WERELDOORLOG I-HERDENKINGSTOERISME IN DE WESTHOEK

WERELDOORLOG I-HERDENKINGSTOERISME IN DE WESTHOEK Resultaten bezoekersonderzoeken 2013-2017 Met de steun van de Vlaamse Regering - Toerisme Vlaanderen Kenniscentrum Westtoer, 2018

INHOUD 1 Inleiding... 4 2 Methodologie... 5 3 Globale resultaten... 7 3.1 Volume herdenkingstoerisme Westhoek... 7 3.1.1 Selectie van de onderzoeksites... 7 3.1.2 Bezoekersaantallen aan de onderzoeksites... 9 3.1.3 Gemiddeld aantal bezoeken aan onderzoeksites... 10 3.1.4 Volume WOI-bezoekers... 10 3.1.5 Spreiding van WOI-bezoeken over het jaar... 12 3.1.6 Inschatting bezoekersvolumes andere WOI-sites... 13 3.1.7 Spreiding van bezochte sites in de Westhoek... 14 3.2 Evoluties herdenkingstoerisme 2013-2017... 15 3.2.1 Evoluties globaal volume... 15 3.2.1.1 Naar type bezoeker... 15 3.2.1.2 Naar dagtoerist / verblijfstoerist... 16 3.2.1.3 Naar herkomst... 18 3.2.2 Evoluties binnenland... 20 3.2.2.1 Naar provincie van herkomst... 20 3.2.2.2 Naar type bezoeker... 21 3.2.2.3 Naar dagtoerist / verblijfstoerist... 22 3.2.2.4 Naar type bezoeker en dagtoerist / verblijfstoerist... 22 3.2.3 Evoluties buitenland... 23 3.2.3.1 Naar land van herkomst... 23 3.2.3.2 Naar type bezoeker... 24 3.2.3.3 Naar dagtoerist / verblijfstoerist... 25 3.2.3.4 Naar type bezoeker en dagtoerist / verblijfstoerist... 25 3.2.4 Evoluties Verenigd Koninkrijk... 27 3.2.4.1 Naar type bezoeker... 27 3.2.4.2 Naar dagtoerist / verblijfstoerist... 27 3.2.4.3 Naar type bezoeker en dagtoerist / verblijfstoerist... 28 3.2.5 Evoluties Nederland... 29 3.2.5.1 Naar type bezoeker... 29 3.2.5.2 Naar dagtoerist / verblijfstoerist... 29 3.2.5.3 Naar type bezoeker en dagtoerist / verblijfstoerist... 30 3.3 Globale tevredenheid... 31 3.4 Appreciatie rond de aanpak van het WOI-erfgoed door de regio... 32 3.5 Omzet herdenkingstoerisme Westhoek... 34 WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 1

4 Bezoekerssegmenten... 40 4.1 Belgische WOI bezoekers... 43 4.1.1 Belgische individuele WOI bezoekers... 44 4.1.1.1 Belgische individuele WOI dagtoeristen vanuit de woonplaats... 47 4.1.1.2 Belgische individuele WOI verblijfstoeristen in de Westhoek... 50 4.1.1.3 Belgische individuele WOI verblijfstoeristen buiten de Westhoek... 53 4.1.2 Belgische WOI schoolbezoekers... 56 4.1.2.1 Belgische WOI schoolbezoekers op daguitstap vanuit de woonplaats... 59 4.1.2.2 Belgische WOI schoolbezoekers met verblijf in de Westhoek... 62 4.1.2.3 Belgische WOI schoolbezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 65 4.1.3 Belgische WOI groepsbezoekers... 68 4.1.3.1 Belgische WOI groepsbezoekers op daguitstap vanuit de woonplaats... 71 4.1.3.2 Belgische WOI groepsbezoekers met verblijf in de Westhoek... 74 4.2 Britse WOI bezoekers... 77 4.2.1 Britse individuele WOI bezoekers... 78 4.2.1.1 Britse individuele WOI bezoekers met verblijf in de Westhoek... 81 4.2.1.2 Britse individuele WOI bezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 84 4.2.2 Britse WOI schoolbezoekers... 87 4.2.2.1 Britse WOI schoolbezoekers met verblijf in de Westhoek... 90 4.2.2.2 Britse WOI schoolbezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 93 4.2.3 Britse WOI groepsbezoekers... 96 4.2.3.1 Britse WOI groepsbezoekers met verblijf in de Westhoek... 99 4.2.3.2 Britse WOI groepsbezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 102 4.3 Nederlandse WOI bezoekers... 105 4.3.1 Nederlandse individuele WOI bezoekers... 106 4.3.1.1 Nederlandse individuele WOI bezoekers op daguitstap... 109 4.3.1.2 Nederlandse individuele WOI bezoekers met verblijf in de Westhoek... 112 4.3.1.3 Nederlandse individuele WOI bezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 115 4.3.2 Nederlandse WOI schoolbezoekers... 118 4.3.2.1 Nederlandse WOI schoolbezoekers op daguitstap vanuit de woonplaats... 121 4.3.3 Nederlandse WOI groepsbezoekers... 124 4.4 Franse WOI bezoekers (individueel)... 127 4.5 Duitse WOI bezoekers (individueel)... 130 4.6 Australische WOI bezoekers (individueel)... 133 4.6.1 Australische individuele WOI bezoekers met verblijf in de Westhoek... 136 4.7 Canadese WOI bezoekers (individueel)... 139 4.7.1 Canadese individuele WOI bezoekers met verblijf in de Westhoek... 142 4.7.2 Canadese individuele WOI bezoekers met verblijf buiten de Westhoek... 145 4.8 Amerikaanse WOI bezoekers (individueel)... 148 WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 2

4.9 Nieuw-Zeelandse WOI bezoekers (individueel)... 151 5 Benchmark bezoekerssegmenten... 154 5.1 Alle bezoekers (individueel, school en groep)... 154 5.2 Individuele bezoekers... 155 5.3 Schoolbezoekers... 158 5.4 Groepsbezoekers... 160 6 Globale vaststellingen en conclusies... 162 WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 3

