DEVERSPREIDINGVANZOETWATER-ENLANDSLAKKEN (GASTROPODA) IN HETDELTAGEBIED VOORDEAFSLUITINGEN en DEVERSPREIDINGVAN SLAKKEN (GASTROPODA)IN HETZOUTEENBRAKKEWATER VANHETDELTAGEBIED VOOR DEAFSLUITINGEN door H. Hummel, R.H.BogaardsenL.deWolf augustus1985 DeltaInstituutvoorHydrobiologlschOnderzoek, Vierstraat 28, 4401EA Yerseke Rapportenen Verslagen1985-10
Rechtenvoorbehouden:Vande "Rapportenen Verslagen"isherdrukof aan halingslechtstoegestaanmetuitdrukkelijketoe stemmingvande auteur.
- 1 - I.Inleiding Ophet DeltaInstituutzijnsinds1959gegevensverzameld overde verspreidingvandiereninhetdeltagebied.hetdoel wasinzichtte verkrijgenindeveranderingendieoptredenindeverspreidingvandieren tengevolgevande Deltawerken. Inditrapportwordtdeverspreiding gegevenvandedoormedewerkers vanhetdeltainstituutinhetdeltagebied aangetroffenzoetwater-en landslakken (Gastropoda).Erzijngegevensbeschikbaaroverdeperiodetot en met 1968.Indezeperiodewarennoggeenveranderingenopgetredenten gevolgevande Deltawerken. II.Materiaalen methode Degegevens wordengevormddoorvondstenvandierenuiteenintensieve éénmaligebemonsteringvanhetland inhetdeltagebied indejaren1959tot 1968.Erwerdopeenafstandvansteedsenigekilometerslangseenwegof zeedijk (zowelbinnen- alsbuitendijks) gemonsterd.ookwerdenindejaren 1959-1968jaarlijksmeerderezeearmeninéénvaartochtbemonsterdmeteen van VeenbodemhappereneenBierstekernet.Devangstenzijnsteedsineen uitgebreidarchiefbijgehouden.eengrootdeel vandedierenis geconserveerd.degeconserveerdedierenzijnovergedragenaan hetrijksmuseumvannatuurlijkehistorieteleidenenhetzoölogischmuseumte Amsterdam. Zoetwaterslakken zijn deslakkensoortendieeenoverwegende verspreidinghebbeninwatermeteenchloriniteit lagerdan0,3 /oo.de landslakkenzijndesoortendieoverwegendbinnendijksophetlandzijn aangetroffen. Vandezoetwaterslakken zijndegegevenszocompleetmogelijk opgenomen. DaarbijisgebruikgemaaktvanDenHartog (1960) voorpseudamnicolaconfusaen vandenhartog (1963) vooraplexa hypnorum. Deverspreidingvandelandslakkenisvooreengrootaantalsoortenal uitvoerigbeschrevendoorgittenbergeret al. (1970).Voorenkelesoortenzijn bij onsinhetdeltagebiedaanzienlijkmeervangstenbekend danin Gittenbergeret al. staanaangegeven.voordezelaatstesoortenzijnalle waarnemingen,inclusiefdie vangittenbergenet al., inditrapportopgenomen (Fig. 24tm 27).Vandeoverigelandslakkensoorten (Fig.28t/m 30) is alleenaangegevenwaarzebuitendedoorgittenbergeret al. aangegeven vindplaatsenooknoggevonden zijn.
- 2 - DeslakkenzijnonderscheideninProsobranchia (kieuwslakken) en Pulmonata (longslakken). III.Resultaten Degegevenszijnafgebeeldinfiguur 1toten met29. Perdiergroep zijndediersoortenalfabetischingedeeld: -Zoetwaterslakken :-Prosobranchia : figuur 1t/m 9,10soorten -Pulmonata : figuur 9t/m 23, 20 soorten -Landslakken :-Pulmonata : figuur24t/m 30. Binnendijksevindplaatsenzijnaangegevenmeteen driehoek,buitendijkse meteencirkelof bolletje. IV. Literatuur Gittenberger, E., W.BackhuysenT.E.J. Ripken, 1970. Delandslakkenvan Nederland. Kon. Ned. Natuurhist. Ver., Amsterdam,177 pp. Hartog,C. den, 1960. VerspreidingvanhetslakjePseudamnicolaconfusain hetdeltagebied vanrijnen Maas.Basteria 24: 66-74. Hartog, C. den, 1963. Thedistributionofthesnail Aplexahypnorumin Zuid-Beveland inrelationtosoilandsalinity.basteria 27: 8-17.
