voor stockdividend 2) cash- en stockdividend uitgaande van een beurskoers van SRD 235

12 Bericht van de Raad van Commissarissen aan de aandeelhouders Algemeen Op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 april 2011 traden conform rooster commissarissen Mevr. G. Lie Sem- Nawikromo en de heren Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. en H. Ramdhani af. Zij stelden zich niet herkiesbaar en werden opgevolgd door Mevr. Mr. G.B.Y. Stirling en de heren Mr. R.T.W. Vos en R.S. Smit. In oktober 2011 trad Ir. R.A. Mac Donald op eigen verzoek terug als voorzitter van de Raad en werd Mr. R.T.W. Vos tot President- Commissaris benoemd en Mevr. Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC tot Vice President-Commissaris. De samenstelling van de Auditcommissie en de Remuneratie- en Benoemingscommissie werd in het verslagjaar gewijzigd. De Auditcommissie bestaat thans uit Mevr. Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC, voorzitter en de leden Mr. A.K.R. Shyamnarain, Ir. R.A. Mac Donald en Mevr. Mr. G.B.Y. Stirling. De Remuneratie en Benoemingscommissie wordt nu voorgezeten door de heer Ir. R.A. Mac Donald. De overige leden zijn de heren Mr. A.K.R. Shyamnarain en R.S. Smit en Mevr. Mr. G.B.Y. Stirling. In 2012 zal een Risk- en Compliance Commissie operationeel worden, welke commissie zal worden voorgezeten door commissaris G.T.K. Lau MBA. Werkzaamheden van de Raad van Commissarissen Ingevolge de statuten heeft de Raad tot taak het uitoefenen van toezicht op het bestuur van de bank. In dit kader wordt maandelijks met de directie vergaderd met een streeffrequentie van minimaal 1 keer per maand. In het verslagjaar is 20 maal met de directie vergaderd waarbij ontwikkelingen binnen de bank door de directie werden gerapporteerd en besproken. Bij het toezicht wordt de nadruk gelegd op maatregelen ter beheersing van de grotere risico s binnen het bankbedrijf en verbetering van het functioneren van de bank. Met dezelfde streeffrequentie komt de Raad ook in interne vergaderingen bijeen om zijn werkzaamheden te bespreken en te evalueren. In totaal heeft de Raad 14 keren intern vergaderd. De Raad heeft conform het voorschrift in het reglement van de Raad van Commissarissen haar eigen functioneren in het boekjaar 2011 geëvalueerd. De algemene bevinding van de evaluatie is dat de Raad tevreden is over haar functioneren. Voorts zijn specifieke verbeterpunten geïdentificeerd waar de Raad in de komende periode aan zal werken. Het halfjaarverslag 2011 is, na beoordeling door de externe accountant, door de Raad goedgekeurd in augustus 2011 waarbij tevens een interimdividend van SRD 5 per aandeel van nominaal SRD 0,15, conform het voorstel van de directie is geaccordeerd. Het jaarplan met de begroting 2012 is in januari 2012 goedgekeurd. Corporate Governance Scan In het verslagjaar is aan KPMG Assurance Services N.V. de opdracht gegeven voor een follow-up Corporate Governance Scan met als belangrijkste aandachtspunten de huidige status van de Corporate Governance inclusief reglementen, het formaliseren van een reglement Risk- en Compliance Commissie en de beoordeling van het honorarium van de Raadsleden. Rapportage heeft begin 2012 plaatsgevonden. Werkzaamheden in relatie tot de Raad van Bestuur Met het ontwerpen van een regeling van de prestatiebeloning van de directie wordt vordering gemaakt. Verwachtbaar is dat de regeling in de eerste helft van 2012 zal zijn afgerond. Met de directie is afgesproken dat op korte termijn de functiebeschrijvingen van de directieleden zullen worden geactualiseerd en voorstellen worden gedaan om vacante functies in te vullen. Het Risk Based Audit (RBA) project dat met ondersteuning van BDO Assurance wordt uitgevoerd, beoogt de risico s van het bankbedrijf te beschrijven en maatregelen te nemen om de risico s zoveel als mogelijk te mitigeren. Het project dat nog enige tijd zal doorlopen, bestaat uit een aantal deelprojecten waarvan één deel conform planning reeds is afgerond. Gelet op het belang van dit project voor de verdere versterking van de interne beheersing van de bankprocessen, is afgesproken bij elke reguliere raadsvergadering verslag te doen omtrent de vorderingen van het project. In dit kader is ook de rapportage omtrent de verrichtingen van de bank inzake het Assets & Liabilities Management (ALM) aangescherpt. Werkzaamheden van de Auditcommissie Conform het reglement van de Auditcommissie is het functioneren van de externe accountant geëvalueerd in januari 2012. Voor de uitvoering van de werkzaamheden zijn verbeterpunten van zowel de zijde van de bank als van de zijde van de externe accountant vastgelegd. De over het verslagjaar 2010 door de externe accountant uitgebrachte managementletter is besproken en de te ondernemen acties zijn geïdentificeerd met de afspraak voor periodieke rapportage aan de Raad. Afwikkeling van de bevindingen vindt plaats met inachtneming van de risico-categorisering. In juli 2011 is voor de eerste keer de maandelijkse rapportageset zoals vastgesteld in overleg met de Auditcommissie, met daarin de key performance indicatoren van de bank, uitgebracht. Indachtig het Auditprotocol is voor de controle van het boekjaar 2011 een aanvang gemaakt met een geïntegreerd auditplan waarbij de IAD in overleg met de externe accountant het auditprogramma opmaakt. Dit proces zal verder worden ontwikkeld bij de controle van het boekjaar 2012. Werkzaamheden van de Remuneratie- en Benoemingscommissie Aan de Raad van Bestuur werd goedkeuring verleend voor het sluiten van een collectieve arbeidsovereenkomst met de Hakrinbank Werknemers Organisatie. Ook werd goedkeuring gehecht aan het voorstel van de directie voor de salarisaanpassing 2011 van de staf. Met de Raad van Bestuur werd overeenstemming bereikt over de salarisverhoging van de directieleden. De regeling inzake prestatiebeloning zal in de eerste helft van 2012 worden afgerond. Onafhankelijkheid en samenstelling van de Raad van Commissarissen Naar het oordeel van de Raad van Commissarissen voldoen alle commissarissen aan het profiel zoals geschetst in het Reglement van de Raad van Commissarissen dat deel uitmaakt van de Corporate Governance Code van de bank. Elders in dit verslag treft U de persoonsgegevens en de functies die de leden van de Raad naast hun commissarisfunctie vervullen. Volgens rooster zullen bij de aanstaande Algemene Vergadering van Aandeelhouders aan de beurt van aftreden zijn de commissarissen de heren Mr. A.K.R. Shyamnarain en Ir. R.A Mac Donald. Daarnaast zal mevrouw Mr. G.B.Y. Stirling op eigen verzoek terugtreden als commissaris. Honorarium van de Raad van Commissarissen Het honorarium voor de leden van de Raad van Commissarissen is voor het laatst herzien door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 26 april 2010. Op grond van het uitgangspunt dat leden van de Raad adequaat moeten worden gecompenseerd voor de door hen verrichte werkzaamheden en gezien de toegenomen taken en verantwoordelijkheden, heeft de Raad een voorstel uitgewerkt voor aanpassing van de honoraria van zijn leden. Het voorstel is als apart agendapunt op de agenda van de aandeelhoudersvergadering opgenomen. Jaarrekening en voorstel winstverdeling Met genoegen biedt de Raad U de jaarstukken over het boekjaar 2011 aan. In deze jaarrekening zijn opgenomen de geconsolideerde balans en winst- en verlies rekening alsmede de vennootschappelijke balans en winst- en verlies rekening, het geconsolideerde kasstroomoverzicht en de toelichting. Conform het bepaalde in onze statuten is deze jaarrekening aan het onderzoek van onze externe accountant onderworpen die hiervoor een goedkeurende verklaring heeft afgegeven. De winst vóór belastingen bedraagt SRD 39.147.165. De nettowinst ná aftrek van de inkomstenbelasting is SRD 25.054.512. Wij stellen voor om hieruit SRD 3.725.568 in contanten en SRD 3.493 nominaal in aandelen uit te keren aan de aandeelhouders. Het restant ad SRD 21.325.451 wordt toegevoegd aan de Algemene reserve. Het contant dividend per aandeel van nominaal SRD 0,15 bedraagt SRD 8,00 waarvan een deel (SRD 5,00) reeds als interimdividend in augustus 2011 werd uitgekeerd. Het slotdividend bedraagt derhalve SRD 3,00 per aandeel. Daarnaast wordt voorgesteld een dividenduitkering in aandelen en wel zodanig dat 20 aandelen van nominaal SRD 0,15 recht geven op één nieuw aandeel van SRD 0,15. Het uit te keren totaal dividend komt uitgaande van de gemiddelde beurskoers van SRD 235 in het eerste kwartaal van 2012 overeen met 36,71% van de nettowinst en met een dividendpercentage van 9,19. Het uitkeringspercentage van 36,71 ligt boven het normale uitkeringspercentage van 33,3, hetgeen verband houdt met de viering van ons 75 jarig jubileum in het verslagjaar. Wij adviseren U de jaarrekening goed te keuren en daarmede de Raad van Bestuur decharge te verlenen voor het bestuur en de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht. Voorts geven wij U in overweging Uw goedkeuring te willen geven aan het voorstel tot de verdeling van de winst. Gaarne zeggen wij de directie, staf en overige medewerkers hartelijk dank voor hun inzet en loyaliteit in het verslagjaar. Paramaribo, 11 april 2012 Raad van Commissarissen: Mr. R.T.W. Vos Drs. A.K. Moensi-Sokowikromo RC G.K.T. Lau MBA Ir. R.A. Mac Donald Mr. A.K.R. Shyamnarain Dhr. R.S. Smit Mr. G.B.Y. Stirling President-Commissaris Vice President-Commissaris 13

14 Verslag van de directie aan de aandeelhouders In het boekjaar 2011 heeft onze bank wederom uitstekende prestaties geleverd. Deze kwamen mede tot stand dankzij de voor onze exportindustrie gunstige prijsontwikkeling op de wereldmarkt en de gunstige doorwerking daarvan op de nationale economie. De algemene bedrijvigheid werd voorts aangewakkerd door binnenlandse bestedingsimpulsen voortvloeiende uit overheidsuitgaven en kredietverlening. Dit klimaat werd tegelijkertijd sterk beïnvloed door een pakket inkomstengenererende overheidsmaatregelen. Op 20 januari werd de officiële wisselkoers van de SRD ten opzichte van de US dollar met 20% gedevalueerd teneinde discrepanties op de vreemde valutamarkt te elimineren. Per saldo bleef de reële economische groei volgens schattingen van het IMF vrijwel gelijk aan die van 2010, te weten 4,5%. De getroffen inkomstenverhogende maatregelen hadden ondanks sterk verhoogde uitgaven aan ambtenarensalarissen vanwege de verdere invoering van een nieuw functiewaarderingssysteem (FISO II) een positief effect op het begrotingstekort op kasbasis, dat substantieel lager uitviel dan begroot; zij bedroeg volgens voorlopige cijfers 1,5% van het bruto binnenlands product, en werd initieel gefinancierd door opname van voorschotten bij de Centrale Bank van Suriname en later via trekkingen op buitenlandse kredietfaciliteiten. Hierdoor en door het aangaan van nieuwe leningen namen zowel de binnenlandse- als de buitenlandse staatsschuld toe. Vooral vanwege gedeeltelijke aflossing en herstructurering van de uitstaande bilaterale staatsschuld aan de Verenigde Staten van Amerika, werd de creditrating van Suriname voor buitenlandse leningen door Standard and Poor s verhoogd met één trede tot BB-. Anderzijds veroorzaakten de getroffen maatregelen een forse versnelling van de inflatie, en wel van 10,3% tot 15,2%. De belangrijkste doelstellingen uit ons jaarplan 2011 zijn goeddeels gerealiseerd. Het geconsolideerd balanstotaal steeg met 16% tot bijna SRD 1,5 miljard, wat iets hoger is dan de groei in 2010. De belangrijkste activa, de geconsolideerde kredietverlening, nam toe met 13% tot SRD 811,6 miljoen wat hoger is dan gebudgetteerd. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil; de non-performing ratio bedroeg 1,7%. Het operationeel resultaat vóór belastingen groeide met 26% tot SRD 39,1 miljoen, mede door een éénmalige koerswinst op onze eigen vreemde valuta positie als gevolg van de devaluatie van de SRD. De wisselkoersaanpassing had ook consequenties aan de lastenzijde: de kosten van verkrijging van vreemde valuta stegen, terwijl de algemene inflatie toenam. De performance ratio s verbeterden en bleven op een bevredigend niveau. De return on assets steeg met 0,15 punt naar 1,82% en de return on equity met 1,1 punt naar 25,4%. Verheugend is de verbetering van de efficiencyratio van 56,4% naar 54,3%. Het streven is erop gericht deze ratio verder te verbeteren. Ook de solvabiliteitsratio s verbeterden en waren ruim boven de vastgestelde normen. Onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij (NTFM), heeft gematigd positieve resultaten geboekt. De productiegroei en rentabiliteit bleven achter bij het budget, dit als gevolg van de minder florissante consumentenmarkt, ons aangescherpte intakebeleid en de focus op verbetering van de interne organisatie. Het balanstotaal groeide met 7% tot SRD 196 miljoen, vooral door de toename van de kredietverlening. De bedrijfsopbrengsten stegen met 7% en de winst vóór belasting daalde met 4% tot SRD 8,5 miljoen. