Leerprobemen Tekst redactie Foto Elsemieke Nederhoorn ICT-hulpmiddelen speer Onze zuiderburen maken er werk van Staatssecretaris Dijksma van het ministerie van OC&W noemt in een brief aan de Tweede Kamer augustus jl., het inzetten van compenserende en dispenserende middelen in het onderwijs een speerpunt in het dyslexiebeleid. Eerder was ook haar Belgische collega Frank Vandenbroecke al van deze noodzaak doordrongen. Hij financierde de verspreiding van een informatiepakket over het gebruik van ICT-hulpmiddelen in de klas waar alle scholen in België eenvoudig mee aan de slag kunnen. Op 12 november waren Joli Luijckx van Balans Magazine en Marijse Pel van het Steunpunt Dyslexie voor ouders, in Brussel aanwezig bij de lancering van het project Surfplank. Dit project is bedoeld om de scholen in België een duwtje in de rug te geven en te ondersteunen bij het inzetten van informatie en communicatietechnologie (ICT)-hulpmiddelen voor leerlingen met specifieke zorgvragen. In het kader van dit project werd de werkmap Surfplank ontwikkeld waarin stap voor stap wordt uitgelegd hoe ICT-hulpmiddelen gebruikt kunnen worden door alle leerlingen en in het bijzonder door leerlingen met leesproblemen en dyslexie. Alle Belgische scholen voor regulier en speciaal basis en voortgezet onderwijs inclusief de onderwijsinspectie ontvingen in het kader van dit project een exemplaar van de werkmap. Situatie Uit de praktijk maar ook uit onderzoek wordt steeds meer duidelijk dat ICT-hulpmiddelen voor leerlingen met dyslexie van onschatbare waarde zijn om in het onderwijs te kunnen functioneren op het niveau waar hun capaciteiten liggen. Een traag leestempo kan ermee worden gecompenseerd evenals woordvindingen spellingproblemen. Als gevolg daarvan kan de leerling zelfstandiger werken, zich beter concentreren en wordt het begrijpend en studerend lezen beter. Toch zijn deze middelen nog lang niet voor alle leerlingen met dyslexie beschikbaar. Enerzijds heeft dat te maken met de onbekendheid onder leraren en andere deskundigen die zelf niet zijn opgegroeid met de mogelijkheden van de computer. Anderzijds, of misschien wel als gevolg daarvan, heeft de keuze voor aanschaf van ICT-hulpmiddelen nog te weinig prioriteit Werkmap Surfplank De computer; Mijn surfplank bij het leren In deel een van deze map wordt beschreven wat de voorwaarden zijn om ICT in te zetten bij de aanpak van leerproblemen op school. Je vindt er tips en beschrijvingen van leerlingen en van scholen die de computer effectief hebben ingezet omwille van de stimulerende, remediërende en compenserende mogelijkheden ervan. Deel twee geeft tools en tips om de mogelijkheden van het tekstverwerkingsprogramma Word zo te gebruiken dat handiger en effectiever gewerkt kan worden in de klas en bij het studeren. Hoewel bedoeld voor leerlingen met een probleem, zijn deze pagina s met voorbeelden handig voor iedereen die de vele vaak onbekende mogelijkheden van Word optimaal wil gebruiken. Deel drie biedt stappenplannen aan die je voor elke leerling kan inzetten om vaardigheden als lezen, spellen en leren extra te ondersteunen. Deel vier illustreert welke software ingezet kan worden om lees-, spelling- en studieproblemen te remediëren en te compenseren. Daarbij wordt steeds de link naar de praktijk in de klas gelegd. De stappenplannen beschrijven voor iedere categorie hulpmiddel zowel de gratis als de niet-gratis compenserende software. Deel vijf bevat een uitgebreide bibliografie en de verwijzingen naar de diverse programma s in een handige keuzetabel. Er zijn twee demo s toegevoegd, die van de programma s Sprint en van Kurzweil 3000. De Vlaamse versie van de programma s mogen in het kader van dit project niet een maar twee maanden gratis worden uitgeprobeerd. Voor informatie over Nederlandse demo s van Kurzweil en Sprint zie www.lexima.nl 16 balans magazine januari 2008