- 3 - A HYDROBIA STAGNORUM ( Prosobranchia ) LITHOGLYPHUS NATICOIDEj7 ( Prosobranchia ) V POTAMOPYRGUS JENKINSI ( Prosobranchia ]
- 4 - A o VALVATA CRISTATA * PISCINAUS ( Prosobranchia I A» ACROLOXUS LACUSTRIS A ANCYLUS FLUVIATILIS Pulmonata I A«LYMNAEA PALUSTRIS ( Pulmonata ) A* LYMNAEA PEREGRA ( Pulmonata ) /A? \AA \A A Ai^S ^/A ^ A* A \ tffämt^ c A r AA à Vi* A T) Tl/k* N* A^ -V-^ A V^A fig. 11 ^A '''..A A fig r A -... A > *» "'v 7 * :/A A A- 12 / A
- 5 - k LYMNAEA STAGNAUS I Pulmonata ) A«PHYSA ACUTA ( Pulmonata ). PLANORBARIUS CORNEUS Pulmonata I fig.17
' ' ' - - - 6 - A* PLANORBiS CONTORTUS ( Pulmonata ) fig.19 L* PLANORBIS PLANORBIS Pulmonata A» A PLANORBIS VORTEX ^ VORTICULUS r^ ( Pulmonata ) f^ C& ^-\ U CK v> ^^^\ **r"xx. "VA* fig. 21 i / *.. 4 :.*--' fig 22 / A» SEGMENTINA COMPLANATA _ A o NITIDA ( Pulmonata ) fig. 23
- 7 - A ARION HORTENSIS *.. INTERMEDIUS ( land : Pulmonata ) A UMAX MAXIMUS ( land ; Pulmonata 1 AEGOPINELLA NITIDULA 2 CANDIDULA GIGAXII 3 INTERSECTA 4 CARYCHIUM MINIMUM 5 TRIOEN; 6 CECILIOIDES ACID 7 CEPAEA NEMORAUS 8 COCHLICOf>A~TuBRl ( land. pwefsta,) 1 DISCUS ROTUNDATUS 2 HELICIGONA ARBUSTORUM 3 HELIX ASPERSA 4 MONACHA CANTIANA CARTUSIAI 6 OXYCHILUS CELLARIUS 7 OXYCHILUS, ^. \" DRAPARNAJJDI 3\ L - 8 PUPIULA ^ ^ N ^ X MUSCORUM 8 ks^^/c
DEVERSPREIDINGVANSLAKKEN (GASTROPODA)INHETZOUTEENBRAKKEWATER VANHETDELTAGEBIEDVOORDEAFSLUITINGEN door H.Hummel, R.H. Bogaardsen L.de Wolf september 1985
- 1 - I.Inleiding Metalsdoelinzichtte verkrijgenin deveranderingendieoptreden doordedeltawerkenwerdendoorde medewerkersvanhetdeltainstituut vanaf1959 waarnemingenverrichtaandeverspreidingvandiereninhet mondingsgebied vanrijn, Maasen Schelde. Inditrapportstaandegegevensvanwaarnemingenaanslakkenuithet brakkeenzoutewatervanhetdeltagebiedoverdeperiodetotenmet1968. IndezeperiodetradeninhetDeltagebiednoggeengroteveranderingenop tengevolgevande Deltawerken. II.Materiaalen methode Deverspreidingvandeslakkenisgebaseerdopwaarnemingentijdens bemonsteringstochten te waterenteland.telandwerdindejaren 1959-1968 eenéénmaligeintensievebemonsteringuitgevoerd langs wegenen zeedijken (zowelbinnen- alsbuitendijks).erwerdgemonsterd opeen afstandvansteedsenigekilometers. DezeearmenvanhetDeltagebiedwerden jaarlijksinéénvaartochtbemonsterdmeteenvan Veenbodemhapperofeen Bierstekernet. De waarnemingenzijnsteedsgenoteerd ineenuitgebreid archiefvanhetdelta Instituut. Eendeelvandedierenisgeconserveerd en overgedragenaanhetrijksmuseumvannatuurlijkehistorieteleidenenhet ZoölogischMuseumte Amsterdam. Onderdeslakkeninhetzouteenbrakkewaterwordenverstaandesoortenmeteenoverwegendeverspreiding inhetbuitendijksegebiedwaarhet watereenchloriniteithogerdan0,3 /ooheeft. Deverspreidingsgegevens toten met1968zijnzocompleetmogelijk opgenomen. HiertoeisgebruikgemaaktvanDenHartog (1959) voor Alderia modestaenlimapontia depressa, van DenHartog (1962) voor Leucophytiabidentata, vanverdonschotendewolf (1980) voor Assiminea grayanaen vanfortuin (1981) voorcrepidulafornicata, Hydrobiaulvae en Retusa alba. DeslakkenzijnonderscheidenindeonderklassenOpistobranchia (naaktslakken),prosobranchia (kieuwslakken) enpulmonata (longslakken).