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil; de non-performing ratio was 1%. Op de Effectenbeurs steeg de koers van het aandeel Hakrinbank met SRD 20 ofwel 9,8% tot SRD 225 per ultimo 2011. In het eerste kwartaal van 2012 is sprake van een opvallende koersstijging met ruim 10%. Het uit te keren dividend over het boekjaar 2011 beloopt totaal SRD 19,75 per aandeel van nominaal SRD 0,15. Het cashdividend bedraagt SRD 8, waarvan in augustus 2011 reeds interimdividend van SRD 5 is uitgekeerd. Het slotdividend bedraagt derhalve SRD 3. Daarnaast zal een dividend in aandelen worden uitgekeerd. Voor elke 20 stuks aandelen van nominaal SRD 0,15, zal één nieuw aandeel van SRD 0,15 worden verstrekt. Dit levert uitgaande van de gemiddelde beurskoers van SRD 235 in het eerste kwartaal van 2012, een aantrekkelijk totaal rendement van SRD 19,75 voor de aandeelhouders op. Het dividenduitkeringspercentage bedraagt 36,7, wat ruimer is dan de gebruikelijke 33,3%, vanwege de viering van ons 75 jarig jubileum in het verslagjaar. In het vervolg van dit verslag wordt ingegaan op de macro-economische ontwikkelingen in het jaar 2011, die de omgeving waarin wij moesten opereren hebben beïnvloed. Daarna komen de bedrijfseconomische ontwikkelingen binnen onze bank en dochteronderneming, de NTFM, aan de orde. In het laatste gedeelte wordt de financiële ontwikkeling van de bank belicht. De macro-economische ontwikkeling in 2011 Inleiding Het externe klimaat waarbinnen onze bank gedurende het verslagjaar opereerde was overwegend gunstig. Hiertoe droeg vooral de goede performance van onze exportindustrie bij. Dit klimaat werd tegelijkertijd sterk beïnvloed door een pakket van inkomstengenererende beleidsmaatregelen dat de monetaire autoriteiten hadden doorgevoerd om de algemene financiële stabiliteit te waarborgen. In januari werd de officiële koers van de nationale munt met 20% gedevalueerd ten opzichte van onze ankervaluta, de Amerikaanse dollar. De bedoeling hiervan was de discrepantie met de informele notering te elimineren en de rust op de valutamarkt te doen terugkeren. De devaluatie beoogde ook een gunstig effect uit te oefenen op de kaspositie van de Staat. Hierdoor werd immers de belastinggrondslag verbreed, doordat de tegenwaarde in Surinaamse dollars van de op buitenlandse valuta gebaseerde inkomsten, toenam. Teneinde haar kaspositie verder te verbeteren werden vrijwel tegelijkertijd de belastingen op brandstoffen verhoogd met SRD 0,50 of met ongeveer 40%, hetgeen tot maatschappelijke bewegingen leidde. De gestelde doeleinden werden goeddeels bereikt. De overheidsinkomsten namen met bijna 45% toe, terwijl de uitgaven met 33% stegen. Het gerealiseerde kastekort liep terug tot SRD 200 miljoen, maar bleef toch nog 6% hoger dan de ontvangsten. Ter financiering van dit tekort en door het aangaan van nieuwe leningsovereenkomsten liepen de binnenlandse en in sterkere mate de buitenlandse staatsschuld (inclusief commiteringen en garanties) verder op, te weten met respectievelijk 0,3 procentpunt en 5,5 procentpunt tot 15% en 24% van het bruto binnenlandse product. De ten opzichte van vergelijkbare landen lage schuldquote en het bereiken van een overeenkomst tussen de regeringen van de Verenigde Staten van Amerika en Suriname over de aflossing van een nog uit de jaren tachtig van de vorige eeuw daterende bilaterale schuld, waren voor Standard & Poor s mede aanleiding de landenrating voor de buitenlandse schuld te verhogen van B+ naar BB- met een stabiel vooruitzicht. De rating van de binnenlandse overheidsschuld was eerder op het laatstgenoemde niveau gebracht. De beoogde rust op de valutamarkt keerde inderdaad terug, mede door enige aanscherping van het op zich al prudente monetaire beleid. De vrije liquiditeitspositie van de algemene banken verkrapte door verhoging van het verplichte kasreserve percentage voor vreemde valutadeposito s. De liquiditeitsruimte van de banken in Surinaamse dollars en daarmede hun kredietpotentie kwamen onder druk door aankopen van Amerikaanse dollars door cliënten. De totale kredietverlening steeg verder, zij het in reële termen bezien in een minder hoog tempo dan in 2010. Deze stijging resulteerde, in samenhang met het door de devaluatie opgeblazen netto buitenlandse actief, in een vergroting van de nominale binnenlandse liquiditeitenmassa van 21%, ondanks de verkrapping die uitging van de tegenpost van het devaluatie-effect op het netto buitenlands actief en van de verbeterde kaspositie van de overheid. De vergroting overtrof de geschatte groei van het bruto binnenlandse product in ruime mate. De ruime quote bergt het risico in zich van spontane ontlading van de vraag naar goederen en diensten, dus inflatie. De schaduwzijde van de wisselkoersaanpassingen en de getroffen budgettaire maatregelen was dat zij leidden tot een verontrustende versnelling van het inflatietempo. Deze versnelling werd geaccentueerd door een voortgaande snelle stijging van de ambtenarensalarissen, alsook door het duurder worden van geïmporteerde aardolieproducten en voedingsmiddelen. Het prijsindexcijfer voor de gezinsconsumptie steeg gemiddeld genomen van 6,9% in 2010 tot 17,7%. Per ultimo 2011 was dit cijfer 15,2% hoger dan een jaar eerder. Om het hieruit voorvloeiende verlies aan koopkracht voor met name de kwetsbare groepen in onze samenleving te beperken, werden vervolgens enkele fiscale tegemoetkomingen toegekend en meer subsidies uitbetaald. Door dit compenserende uitgavenbeleid verbeterde de kaspositie van de overheid uiteindelijk per saldo minder dan aanvankelijk was voorzien. Ondanks de geschetste lastenverzwaringen en de hoge binnenlandse inflatie, bleef de groei van de algemene bedrijvigheid bevredigend. Volgens een ruwe schatting steeg het volume van het bruto binnenlandse product net als in 2010 in de orde van grootte van 4,5%. Een prestatie die in vergelijking met onze belangrijkste handelspartners en in Caribisch perspectief als gunstig kan worden aangemerkt. De goud- en olie-industrie fungeerden weer als trekker van de economie. Investeringen en productieve activiteiten werden opgestuwd, vooral omdat genoemde industrieën wederom konden profiteren van de hausse op de mondiale grondstoffenmarkt. Anderzijds hadden wij nog geen noemenswaardige overlast van de verdere vertraging van de groei in de ontwikkelde landen. De activiteiten in de overige sectoren lieten een gemengd beeld zien, waarbij vooral de agrarische sector hinder ondervond van structurele knelpunten. De consumptieve bestedingen bleven op peil, mede door de eerder vermelde stijging van de bancaire kredietverlening en van de loonsverhogingen, alsook door de ruime maatschappelijke liquiditeit. De waarde van onze exporten werd opgestuwd doordat de gemiddelde goudprijs op de London Metal Exchange verder steeg, namelijk met 28,3% tot USD 1.572 per troy ounce. De vraag naar dit edele metaal werd aangewakkerd door de zich voortslepende internationale onzekerheden, die mede werden veroorzaakt door de overheidsschuldencrisis in Europa en in de Verenigde Staten van Amerika. De geopolitieke verwikkelingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten zorgden ervoor dat ook de prijs van ruwe aardolie gemiddeld sterk opliep en wel met bijna 40%. De prijsstijging van aluinaarde bleef verhoudingsgewijs beperkt, te weten bijna 15%. Tegelijkertijd konden de exportvolumes van goud en aardolie enigszins worden vergroot, wat bijdroeg tot een verdere verbetering van de betalingsbalans. Op de handelsbalans en op de lopende rekening werden aanzienlijke overschotten gerealiseerd. De andere rekeningen lieten echter tekorten zien. Eén en ander weerspiegelde zich in een stijging van de officiële goud- en deviezenreserves uitgedrukt in Amerikaanse dollars met 15% tot een equivalent van ruim 5 maanden import van goederen en diensten. De algemeen economische vooruitzichten voor 2012 en voor de middellange termijn zijn overwegend gunstig. In verband met de verwachte intensivering van de exploitatie van de beschikbare natuurlijke hulpbronnen en voor de uitbreiding van de olieraffinaderij zullen investeringen worden verricht in de orde van grootte van het huidige bruto binnenlandse product ten bedrage van circa USD 3,5 miljard. Blijkens het recent gepubliceerde Meerjaren Ontwikkelingsplan 2012-2016 is de overheid daarenboven voornemens omvangrijke investeringen te plegen in onder meer de civiel technische en sociaal-economische infrastructuur en in de woningbouw. De expansieve plannen bergen het risico in zich van het doen van 15

een te groot beslag op de op zich beperkte uitvoeringscapaciteit, wat kan leiden tot oververhitting van de economie. Wijs beleid van zowel de private als de publieke actoren moet de economie echter op het pad van de evenwichtige, duurzame ontwikkeling houden. Overheidsfinanciën en Staatsschuld Volgens voorlopige cijfers van het Ministerie van Financiën steeg het totaal van de lopende overheidsontvangsten en schenkingen op kasbasis fors en wel met ongeveer 44% tot SRD 3,6 miljard of circa 35% van het bruto binnenlandse product. Aan belastingen werd 32% meer geïnd, terwijl er bij de niet-belastingontvangsten sprake was van een verdubbeling. Factoren die tot deze opmerkelijke toename bijdroegen waren vooral de verkregen afdrachten uit de goud- en aardoliesector, die ruim 35% van de totale staatsontvangsten uitmaakten. De afdrachten van IAMGOLD, Staatsolie N.V. en Suralco aan de Staat beliepen respectievelijk USD 146 miljoen, USD 255 miljoen en slechts USD 17 miljoen. Een belangrijke invloed ging ook uit van de devaluatie van de Surinaamse munt, de mede hierdoor opgestuwde prijzen van goederen en diensten, de verhoging van de belasting op brandstof met circa 40% en de toename van de algemene bedrijvigheid. Ter verlichting van de gestegen belastingdruk werd anderzijds aan loontrekkers een belastingkorting van SRD 600 op jaarbasis toegekend. De ontvangen schenkingen verminderden met 28% tot slechts 3% van de totale ontvangsten. Projecten gefinancierd met middelen verkregen in het kader van de ontwikkelingssamenwerking met Nederland werden successievelijk afgebouwd. Overheidsfinanciën op kasbasis (in miljoenen SRD) 2011*) 2010 2009 Ontvangsten en schenkingen 3.594 2.497 2.723 16 75 jaar dienstbaar aan de Surinaamse samenleving Waarvan: Belastingen 2.337 1.769 1.611 Niet-belastingen 1.150 579 758 Schenkingen 107 149 354 Uitgaven 3.798 2.853 2.855 17 Op 30 juni 2011 werd in de banketzaal van Hotel Torarica een receptie gehouden voor diverse zakenrelaties van de Hakrinbank. De gasten werden welkom geheten door de directie en leden van de Raad van Commissarissen. In aanwezigheid van een breed publiek, werd door de algemeen directeur een overzicht gegeven van de groei en bloei van de Hakrinbank in de afgelopen 75 jaar en werd dank uitgesproken voor de continue ondersteuning door stakeholders. Het goed voorziene buffet, de bar en de muziek zorgden voor een feestelijke sfeer die zich ook uitstekend leende voor het netwerken. Bij het verlaten van de receptie ontvingen alle gasten een blijvend geschenk ter gelegenheid van de 75 ste jaardag van de bank. Er werd op donderdag 7 juli ook een receptie gehouden in Hotel Residence Inn te Nieuw Nickerie. Waarvan: Lonen en salarissen 1.209 1.075 968 Goederen en diensten 905 668 570 Subsidies/overheidsbijdragen 650 503 578 Interest staatsschuld 139 104 133 Kapitaaluitgaven 788 354 391 Overige 107 149 215 Saldo -204-356 -132 Financiering (netto) Binnenlandse -190 155 164 Buitenlandse 394 201-32 *) voorlopige cijfers Bron: Ministerie van Financiën