1 Inleiding Reeds in 2006 nam Westtoer het initiatief om het Wereldoorlog I-herdenkingstoerisme in de Westhoek in kaart te brengen met als doel een onderbouwing te bieden voor de begeleiding van de Westhoek bij het voorbereiden van de herdenkingsjaren 2014-2018. Het onderzoek van 2006 resulteerde niet enkel in een beter begrip van de profielen van de WOI-bezoekers in de Westhoek, maar tevens in een beter inzicht in wat zij verwachten bij hun bezoek aan het WOI-erfgoed. De resultaten dienden als basis voor de studie 'Toeristische valorisatie van het WOI-erfgoed in de Westhoek met het oog op 100 jaar Groote Oorlog' die in 2008 in opdracht van de Vlaamse regering door Westtoer samen met Toerisme Vlaanderen werd opgemaakt. Het onderzoek van 2006 zorgde ook voor parameters waarmee het aantal WOI-bezoekers in de volgende jaren kon worden opgevolgd. Zo liet het onderzoek toe om inschattingen te maken voor de jaren 2007 tot en met 2012. In 2013 - het aanloopjaar naar de herdenkingsperiode - voerde Westtoer een nieuw grootschalig bezoekersonderzoek uit bij WOI-bezoekers in de Westhoek. Met de herdenkingsjaren in zicht was het belangrijk om de parameters te actualiseren en een meer gefundeerde basis te bieden voor het evalueren van de herdenkingsjaren. Het onderzoek werd opgezet als een nulmeting vóór de eigenlijke herdenkingsperiode. Het Europees Interreg-project Great War binnen het Twee Zeeën programma bood daar de mogelijkheden voor en zorgde ook voor een verruiming met een parallel onderzoek in de departementen Nord, Pas-de-Calais en Somme langs Franse kant. In 2014, 2015, 2016 en 2017 werd telkens een vervolgonderzoek uitgevoerd om de effectieve impact van het hedenkingstoerisme in kaart te brengen. Een belangrijke doelstelling daarbij was het verder monitoren van het volume van herdenkingsbezoekers. Daarnaast werden ook een aantal specifieke kenmerken opgevolgd in de tijd of werden bepaalde aspecten meer in detail geanalyseerd. 1 De onderzoeken in 2014, 2015 en 2017 gebeurden met de steun van de Vlaamse Regering en Toerisme Vlaanderen. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten besproken van de onderzoeken van 2013 tot en met 2017. Eerst geven we een overzicht van de globale resultaten, daarna zoomen we in op de detailresultaten per relevant bezoekerssegment. We sluiten af met een benchmark tussen de belangrijkste bezoekerssegmenten. Naast dit globaal rapport werden ook (vertrouwelijke) rapporten geproduceerd per deelnemende WOI-site in de Westhoek die aan de verantwoordelijken van de diverse sites en musea werden overgemaakt. 1 In 2016 werd enkel een korte face-to-face bevraging gedaan bij de WOI-herdenkingsbezoekers in de Westhoek, geen uitgebreide online-bevraging achteraf. Voor dat jaar zijn er derhalve geen resultaten over de specifieke kenmerken. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 4

2 Methodologie Om dit onderzoek uit te voeren werd volgende methodologie opgezet die sinds 2006 consequent wordt aangehouden om de vergelijkbaarheid van de resultaten te kunnen garanderen. - Selectie van onderzoeksites Om de onderzoekskosten te beperken deden we een selectie van sites waarvan de bezoekers representatief zijn voor alle WOI-bezoekers in de Westhoek en waar we continu bezoekersaantallen opvolgen en enquêteurs opstellen. Voor de onderzoeken van 2006, 2013 en 2014 werden 10 WOI-sites geselecteerd. Vanaf 2015 werd het nieuwe bezoekerscentrum Westfront als 11de site aan het onderzoek toegevoegd. - Opvolgen van bezoekersaantallen op de onderzoeksites: bij 6 musea en bij het bezoekerscentrum Westfront gebeurt dit aan de hand van informatie uit het ticketingsysteem; bij 4 begraafplaatsen wordt gebruik gemaakt van automatische bezoekerstellers op de site. De onderzoeksites worden opgelijst in punt 3.1.1. - Inzetten van enquêteurs op elk van de 11 onderzoeksites 2 op 45 enquêteermomenten tussen half maart en half november (voormiddag of namiddag, telkens 2,5 uur, representatieve mix van week, - weekend- of feestdagen) voor het afnemen van een korte mondelinge enquête (blitsenquête) rond een aantal basisvariabelen als herkomst, type bezoeker (individuele bezoeker, volwassenengroep, schoolgroep), dag- of verblijfstoerist en grootte van het gezelschap/groep. De enquêteurs vroegen daarbij ook naar het e-mailadres van de bezoekers om hen na afloop van het bezoek een meer diepgaande online-enquête te kunnen toesturen (hierbij werd vermeld dat het e-mailadres enkel hiervoor gebruikt zou worden). In 2017 werden in totaal 7 120 blitsenquêtes afgenomen. 3 - Opstellen en uitsturen van een meer diepgaande online-enquête naar individuele bezoekers, groepsbezoekers (volwassenengroepen) en begeleiders van schoolgroepen 4. In 2017 kregen we 4 067 volledig ingevulde enquêtes terug. We konden derhalve rekenen op een responsgraad van 57%. 5 - Wegen van online-enquête met verhoudingen uit de blitsenquête In de steekproef van de online enquête zijn de individuele bezoekers oververtegenwoordigd en de scholen en de groepen ondervertegenwoordigd. Rekening houdend met de gevolgde methodologie is dit geen verrassende uitkomst: scholen of groepen hebben respectievelijk slechts één enquête meekregen per volledige groep, terwijl ook aan elk (kleiner) individueel samenreizend gezelschap één enquête werd meegegeven. De resultaten van de onlineenquête worden daarom gewogen met het relatieve belang van herkomst, aantal personen en type bezoekers uit de blitsenquête om de resultaten uit de online-enquête meer representatief te maken, gezien de blitsenquête op meer observaties slaat en zodoende beter de populatie van de bezoekers benadert. 2 In 2013 en 2014 ging het om 10 onderzoeksites (het bezoekerscentrum Westfront opende pas op 17/10/2014 de deuren en werd pas vanaf 2015 in het onderzoek opgenomen). Bij het onderzoek in 2017 werden de 11 onderzoeksites verder uitgebreid met 5 extra sites, met de bedoeling om specifiek voor de verre markten (Canada, USA, Australië en Nieuw-Zeeland) de steekproefgrootte verder uit te breiden. Het gaat om Hill 60 en Hill 62 (Ieper), Buttes New British Cemetery (Zonnebeke), het Canadees gedenkteken Brooding Soldier (Langemark) en de Menenpoort (Ieper). 3 Het aantal blitsenquêtes bedroeg in 2013 10 548, in 2014 9 162, in 2015 7 131 en in 2016 6 321. 4 Bij schoolgroepen werden enkel de begeleiders bevraagd, nooit de leerlingen of studenten zelf. 5 Het aantal volledig ingevulde online-enquêtes bedroeg in 2013 4 637 (responsgraad 44%), in 2014 4 123 (45% respons) en in 2015 3 864 (54% respons). In 2016 werd er geen online-enquête nagestuurd. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 5

In dit rapport worden de resultaten van de blitsenquête weergegeven voor de variabele herkomst. Voor de andere variabelen worden de gewogen resultaten van de online-enquête weergegeven. De resultaten van de blitsenquête zijn daarenboven eerst gewogen naar de effectieve bezoekers van de deelnemende sites, opdat de resultaten de populatie nog beter zouden benaderen. - De termen WOI-bezoeker en herdenkingsbezoeker worden in dit rapport allebei gebruikt en zijn in deze context onderling inwisselbaar. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 6