punt van beleid OC&W bij de investeringen die scholen doen. Er wordt nog onvoldoende beseft dat deze middelen, mits goed ingezet, zowel voor leerlingen met dyslexie als voor andere leerlingen met en zonder speciale hulpvraag de zelfstandigheid en motivatie kan bevorderen. Misverstanden Dat was voor de Vlaamse vereniging Die- s-lekti-kus reden om scholen een praktische handleiding te bieden waarmee ICT-hulpmiddelen in het onderwijs geïntegreerd kunnen worden. Els Van Doorslaer, coördinator van Die- s-lekti-kus: Er zijn nog veel misverstanden over het gebruik van de computer. Nu wordt de computer nog regelmatig ingezet als beloning als een leerling goed gewerkt heeft. Dat is natuurlijk de zaak omdraaien. De leerling moet de computer juist gebruiken om goed te kunnen werken. Ook moet volgens haar het idee ontzenuwd worden dat het gebruik van de computer gemakzucht in de hand werkt, dat leerlingen er lui van worden of ermee bevoorrecht zijn ten opzichte van andere leerlingen. Alsof je een kind dat slecht ziet van gemakzucht verdenkt als het een bril opzet! Initiatief Die- s-lekti-kus, een consumentenvereniging die zich ten doel stelt projecten die verband houden met leerstoornissen te organiseren en te ondersteunen, zocht samenwerking met deskundigen Dirk Lembrechts van Modem, Anny Cooreman van Eureka Onderwijs en Remedial Teacher en ICT-specialist Dirk Callebaut. Modem is een centrum dat aan mensen met een handicap, waaronder dyslexie, deskundig en onafhankelijk advies geeft over de aanschaf en het gebruik van ICT-hulpmiddelen. Eureka onderwijs is een particuliere school voor begaafde leerlingen in de leeftijd zeven tot veertien jaar die ernstige leerstoornissen hebben. Leerlingen leren er in een intensief tweejarig programma de nodige vaardigheden en technieken om assertief, zelfbewust en vaardig met hun leerstoornis om te gaan. Het efficiënt gebruik van de computer en de aange- balans magazine januari 2008 17
Technische maatjes bij dyslexie; Compenserende en dispenserende hulpmiddelen In Nederland werd tijdens de conferentie van het Masterplan Dyslexie, op 22 en 23 november de dvd en het boek Technische maatjes bij dyslexie gepresenteerd. In dit werk wordt allereerst het belang van het gebruik van ICT-hulpmiddelen benadrukt. In het voorwoord staat: Het is bedoeld om scholen, behandelinstituten en ouders te inspireren tot het (verder) inzetten van ICT bij de begeleiding van dyslectische leerlingen. Naast inspiratie krijgt de lezer echter ook de nodige informatie. In hoofdstuk twee en drie wordt een kort en bondig overzicht gegeven van het doel en het gebruik van ICT-hulpmiddelen bij de begeleiding en ondersteuning van leerlingen met dyslexie. In hoofdstuk drie komt kort aan de orde hoe deze vorm van ondersteuning geïntegreerd kan worden in de onderwijssituatie. Hoofdstuk vijf gaat in op een aantal beleidsmatige aspecten zoals voorwaarden, investeringen, organisatie en beheer. Er wordt gepleit voor het meten van de effecten. Ook ouders wordt een rol toebedacht. Enerzijds in de praktische uitvoering bij het scannen en boeken aanvragen en anderzijds als co-onderzoeker bij het meten van de effecten die mede vorm kunnen geven aan het welslagen van de implementatie en daarmee het welbevinden van hun kinderen. Op de bijgeleverde dvd met een ICT-tour door de lage landen komen enthousiaste leerlingen, leraren, remedial teachers en andere deskundigen aan het woord over het belang van deze hulpmiddelen. Er zijn verhalen opgenomen van leerlingen die dankzij de inzet van deze middelen hun capaciteiten konden ontplooien. Te beluisteren valt dat het gebruik van deze hulpmiddelen vaak afhankelijk is van het enthousiasme en de motivatie van individuele personen. Dat kunnen de werkers in het onderwijs zijn maar ook de ouders die op zoek gaan naar hulpmiddelen voor hun