De uitgaven werden eveneens sterk opgevoerd, namelijk met ruim 33% tot SRD 3,8 miljard. Lonen en salarissen, die bijna een derde van het totaal uitmaken, namen met 13% toe door uitvoering van de tweede fase van het nieuwe functiewaarderingssysteem voor overheidsambtenaren (FISO II). De post goederen en diensten steeg met 36% tot 24% van het totaal, mede als gevolg van het inlopen van betalingsachterstanden aan leveranciers. Subsidies en bijdragen namen met 30% toe tot 17% van het totaal. Aan bushouders werd een compensatie geboden voor het niet mogen doorberekenen van de gestegen exploitatiekosten in de tarieven. Enkele sociale tegemoetkomingen werden verhoogd, waaronder de algemene oudedagsvoorziening en de kinderbijslag. De kapitaaluitgaven stegen met 78% tot 24% van het totaal, als uitvloeisel van de rehabilitatie en uitbreiding van de infrastructuur. Per saldo overtroffen de uitgaven de inkomsten met SRD 0,2 miljard of met bijna 6%. Het kastekort werd gefinancierd door trekkingen op buitenlandse leningen. De binnenlandse kaspositie van de Staat verbeterde bijgevolg. Door het aangaan van nieuwe leningen steeg de binnenlandse schuld (inclusief garanties en commiteringen) per saldo met circa 2% tot SRD 1,5 miljard en de buitenlandse schuld met 8% tot USD 0,7 miljard of respectievelijk 15,4% en 23,7% van het bruto binnenlandse product. Genoemde percentages lagen onder de middels wijziging van de Wet op de Staatsschuld in januari 2011 opnieuw vastgestelde obligoplafonds van respectievelijk 25% en 35%, waarbij het totaal ongewijzigd bleef op 60% van het BBP. Ontwikkeling en samenstelling van de staatsschuld per jaarultimo Soort crediteur 2011*) 2010 2009 Binnenlandse schuld naar crediteur (in miljoen SRD) Centrale Bank van Suriname 858,3 880,6 652,5 Bankwezen 148,2 171,1 64,0 Particulieren 338,6 242,6 196,4 Totaal binnenlandse schuld (internationale definitie) 1.345,1 1.294,3 912,9 Financiële transacties met het buitenland De hausse op de internationale grondstoffenmarkten werkte gunstig door op onze relaties met het buitenland. Hierdoor liep het overschot op de handelsbalans op kasbasis met 15% op tot USD 788 miljoen. Het aandeel van goud, olie en aluinaarde in de totale export bleef dominant en beliep ongeveer 95%. Bananen en rijst zorgden voor de overige export. De lopende rekening werd ook gunstig beïnvloed door het oplopen van de netto inkomensoverdrachten met 7%. Daarentegen namen de negatieve saldi bij zowel het dienstenverkeer als bij de primaire inkomens fors toe. Hierdoor kromp het saldo op de lopende rekening, na het bereiken van een historisch groot overschot in 2010, met 37%; dit saldo bleef echter omvangrijk, te weten USD 410 miljoen. De netto financiële vorderingen op het Saldi van de betalingsbalans op kasbasis (in miljoenen USD) buitenland namen verder af, terwijl op de post statistische verschillen een sterk negatief saldo werd geregistreerd. Het in 2010 geregistreerde tekort op de totale rekening van USD 16 miljoen sloeg om in een overschot van USD 84 miljoen. 2011*) 2010 2009 Goederenverkeer 787,6 686,2 11,1 Dienstenverkeer -277,0-17,7 1,4 Primaire inkomens -193,5-102,1 5,3 Inkomensoverdrachten 92,9 86,5 94,0 Saldo lopende rekening 410,0 652,9 111,8 Vermogensoverdrachten rekening 34,8 53,9 87,4 Financiële rekening -243,9-595,7-96,6 Statistische verschillen -116,7-127,4 62,9 Saldo 84,2-16,3 165,5 *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname Overheidsgaranties 35,3 29,2 32,9 Gecommitteerde leningen (niet opgenomen) 140,9 174,9 195,6 Totale binnenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties 1.521,3 1.498,4 1.141,4 18 en Gecommitteerde leningen (definitie Wet Staatsschuld) In procenten van het Bruto Binnenlands Product (BBP) 15,4 15,1 12,8 Buitenlandse schuld naar crediteur (in miljoen USD) Multilaterale crediteuren 199,1 114,3 82,3 Bilaterale crediteuren 258,7 219,7 186,8 Commerciële crediteuren 0,0 0,0 0,0 Totaal buitenlandse schuld (internationale definitie) 457,8 334,0 269,1 Overheidsgaranties 15,5 17,8 19,4 Gecommitteerde leningen (niet opgenomen) 228,3 297,0 357,2 Het overschot op de totale rekening weerspiegelde zich in de internationale reserves van de depositonemende instellingen, die met 15% stegen tot USD 772 miljoen of ruim 5 maanden import van goederen en diensten. Deze vrij comfortabele reservepositie droeg, in samenhang met het beleid van de monetaire autoriteiten, bij tot een zeker herstel van het vertrouwen van het publiek. Dit droeg bij tot de terugkeer van de rust op de valutamarkt na de devaluatie van de Surinaamse munt. De discrepantie tussen de officiële en de vrije koers verdween vrijwel geheel. Hierdoor herstelde de concurrentiepositie van banken op de valutamarkt zich en konden zij een deel van het aan de levendige parallelmarkt verloren gegaan terrein terugwinnen. De officiële aan- en verkoopkoersen voor de Amerikaanse dollar bleven gedurende de rest van het jaar stabiel op respectievelijk SRD 3,25 en SRD 3,35. De koers van de euro steeg met gemiddeld 4,4% in 2011. De aankoopkoers voor bankpapier sloot op het jaarultimo op SRD 4,49. De monetaire en financiële ontwikkeling De verplichtingen van de depositonemende instellingen met het karakter van binnenlandse liquiditeit (M2) namen in het verslagjaar met 21% toe, vergeleken met 11% in 2010. Het netto buitenlands actief steeg met 48%, terwijl het netto binnenlands actief met 10% kromp. Bijgevolg liep het aandeel van het buitenlands actief in M2 op van 54% tot 66%. De cijfers zijn vertekend als gevolg van de meergenoemde devaluatie van de Surinaamse dollar. Gecorrigeerd voor het hieruit voortvloeiende herwaarderingseffect, was er niettemin sprake van een forse vergroting van het netto buitenlands actief, hetgeen indiceert dat deze vergroting mede het resultaat was van reële transacties. 19 Totale buitenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties 701,6 648,8 645,7 en Gecommitteerde leningen (definitie Wet Staatsschuld) In procenten van het Bruto Binnenlands Product (BBP) 23,7 18,2 20,1 In onderstaande tabel zijn de oorzaken van de mutaties in de verplichtingen met het karakter van binnenlandse liquiditeit weergegeven (in miljoenen SRD): *) voorlopige cijfers Bron: Bureau voor de Staatsschuld De goede economische vooruitzichten en het bereiken van een akkoord tussen de regeringen van de Verenigde Staten van Amerika en Suriname inzake de herstructurering van de bilaterale staatsschuld, waren voor Standard & Poor s aanleiding om in augustus 2011 de Sovereign rating van ons land met één trede te verhogen naar BB- met een stabiel vooruitzicht. Wij moeten nog drie treden omhoog om de gewenste investmentgrade rating te bereiken. Een noodzakelijke voorwaarde hiertoe vormt het voeren van een gezond economisch beleid. 2011*) 2010 2009 1. Netto buitenlands actief 1.433,2 120,4 231,3 2. Netto binnenlands actief -253,0 412,7 428,7 Waarvan: Netto vorderingen op de overheid -244,9 76,0 189,0 Vorderingen op overige ingezetenen 610,3 349,3 300,3 Overige activa (netto) -618,4-12,6-60,6 Totaal 1.180,2 533,1 660,0 *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname

De totale kredietverlening van de banken steeg met 18% (2010: 16%) tot SRD 3,8 miljard. Het aandeel van de direct productieve sectoren in het totaal schommelde rond de 20%. De kredietverlening in Surinaamse dollars nam toe met 11% (2010: 26%) en die van de vreemde valutakredieten met 32% na een stabilisatie in het voorgaande jaar. Hierbij speelde het eerder genoemde devaluatieeffect een rol, maar tot op zekere hoogte ook de relatief krappe liquiditeitspositie van de banken in Surinaamse dollars. Eén en ander leidde ertoe dat de dollariseringsgraad na een daling in voorgaande jaren weer opliep en wel van 35% tot 39%. Bij de deposito s steeg de dollarisering van 50% tot 56%. De Surinaamse Effectenbeurs Onderstaande tabel biedt inzicht in de handel op de Surinaamse Effectenbeurs in het jaar 2011 Nom. waarde Fondsen Omzet per stuk Aandelen Aantal (stuks) Effectief (SRD) Slotkoers in SRD 2010 2011 Assuria 0,10 900 34.300 30,00 46,00 C.I.C. 0,01 235 1.880 8,00 8,25 DSB Bank 0,10 8.092 431.779 40,00 71,00 Elgawa 10,00 0 0 60,00 60,00 Hakrinbank 0,15 170 36.399 205,00 225,00 VSH Foods (voorheen Margarine & Vettenfabriek) 0,01 523 3.138 5,60 5,60 Kerncijfers van banken (in miljoenen SRD) 2011*) 2010 2009 Balanstotaal 6.230,4 5.101,1 4.588,4 Deposito s 5.893,7 4.757,0 4.343,7 Totale kredietverlening 3.803,1 3.213,1 2.765,8 Waarvan: Kredietverlening en beleggingen in SRD 2.327,1 2.091,8 1.653,8 direct productieve sectoren 311,4 274,4 214,8 overige sectoren 2.015,7 1.817,4 1.439,0 Voorzieningen dubieuze debiteuren 64,9 60,7 52,5 Kredietverlening en beleggingen in vreemde valuta 1.476,0 1.121,3 1.112,0 direct productieve sectoren 425,2 346,6 294,9 overige sectoren 1.050,8 774,7 817,1 Voorzieningen dubieuze debiteuren 33,9 22,0 20,0 Self Reliance 0,01 4.430 48.800 11,00 11,00 Surinaamse Brouwerij 5,00 16 5.600 290,00 395,00 Torarica 0,10 0 0 65,00 67,50 Varossieau 0,10 50 900 16,85 22,00 VSH-United 0,01 0 0 27,00 30,00 Totaal 14.416 562.796 Obligaties Obligaties Staatsolie N.V. USD 100,00 270 USD 27.000 USD 102,00 USD 105,00 Niet genoteerde fondsen Vensur 0,025 506 10.373 *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname Generaal totaal 15.192 667.941 20 De onderliggende tendens, waarbij ingezetenen vaak de voorkeur geven aan het afsluiten van kredietcontracten in Surinaamse dollars en aan het aanhouden van deposito s in vreemde valuta, bleef echter bestaan. De relatief hoge inflatie en bijgevolg de negatieve reële rente alhier speelt daarbij een betekenisvolle rol. De nominale commerciële rentetarieven bleven gedurende het verslagjaar gemiddeld genomen vrijwel onveranderd, te weten 11,7% voor kredieten in Surinaamse valuta en 9,5% in Amerikaanse dollars. De creditrente in Surinaamse valuta werd echter met 0.4 procentpunt opgetrokken tot 6,6% per ultimo 2011 als gevolg van de krappe liquiditeitsruimte van de banken. De creditrente op Amerikaanse deposito s liep marginaal terug. De bovengeschetste ontwikkelingen waren voor de autoriteiten aanleiding het monetaire beleid aan te scherpen. Teneinde de risico s van de hoge dollarisering te mitigeren, werd de kasreserveverplichting voor vreemde valutadeposito s met 6 2 /3 procentpunt opgetrokken tot het wel zeer hoge percentage van 40. Voor de in lokale munt luidende deposito s werd de nominale verplichting ongewijzigd gehouden op 25%. De voorschotrente van de Centrale Bank werd per mei 2011 verhoogd met 1,5 procentpunt tot 9% per jaar. Een belangrijke mijlpaal voor de financiële sector werd in november 2011 bereikt met de goedkeuring door de Nationale Assemblee van de Wet Toezicht Bank- en Kredietwezen, welke de Centrale Bank ruimere bevoegdheden toekent om de toegang van kredietinstellingen tot de financiële markt te reguleren, alsook om toezicht te houden ter waarborging van de monetaire en financiële stabiliteit; dit alsook ter bescherming van de bedrijfseconomische soliditeit en integriteit van de afzonderlijke kredietinstellingen. Algemene voorschriften dan wel richtlijnen voor de bedrijfsvoering van onder andere banken kunnen worden gegeven na overleg met deze banken, dan wel met hun representatieve organisatie, de Surinaamse Bankiers Vereniging. Beursindex per 31 december 2011: 5.396 Bron: Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname Na de terugval in 2010 van zowel de omzet als het aantal verhandelde aandelen op de Surinaamse Effectenbeurs, was er in het verslagjaar in relatieve zin sprake van een herstel. In absolute termen bleef de omvang van de handel echter zeer bescheiden, omdat er nauwelijks aanbod was. De effectieve omzet steeg tot SRD 0,6 miljoen, terwijl het aantal verhandelde aandelen en obligaties toenam tot in totaal 15.192 stuks. De aandelen van DSB Bank en de obligaties van Staatsolie werden het meest verhandeld. De beursindex, welke de gewogen marktwaarde aangeeft van een vastgesteld pakket aandelen, steeg in het verslagjaar met 47% tot 5.396. Deze stijging ligt ver boven het inflatiepercentage. Beleggingen in beursgenoteerde aandelen genereerden derhalve gemiddeld genomen ook in 2011 een aantrekkelijk reëel rendement. Het aantal brokers bleef onveranderd; DSB Bank en Assuria bemiddelden tezamen voor ongeveer 90% van de totale omzet bij het tot stand komen van transacties. effect van bedoelde maatregelen stapsgewijs wegebde. Factoren die eveneens bijdroegen tot de prijsstijgingen waren het voortgaande oplopen van de loonkosten, alsook de toename van de prijzen van geïmporteerde aardolie en voedingsmiddelen. De inflatie kwam tot uitdrukking in een breed scala van goederen en diensten. Vooral het transport en alcoholische dranken werden fors duurder als gevolg van de eerdergenoemde maatregelen. Opvallende stijgingen voltrokken zich ook bij de categorieën communicatie en voedingsmiddelen. Op hun beurt zetten de prijsstijgingen de reële koopkracht onder druk. Beteugeling van de inflatie is dan ook van doorslaggevend belang voor het vermijden van het op gang komen van een prijs-loonspiraal, die onvermijdelijk zal uitmonden in ondergraving van de welvaart van de bevolking. Jaar Gemiddelde inflatie (%) Jaareinde inflatie (%) 2007 6,4 8,3 21 Inflatie Het gemiddelde stijgingstempo van de consumentenprijsindex versnelde van 6,9% in 2010 tot 17,7%, grotendeels onder invloed van de door de monetaire autoriteiten getroffen beleidsmaatregelen. De jaareinde-inflatie nam toe van 10,3% tot 15,2%. De versnelling voltrok zich gedurende de eerste 4 maanden van 2011, waarna het 2008 14,7 9,4 2009-0,1 1,3 2010 6,9 10,3 2011 ¹) 17,7 15,2 1) voorlopige cijfers Bron: Algemeen Bureau voor de Statistiek