3 Globale resultaten 3.1 Volume herdenkingstoerisme Westhoek Om het volume van het herdenkingstoerisme in de Westhoek in te schatten, vertrekken we van een selectie van Wereldoorlog I-sites die representatief is voor het herdenkingstoerisme in de regio. Deze sites noemen we de onderzoeksites. Voor het inschatten van het volume van herdenkingstoeristen gebruiken we twee belangrijke variabelen: - het totaal van de bezoekersaantallen op de geselecteerde onderzoeksites; - het gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker voor de geselecteerde onderzoeksites. Het volume van het herdenkingstoerisme in de Westhoek wordt al sinds 2006 op dezelfde manier berekend. Dit laat ons toe een stabiele tijdsreeks op te zetten. 3.1.1 Selectie van de onderzoeksites Voor de selectie van de onderzoeksites gaan we uit van de hypothese dat minstens 95% van de actuele WOI-bezoekers in de Westhoek tijdens hun daguitstap of verblijf minstens één van deze sites heeft bezocht en dat de kans dat WOI-bezoekers in de Westhoek enkel andere WOIsites bezoeken, zonder een bezoek aan één van de genoemde locaties, heel klein is ( 5%). Een WOI-bezoeker in de Westhoek wordt binnen het kader van dit onderzoek derhalve gedefinieerd als een bezoeker die minstens één van de WOI-onderzoeksites in de Westhoek heeft bezocht. Voor het onderzoek in 2006 werden 10 sites geselecteerd: zes musea en vier militaire begraafplaatsen (zie tabel 1). Voor de onderzoeken in 2013 en 2014 werden dezelfde 10 sites geselecteerd. Voor het onderzoek in 2015 werd een 11de WOI-site toegevoegd, met name het bezoekerscentrum Westfront in Nieuwpoort dat op 17 oktober 2014 zijn deuren opende. Bij het onderzoek in 2017 werden nog eens 5 extra sites toegevoegd. Dit gebeurde met het oog op een verdere uitbreiding van de steekproef voor de verre markten (Canada, USA, Australië en Nieuw-Zeeland). Het gaat om Hill 60 en Hill 62 (Ieper), Buttes New British Cemetery (Zonnebeke), het Canadees gedenkteken Brooding Soldier (Langemark) en de Menenpoort (Ieper), sites die meer dan gemiddeld bezoekers uit die verre markten aantrekken. De resultaten van deze 5 sites worden echter niet gebruikt voor de inschatting van het totaalvolume aan WOI-bezoekers (dit gebeurt op basis van de 11 originele onderzoeksites). Tabel 1 geeft een overzicht van alle onderzoeksites. Kaart 1 toont de geografische spreiding van de 11 onderzoeksites die gebruikt worden voor de inschatting van het totaalvolume aan WOI-bezoekers. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 7

Tabel 1 Onderzoeksites herdenkingstoerisme Westhoek WOI site Gemeente Type In Flanders Fields Museum Ieper Museum Museum aan de IJzer (IJzertoren) Diksmuide Museum Dodengang Diksmuide Museum/site Memorial Museum Passchendaele 1917 Zonnebeke Museum Talbot House Poperinge Museum Bayernwald Heuvelland Museum/site Tyne Cot Cemetery Zonnebeke Begraafplaats Lijssenthoek Cemetery Poperinge Begraafplaats Duitse begraafplaats in Langemark Langemark-Poelkapelle Begraafplaats Duitse begraafplaats in Vladslo Diksmuide Begraafplaats Westfront (sinds onderzoek 2015) Nieuwpoort Bezoekerscentrum Hill 60 (enkel in 2017) Ieper Site Hill 62 (enkel in 2017) Ieper Site/monument Buttes New British Cemetery (enkel in 2017) Zonnebeke Begraafplaats Canadees gedenkteken Brooding Soldier (enkel in 2017) Langemark-Poelkapelle Site/monument Menenpoort (enkel in 2017) Ieper Monument Kaart 1 Ligging onderzoeksites herdenkingstoerisme Westhoek WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 8

Uiteraard zijn ook andere sites, die niet in de selectie van onderzoeksites zijn opgenomen, belangrijk voor het herdenkingstoerisme in de Westhoek. Het volume van de bezoekers op deze sites kan worden ingeschat op basis van de bevraging bij de bezoekers over alle sites die ze bezochten (zie verder). 3.1.2 Bezoekersaantallen aan de onderzoeksites De bezoekersaantallen van de musea worden op maandbasis doorgegeven door de participerende musea (o.b.v. ticketing). De bezoekers op de begraafplaatsen worden geteld door middel van automatische digitale bezoekerstellers met pyrosensoren. Deze tellers werden door Westtoer in de loop van 2005 geïnstalleerd en werden in 2012 vernieuwd. Tabel 2 Aantal bezoeken op de onderzoeksites 2006 en 2013-2017 Site 2006 2013 2014 2015 2016 2017 2017 tov 2013 in % 2017 tov 2015 in % Tyne Cot 228 000 359 100 644 600 440 700 394 000 485 500 +35 +10 +23 IFFM (1) 216 131 294 579 483 741 284 688 206 009 221 200-25 -22 +7 D. Langemark 144 700 184 600 340 900 191 700 179 100 186 900 +1-2 +4 MMP 1917 (2) 44 004 87 489 195 685 138 077 116 412 158 439 +81 +15 +36 Dodengang 71 625 82 953 199 355 84 868 63 107 61 490-26 -28-3 Mus. a/d IJzer 78 587 73 213 146 093 83 009 65 237 65 553-10 -21 +0 Lijssenthoek 29 500 59 500 104 400 76 000 59 600 65 200 +10-14 +9 D. Vladslo 52 400 54 800 128 500 62 800 54 100 49 700-9 -21-8 Bayernwald 31 058 41 811 61 227 42 691 37 212 39 120-6 -8 +5 Talbot House 23 644 26 615 52 957 33 311 28 449 31 359 +18-6 +10 Westfront (1) - - 20 758 46 461 29 381 24 500 - -47-17 (1) Het vernieuwde IFFM opende in juni 2012 de deuren (wat resulteerde in een sterk bezoekersaantal voor 2013) (2) In juli 2013 werd de uitbreiding van het MMP gerealiseerd, met vanaf dan een opvallende toename in het aantal bezoekers. (3) Westfront ging open op 17 oktober 2014 2017 tov 2016 in % 2014 was voor het herdenkingstoerisme in de Westhoek een absoluut topjaar. Dat de bezoekersaantallen in 2015 opnieuw lager zouden liggen dan in 2014 was dan ook verwacht. 2016 was een herdenkingsluw tussenjaar dat bovendien te kampen kreeg met het negatieve effect van de terroristische aanslagen in Brussel op 22 maart 2016. Wat de WOI-herdenkingen betreft lag het accent in 2016 meer op Noord-Frankrijk (Somme) dan op de Westhoek. Met de 100ste verjaardag van de Mijnenslag en de Slag bij Passendale was 2017 opnieuw een sterk herdenkingsjaar met tal van plechtigheden en activiteiten (o.m. het tentoonstellingsproject 1917, Totale Oorlog in Vlaanderen ). In vergelijking met 2015 zijn de procentueel sterkste stijgers in 2017 in Zonnebeke te vinden: het Memorial Museum Passchedaele 1917 (+15%) en de Tyne Cot begraafplaats (+10%). De procentueel sterkste dalers in 2017 ten opzichte van 2015 waren Westfront (-47%) en de Dodengang (-28%). WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 9