kinderen. Een waarschuwing wordt gegeven niet zomaar te gaan experimenteren maar je als leerkracht of ICT er goed voor te bereiden. Eventueel eerst een cursus te volgen. Technische maatjes bij dyslexie is een mooie uitgave met een goed overzicht over de huidige situatie ten aanzien van het gebruik van ICT-hulpmiddelen door leerlingen met dyslexie. De nadruk ligt op de voorlichting aan de beleidsmakers. De uitgave kwam tot stand door samenwerking van het Expertisecentrum Nederlands, KPC groep, WSNS+ en innovatie PO en kon gerealiseerd worden dankzij de inzet van dyslexiespecialist Ria Janssen van Lexima BV, die het project eveneens mede heeft ondersteunt. Bestellen: de dvd is via de webshop van Lexima, www.lexima.nl te koop voor 18,63 inclusief verzendkosten en bij LCOwijzer www.lcowijzer.nl voor 39,95 inclusief verzendkosten. paste software is op deze school onderdeel van het programma. Het aanleren van de nodige strategieën gebeurt in de klas en is geïntegreerd in het vakkenpakket. Vroeg beginnen Anny Cooreman adviseert zeer vroeg te starten met het gebruik van de computer. Op jonge leeftijd leren kinderen het makkelijk aan, is haar ervaring. De investering in tijd door de leraren wordt ruimschoots gecompenseerd door het voordeel op langere termijn. Cooreman: De eerste drie tot vier lessen moet je investeren in praktische instructie over het gebruik van de apparatuur en bepaalde software. Daarna begint de leerwinst. Woordjes en dictees worden bij Eureka onderwijs op de computer geoefend. De leerlingen worden al vroeg aangemoedigd te e-mailen en chatten met vriendjes en klasgenoten. Als ze het plezier ervan hebben ontdekt wordt de taalvaardigheid en typevaardigheid vanzelf geoefend weet Cooreman. Een typecursus vindt zij aan te bevelen. Hoewel dat bij leerlingen met dyslexie soms langer tijd neemt is ook daarbij de winst op de lange termijn aanzienlijk. Eenvoudig starten Dirk Lembrechts van Modem heeft de ervaring dat veel mensen de mogelijkheden van de computer onvoldoende kennen om er optimaal gebruik van te kunnen maken. Zelfs zonder speciale software is al veel mogelijk weet hij. Lang niet iedereen kent alle functies van een tekstverwerkingsprogramma als Word. Ga daar eerst eens mee aan de slag is zijn advies. In de werkmap Surfplank wordt superconcreet uitgelegd wat er allemaal mogelijk is met bijvoorbeeld de functies spellingcontrole, autocorrectie en tabellen. Creatief gebruik maken van de mogelijkheden van het programma. Begin daar gewoon mee, zegt hij breidt het later uit naar specifieke software waarmee je kunt dicteren of je laten voorlezen. Je hoeft niet meteen het duurste programma aan te schaffen. Je kunt volgens Lembrechts ook eerst experimenteren met gratis voorleessoftware of een overhoorprogramma voor je iets voor je kind of leerling aanschaft. 18 balans magazine januari 2008
Tom en Karel Bij de lancering van het project Surfplank in Brussel kwamen ook twee ervaringsdeskundigen aan het woord. Tom Mombaet (13) en Karel Debbaut (11). Beide jongens hadden grote problemen met het leren lezen. Ze vonden me te hopeloos, zegt Karel. Als ik moest lezen verzon ik altijd maar wat er stond. Het rare was dat ze tegen me zeiden dat het wel over zou gaan. Ze weten er echt niets van. Na een hele vervelende periode op school gaat het beter nu Karel naar Eureka onderwijs gaat. Omdat de afstand tussen school en zijn huis te groot is woont hij daar intern. Hij begint het leren nu weer leuk te vinden, dankzij de computer waarop hij stapje voor stapje leert hoe leren wel gaat lukken. Ook Tom oefende en oefende het lezen elke dag weer zonder veel resultaat. Studeren zou er wel niet inzitten werd er gezegd. Op school werd hij gepest omdat lezen niet lukte en zijn schrijfwerk altijd vol fouten stond. Tom, zijn ouders en de leerkracht ontdekten dat wanneer zijn vader de lesstof