22 De productiesectoren De reële sector putte wederom voordeel uit de hausse op de mondiale grondstoffenmarkt. De stijging van de gemiddelde goudprijs zette zich in het verslagjaar voort, als gevolg van aanhoudende onzekerheden en risico s in de wereldeconomie en op de financiële markten. Eén en ander leidde tot een flight to quality, welke zich weerspiegelde in een verhoogde vraag naar goud en in navenante prijsstijgingen. Op de London Metal Exchange liep de gemiddelde prijs in 2011 met 28% op tot USD 1.572 per troy ounce. In de eerste week van september werd een piek van circa USD 1.900 bereikt. Dankzij deze ontwikkelingen boekte IAMGOLD met 1.581 werknemers het grootste goudbedrijf in Suriname uitstekende resultaten, ondanks de stabilisatie van haar productievolume op circa 12.600 kilogram. Dit geldt evenzeer voor de andere spelers in deze sector. Inmiddels wordt voortvarend gewerkt aan de zo gewenste ordening van de kleinschalige goudmijnbouw, die ongeveer de helft van de totale productie voor haar rekening neemt. Dit zal de organisatie van en de kwaliteit bij goudwinning ten goede komen, alsook de belastingbasis verbreden. Politieke onzekerheden vooral verband houdend met de gebeurtenissen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten stuwden ook de noteringen van de verschillende typen aardolie omhoog. De gemiddelde netto verkoopprijs van Staatsolie N.V. steeg met 40% tot USD 100 per barrel. Haar productievolume werd met 3% uitgebreid tot bijna 6 miljoen barrels, wat neerkomt op een dagproductie van 16.400 barrels. De raffinaderij te Tout Lui Faut verwerkte 2,6 miljoen barrels ruwe olie, ongeveer evenveel als in 2010. Van de totale productie werd 44% lokaal verkocht, voornamelijk aan Suralco LLC., terwijl de rest werd geëxporteerd naar landen in het Caribische gebied. Asfaltbitumen werd geleverd aan Frans-Guyana, Trinidad en Guyana, dan wel benut bij de constructie van lokale infrastructurele werken. Per saldo steeg de bruto-omzet met 39% tot USD 787 miljoen en de geconsolideerde winst vóór belasting met 45% tot USD 421 miljoen. Intussen wordt verder gewerkt aan verbreding en verdieping van de bedrijfsactiviteiten. Hoopgevende resultaten werden geboekt bij on-shore exploratie. In september werden de operaties van Chevron/Texaco overgenomen, waardoor Staatsolie over de benodigde infrastructuur beschikt om olieproducten op de lokale markt te distribueren. Voorts werd in februari 2012 het officiële startsein gegeven voor de uitbreiding van de raffinaderij die rond ultimo 2014 operationeel zal zijn. Ook de wereldmarktprijzen van aluinaarde stegen in 2011 gemiddeld met 12%, maar waren gedurende het laatste kwartaal ongeveer 8% lager dan een jaar eerder. Ons land kon echter slechts in beperkte mate profiteren van de gemiddelde prijsstijging als gevolg van een tekortschietende beschikbaarheid van bauxiet. Om in de behoefte aan deze grondstof te voorzien voerde Suralco LLC aanvankelijk bauxiet uit Brazilië in, maar naderhand besloot de onderneming uit markttechnische en relatieve kostenoverwegingen de raffinage in het buitenland te doen geschieden. Hierdoor daalde het productie- en exportvolume van aluinaarde met circa 5% tot ruim 1,4 miljoen ton. Niettemin steeg de exportwaarde met 10 procent tot USD 491 miljoen. Thans wordt onderzocht hoe de lokale beschikbaarheid van bauxiet kan worden vergroot, teneinde de continuïteit van de onderneming op langere termijn te waarborgen. Intussen beperkt men zich tot het plegen van onderhoud en het verrichten van vervangingsinvesteringen, terwijl het aantal werknemers ongewijzigd wordt gehouden op zo n 900 personen. De ontwikkelingen in de overige productieve sectoren lieten een gemengd beeld zien. De Stichting Behoud Bananensector na de overheid met 2.500 arbeidsplaatsen de grootste werkgever van Suriname werd na het topjaar 2010 geconfronteerd met een terugslag. Hierbij speelden verslechterde marktcondities in Europa en de turbulentie in het Midden-Oosten een rol. De export kromp met 1% tot circa 69.000 metrieke ton. Er werd een verlies van ruim USD 1 miljoen geleden, dat deels werd gedekt door het opnemen van een lening bij de Staat. Volgens gegevens van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij nam het beplante padieareaal met 5% toe tot 56.206 ha. De gemiddelde productie per hectare steeg met 1% en bedroeg 4,27 metrieke ton. De exportwaarde verminderde echter met 20% tot USD 30,9 miljoen, als gevolg van een aanzienlijk lagere exporthoeveelheid. De grootste afnemer was Jamaica met een exportwaarde van circa USD 25 miljoen. De gemiddelde exportprijs was wel significant hoger dan in 2010. Wat de andere economische sectoren betreft, was de bedrijvigheid vooral bevredigend in de sectoren woningbouw, handel en toerisme. Per saldo werd net als in 2010 een bevredigende groei van het volume van het bruto binnenlandse product gerealiseerd en wel van naar schatting 4,5%. Macro-economische vooruitzichten Onze bank is overwegend positief gestemd over het economisch perspectief voor de komende jaren. Als uitvloeisel van de voorgenomen grootschalige investeringen gericht op het intensiever exploiteren van de beschikbare natuurlijke hulpbronnen, wordt een groei van het bruto binnenlands product met gemiddeld 5-6% haalbaar geacht. Gelet op de mondiale schaarste aan grondstoffen mag ook worden aangenomen, dat wij vooralsnog gunstige prijzen zullen kunnen blijven bedingen voor onze exportproducten. Er zijn tekenen dat het binnenlandse inflatietempo onder controle kan worden gehouden nu het effect van de getroffen fiscale en monetaire maatregelen goeddeels is uitgewerkt en de monetaire autoriteiten voornemens zijn hun prudent beleid voort te zetten. In dit kader is ook van belang een beheerste opstelling van vakbonden bij het arbeidsvoorwaardenoverleg. Versnelling van het proces van economische ontwikkeling onder gelijktijdig behoud van financiële stabiliteit lijkt dan ook haalbaar. Daadwerkelijke realisatie van dit toekomstbeeld stelt hoge eisen aan de private en publieke beleidsvoering. Van bijzonder belang is dat in het geval van het financieren van projecten met leningen aan de daaruit voortvloeiende toekomstige betalingsverplichtingen kan worden voldaan om te voorkomen dat ons land op enig moment in de toekomst in een schuldencrisis verzeild raakt. Deze verplichtingen vereisen op hun beurt onder andere een geïntegreerde planning van de te entameren activiteiten, het vergroten van onze capaciteit om projecten uit te voeren, het verbeteren van het investeringsklimaat, de collectieve wil om goede resultaten te behalen, alsook de bereidheid de daarvoor benodigde inspanningen te leveren. De bank in beweging Sport is één van de pilaren van het Corporate Social Responsibility beleid van de Hakrinbank. Onze bank ondersteunt diverse activiteiten waarin sportbeoefening wordt gestimuleerd. Op zaterdag 25 juli werd de traditionele Hakrinbank 5 km trim- en 10 km snelloop georganiseerd. Het goed opgekomen publiek heeft genoten van de wandelroute, die in het centrum van de binnenstad was uitgezet. Het Hakrinbank personeel heeft massaal haar ondersteuning verleend aan het welslagen van deze activiteit. Aan de 10 km snelloop die in samenwerking met de sportvereniging Gazelle werd ge- organiseerd participeerden de atleten van SNL, Profosoe, Gazelle, Tropical Runners en Atletico. Ook een groot aantal individuele lopers registreerde zich hiervoor. Het algemeen klassement voor dames werd gewonnen door Ilsida Toemere en bij de heren was dat Syveryo Simison. 23

Het bedrijf van de bank Corporate Governance De nog voelbare mondiale financiële crisis heeft ertoe bijgedragen dat er meer belang wordt gehecht aan de verbetering van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, de interne beheersing van bedrijfsprocessen, de financiële rapportages en aan de vergroting van de transparantie van het bedrijfsgebeuren. Inmiddels zijn de richtlijnen voor goed en verantwoord ondernemingsbestuur ofwel corporate governance wereldwijd aangescherpt. 24 Inleiding Met tevredenheid blikken wij terug op de ontwikkelingen binnen onze bankinstelling in het verslagjaar. De bank maakte een gezonde groei door en de rentabiliteit is verbeterd. De bedrijfsdoelstellingen vastgelegd in ons jaarplan 2011, dat ingekaderd is in het strategisch beleidsplan 2011-2013, zijn goeddeels gerealiseerd. Buitengewoon content zijn wij met de verbetering van de efficiencyratio. Met steun van een extern consultantsbureau is gestart met doorlichting van onze bedrijfsprocessen en procedures teneinde de kwaliteit van de aansturing van de bank te verbeteren. Dit project dat circa 2 jaren in beslag zal nemen moet er uiteindelijk toe leiden dat de bestuurders van de bank beter in control zullen zijn voor wat betreft de besturing en beheersing van bedrijfsprocessen en afdekking van risico s. Het geconsolideerd balanstotaal steeg in het boekjaar met 16% tot SRD 1,48 miljard, iets meer dan in 2010. De groei in de totale kredietverlening (corporate en consumer) bedroeg 13%, wat lager is dan in het voorgaande jaar. De US dollariseringsgraad van de kredietportefeuille steeg in tegenstelling tot voorgaande jaren met 2,8 procentpunt tot 32,9%, vooral als gevolg van de devaluatie van de SRD op 20 januari. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op peil hetgeen tot uitdrukking kwam in de non-performing ratio van 1,7%. De rentabiliteit van de bank verbeterde; de nettowinst vóór belastingen nam toe met SRD 8 miljoen of 26% tot SRD 39,1 miljoen. Een deel hiervan is het resultaat van een éénmalige koerswinst op onze eigen vreemde valutapositie als gevolg van de devaluatie van onze munt. Na enige jaren van stabilisatie, verbeterde de efficiencyratio met 2 punten naar 54,3%. Onze doelstelling is om deze ratio verder te verbeteren. Ook de return on assets en de return on equity namen toe. De solvabiliteitsratio s vertoonden een duidelijke verbetering. Hierna wordt nader ingegaan op de markante ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan binnen onze organisatie en haar afdelingen inclusief de dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V.. Het doel van corporate governance is het effectief besturen van een organisatie om zo maximale waarde te creëren ten behoeve van de verschillende stakeholders van de organisatie. Om dat doel te verwezenlijken is een geïntegreerd stelsel van besturing, beheersing, toezicht en verantwoording nodig. Dat stelsel werkt alleen effectief als alle betrokken partijen zoals bestuurders, commissarissen, accountants, aandeelhouders, wetgever en toezichthouders helderheid hebben over hun eigen verantwoordelijkheden en die ook nemen. Nu de maatschappij hogere eisen stelt aan de integriteit en transparantie van organisaties, worden er normenkaders ontwikkeld om in de praktijk te komen tot beter ondernemingsbestuur. De directie en Raad van Commissarissen van de Hakrinbank hechten eraan dat best practices voor corporate governance worden nageleefd en dat wij daarbij een voortrekkersrol vervullen in de Surinaamse samenleving. Onze bank is voorzover bekend het eerste bedrijf in Surinaamse handen dat enige jaren terug een formele corporate governance code heeft geïntroduceerd. Deze code, die op onze website is te vinden, bevat richtlijnen voor het handelen van de directie, de Raad van Commissarissen en de aandeelhouders. In aparte reglementen zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van directie, Raad van Commissarissen, Audit- en Remuneratie- en Benoemingscommissie vastgelegd. Volgens bedoelde richtlijnen is de directie belast met het besturen van de bank, hetgeen inhoudt dat zij verantwoordelijk is voor de realisatie van bedrijfsdoelstellingen, de strategie, het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling. Directiebeslissingen worden zoveel als mogelijk bij consensus genomen. In uitzonderingsgevallen neemt de Algemeen Directeur, de hoogst verantwoordelijke functionaris van het directieteam, in laatste instantie een definitieve beslissing. Hij legt naar buiten toe verantwoording af over het gevoerde bedrijfsbeleid, met name aan de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het directieteam, ook wel Raad van Bestuur genoemd, bestaat momenteel uit 3 leden namelijk een Algemeen Directeur of Chief Executive Officer (CEO), een Operations Directeur of Chief Operations Officer (COO) en een Financieel Directeur of Chief Financial Officer (CFO). Het is de bedoeling om op termijn de Raad van Bestuur uit te breiden met een Commercieel Directeur of Chief Commercial Officer (CCO). De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het directiebeleid en op de algemene gang van zaken, met name Ontspannen samenzijn Bij de viering van het 75 jarig bestaan van de Hakrinbank was uiteraard het personeelsfeest niet weg te denken. Op 15 juli werd voor personeelsleden en hun partners een knalfeest georganiseerd in partycentrum Utopia. Mede door het humoristische optreden van Clifton Braam en de spetterende optredens van Marlene s Ballet en Sana Budaya Dance Company zat de sfeer er goed in. Het uitgebreid buffet en de muziek van Kasimex Houseband completeerden het geheel. 25