3.1.3 Gemiddeld aantal bezoeken aan onderzoeksites Voor de inschatting van het aantal WOI-herdenkingsbezoekers in de regio (zie punt 3.1.4) kunnen we het totaal aantal bezoekers aan de onderzoeksites (zie punt 3.1.2) niet zomaar bij elkaar optellen. Veel WOI-bezoekers bezoeken immers meerdere onderzoeksites en zouden op die manier worden dubbel geteld. Daarom berekenen we het gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker aan de geselecteerde onderzoeksites. We halen dit gemiddelde uit de resultaten van het bezoekersonderzoek: in de uitgebreide online-enquête werd aan de respondenten gevraagd welke sites ze tijdens hun uitstap of verblijf allemaal hebben bezocht. Voor 2006, 2013 en 2014 werd het gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker berekend voor de tien onderzoeksites. Vanaf 2015 werden bij de berekening van het gemiddelde voor de tien aanvankelijke onderzoeksites, ook de unieke bezoekers aan Westfront in rekening gebracht. De unieke bezoekers aan Westfront zijn die bezoekers die enkel Westfront hebben bezocht en geen van de tien onderzoeksites in de Westhoek. Tabel 3 Gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker aan de onderzoeksites, 2006 en 2013-2017 Type WOI bezoeker 2006 2013 2014 2015 2017 Individuele bezoeker 2,7 2,8 2,9 2,7 2,4 Schoolbezoekers 3,1 3,2 3,2 3,2 3,0 Groepsbezoekers 2,5 3,1 3,1 3,0 2,8 Alle bezoekers 2,9 3,0 3,0 2,9 2,7 Aantal cases 3 028 4 637 4 123 3 864 4 067 Het gemiddelde van ongeveer 3 bezoeken per bezoeker was vrij stabiel tot 2015 en daalde licht tot 2,7 in 2017. In 2016 werd geen uitgebreid online onderzoek uitgevoerd. Voor de inschatting van het totaalvolume aan WOI-bezoekers in de Westhoek in 2016 werd het gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker van 2015 gebruikt. 3.1.4 Volume WOI-bezoekers Om het volume aan WOI-bezoekers in de regio te bekomen (zonder dubbeltellingen) nemen we de som van het aantal bezoekers van alle onderzoeksites samen (bron: ticketing en tellers) en we delen dit door het bekomen gemiddeld aantal bezoeken per bezoeker (bron: onderzoek). We gaan uit van een extrapolatie uit een steekproef van bezoekers die één van de onderzoeksites bezochten. De bezoekers die alleen maar een niet in het onderzoek betrokken site hebben bezocht (bv. Menenpoort/Last Post) zijn niet meegenomen, wat leidt tot een zekere onderschatting. Het aantal WOI-bezoekers in de Westhoek wordt sinds 2006 op die manier ingeschat. Grafiek 1 toont deze evolutie. Voor de periode 2006-2012 wordt het aantal WOI-herdenkingsbezoekers in de Westhoek geraamd op ongeveer 360 000 per jaar. Gedurende deze hele periode was dit aantal vrij stabiel. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 10

Met 415 500 WOI bezoekers was 2013 duidelijk al een aanloopjaar naar de herdenkingsperiode. Dit is een stijging met 27% tegenover 2006 toen de herdenkingsjaren nog veraf waren en een toename van 16% tegenover 2012. 2014 was een absoluut topjaar met 789 500 herdenkingstoeristen 6, een toename met 90% ten opzichte van 2013. In 2015 was het thema Wereldoorlog I iets minder alomtegenwoordig dan in 2014. In 2015 bezochten 500 500 herdenkingstoeristen de Wereldoorlog I-sites, 37% minder in vergelijking met het topjaar 2014 maar nog steeds 20% meer dan in 2013. 2016 was een herdenkingsluw jaar dat afklokte op 447 600 WOI-bezoekers. De sterke nationale en internationale aandacht voor de 100ste verjaardag van de Mijnenslag en de Slag bij Passendale resulteerden in 2017 in een bezoekersvolume van 514 700 WOIbezoekers, een toename met 15% in vergelijking met 2016 en met 3% ten opzichte van 2015. Tegenover 2013 betekent dit een toename van 24%. Gedurende de eerste 4 jaar van de herdenkingsperiode (2014-2017) bezochten al bijna 2,3 miljoen mensen het Wereldoorlog I-erfgoed in de Westhoek. Daarmee realiseerde de regio op 4 jaar tijd al bijna de vooropgestelde 2,5 miljoen bezoekers voor de volledige herdenkingsperiode 2014-2018 (5 jaar). Grafiek 1 Evolutie van het aantal WOI-bezoekers in de Westhoek, 2006-2017 800 000 789 500 2,3 miljoen 700 000 600 000 500 000 400 000 326 900 359 100 415 500 500 500 447 600 514 700 300 000 200 000 100 000 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 6 Voor 2014 wordt het aantal herdenkingstoeristen op basis van de 10 onderzoeksites in de Westhoek ingeschat op 774 500 bezoekers. Met de 15 000 unieke bezoekers van Westfront erbij (dit zijn Westfront-bezoekers die geen van de 10 onderzoeksites in de Westhoek hebben bezocht), komt het totaal aantal herdenkingstoeristen voor 2014 op 789 500. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 11