- 2 - III. Resultaten De gegevens zijn afgebeeld in figuur 1tot enmet 21.Per onderklasse zijn de diersoorten alfabetisch ingedeeld: - Opistobranchia : figuur 1t/m 9, 20 soorten - Prosobranchia : figuur 10t/m 19, 12 soorten - Pulmonata : figuur 20en 21, 2 soorten. Buitendijkse waarnemingen zijn aangegeven met een cirkel of bolletje,de binnendijkse met een driehoek. De verhoudingen tussen de aantallen diersoorten per onderklasse bij de slakken uit het zoute en brakke water verschillen sterk van die bijde zoetwater- en de landslakken (Hummel et al., 1985). Opistobranchia komen alleen voor inhet zoute en brakke water, Pulmonata daarentegen bijna alleen inhet zoete water of op land (tabel 1). IV. Literatuur Fortuin, A.W., 1981. Samenstelling, verspreiding, aantallen en biomassa van het macrozoobenthos in het Volkerak-Oosterschelde estuarium inde periode 1959 t/m 1976. DIHO, Yerseke, Rapporten en verslagen, 1981-6, 237 pp. Hartog, C. den, 1959. Distribution and ecology of the slugs Alderia modesta and Limapontia depressa in the Netherlands.Beaufortia 81: 15-36. Hartog, C. den, 1962. De verspreiding van het slakje Leucophytia bidentata in het Deltagebied van Rijn,Maas en Schelde. Basteria 26: 17-23. Hummel, H., R.H. Bogaards en L.de Wolf, 1985.De verspreiding van zoetwater- en landslakken (Gastropoda) inhet Deltagebied voor de afsluitingen. DIHO, Yerseke, Rapporten en verslagen, 1985-, pp. Verdonschot, P.F.M,en L.de Wolf, 1980. De levenscyclus en verspreiding van Assiminea grayana (Fleming, 1828), DIHO, Yerseke, Rapporten en verslagen, 1980-12,25 pp.
- 3 - Tabel1:Percentueleverhouding tussendeaantallendiersoortenperonderklassevandeslakkenindrie milieutypen. Opistobranchia Prosobranchia Pulmonata Land 0 0 100 Zoetwater 0 33 67 Brakenzoutwater 59 35 6
- 4 - o ACANTHODORIS PILOSA ALDERIA MODESTA ( Opistobranchia ) FACELINA CORONATA o GONIODORIS CASTANEA 8 JORUNNA TOMENTOSA [ Opistobranchia )
5 - ONCHIDORIS BIIAMELLATA ( Opistobranchia I BUCCINUM UNDATUM ( Prosobranchia I
- 6 - i HYDROBIA ULVAE ( Prosobranchia I A» LITTORINA OBTUSATA ( Prosobranchia ) f i* LITTORINA SAXATILIS ( Prosobranchia ) CÄ< C-T^V \ \ ^ =>A '-f *Jj&28//< \ / \ oh *~^U i fig.15 /
- 7 - PATELLA VULGATA ( Prosobranchia, OVATELLA MYOSOTIS ( Pulmonata )