26 op het financieel beleid, de ondernemingsstructuur, de performance van directieleden en op het risicomanagement. De Raad vergadert één keer per maand met de directie of zoveel meer als dat nuttig wordt geacht. Op deze maandelijkse meetings komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: Goedkeuring beleidsvoorstellen van de directie; Beoordeling (tussentijdse) financiële rapportages; Bespreking rapportages van de Audit- en de Remuneratie- en Benoemingscommissie; Evaluatie van de bedrijfsresultaten in relatie tot de vooraf vastgestelde operationele- en strategische doelstellingen; Beoordelen en vaststellen van de (half) jaarcijfers na analyse en advies van de Auditcommissie; alsook Periodieke beoordeling van de performance van de directie en vaststelling van haar arbeidsvoorwaarden. De Raad van Commissarissen opereert onafhankelijk ten opzichte van de directie en andere stakeholders of belangengroepen. Hij bespreekt tenminste één keer per jaar - buiten aanwezigheid van de directie - zowel zijn eigen functioneren als dat van de individuele leden en de conclusies die hieraan verbonden moeten worden. Binnen de Raad van Commissarissen (RvC) zijn twee gespecialiseerde commissies ingesteld te weten een Auditcommissie en een Remuneratie- en Benoemingscommissie, die elk uit vier RvC leden bestaat. De Auditcommissie is verantwoordelijk voor de bewaking van de tijdigheid, de kwaliteit en integriteit van de financiële rapportages, voor de naleving van wet- en regelgeving, alsook van de onafhankelijkheid en het functioneren van de interne en externe accountants. De Remuneratie- en Benoemingscommissie doet aanbevelingen aan de Raad ter zake de (her)benoeming van leden van de directie en de Raad, de opvolgingsplanning voor leden van de directie, management development, en de bezoldiging van de directieleden. Een verslag van de werkzaamheden van bovengenoemde commissies is te vinden in het rapport van de Raad van Commissarissen aan het begin van dit jaarverslag. In 2012 zal binnen de Raad van Commissarissen een derde gespecialiseerde commissie worden ingesteld namelijk een Risk- en Compliance Commissie, die het risico- en compliancebeleid van de bank zal monitoren. Inmiddels is hieromtrent een adviesrapport uitgebracht door een consultantsbureau. In oktober 2011 hebben directie en Raad van Commissarissen aan KPMG Assurance Services N.V. gevraagd om een vervolgonderzoek uit te voeren op de Corporate Governance Scan die begin 2010 eveneens door haar werd uitgevoerd. Doelstelling was om de voortgang en de status van de huidige Corporate Governance vast te stellen in relatie tot best practices voor goed bestuur. In dit kader past ook de herziening van het directie en RvC reglement. Tevens is aan de consultants gevraagd een advies uit te brengen inzake de instelling van een Risk- en Compliance Commissie binnen de Raad van Commissarissen. Deze zal nauw toezicht moeten houden op het compliance- en het risicobeheersingsbeleid van de bank en het voornemen is deze in het jaar 2012 te institutionaliseren. Tenslotte is gevraagd een benchmarkanalyse te verrichten met betrekking tot de bezoldiging van de leden van de Raad van Commissarissen. Begin 2012 werd het onderzoeksrapport van KPMG uitgebracht. Daarin zijn de bevindingen en aanbevelingen van de Corporate Governance Scan uit 2010 opgenomen en de huidige status en daarop gebaseerde aanbevelingen. Het beeld anno 2012 stemt tot tevredenheid. Verbeteringsgebieden liggen met name op het vlak van versterking van de incorporatie van Corporate Governance principes in de bedrijfscultuur, betere interne communicatie, meer delegatie van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden binnen de organisatie, en invoering van een formele procedure voor het evalueren van de performance van de Raad van Commissarissen. De resultaten van de scan zijn uitgebreid besproken met directie en de Raad van Commissarissen. Inmiddels zijn verschillende aanbevelingen van de consultants reeds uitgevoerd of zullen op korte termijn worden uitgevoerd. Het is de bedoeling om deze scan periodiek bijvoorbeeld eens in de twee tot drie jaren te herhalen, teneinde de voortgang van het corporate governanceproces te monitoren. Key Overall Performance Indicatoren De belangrijkste indicatoren die wij hanteren om onze bedrijfsperformance te meten en te monitoren zijn de Return on Assets (RoA), welke het rendement op onze activa weerspiegelt, de non-performing ratio, welke een indicatie is van de kwaliteit van onze belangrijkste activa, de kredietportefeuille, de Return on Equity (RoE), welke het rendement op ons eigen vermogen weergeeft en de efficiencyratio, als indicator van onze operationele efficiency. Bij de beoordeling van onze bedrijfsperformance nemen wij niet alleen de eigen jaarlijkse ontwikkeling van de genoemde indicatoren in beschouwing, maar ook die van enkele grotere banken uit Suriname en het Caraïbisch gebied. Het benchmarkonderzoek dat wij hiertoe verrichten levert voor 2011 een vrij gunstig beeld op. In vergelijking met de peer group is onze performance, zoals tot uitdrukking gebracht in de Return on Assets (RoA) en de Efficiencyratio voor verbetering vatbaar, terwijl onze Return on Equity (RoE) en de non-performing ratio zeer goed zijn. De peer group bestaat uit NCB Jamaica Ltd., Republic Bank Ltd., Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd., Barbados National Bank Inc., Republic Bank (Guyana) Ltd, DSB Bank N.V. en RBTT Bank (Suriname) N.V.. Resultaten benchmarkonderzoek 2011 (cijfers in %) Instelling Periode RoA RoE Efficiencyratio Non-performing ratio NCB Jamaica Ltd. 2011 3,76 23,7 52,4 7,16 Republic Bank Ltd. 2011 2,51 16,0 46,8 3,30 Scottiabank Trinidad & Tobago Ltd. 2011 3,28 20,7 41,7 2,87 Barbados National Bank Ltd. 2011 0,66 4,4 66,5 8,11 Republic Bank (Guyana) Ltd. 2011 1,90 20,6 49,0 3,70 DSB Bank N.V. 2011 1,53 21,6 53,2 N.B. Hakrinbank N.V. 2011 1,82 25,4 54,3 1,68 Bron: Externe Jaarverslagen Return on Assets (RoA) De RoA is toegenomen van 1,67% in 2010 naar 1,82% in 2011. Deze toename is het gevolg van de sterkere groei van de nettowinst met 25,9%, ten opzichte van die van het gemiddelde balanstotaal met 15,5%. De belangrijkste reden voor deze verbetering is de toename van de overige baten en een iets efficiëntere balanssamenstelling. De RoA van de peer group varieert tussen de 0,66% en 3,76%. De aansturing van de RoA geschiedt mede via ons Assets and Liabilities Management, dat als doel heeft de balanssamenstelling te optimaliseren. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het aandeel van de inkomstengenererende activa in de totale activa en de ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen. Eerst genoemde activa bestaan uit de interestgenererende posten Schatkistpapier, Vorderingen op Kredietinstellingen, Vorderingen op Klanten en Effecten. Het aandeel van deze activa in de totale activa is toegenomen van 81,6% in 2010 naar 85,1% in 2011. Deze toename voltrok zich vooral bij de Vorderingen op Kredietinstellingen, welke wel minder renderen door de erg lage internationale rentestanden. De ratio kredietverlening/toevertrouwde middelen is afgenomen van 68,5% naar 63,7%. De belangrijkste oorzaak hiervan is de toename van de dollarisering; in het vreemde valuta bankbedrijf gelden hogere kasreserve percentages, terwijl uit prudentie extra liquiditeitsbuffers worden aangehouden. Rekening houdend met de per ultimo 2011 vigerende kasreservepercentages en prudente liquiditeitsnivo s, kan deze ratio als uitstekend beschouwd worden. Een belangrijke oorzaak van de relatief lage RoA in vergelijking met de Caribische banken is het feit dat de door de CBvS vastgestelde kasreservepercentages voor banken erg hoog zijn. Hierdoor is een relatief groot deel van onze activa niet, danwel slechts tegen lage rendementen uitzetbaar. In het licht van de regionale economische integratie zouden de kasreservepercentages meer in lijn moeten worden gebracht met die in de overige CSME lidstaten. Ook is de belastingdruk alhier hoger dan in de omliggende regio. Return on Equity (RoE) Onze RoE is toegenomen van 24,3% in 2010 naar 25,4% in 2011. Deze toename is het resultaat van de sterkere toename van de winst met 25,9%, ten opzichte van die van het gemiddelde eigen vermogen met 20,7%. Wij zijn tevreden met het niveau van de RoE, vooral ook omdat deze is gerealiseerd ondanks een significante toename van het eigen vermogen, welke mede beïnvloed is door de uitkering van een deel van het dividend in aandelen. Hierdoor zijn het rendement evenals soliditeit simultaan vergroot. De RoE varieert binnen de peer group tussen de 4,4% en 25,4%. Efficiencyratio De efficiencyratio is verbeterd van 56,4% naar 54,3%. Deze verbetering is de consequentie van de sterkere toename van de baten met 29,4% in vergelijking met de toename van de operationele kosten met 24,4%. Hoewel we verheugd zijn met het resultaat, realiseren wij ons dat dit deels is beïnvloed door incidentele effecten vanwege de devaluatie van de SRD. Aangezien de operationele efficiency een belangrijke determinant is van ons concurrentievermogen blijft het verder verbeteren van de ratio belangrijk. Essentieel voor de realisatie daarvan zal zijn de beheersing van de operationele en met name de personele kosten, welke de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen. De efficiencyratio binnen de peer group varieert tussen de 41,7% en 66,5%. Non-performing ratio De non-performing ratio van de geconsolideerde kredietverlening is vrijwel gelijk gebleven op 1,68% per ultimo 2011. Dit is in belangrijke mate het gevolg van ons prudent intakebeleid en alert kredietbeheer. Hierdoor wordt weliswaar de groei in de kredietverlening beperkt, maar is de kans op probleemkredieten veel minder. Onze non-performing ratio steekt gunstig af in vergelijking met de peer group. Ook ligt de ratio onder de interne norm van maximaal 3% waarop beleidsmatig wordt gestuurd, en is zij ook lager dan het maximum van 5% dat de Centrale Bank van Suriname hanteert. De non-performing ratio binnen de peer group varieert van 1,68% tot 8,11%. Credits Department De kredietporteuille van onze instelling groeide in het verslagjaar met 13,0% tot SRD 811,6 miljoen. Deze toename lag onder het niveau van 17,8% van 2010. De groei heeft zich voorgedaan bij zowel de corporate kredieten die door de Hakrinbank verstrekt worden, als bij de consumentenkredieten, verstrekt door onze dochteronderneming, de NTFM. De groei van beide portefeuilles was hoger dan gebudgetteerd. De toename in het corporate 27

28 segment werd vooral gerealiseerd in de sectoren handel, commerciële dienstverlening, woningbouw en nijverheid. Het aandeel van de direct productieve sectoren in het totaal steeg met 1 procentpunt tot 24%. Onze bank streeft ernaar dit percentage op te voeren door verruiming van de kredietfaciliteiten voor ondernemingen die voldoen aan gezonde bedrijfseconomische criteria. Kredietverlening naar sectoren (in duizenden SRD) per jaarultimo 2011 in % 2010 in % Agrarische sector 50.846 6 42.829 6 Visserij 30.337 4 24.712 3 Bosbouw 1.484 0 2.027 0 Mijnbouw 8.065 1 11.768 2 Nijverheid 59.835 7 46.697 6 Constructie- en installatiebedrijven 51.732 6 48.427 6 Electriciteit, gas en water 23 0 38 0 Totaal direct productieve sectoren 202.322 24 176.498 23 Handel 229.233 27 191.938 26 Transport, opslag en communicatie 7.344 1 8.985 1 Dienstverlening 102.152 12 83.385 11 Woningbouw 146.637 18 131.189 17 Overige (vnl. consumentenkrediet) 123.914 15 126.067 17 Totaal overige sectoren 609.280 73 541.564 72 Totaal commerciële kredieten 811.602 97 718.062 95 Schatkistpromessen (overheid) 29.167 3 39.062 5 Totaal generaal 840.769 100 757.124 100 De dollariseringsratio in de kredietverlening steeg in tegenstelling tot voorgaande jaren met 2,8 procentpunt tot 32,9%. Dit is een direct gevolg van de devaluatie van de SRD, welke leidde tot herwaardering van de vreemde valuta-uitzettingen. Ons beleid blijft erop gericht de dollariseringsratio terug te dringen. Het tempo daarvan zal mede bepaald worden door de beschikbare SRD liquiditeitsruimte en de relatieve rente-ontwikkeling. In het verslagjaar is de herstructurering van onze Credits Department gecontinueerd met als doel de kwaliteit van de dienstverlening en efficiency te verbeteren. Begin 2011 werd de Middenen Klein Bedrijf (MKB) unit operationeel. Hierdoor kunnen wij genoemde categorie van bedrijven beter van dienst zijn. Ook de kredietadministratie werd verbeterd en er vonden diverse trainingen plaats voor het personeel. Het door ons ontwikkelde software pakket Pegasus, dat eind 2010 in gebruik werd genomen, bewees haar nut. Het stelde ons in staat om het aantal manuale handelingen drastisch te verminderen. Ook is nu een actueel overzicht beschikbaar van de afhandelingsstatus en doorlooptijd van corporate en consumer kredietaanvragen. Om de afdeling te versterken zijn er twee nieuwe accountmanagers en een gelijk aantal relatiebeheerders aangetrokken. Marketing & Public Relations Department De marketing activiteiten lagen vooral op het gebied van Product & Research en Marketing Communications. Via enkele verkennende onderzoeken werd getracht meer inzicht te verkrijgen in de behoeften en het gedrag van de klanten. Tevens is onderzocht op welke manier nieuwe doelgroepen benaderd konden worden, ook via niet traditionele distributiekanalen. Als onderdeel van de Marketing Communications werden in de media diverse promotiecampagnes gevoerd. Specifieke aandacht werd besteed aan enkele retail producten, zoals de PL-XTRA, een nieuw ontwikkeld product voor het hogere