3.1.5 Spreiding van WOI-bezoeken over het jaar De WOI-bezoeken zijn vrij goed verdeeld over het jaar (grafiek 2) 7. Mei, oktober en juli zijn de topmaanden. Enkel de wintermaanden december, januari en februari geven de sites wat rust. In mei komen veel school- en volwassenengroepen op bezoek. Juli trekt veel vakantiegangers maar ook nog steeds Britse schoolgroepen. Van oktober tot half november gaat het voor een groot deel om schoolgroepen, maar ook nog steeds om heel wat Britten en Belgen op individuele basis. In 2013 vertoont de spreiding van de bezoeken naar maand weinig verschil met het gemiddelde over de jaren 2006-2012. De eigenlijke herdenking van Wereldoorlog I in België startte vanaf augustus 2014. Waar we doorgaans in augustus en september een terugval zien in de bezoekerscijfers, was dat in 2014 niet het geval. De bezoekersaantallen bleven toen continu hoog, met oktober als topmaand. Een aantal grote herdenkingsmomenten in de eerste helft van 2015 (o.m. de internationale herdenking van de eerste gasaanvallen, 100 jaar ANZAC Day en de 30 000ste Last Post in juli) zorgden ervoor dat het ook in die periode opvallend druk was. De absolute topmaand in 2015 was mei. Het najaar van 2015 was opnieuw rustiger en mede door het drukke voorjaar lag het aandeel van de maanden oktober en november in 2015 lager dan de voorgaande jaren. Grafiek 2 Aandeel maanden in aantal bezoeken aan de onderzoeksites, 2013-2017 tegenover gemiddelde 2006-2012, in % 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 J F M A M J J A S O N D Gemiddelde 2006-2012 2013 2014 2015 2016 2017 7 De spreiding van de WOI-bezoeken over het jaar kan op basis van dit onderzoek enkel globaal worden berekend, niet per markt. Er kan echter worden aangenomen dat er qua spreiding over het jaar geen grote verschillen zullen zijn tussen de markten, met uitzondering van specifieke herdenkingsmomenten gericht op een specifieke markt (ANZAC-Day bijvoorbeeld, op 25 april, zal voor april resulteren in iets meer Australiërs en Nieuw-Zeelanders dan op basis van de gemiddelde spreiding verwacht kan worden). WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 12

De spreiding van de bezoeken over het jaar tijdens het herdenkingsluwe jaar 2016 volgde opnieuw vrij goed het gemiddelde van de jaren 2006-2012, met evenwel een lichte piek in de maand juli. De belangrijkste herdenkingsplechtigheden van 2017 vonden plaats begin juni (Mijnenslag) en eind juli (Slag bij Passendale). Het tentoonstellingsproject 1917, Totale oorlog in Vlaanderen met beide slagen als centraal thema, liep van begin juni tot eind december 2017. Voor 2017 is het dan ook pas vanaf de zomer (augustus) dat we een duidelijke stijging opmerken in de bezoekersaantallen. Zowel mei (traditioneel de drukste maand) als juni van dat jaar lagen daarbij zelfs onder het niveau van het gemiddelde voor de periode 2006-2012. 3.1.6 Inschatting bezoekersvolumes andere WOI-sites Zoals hierboven uitgelegd is het aantal bezoekers van de 11 WOI-onderzoeksites gekend via ticketing of door tellingen aan de hand van automatische bezoekerstellers. Ook voor een aantal andere WOI-sites of musea zijn er bezoekersaantallen beschikbaar via ticketing of via tellers. Op basis van het onderzoek kan echter ook het aantal bezoekers worden ingeschat voor sites waarvoor geen tel- of ticketinggegevens beschikbaar zijn. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de bezoekersaantallen van de belangrijkste WOIsites. De ingeschatte bezoekersaantallen staan cursief. Omdat de extrapolatiefout anders te groot wordt, worden enkel de sites opgenomen die (in 2013) meer dan 10 000 bezoekers telden. Tabel 4 Raming aantal bezoekers aan WOI-sites in de Westhoek (1), 2006 en 2013-2017 WOI-site 2006 2013 2014 2015 2017 Tyne Cot Cemetery (Zonnebeke) 228 000 359 000 645 000 441 000 486 000 Menenpoort en Last Post (Ieper) 218 000 312 000 549 000 343 000 386 000 In Flanders Fields Museum (Ieper) 216 000 295 000 484 000 285 000 221 000 Duitse begraafplaats in Langemark 145 000 185 000 341 000 192 000 187 000 Dodengang (Diksmuide) 72 000 83 000 199 000 85 000 61 000 Memorial Museum Passch. 1917 (Zonnebeke) 44 000 87 000 196 000 138 000 158 000 Hill 62 met Sanctuary Wood Museum (Ieper) 92 000 125 000 190 000 128 000 126 000 Essex Farm Cem. & John McCrae site (Ieper) 83 000 118 000 172 000 109 000 120 000 Museum aan de IJzer (Diksmuide) 79 000 73 000 146 000 83 000 66 000 Hill 60 & the Caterpillar (Ieper) 36 000 51 000 134 000 89 000 96 000 Duitse begraafplaats in Vladslo 52 000 55 000 129 000 63 000 50 000 Canadian Memorial (Langemark-Poelkapelle) 49 000 105 000 125 000 78 000 76 000 Lijssenthoek Military Cemetery (Poperinge) 30 000 59 000 104 000 76 000 65 000 Hooge Crater Cemetery (Ieper) 28 000 40 000 82 000 57 000 44 000 Dodencellen en executiepaal Poperinge 30 000 22 000 82 000 53 000 32 000 Saint Georges Memorial Church (Ieper) 37 000 38 000 80 000 54 000 59 000 Yorkshire Trench & Dug-out (Ieper) 34 000 46 000 65 000 43 000 34 000 Bayernwald (Heuvelland) 31 000 42 000 61 000 43 000 39 000 Pool of Peace (Heuvelland) 21 000 32 000 61 000 42 000 47 000 Hooge Crater Museum (Ieper) 16 000 42 000 60 000 39 000 40 000 Iers Vredespark (Mesen) 12 000 23 000 54 000 29 000 32 000 Talbot House (Poperinge) 24 000 31 000 53 000 33 000 31 000 Westfront / Albert I-monument (Nieuwpoort) (2) 11 000 27 000 53 000 46 000 24 000 WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 13