één keer voorlas, hij de volgende dag alles nog precies wist. Later kwam pas de diagnose dyslexie en kreeg hij hulp. Vanaf groep 5 kreeg Tom in de klas zijn eigen laptop met daarop het programma Kurzweil. Zijn ouders scanden in de schoolvakanties al zijn schoolboeken zodat de computer alles kon voorlezen. Daarna gingen zijn leerprestaties met sprongen vooruit. In het begin vonden de andere kinderen in de klas het niet eerlijk dat hij altijd op de computer mocht werken. Later zagen ze dat het Tom goed hielp en raakten ze eraan gewend. Toen Tom naar het voortgezet onderwijs ging werden er van tevoren goede afspraken gemaakt. Zijn klas zou een vast lokaal krijgen met een eigen laptop, scanner en printer voor Tom. De docenten komen dus naar de klas toe in plaats van andersom. De rest van de klas vindt het nu heel gewoon af en toe het geluid van de scanner en printer te horen. Veel docenten mailen het werk voor de volgende les naar Tom toe zodat hij de les vast kan voorbereiden. Vol trots vertelt Tom nu goede cijfers te halen. Na het vwo gaat hij dan ook zeker verder studeren. Stap voor stap uitleg En laat je daarbij goed adviseren zegt hij. Vraag je af wat een hulpmiddel allemaal moet kunnen, welke functies van het hulpmiddel het kind nu en in de nabije toekomst zal gebruiken. Een niet passend hulpmiddel zal in de praktijk niet worden gebruikt. Voor alle categorieën hulpmiddelen is in de werkmap Surfplank informatie te vinden van gratis te downloaden software tot programma s met meer mogelijkheden die gekocht moeten worden. Stap voor stap met plaatjes van wat je op het beeldscherm ziet wordt uitleg gegeven. Niemand kan zich nu meer verschuilen achter het excuus niet te weten hoe ICT-hulpmiddelen thuis en in de klas gebruikt kunnen worden. Nederland Ook de overheid in Nederland erkent het belang van ICT-hulpmiddelen. Tijdens het debat in de Tweede Kamer op 14 november van dit jaar vroeg Margot Kraneveldt van de PvdA de staatssecretaris waarom slechts een kwart van de scholen met dyslexie ICT-hulpmiddelen werkt. Ze drong erop aan dat alle kinderen die deze materialen nodig hebben ze ook kunnen krijgen. Ze noemde een bedrag van 4 miljoen euro dat daar jaarlijks voor nodig is. Jack Biskop van het CDA sloot daarop aan en vroeg zich af of scholen uit onwetendheid, onverschilligheid of om financiële redenen zo weinig met de hulpmiddelen werken. De staatssecretaris beloofde daarop een inventarisatie te laten uitvoeren. Intussen kunnen de scholen vast beginnen met de informatie uit de werkmap Surfplank. De inhoud daarvan kan door ouders en onderwijs gratis worden gedownload via de website www.letop.be. Via deze site is de Werkmap surfplank ook te koop voor 35,- exclusief 15,- voor de verzendkosten van de map naar een adres in Nederland. n NB: Nederlanders kunnen niet voor een particulier advies terecht bij Modem. Zij zijn aangewezen op de voorlichting van diverse importeurs van hulpmiddelen zoals bijvoorbeeld Lexima BV in Leusden. www.lexima.nl balans magazine januari 2008 19
(advertenties) Er is iets met uw kind, hyperactief misschien, of juist níet, leer- of gedragsproblemen, maar ook bewegingstics? geluidstics? dwangmatige handelingen? rituelen? angsten? slaapstoornissen? Neemt u dan eens contact op met de Stichting Gilles de la Tourette, wellicht is er meer aan de hand en kunnen zij u verder helpen: info telefoon 0900-7766554 (15 cent per minuut) of bezoek de website: www. tourette.nl Het Kinderkwartier Logeeropvang en vrijetijdsbesteding voor kinderen met een chronisch psychiatrische problematiek. www.hetkinderkwartier.nl 026-844 94 10 Tijdschrift voor volwassenen met ADHD en aanverwante stoornissen. Leden van patiëntenvereniging Impuls ontvangen vier keer per jaar het blad Impulsief voor 37, 50 per jaar. Instellingen 42, 50 per jaar. Stuur een e-mail naar info@impulsdigitaal.nl