marktsegment. Voor specifieke doelgroepen, waaronder de MKB klanten, werd een direct mail campagne uitgevoerd. In de tweede helft van het verslagjaar werd ook aandacht besteed aan het vernieuwen van onze website en betere aansluiting hiervan op onze huisstijl. Na een succesvolle testperiode werd deze in het begin van 2012 gepresenteerd aan het publiek. In verband met de viering van de 75ste verjaardag van de bank werden diverse feestelijke activiteiten georganiseerd voor onze medewerkers en klanten. Diverse organisaties werden door middel van donaties bedacht. Aan het sponsoringsbeleid werd invulling gegeven door het ondersteunen van projecten op het gebied van sport, cultuur, gezondheid en onderwijs. In Nickerie werd een grote schoonmaakbeurt van het Cultureel Centrum Nickerie door ons gefinancierd. Aan onze leerstoel Geld-, Krediet-. en Bankwezen op de Anton de Kom universiteit werd een donatie van USD 10,000 gedaan voor de aanschaf van moderne wetenschappelijke literatuur. Belangrijk was ook het partnerschap met de Suriname Conservation Foundation middels participatie in haar Green Partnership Program. Risk Management Department (RMD) De primaire doelstelling van het risicomanagement binnen onze instelling is de bescherming van onze activa tegen waardevermindering en financiële soliditeit. Wij streven naar een gezond evenwicht tussen risico, rendement en kapitaal hetgeen betekent dat slechts bewust en verantwoord risico s worden aangegaan. In het verslagjaar is de tijdsplanning voor het upgraden van de Risk Management Department vanwege het niet kunnen invullen van de vacante post van riskmanager vertraagd. Bijgevolg zijn de beleidsdoelstellingen slechts ten dele gerealiseerd. Inmiddels is de functie per 1 januari 2012 ingevuld. Vanwege wijzigende marktomstandigheden en toenemende complexiteit van wet- en regelgeving wordt ons risicomanagement raamwerk, dat gebaseerd is op het Enterprise Risk Management (ERM) principe, continu getoetst. Tegen het einde van het verslagjaar is een concept richtlijn van de Centrale Bank van Suriname ontvangen inzake de inrichting van de risicomanagementfunctie binnen de onder haar toezicht staande commerciële banken. Deze zal in 2012 geïmplementeerd worden. In verband hiermede zijn voorbereidende werkzaamheden verricht voor de verdere structurering en aanscherping van ons risicomanagementraamwerk. De Risk Management Department heeft zich in het verslagjaar vooral gericht op het doorlichten van het kredietrisicobeleid en het uitvoeren van credit risk assessments. In het kader van het beter monitoren en bewaken van de kredietportefeuille is in 2011 een zelf ontwikkeld softwareprogramma in gebruik genomen. In 2012 zal verdere uitdieping van het identificeren, analyseren, monitoren en rapporteren van de andere bedrijfsrisico s plaatsvinden. Voorts zullen de rapportage- en informatiesystemen onder de loupe worden genomen. Het in uitvoering zijnde Risk Based Audit project past volledig in dit beleidsvoornemen. In 2012 zal ook een speciale Risk- en Compliance Commissie binnen de Raad van Commissarissen worden ingesteld met onder andere als doel het risicobeleid van de bank nauwgezet te monitoren. Ook zullen speciale trainingen verzorgd worden voor de riskmanager. Administration and Management Information (AMI) Department Accounting In het kader van de uitvoering van het Risk Based Audit project zijn in het verslagjaar niet-controle taken van de afdeling IAD overgenomen, en werkzaamheden aan de afdeling Domestic overgedragen. Deze verschuivingen maakten het noodzakelijk om de interne organisatie te evalueren en waar nodig aan te passen. Hiertoe zijn de bedrijfsprocessen doorgelicht en aanpassingen uit risico- en efficiency oogpunt doorgevoerd welke doorwerkten in de structuur en personele bezetting van de afdeling. De activiteiten gericht op het vergroten van de operationele efficiency zijn gecontinueerd. Tezamen met de Cash Department is gewerkt aan verbetering van de kassa en nachtkluis gerelateerde processen. Tevens zijn er verdere efficiencyverbeteringen doorgevoerd bij de opmaak van aansluitingen en andere controle-technische werkzaamheden. De beschikbaarheid van het IBM-Content manager systeem, waardoor onze electronische databestanden digitaal beschikbaar zijn voor de individuele medewerkers, heeft faciliterend gewerkt. Er is ook een aanvang gemaakt met het evalueren van de mogelijkheden die het ICBS-GL systeem biedt ter verbetering van risicobeheersing door middel van systeemcontrols. Deze evaluatie zal in 2012 afgerond worden. Controlling In het kader van de (geleidelijke) invoering van de International Financial Reporting Standards (IFRS) is er door accountantskantoor Lutchman & Co (in samenwerking met Deloitte & Touche Curaçao) een gap-analyse uitgevoerd op de jaarrekening 2010. De doelstelling is om de jaarrekening over het boekjaar 2013 op te maken en te rapporteren conform IFRS standaarden. De werkzaamheden op het gebied van managementaccounting hebben zich geconcentreerd op verbetering van de efficiency bij de opmaak van de managementrapportages. Tevens is het format van de rapportage aan de Raad van Commissarissen aangepast, waardoor de informatievoorziening naar haar verder is uitgebreid. Op het gebied van processcontrol zijn de werkzaamheden in het kader van het actualiseren van het AO-IB Handboek gecontinueerd. Hierbij is bijzondere aandacht besteed aan de risico-analyses en de op basis daarvan ontwikkelde beheersingsmaatregelen. Information and Communication (ICT) Department Het beleid van de ICT Department is erop gericht zorg te dragen voor een goede ICT infrastructuur zodat bedrijfsprocessen doelmatig en kostenefficiënt kunnen verlopen. Vanwege organisatorische en personele bottlenecks, zijn de afdelingsdoelstellingen niet geheel gerealiseerd. Enkele projecten, die de efficiency van bedrijfsprocessen moesten verhogen en de service naar onze cliënten toe dienen te verbeteren, werden afgerond. Zo werd een softwarepakket in gebruik 29

30 genomen, dat het mogelijk maakt verschillende systeemrapporten op het scherm te bekijken en selectief uit te printen. Dit pakket moet het papierverbruik in de organisatie reduceren en administratieve werkzaamheden efficienter laten verlopen. Door het uitbreiden van onze telefooncentrale met een Mobile Gateway geschieden uitgaande mobiele telefoongesprekken op een efficiëntere wijze waardoor een verlaging van de kosten is gerealiseerd. Om de dienstverlening te optimaliseren is de bandbreedte van de communicatielijnen tussen het hoofdkantoor en de filialen verhoogd. In het verslagjaar is een pilot project gestart voor het ondersteunen van Mobiele POS apparaten. Deze kunnen vooral gebruikt worden op locaties waar geen vaste telefoonverbinding is. Hierdoor kan een betere service worden verleend door o.a. restaurants, servicestations en leveranciers/distributeurs van goederen. Ook zijn alle kennisgevings- en saldobiljetten van de bank gestandaardiseerd. In het verslagjaar is gestart met een project om de kredietdossiers te digitaliseren. Dit project moet in 2012 worden afgerond. De beveiliging van bankinformatie en behoud van data-integriteit, alsook het verhogen van de operationaliteit van onze ATM s, hadden prioriteit. Verder is het beveiligen van onze ATM s tegen skimming gecontinueerd. De procedures van het Internetbankieren werden verder aangescherpt terwijl ook gewerkt is aan de implementatie van de Two Factor Authentication om het Internetbankieren veiliger te maken en om vooral phishing tegen te gaan. Two factor authentication houdt in dat inloggen en het verrichten van transacties boven een bepaald bedrag via Internetbankieren alleen aan de hand van een kenniskenmerk (gebruikersnaam en wachtwoord) en een bezitskenmerk (beveiligingsapparaat) mogelijk zijn. In 2012 zullen alle Internet Banking klanten dit apparaat ontvangen. In 2011 vond er een upgrade plaats van het Euronet ITM systeem. Dit was de eerste fase in het traject om volledig aan de PCI (Payment Card Industry) compliance standaarden te kunnen voldoen. De werkzaamheden zijn opgestart voor de implementatie van intelligent backup en recovery systemen, middels high availability systemen in ons offsite recovery centre, met als doel de continuïteit van de dienstverlening te vergroten. Onze offsite recovery centre zal ondergebracht worden in het nieuwe bijkantoor op Flora dat in juni 2012 opgeleverd wordt. Er werd prioriteit gegeven aan de reorganisatie van de ICT afdeling, waarbij de kwantitatieve en kwalitatieve versterking onderdeel van vormen. In dit kader is een consultancybedrijf in de arm genomen dat ons moet ondersteunen bij het ontwikkelen van een IT strategie die in lijn is met onze strategische bedrijfsdoelstellingen. Deze heeft ook consequenties voor de inrichting van de afdeling. Intussen is er een stappenplan gereed dat in het tweede kwartaal van 2012 nader geconcretiseerd zal worden. Gelet op de grote mate van afhankelijkheid van ICT bij onze dagelijkse werkzaamheden worden regelmatig EDP audits uitgevoerd, waarbij de betrouwbaarheid en de continuïteit van de verwerking van gegevens beoordeeld worden. In het vierde kwartaal is door Deloitte Enterprise Risk Services (in samenwerking met Lutchman & Co) wederom een audit uitgevoerd, mede ter ondersteuning van de financiële audit over het boekjaar 2011. Zij was primair gericht op systemen en controls die een materieel effect kunnen hebben op het financiële rapportageproces van de bank. De scope van deze audit behelsde de general computer controls. Er werden aanbevelingen gedaan op het vlak van de vergroting van de continuïteit van de bankoperaties, verbetering van informatiebeveiliging en data-integriteit. Er is gestart met de implementatie van een stappenplan ten aanzien van de uitvoering van de aanbevelingen. Treasury and Securities Department De belangrijkste taken van deze afdeling liggen op het gebied van het beheer van de liquiditeitspositie en van de beleggingsportefeuille van de bank, de aan- en verkoop van vreemde valuta- en swaptransacties, evenals de effectenbemiddeling. De liquiditeitspositie van de bank is steeds toereikend geweest. Overschotten zijn conservatief belegd. Vanwege de krapte aan lokale valuta is het bezit van schatkistpromessen iets verlaagd. Met betrekking tot beleggingen in vreemde valuta is het prudent beleid gecontinueerd waarbij kortlopende liquiditeiten bij solide (buitenlandse) financiële instellingen worden geplaatst. Daarnaast is de looptijd afgestemd op de verwachte behoefte aan liquide middelen. Het gerealiseerd rendement van beleggingen is verbeterd, maar onder het budget gebleven door de erg lage rente voor deposito s bij Amerikaanse en Europese banken. Onze effectenportefeuille op de internationale kapitaalmarkt heeft goed gerendeerd vanwege de voortzetting van het herstel op internationale beurzen en de positionering in vastrentende waarden die een goed resultaat hebben opgeleverd. Deze portefeuille is met het oog op toenemende onzekerheid op internationale kapitaalmarkten niettemin in het laatste kwartaal grotendeels geheralloceerd in fondsen met een zeer hoge liquiditeitswaarde. Als resultaat van de koersaanpassing van de Surinaamse dollar op 20 januari 2011 verdween het koersverschil tussen de officiële en de informele markt. Als gevolg hiervan konden commerciële banken beter intermediëren en zagen hun concurrentiepositie versterken. Door de verbeterde marktwerking waren wij in staat onze klanten veelal zonder interventiemiddelen van de Centrale Bank van Suriname te voorzien van vreemde valuta. De rendementsdoelstellingen van de afdeling zijn niet gerealiseerd, als de éénmalige koerswinst voortvloeiende uit de herwaardering van onze eigen vreemde valutapositie als gevolg van de devaluatie van de lokale munt, niet wordt meegerekend. Door BDO Assurance is in het laatste kwartaal in het kader van het Risk Based Audit project een operational audit uitgevoerd op de afdeling Treasury and Securities. Hierdoor is beter inzicht verkregen in de belangrijkste proces-risico s en is er per proces een risico-analyse gemaakt waarbij ook interne beheersmaatregelen in ogenschouw zijn genomen. De implementatie van de aanbevelingen vindt met prioriteit plaats. Om de risk- en control functie van de afdeling aan te scherpen wordt gewerkt aan de herinrichting van de afdeling in een front-, mid- en een backoffice, welke in het tweede kwartaal van 2012 zijn beslag moet krijgen. Human Resource Management Ons HR beleid - gebaseerd op de visie dat als dienstverlenende instelling onze human resources de belangrijkste activa vormen - is onderdeel van ons strategisch beleid. Om dit beleid te implementeren is een professionele afdeling een noodzakelijke voorwaarde, naast een gedegen development plan. Door middel van opleiding, training en coaching wordt geïnvesteerd in de medewerkers zodat zij op adequate wijze het beleid kunnen uitvoeren. Ontwikkelen van personeel & organisatie Voortdurende ontwikkeling van het personeel én van de