WOI-site (vervolg) 2006 2013 2014 2015 2017 Polygon Wood/Buttes New Brit. Cem. (Zonneb.) 17 000 35 000 52 000 39 000 54 000 Ossuaire Français (Heuvelland) 9 000 12 000 42 000 37 000 40 000 New Zealand Memorial (Mesen) 17 000 24 000 39 000 29 000 19 000 Poelcapelle Britisch Cemetery (Langemark-P.) 18 000 23 000 33 000 16 000 19 000 Franse begraafpl. St-Charles de Potyze (Ieper) 6 000 21 000 32 000 22 000 15 000 Belgische begraafplaats Houthulst 6 000 18 000 28 000 15 000 9 000 Bedford House Cemetery (Ieper) 9 000 15 000 25 000 25 000 18 000 Lettenberg (Heuvelland) 8 000 11 000 21 000 13 000 9 000 New Irish Farm Cemetery (Ieper) 8 000 15 000 19 000 18 000 13 000 Ramparts War Museum (Ieper) 17 000 13 000 15 000 gesloten gesloten (1) Cursieve waarden zijn ramingen obv het onderzoek, overige waarden zijn bezoekersaantallen via ticketing of tellers. (2) Albert I Monument (2014): 53 000 bezoekers waarvan 21 000 betalende bezoekers sinds de opening van Westfront op 17/10/2014. 3.1.7 Spreiding van bezochte sites in de Westhoek Het WOI-toerisme concentreert zich historisch gezien het sterkst in het zuiden van de Westhoek (regio Ieper, Poperinge, Zonnebeke, Langemark en Heuvelland). Het noorden van de Westhoek (regio Diksmuide) trekt traditioneel minder WOI-bezoekers. Het is interessant om te bekijken in hoeverre minder belangrijke sites relatief méér worden bezocht tijdens de herdenking dan voor de herdenking. Daarvoor vergelijken we de groei in bezoekers ten opzichte van 2013 in 9 WOI-topsites in de Westhoek (tabel 5) tegenover de groei ten opzichte van 2013 in 24 andere WOI-sites van meer dan 10 000 bezoekers (tabel 4). Tabel 5 9 WOI-topsites in de Westhoek qua volume 2013 2014 2015 2017 Tyne Cot Cemetery Tyne Cot Cemetery Tyne Cot Cemetery Tyne Cot Cemetery Menenpoort en Last Post Menenpoort en Last Post Menenpoort en Last Post Menenpoort en Last Post In Flanders Fields Museum In Flanders Fields Museum In Flanders Fields Museum In Flanders Fields Museum Duitse begraafplaats Langemark Duitse begraafplaats Langemark Duitse begraafplaats Langemark Duitse begraafplaats Langemark Hill 62 met Sanctuary Wood Museum Dodengang Memorial Museum Passchendaele 1917 Memorial Museum Passchendaele 1917 Essex Farm Cemetery en John McCrae site Memorial Museum Passchendaele 1917 Hill 62 met Sanctuary Wood Museum Hill 62 met Sanctuary Wood Museum Memorial Museum Passchendaele 1917 Hill 62 met Sanctuary Wood Museum Essex Farm Cemetery en John McCrae site Essex Farm Cemetery en John McCrae site Dodengang Essex Farm Cemetery en John McCrae site Dodengang Museum a/d IJzer Museum a/d IJzer Museum a/d IJzer Museum a/d IJzer Dodengang Tussen 2006 en 2013 bedroeg de groei in bezoekers bij de 9 topsites 39%. In dezelfde periode bedroeg de groei bij de andere sites 49%. De groei was dus relatief iets groter bij de minder WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 14

belangrijke sites, wat erop wijst dat een grotere spreiding van bezoekers plaats vond in 2013 tegenover 2006. In 2014 bedroeg de groei in bezoekers bij de 9 topsites ten opzichte van 2013 78%, die van de andere sites 79%. In 2015 is er een duidelijker effect: de groei in bezoekers bij de 9 topsites bedraagt ten opzichte van 2013 10%, die van de andere sites 21%. In 2017 is de spreiding opnieuw iets minder groot geworden: 11% groei ten opzichte van 2013 bij de 9 topsites, tegenover 12% groei bij de 24 andere (kleinere) sites. 3.2 Evoluties herdenkingstoerisme 2013-2017 Zoals reeds vermeld was 2014 het absolute topjaar van de herdenkingsperiode. 2016 was het minst drukke jaar, met minder officiële plechtigheden dan in 2015 of 2017. Qua internationaal karakter en op vlak van herdenkingsmomenten zijn 2015 en 2017 beter met elkaar vergelijkbaar. Bovendien is het interessant om bij het beoordelen van de resultaten en volumes van de periode 2014-2017 ook te vergelijken met 2013, het aanloopjaar naar de herdenking. 3.2.1 Evoluties globaal volume In dit onderdeel geven we voor het herdenkingstoerisme in de Westhoek de belangrijkste evoluties weer in volume en aandeel, opgesplitst naar 3 kernvariabelen: type bezoeker (bezoek op individuele basis, in schoolverband of in groepsverband), dag- of verblijfstoerist en land van herkomst. Omdat deze 3 kernvariabelen sterk bepalend zijn voor het gedrag en ook de bestedingen van een WOI-bezoeker, is het moeilijk om uitspraken te doen over dé herdenkingstoerist of dé Belgische, Britse of Nederlandse WOI-bezoeker. Voor de bespreking van de resultaten met betrekking tot het profiel van de WOI-bezoeker (zijn gedrag en motivatie, de geraadpleegde informatiebronnen, de bestedingen en de tevredenheid) is het daarom relevanter om dit te bekijken per specifiek bezoekerssegment. Dit gebeurt in deel 4 van dit rapport waar de bezoekerssegmenten in de mate van het mogelijke (dwz op voorwaarde dat er voldoende cases zijn) opgesplitst worden volgens deze 3 kernvariabelen. 3.2.1.1 Naar type bezoeker Relatief meer individuele bezoekers dan voor de herdenkingsperiode Wereldoorlog I-bezoekers differentiëren sterk, zowel naar profiel als naar gedrag, naargelang ze een individuele bezoeker, een schoolbezoeker of een groepsbezoeker zijn. Het onderscheid tussen individuele bezoekers en groepsbezoekers wordt gemaakt op basis van de grootte van het gezelschap. Onder individuele bezoekers vallen personen in gezelschappen tot 10 personen. Vanaf 11 personen worden niet-schoolbezoekers ondergebracht bij groepsbezoekers. Daardoor komen ook informele, kleinere groepen van meer dan 10 personen voor bij groepsbezoekers. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 15

Het aantal individuele bezoekers in 2017 is in vergelijking met 2013 met 42% toegenomen. Tijdens de herdenkingsjaren lag het aandeel van de individuele bezoekers duidelijk hoger dan ervoor. Het nam toe van 44% in 2013 naar 51% in 2017. Bij de bezoekers in schoolgroepen was de toename tussen 2013 en 2017 minder groot (9%). Het aandeel van de schoolbezoekers schommelde tijdens de herdenkingsjaren licht, maar kende globaal een daling (van 44% in 2017 naar 39% in 2017). De bezoekers in volwassenengroepen zijn in volume de kleinste groep. Hier noteren we in 2017 een toename van 12% ten opzichte van 2013. Ook hier zien we schommelingen in het aandeel gedurende de herdenkingsjaren (met een piek tot 17% in 2014), maar globaal daalde dit aandeel licht (van 11% in 2013 naar 10% in 2017). Grafiek 3 Evolutie WOI-bezoekers naar type bezoeker, 2013-2017 44% 44% 11% 2013 184 400 183 700 47 400 415 500 50% 33% 17% 2014 385 100 256 500 132 900 774 500 50% 38% 13% 2015 247 900 188 200 64 400 500 500 47% 41% 12% 2016 212 000 183 300 52 300 447 600 51% 39% 10% 2017 261 500 200 100 53 100 514 700 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 Individuele bezoekers Schoolbezoekers Groepsbezoekers 3.2.1.2 Naar dagtoerist / verblijfstoerist De WOI-bezoekers kunnen worden opgedeeld in: - bezoekers die op daguitstap zijn vanuit hun woonplaats; - bezoekers die verblijven buiten de woonplaats en tijdens dit verblijf niet in de Westhoek logeren. Deze groep maakt eigenlijk ook een daguitstap naar de Westhoek maar doet dit vanuit een vakantieplaats buiten de Westhoek; - bezoekers die verblijven buiten de woonplaats en tijdens dit verblijf in de Westhoek logeren. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 16