organisatie is noodzakelijk om blijvend competitief voordeel te behalen. In de uitvoering van ons opleidingsbeleid spelen de afdelingshoofden een belangrijke rol. Medewerkers nemen ook vaker zelf het initiatief om informatie en advies over verdere opleidings- en trainingsmogelijkheden in te winnen. In het verslagjaar zijn er verschillende trainingen verzorgd en hebben medewerkers deelgenomen aan cursussen onder andere op het gebied van risk management, ICT en HRM. In samenwerking met een buitenlands bureau is een cursus Juridische Vaardigheden voor commerciële medewerkers ontwikkeld, gericht op de Surinaamse praktijk. Personeelsbeoordeling Personeelsbeoordeling vormt een centrale activiteit in het personeelsmanagement. Invoering en onderhoud van een adequaat systeem is van groot belang. Medewerkers kunnen zodoende te weten komen of zij goed functioneren en wat van hen verwacht wordt. Bewustwording van nut en noodzaak van beoordelingsgesprekken is in dit verband van groot belang. Met het doel de effectiviteit van beoordelingsgesprekken met de medewerkers te verbeteren is voor de stafleden het project Competentiegerichte Kaderontwikkeling uitgevoerd. Functiebeschrijving Mensen werken samen in organisaties, waarbij een veelheid van werkzaamheden wordt verricht. Taakverdeling is noodzakelijk en ieder vervult zijn eigen functie. Functieomschrijvingen van alle medewerkers dienen in lijn te zijn met de strategische doelen van de Hakrinbank. Het is daarom noodzakelijk om periodiek de functie-omschrijvingen te evalueren, zodat deze gericht zijn op de toekomst, in lijn met de organisatiedoelen. Het project Evaluatie Functiebeschrijvingen, dat in 2011 is gestart, is vergevorderd. De meeste bestaande functiebeschrijvingen zijn geëvalueerd, de resultaatgebieden en prestatie-indicatoren zijn aangescherpt en per functie is een competentieprofiel vastgesteld. Personeel In 2011 was er een instroom van 21 nieuwe medewerkers. Deze groei van het medewerkersbestand is het gevolg van vervanging van medewerkers die op korte termijn de dienst zullen verlaten vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd en toename van onze bedrijfsactiviteiten. In totaal zijn 15 medewerkers in 2011 uit dienst getreden. In het verslagjaar waren er 15 jubilarissen, waaronder vijf met een 35-jarig dienstverband, te weten de dames N. Adney, M. Monsanto-Siem A Joe, C. Kroes, N. Sandel en de heer U. Dalfour. Zes medewerkers vierden hun 30-jarig dienstverband, één herdacht een 25-jarig dienstverband en drie hun 12½-jarig dienstjubileum bij de bank. Studiefonds In 2011 is een studiefonds opgezet. Medewerkers kunnen een aanvraag indienen voor financiering van de studiekosten van hun kinderen. De financiering bestaat voor een deel uit een lening en voor het overige uit een aanvullende beurs. Arbeidsvoorwaarden In 2011 werd een tweejarige cao afgesloten, met dien verstande evenwel dat de loonsverhoging voor een jaar is overeengekomen. Ook andere uitkeringen zoals de kinderbijslag en gratificaties bij dienstjubilea zijn verhoogd. Betalingsverkeer De kosten verbonden aan het gebruik van contant geld zijn hoog. Te denken valt aan het transport dat beveiligd en verzekerd dient te worden, het beheer van onze ATM s en controle op de echtheid van de bankbiljetten. Het terugdringen van het chartale betalingsverkeer blijft derhalve prioriteit genieten. Het verheugt ons dan ook te vermelden, dat pinbetalingen - na een moeizame start - thans een duidelijke groei laten zien. De marketingcampagnes van BNETS een switchcompany waarvan ook de Hakrinbank aandeelhouder is hebben aan deze ontwikkeling bijgedragen. De POS transacties van onze klanten bij onze eigen apparaten zijn in vergelijking met het vorige verslagjaar met 25% gestegen, terwijl er ook sprake is geweest van groei van het gastgebruik door andere banken. Het aantal winkeliers waar klanten via de POS apparaten kunnen afrekenen is eveneens toegenomen. Ook betalingen via internetbanking nemen toe. Verreweg de meeste betalingen worden echter nog steeds contant verricht. Veel huishoudens maken voor opname van geld van hun rekening gebruik van onze ATM s, waarvan het aantal met 5 vergroot is tot 32 aan het einde van het verslagjaar. Dit is gepaard gegaan met een betere serviceverlening aan onze klanten en kostenbesparingen voor de bank. Klanten gebruiken hun creditcards vooral in het buitenland, voor onder andere het doen van (internet) aankopen en reserveren van hotels. Het project dat het mogelijk zou maken om met creditcards betalingen te verrichten via onze POS apparaten, heeft vertraging opgelopen, omdat met onze externe partner nog een aantal formaliteiten dient te worden afgerond. De inkomsten van ons buitenlandbedrijf laten in 2011 ten opzichte van het jaar daarvoor een toename van 54% zien. Buitenlandse overmakingen - voornaamste inkomstenbron van dit bedrijf - namen toe als gevolg van de ruimere beschikbaarheid van vreemde valuta en het succesvol werven van nieuwe klanten. Ook namen de in vreemde valuta luidende baten als gevolg van de devaluatie van onze nationale munt - omgerekend in SRD - toe. 31

32 Business Process Efficiency Department De afdeling Business Process Efficiency beoogt door verbetering van processen bij te dragen aan een efficiëntere bedrijfsvoering en kostenbesparing. Daarnaast levert zij een bijdrage aan de productinnovatie. Testen van functionaliteiten van de diverse bankpakketten is een belangrijke taak van de afdeling. In de afgelopen tien jaar heeft de bank behalve het banksysteem ICBS en Alliant Branch Teller, een aantal andere applicaties aangeschaft voor onze elektronische diensten waaronder internationale overmakingen en voor onze compliance analyses. In het tweede en derde kwartaal van 2011 zijn voor de nieuwe versie van Internet Banking, ATM en POS de testen uitgevoerd, die goed verlopen zijn. Een nieuw product dat door de afdeling is uitgetest is het Mobiele POS apparaat dat werkt met een simkaart. De voornaamste doelgroep voor deze service zijn groothandelaren die aan detaillisten leveren. Voor restauranthouders die met hun klanten aan tafel willen afrekenen is dit apparaat ook ideaal. Er is met enkele klanten een pilot gestart; dit product zal spoedig op de markt worden gebracht. Om het kennisniveau van de gebruikers te verbeteren zijn handleidingen van enkele modules van het ons softwarepakket ICBS geschreven en ter beschikking gesteld aan de afdelingen. Insurance Department De Hakrinbank is agent van alle lokale verzekeringsmaatschappijen en genereert uit dien hoofde assurantieprovisie, met als belangrijkste component de brandassurantieprovisie. In het verslagjaar is in samenwerking met Telenamic een pilotproject opgezet, waarbij een deel van ons klantenbestand telefonisch werd benaderd in verband met verhoging van het bedrag van hun brandverzekering. De resultaten waren positief en droegen bij aan de groei van de assurantieprovisie met 15%. Compliance & Legal Department Compliance behelst het naar letter en geest naleven van wet- en regelgeving en het banksector specifieke deel daarvan in het bijzonder, en is binnen onze bank een belangrijk beleidsgebied. In het verslagjaar vond verdere regulering plaats van de financiële sector door inwerkingtreding van de Wet Toezicht Bank- en Kredietwezen 2011 en wijziging van de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties. Vanwege reorganisatie zal in het jaar 2012 de afdeling Compliance & Legal worden gesplitst in twee afzonderlijke afdelingen. De nieuwe versie van ons softwarepakket dat de uitvoering van ons anti moneylaundering beleid ondersteunt is in gebruik genomen. De mogelijkheden voor opslag van specifieke klantgegevens zijn in deze versie verruimd. Ter vergroting van de bewustwording en het bevorderen van een compliance-gerichte mentaliteit bij onze medewerkers, is continue training een vereiste. In het verslagjaar is hier ruim aandacht aan besteed. In 2012 zal een programma van start gaan, waarbij door middel van instructies, nieuwsbrieven en speciale trainingen, medewerkers beter inzicht zullen verkrijgen in compliance aangelegenheden zoals vastgelegd in het in 2011 tot stand gekomen handboek compliance. Branches Het transformatieproces om onze bijkantoren meer in te zetten als verkoopcentra voor onze producten en met name consumenten- en Midden & Klein Bedrijf (MKB) kredieten, is in het verslagjaar voortgezet. Daartoe is het kredietverleningsproces gestandaardiseerd en geautomatiseerd teneinde efficiëncyvoordelen te realiseren. De resultaten bleven met uitzondering van filiaal Nickerie nog iets achter bij de verwachtingen mede vanwege interne organisatorische perikelen. In 2012 wordt een hogere bijdrage aan het bedrijfsresultaat van de bijkantoren verwacht. Teneinde de kwaliteit van de dienstverlening via de bijkantoren te verbeteren is gestart met een omvangrijk meerjaren moderniserings- en fysiek uitbreidingsprogramma. In dit kader is ons filiaal aan de Mr. Jagernath Lachmonstraat geheel gesloopt en is gestart met de bouw van een modern 2 verdiepingen tellend kantoor, waarin ook een offsite computerruimte zal worden gevestigd. De opening vindt medio 2012 plaats. Hierna zal ons filiaal aan de Anamoestraat worden aangepakt en zal daar een modern kantoorgebouw verrijzen. De renovatie en uitbouw van ons monumentaal pand aan de Saramaccastraat nabij het hoofdkantoor vordert gestaag. De oplevering zal tegen het einde van het derde kwartaal van 2012 plaatsvinden. De fysieke ruimte rond het hoofdkantoor zal heringericht en verfraaid worden. Ook zal bankbreed gewerkt worden aan een uniforme huisstijl. Nagegaan zal worden of er nieuwe filialen moeten worden opgezet, dit ter verbetering en uitbreiding van onze dienstverlening. voor de opknapbeurt Een nieuw gezicht De WINgroep bestaat uit drie stichtingen te weten de stichting Cultureel Centrum Nickerie (CCN), de stichting Vrienden van Nickerie (VVN) en de stichting Welzijns instituut Nickerie (WiN). Deze stichtingen hebben als doelstelling een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van zorg en welzijn en het ontplooien van culturele activiteiten." Deze doelstelling wil men realiseren door het doen (helpen) uitvoeren van diverse activiteiten op het gebied van gehandicaptenzorg, jeugdzorg, seniorenzorg, gemeenschapsontwikkeling, opleiding, cursus en training. na de opknapbeurt In verband met ons 75 jarig jubileum werd aan het bestuur van de WINgroep een cheque overhandigd. Dit geld werd besteed aan het schoonwassen en opknappen van de CCN (Cultureel Centrum Nickerie) schouwburg in Nickerie. Deze werd jarenlang ontsierd door een dikke zwarte algen laag. 33

Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. 34 Onze dochteronderneming de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. (NTFM) heeft het verslagjaar met gematigd positieve resultaten afgesloten. Het balanstotaal steeg, maar de rentabiliteit nam af. De bijdrage van de branches van de Hakrinbank was evenals in 2010 belangrijk maar moet verder verbeterd worden. In 2011 heeft de NTFM haar intakebeleid aangescherpt. Een groot deel van het lagere inkomenssegment blijkt overbeleend te zijn. Onze productie van persoonlijke leningen, maar ook van de termijnleningen heeft hieronder geleden. Er is ruime aandacht besteed aan de versterking van de interne organisatie om effectiever te kunnen inspelen op de markt. Het balanstotaal groeide met 7% ten opzichte van 2010 en wel van SRD 183 miljoen naar SRD 196 miljoen. De bedrijfsopbrengsten namen eveneens met 7% toe; de nettowinst daalde echter met 4% en was hoofdzakelijk het gevolg van de significante toename van de personele kosten, welke hoger was dan de batengroei, evenals de gestegen fundingskosten. Hypothecaire uitzettingen De hypothecaire uitzettingen namen in het verslagjaar toe met 12% tot bijna SRD 113 miljoen. Dit ondanks de scherpere intake als gevolg van de onzekerheden in de onroerendgoedmarkt. Bij het intakebeleid werd het woningbouw stimuleringsbeleid van de regering mede in beschouwing genomen. Termijnleningen (objectfinanciering) De termijnleningen namen toe met 1% tot circa SRD 53 miljoen. De lage groei in deze portefeuille was hoofdzakelijk te wijten aan de verhoogde concurrentie en de verscherpte intake. Persoonlijke leningen De persoonlijke leningen namen met ruim 12% toe tot bijna SRD 30 miljoen. De vraag naar dit product bleef groeien, terwijl bij een groot deel van de cliënten de maximum aflossingscapaciteit reeds was bereikt. Prudentie bij de intake was hierdoor noodzakelijk. De samenwerking met enkele grote warenhuizen voor de financiering van de cliënten die duurzame consumptiegoederen aankochten, werd verder uitgebouwd. Vermogensbeheer Het door ons beheerde vermogen van derden nam in 2011 fors toe met 105% door verstrekking van enkele grote kredieten. De groei in aantallen bleef echter matig. Feestelijk 75 jaar De jaardag van de Hakrinbank op 28 juni, werd door de media goed belicht. Op het Hakrinbank hoofdkantoor werd weken vooraf het getal 75 met lichtbanden gevormd. Alle Hakrinbank kantoren waren feestelijk versierd. Klanten die op de verjaardag kwamen binnenlopen werden getrakteerd op gebak en drank. Voor de viering werd een televisie commercial ontwikkeld met daarin enkele Hakrinbank medewerkers. Ook enkele gepensioneerde medewerkers participeerden hierin. De commercial uitte onder andere de erkentelijkheid van de Hakrinbank aan allen die een bijdrage hebben geleverd aan de groei en ontwikkeling van de bank. 35

36 De financiële ontwikkeling van de bank Onze bank behaalde wederom gunstige financiële resultaten. Het balanstotaal groeide en de operationele resultaten stegen. De financiële doelstellingen die wij in ons Strategisch Beleidsplan 2011-2013 hebben geformuleerd, werden goeddeels gerealiseerd ondanks de toenemende concurrentie op de lokale markt, de lage internationale rentetarieven en de gestegen kosten. Deze doelstellingen waren een groei van de winst per aandeel van 10%-12%, een RoA van 1,9%-2%, een toename van het aandeel van de niet rente-inkomsten in de totale bedrijfsopbrengsten en een jaarlijkse verbetering van de efficiencyratio met 1-1,5 procentpunt. De éénmalige baten als gevolg van de devaluatie van de Surinaamse dollar droegen mede hieraan bij. Ook indien dit effect niet wordt meegenomen, was er sprake van groei, zij het in mindere mate. In het volgende is een analyse van de belangrijkste balansposten alsook van het geconsolideerde resultaat opgenomen. Uitgangspunt hierbij is de balans ná winstverdeling. Ook is het winstbestemmingsvoorstel toegelicht. Geconsolideerde balans De bedrijfsomvang, gemeten naar het balanstotaal, bedroeg aan het einde van het verslagjaar SRD 1,48 miljard, een stijging van SRD 205 miljoen ofwel circa 16% ten opzichte van ultimo 2010. Aan de actiefzijde van de balans was deze stijging hoofdzakelijk te zien in de posten Vorderingen op kredietinstellingen, Vorderingen op klanten en Effecten. De Vorderingen op kredietinstellingen namen toe met SRD 131,4 miljoen tot SRD 396,4 miljoen door de groei van vreemde valutategoeden die cliënten bij ons aanhouden en die deels door ons bij buitenlandse banken zijn geplaatst. De groei is mede het gevolg van de appreciatie van de US dollar en de EURO ten opzichte van de Surinaamse dollar als gevolg van de devaluatie van deze munt. De post Vorderingen op klanten, hoofdzakelijk voortvloeiende uit de kredietverlening, steeg van SRD 718,1 miljoen per ultimo 2010 tot SRD 811,6 miljoen aan het einde van het verslagjaar. Deze toename van SRD 93,5 miljoen ofwel circa 13% deed zich voor zowel in het corporate marktsegment alsook het consumenten marktsegment dat door onze dochteronderneming, de Nationale 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 0 795.8 Balanstotaal (in miljoenen SRD) 972.6 1,110.2 1,273.4 1,478.4 2007 2008 2009 2010 2011 Trust- en Financierings Maatschappij wordt bediend. De uitzettingen in vreemde valuta uitgedrukt in SRD namen door de herwaardering als gevolg van de devaluatie toe. Ons de dollariseringsbeleid blijft gehandhaafd. De uitzettingen in Surinaams courant laten ook een toename zien. De groei in de kredietverlening vond voornamelijk plaats in de sectoren handel, commerciële dienstverlening, woningbouw en nijverheid. De post Effecten laat vooral door herwaardering een stijging zien van SRD 3,8 miljoen oftewel 23% tot SRD 20,3 miljoen. De post Schatkistpapier nam af met SRD 10 miljoen aangezien een deel van onze portefeuille op de vervaldag niet werd verlengd vanwege herallocatie van deze middelen. De Liquide middelen verminderden met 7% tot SRD 181,9 miljoen, wat verband hield met de groei van de kredietverlening. Aan de passiefzijde van de balans kunnen wij 3 hoofdgroepen onderscheiden, namelijk de Schulden aan klanten, de Voorzieningen en het Eigen vermogen. De post Schulden aan klanten omvat onze belangrijkste bron van funding. Deze stegen met SRD 225,2 miljoen ofwel circa 22,0% tot SRD 1.274,1 miljoen. De post Spaargelden, waaronder de lange termijn aangetrokken gelden, nam met 16,9% toe. Andere schulden, waaronder de tegoeden op girorekeningen, groeiden met 25,7%. Schulden aan kredietinstellingen namen af met SRD 39,5 miljoen tot SRD 63,7 miljoen. Deze post bestaat met name uit de rekeningcourantverhouding met lokale banken, voortvloeiende uit de dagelijkse clearing van interbancaire transacties. De Voorzieningen namen met circa12% af tot SRD 18,6 miljoen met name vanwege de afname van de voorziening pensioenen als gevolg van de opzet van een directiepensioenfonds in een separate entiteit. Het eigen vermogen zal - indien de aandeelhouders het winstverdelingsvoorstel goedkeuren per saldo met circa SRD 21,0 miljoen ofwel 23,7% toenemen tot SRD 109,3 miljoen, ervan uitgaande dat van de nettowinst SRD 21,3 miljoen aan de Algemene Reserve zal worden toegevoegd. In dat geval loopt deze reserve op tot SRD 91,7 miljoen. De aangroei van het eigen vermogen vergroot de financiële soliditeit van de bank en de financiële ruimte om meer en grotere kredietaanvragen in behandeling te nemen. De zogenaamde buitenbalansposten, waaronder verstrekte garanties en geopende L/C s, die vanwege hun risico invloed hebben op de solvabiliteitstoetsing, namen toe met SRD 10,5 miljoen tot SRD 40,8 miljoen. Bedrijfsresultaat vóór belastingen (in miljoenen SRD) 40.0 38.0 36.0 34.0 32.0 30.0 28.0 26.0 24.0 22.0 23.90 26.31 28.42 31.10 39.15 2007 2008 2009 2010 2011 Geconsolideerde resultaten De geconsolideerde resultaten lieten op zich een bevredigende groei zien en waren mede vanwege de éénmalige koerswinst op onze eigen vreemde valutapositie, hoger dan gebudgetteerd. De wisselkoersaanpassing had ook zijn invloed aan de lastenzijde waarbij de kosten van de aankoop van vreemde valuta stegen en de inflatie toenam. De bank realiseerde in het verslagjaar een netto resultaat vóór belastingen van SRD 39,2 miljoen, een stijging met SRD 8 miljoen ofwel 25,9% ten opzichte van 2010. De stijging was het gevolg van een toename van de baten met SRD 22,7 miljoen ofwel 29,4% tot SRD 100 miljoen en van de lasten met SRD 14,6 miljoen ofwel 31,7% tot SRD 60,8 miljoen. Baten Aan de toename van de bedrijfsopbrengsten droegen zowel de rentebaten als de overige baten bij. Laatstgenoemde baten namen met in totaal SRD 10,2 miljoen toe. Het aandeel van de niet-rentebaten in het totaal steeg als gevolg hiervan met 5,2 procentpunten tot 27,2%. Ons streven is dit percentage successievelijk te verhogen tot 33,3. Het aandeel van de rentebaten bedroeg 72,8%, een daling ten opzichte van 2010. Rentebaten De netto rentebaten stegen met SRD 12,4 miljoen tot SRD 72,7 miljoen. Deze stijging was het resultaat van de groei van de kredietportefeuille, en werd ondersteund door de aanscherping van het krediet- en balansbeheer en wel vooral van het liquiditeitsbeheer. Niet-rentebaten De provisie en overige bedrijfsopbrengsten groeiden met SRD 5,2 miljoen tot SRD 22,4 miljoen. Deze toename kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verdiensten uit het buitenlandse betalingsverkeer vanwege hogere transactievolumes en koerswinsten. Ook de inkomsten uit het binnenlandse betalingsverkeer droegen hieraan bij. Het resultaat uit financiële transacties liet een toename zien van SRD 5,0 miljoen en beliep SRD 4,8 miljoen per ultimo 2011. Het verder herstel van het internationale beursklimaat had een gunstig effect op onze beleggingsportefeuille, evenals herallocatie van een deel daarvan. Lasten De operationele lasten namen met SRD 10,7 miljoen ofwel 24,4% toe tot circa SRD 54,3 miljoen. Zowel de personeelskosten als de overige bedrijfslasten stegen sterk. De personeelskosten namen toe als gevolg van de toegekende salarisverhogingen, en personeelsgroei, evenals hogere kosten van pensioenverplichtingen. De stijging van de overige bedrijfslasten was vooral het gevolg van de gestegen kosten voor automatisering, bewaking van gebouwen, begeleiding en advies, alsook kosten verband houdende met het 75 jarig jubileum van de bank. De groei van de operationele kosten was hoger dan gebudgetteerd, mede vanwege de wisselkoersaanpassing. Wij blijven prioriteit geven aan kostenbeheersing en efficiencyverbetering. 37

De dotatie aan de Voorziening kredietrisico s bedroeg SRD 6,5 miljoen SRD 4 miljoen hoger dan in 2010 vanwege ons prudent debiteurenvoorzieningenbeleid en de groei van de kredietportefeuille. De kwaliteit van deze portefeuille bleef goed op peil, gezien de lage non-performing ratio. Ratio s 50 45 40 40.0 Return on equity (in %) Operationeel De belangrijkste indicator voor de operationele productiviteit is de efficiencyratio, waarbij een lagere ratio indiceert dat de bedrijfsactiviteiten efficiënter worden uitgevoerd. 60 50 54.4 55.1 55.1 56.4 Efficiencyratio (in %) 54.3 38 Solvabiliteit De capitalratio, gedefinieerd als het aandeel van het zichtbare eigen vermogen in het balanstotaal, bedroeg per ultimo van het verslagjaar 7,39%, ofwel 0,4 procentpunt hoger dan in het voorgaande jaar. Dit was veroorzaakt door de groei van het eigen vermogen, die hoger uitviel dan die van het balanstotaal. Het zichtbare eigen vermogen in procenten van de Vorderingen op klanten steeg met 1,16 procentpunten tot 13,46. De BIS-ratio, die een betere maatstaf is voor de beoordeling van de solvabiliteit van een bank omdat zij het eigen vermogen relateert aan de som van de naar risicograad gewogen activa, beliep 17,52% vergeleken met 14,74% per eind 2010. Onze bank voldoet zoals gebruikelijk ruimschoots aan deze door de Centrale Bank van Suriname gestelde solvabiliteitstoetsingsnorm, die gebaseerd is op het Bazel I kapitaalakkoord dat een eis van tenminste 8 procent stelt. 20 18 16 14 12 10.56 11.49 14.26 14.74 BIS ratio (in %) 17.52 35 30 25 20 15 10 5 0 34.4 28.0 24.3 25.4 2007 2008 2009 2010 2011 De RoA steeg van 1,67% naar 1,82%. De sterkere stijging van de nettowinst ten opzichte van de toename van het gemiddeld balanstotaal en een actievere balanssamenstelling lagen hieraan ten grondslag. Onze doelstelling is de RoA verder te verhogen vooral door groei van de overige baten en door efficiencybevorderende maatregelen. De RoA van Surinaamse banken wordt overigens negatief beïnvloed door de hoge kasreserveverplichtingen van de Centrale Bank van Suriname, waardoor een aanzienlijk deel van hun activa niet of nauwelijks rendeert. Ook is de belastingdruk alhier hoger dan in de omliggende regio. De efficiencyratio, gedefinieerd als de kosten minus de voorzieningen voor kredietrisico s in procenten van de totale opbrengsten, verbeterde in 2011 met 2 procentpunten naar het niveau van 54,3%. Dit was een gevolg van de sterkere toename van de baten en wel met 29,4% in vergelijking met de operationele lasten die met 24,4% stegen. Ons streven blijft erop gericht de ratio verder omlaag te brengen. Om deze reden wordt prioriteit gegeven aan een verdere aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de verdiencapaciteit, doorvoering van kostenbesparende en efficiencyverhogende maatregelen middels de aanpassing en stroomlijning van de bedrijfsorganisatie en de bedrijfsprocessen. Hakrinbank aandelen Ons dividendbeleid richt zich op een uitkering van 1/3 deel van de nettowinst. Hierbij wordt mede rekening gehouden met onze liquiditeit, solvabiliteit, winstgevendheid en groeidoelstellingen. Mede door dit voor de aandeelhouders aantrekkelijk beleid, laten Kerncijfers inzake Hakrinbank aandelen (in SRD) de winst en het dividend per aandeel een opgaande lijn zien, terwijl de koers/winstverhouding zeer gunstig is. Onderstaande tabel illustreert één en ander. Per ultimo 2011 2010 2009 2008 2007 Koers per aandeel (Effectenbeurs) 225,00 205,00 190,00 174,00 150,00 Intrinsieke waarde per aandeel 234,65 189,66 161,85 116,97 92,99 Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) 104.782 95.468 88.482 81.031 69.854 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 39 10 Nettowinst per aandeel 53,80 42,74 39,06 36,15 32,84 8 6 2.50 Return on assets (in %) Dividend per aandeel 19,75 14,40 13,00 12,00 11,00 Dividend in % van de gemiddelde beurskoers 9,2 7,3 7,1 7,4 7,7 Koers/intrinsieke waarde in % 95,9 108,1 117,4 148,8 161,3 4 2.25 2.18 Koers/winstverhouding 4,2 4,8 4,9 4,8 4,6 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 2.00 1.75 1.50 1.25 1.90 1.75 1.67 1.82 In het eerste kwartaal van 2012 is een opvallende stijging van de koers van Hakrinbank aandelen op de Surinaamse Effectenbeurs waarneembaar. De beurskoers steeg in deze periode van SRD 225 naar SRD 245 per ultimo maart, een stijging van ruim 9%. Dit geeft het toenemende vertrouwen weer van beleggers/investeerders in onze bank. 1.00 Rentabiliteit Onze belangrijkste rentabiliteitsindicatoren zijn de RoE en de RoA. Bij het onderdeel Bedrijf van de bank met name de paragraaf Key Overall Performance-Indicatoren is uitgebreid op deze ratio s ingegaan. Door de sterke winstgroei vertoonde de RoE een toename van 24,3% naar 25,4% en was absoluut bezien op een goed niveau. 0.75 0.50 0.25 0 2007 2008 2009 2010 2011