Ook deze variabele is sterk bepalend voor het gedrag en de bestedingen van de WOI-bezoeker in de regio. Zie daarvoor de bespreking van de verschillende bezoekerssegmenten in deel 4. Relatief meer verblijfstoeristen dan voor de herdenkingsperiode Het totaal aantal verblijfstoeristen (in de Westhoek en buiten de Westhoek samen) nam in 2017 in vergelijking met 2013 toe met 32%. Deze toename was het grootst bij de verblijfstoeristen buiten de Westhoek (+51%), maar ook bij de verblijfstoeristen in de Westhoek noteren we een toename van 20%. Uitgedrukt in aandeel zien we lichte schommelingen over de jaren, maar globaal nam het aandeel van de verblijfstoeristen buiten de Westhoek toe (van 24% in 2013 naar 29% in 2017) en kende het aandeel van de verblijfstoeristen in de Westhoek een lichte daling (van 38% in 2013 naar 37% in 2017). Het aantal dagtoeristen nam in 2017 in vergelijking met 2013 met 11% toe. Ook hier zien we schommelingen in het aandeel (met een piek van 40% dagtoeristen in 2014), maar globaal daalde het aandeel (van 38% in 2013 naar 34% in 2017). Grafiek 4 Evolutie WOI-bezoekers naar dagtoerist / verblijfstoerist, 2013-2017 38% 24% 38% 2013 159 400 99 000 157 100 415 500 40% 25% 35% 2014 312 300 194 200 267 900 774 500 29% 31% 39% 2015 147 000 157 400 196 100 500 500 32% 26% 42% 2016 144 500 114 200 188 900 447 600 34% 29% 37% 2017 177 500 149 400 187 800 514 700 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 Dagtoerist Verblijfstoer. buiten WH Verblijfstoer. WH WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 17

3.2.1.3 Naar herkomst De verhouding binnenland-buitenland blijft vrij stabiel Het aantal buitenlandse WOI-bezoekers is in 2017 in vergelijking met 2013 met 23% toegenomen. Het aandeel buitenlandse bezoekers bedraagt 56% en blijft ten opzichte van 2013 vrij stabiel. Enkel in 2014 daalt dit aandeel tot 46%. 2014 was qua herkomst dan ook een atypisch jaar met opvallend meer Belgen (54%) dan andere jaren. De vrijwel continue mediaaandacht voor het thema Wereldoorlog I (waaronder de tv-reeks 'In Vlaamse Velden' die in het voorjaar van 2014 werd uitgezonden), zijn hieraan niet vreemd, naast uiteraard het zeer ruime aanbod aan evenementen en de al dan niet vernieuwde WOI-sites in de regio. De Belgische WOI-bezoekers zijn in 2017 in vergelijking met 2013 iets sterker toegenomen dan de buitenlandse (+25%). Hun aandeel bedroeg in 2017 44%. Grafiek 5 Evolutie WOI-bezoekers naar herkomst, 2013-2017 44% 56% 2013 183 100 232.400 415 500 54% 46% 2014 421 300 353.200 774 500 46% 54% 2015 232 500 268.000 500 500 44% 56% 2016 194 900 252 700 447 600 44% 56% 2017 228 700 286 000 514 700 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 Binnenland Buitenland WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 18

Britten belangrijkste buitenlandse markt Tabel 6 toont de evolutie van de volumes en het aandeel van de verschillende herkomstlanden van WOI-bezoekers in de regio. De Britten zijn en blijven de belangrijkste buitenlandse markt met 34% van de WOI-bezoekers in 2017. In volume is het aantal Britten ten opzichte van 2013 met 12% toegenomen, maar het aandeel van de Britten nam licht af. 2017 was voor de Britse markt (na 2014) het belangrijkste jaar van de herdenkingsperiode. In de periode 2014-2017 kwamen er in totaal al bijna 730 000 Britse WOI-herdenkingsbezoekers naar de Westhoek. Na de Britten zijn de Nederlanders de belangrijkste markt. Hun aandeel bedraagt 9% in 2017. Met uitzondering van het topjaar 2014 (met bijna 67 000 Nederlandse bezoekers) blijft het absoluut volume van de Nederlanders vrij stabiel op gemiddeld ongeveer 45 000 bezoekers per jaar. In de periode 2014-2017 kwamen er in totaal al ruim 200 000 Nederlandse WOIherdenkingsbezoekers naar de Westhoek. De nabije markten van Fransen en Duitsers blijven met respectievelijk 8 000 en 5 800 bezoekers, relatief beperkt. Hun aandeel bedroeg in 2017 respectievelijk 1,6% en 1,1%. In vergelijking met 2013 kwamen er in 2017 3 000 Franse WOI-bezoekers meer naar de Westhoek (+60%). Het aantal Duitse bezoekers verdubbelde in die periode (van 2 900 naar 5 800). Hoewel nog steeds beperkt in absoluut volume, werden er in 2017 opvallend meer Ierse WOIbezoekers genoteerd dan de voorgaande jaren (6 000 tegenover ongeveer 2 000 per jaar vóór 2017). De Ierse markt is daarmee goed voor een aandeel van 1%. Van de vier verre markten Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de Verenigde Staten was Canada in 2017 de belangrijkste markt (15 400 bezoekers). 2017 was voor deze markt dan ook een topjaar, met in absolute cijfers bijna een vervijfvoudiging in vergelijking met 2013 (en ook een verdubbeling ten opzichte van 2014). Reeds van in het voorjaar kwamen er opvallend meer Canadezen naar de Westhoek (n.a.v. de herdenkingen bij Vimy in Noord-Frankrijk in april). Het aandeel van de Canadese markt schommelde vóór 2017 doorgaans rond de 1,5%, maar in 2017 was dit land goed voor een marktaandeel van 3% in het totaal. Vóór 2017 was Australië de belangrijkste verre markt voor het herdenkingstoerisme in de Westhoek. Met 10 400 bezoekers in 2017 is dit land goed voor een marktaandeel van 2%. In vergelijking met 2013 nam het aantal Australische bezoekers toe met 42%. Ook de Amerikaanse en Nieuw-Zeelandse markt noteren voor 2017 een duidelijke toename in vergelijking met 2013 (resp. +263% en +74%). Het aantal Amerikaanse WOI-herdenkingstoeristen bedroeg in 2017 8 700 (een aandeel van 1,7%), het aantal Nieuw-Zeelanders 3 300 (0,6% aandeel). Het is opvallend dat we pas sinds 2015 een duidelijke toename zien bij de Australiërs (en Nieuw- Zeelanders). Dit heeft zonder twijfel te maken met het feit dat de ANZAC-landen pas in 1915 bij de oorlog betrokken raakten. 2015 was voor deze landen dan ook het eerste jaar van de herdenking, en niet 2014. De 4 verre markten samen hadden in 2017 een marktaandeel van ruim 7% (tegenover 3% in 2013). In de periode 2014-2017 brachten in totaal al 120 000 WOI-herdenkingsbezoekers uit deze vier landen een bezoek aan het WOI-erfgoed in de Westhoek. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 19

Tabel 6 Evolutie WOI-bezoekers naar land van herkomst, 2013-2017 Land van herkomst 2013 2014 2015 2016 2017 vol. % vol. % vol. % vol. % vol. % Binnenland 183 100 44,1 421 300 54,4 232 500 46,5 194 900 43,6 228 700 44,4 +25-2 +17 Buitenland 232 400 55,9 353 200 45,6 268 000 53,5 252 700 56,4 285 900 55,6 +23 +7 +13 Verenigd Koninkrijk 154 700 37,2 231 000 29,8 166 800 33,3 154 400 34,5 173 400 33,7 +12 +4 +12 Nederland 47 100 11,3 66 700 8,6 43 500 8,7 45 100 10,1 46 300 9,0-2 +6 +3 Frankrijk 5 000 1,2 7 000 0,9 7 800 1,6 9 900 2,2 8 000 1,6 +60 +3-19 Duitsland 2 900 0,7 10 900 1,4 7 300 1,5 7 000 1,6 5 800 1,1 +100-20 -17 Ierland 1 900 0,5 1 700 0,2 2 100 0,4 1 400 0,3 6 000 1,2 +216 +178 +329 Andere Eur. landen 5 000 1,2 8 900 1,1 7 100 1,4 5 700 1,3 7 300 1,4 +46 +3 +28 Australië 7 300 1,8 10 500 1,4 13 500 2,7 11 300 2,5 10 400 2,0 +42-23 -9 Nieuw-Zeeland 1 900 0,5 1 300 0,2 2 800 0,6 2 700 0,6 3 300 0,6 +74 +15 +19 Verenigde Staten 2 400 0,6 5 900 0,8 7 500 1,5 6 000 1,3 8 700 1,7 +263 +16 +45 Canada 3 200 0,8 7 700 1,0 8 100 1,6 7 000 1,6 15 400 3,0 +381 +90 +120 Andere nt-eur. land. 1 000 0,2 1 600 0,2 1 500 0,3 2 000 0,5 1 400 0,3 +40-7 -29 Totaal 415 500 100,0 774 500 100,0 500 500 100,0 447 600 100,0 514 700 100,0 +24 +3 +15 2017 tov 2013 in % 2017 tov 2015 in % 2017 tov 2016 in % 3.2.2 Evoluties binnenland 3.2.2.1 Naar provincie van herkomst Belgische WOI-bezoekers zijn hoofdzakelijk Vlamingen In 2017 was 93% van de Belgische WOI-bezoekers Vlaming. 4% van de bezoekers kwam uit Wallonië, 3% uit Brussel. 27% van de Belgen kwam uit West-Vlaanderen (6% uit de Westhoek zelf). Andere belangrijke provincies van herkomst zijn Oost-Vlaanderen en Antwerpen. In vergelijking met 2013 is het aantal bezoekers uit West-Vlaanderen in 2017 relatief stabiel gebleven (-1%). Het aantal bezoekers uit de andere Vlaamse provincies nam in vergelijking met 2013 wel duidelijk toe (tot +59% voor Vlaams-Brabant). Brussel en Wallonië zijn binnen het herdenkingstoerisme van de Westhoek beperkt vertegenwoordigd met resp. 6 400 en 10 400 bezoekers in 2017. Hoewel het aandeel van Wallonië binnen het geheel van de Belgische markt in 2017 nog steeds minder dan 5% bedraagt, zien we sinds 2013 wel een continu stijgende trend (zowel in aandeel als in absolute cijfers). Het aantal WOI-bezoekers uit het hoofdstedelijk gewest schommelt sinds 2015 tussen de 6 500 en 7 500 bezoekers. 2014 was (zoals hierboven reeds aangehaald) voor de binnenlandse markt een topjaar, met opvallend hoge bezoekersvolumes uit alle Vlaamse provincies. In totaal kwamen er in de periode 2014-2017 al bijna 1,1 miljoen Belgische WOIherdenkingsbezoekers naar de Westhoek. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 20

Tabel 7 Evolutie Belgische WOI-bezoekers naar provincie van herkomst, 2013-2017 Provincie 2013 2014 2015 2016 2017 vol. % vol. % vol. % vol. % vol. % West-Vlaanderen 62 900 34,4 117 500 27,9 71 800 30,9 58 400 30,0 62 400 27,3-1 -13 +7 Bewoners Westh. 13 400 7,3 25 400 6,0 16 700 7,2 14 100 7,2 13 300 5,8-1 -20-6 Overig WVL 49 500 27,0 92 100 21,9 55 100 23,7 44 300 22,7 49 100 21,5-1 -11 +11 Oost-Vlaanderen 38 400 21,0 94 500 22,4 48 200 20,7 43 000 22,1 51 700 22,6 +35 +7 +20 Antwerpen 38 400 21,0 84 500 20,1 49 300 21,2 41 600 21,3 48 400 21,2 +26-2 +16 Vlaams-Brabant 19 800 10,8 54 600 13,0 26 400 11,4 23 600 12,1 31 400 13,7 +59 +19 +33 Limburg 15 100 8,2 41 200 9,8 24 800 10,7 14 700 7,5 18 000 7,9 +19-27 +22 Vlaanderen 174 600 95,4 392 300 93,1 220 500 94,8 181 400 93,1 211 900 92,7 +21-4 +17 Brussel HG 4 800 2,6 17 400 4,1 7 400 3,2 6 400 3,3 6 400 2,8 +33-14 +0,0 Wallonië 3 700 2,0 11 600 2,8 4 600 2,0 7 100 3,6 10 400 4,5 +181 +126 +47 Totaal 183 100 100,0 421 300 100,0 232 500 100,0 194 900 100,0 228 700 100,0 +25-2 +17 2017 tov 2013 in % 2017 tov 2015 in % 2017 tov 2016 in % 3.2.2.2 Naar type bezoeker Belgische WOI-bezoekers komen vooral op individuele basis Bij de Belgische bezoekers zijn de individuele bezoekers de belangrijkste groep (58% in 2017). In vergelijking met 2013 is hun volume in 2017 met 25% toegenomen. Het aandeel bleef (op enkele kleine schommelingen na) relatief stabiel. De Belgische scholen zijn goed voor 34% van de Belgische bezoekers. In volume noteren we in vergelijking met 2013 een toename met 34%. Het aandeel van de Belgische scholen is ten opzichte van 2013 licht toegenomen. 10,2% De Belgische volwassenengroepen vertegenwoordigen 8% van de Belgische bezoekers. Hun volume is in 2017 ten opzichte van 2017 stabiel gebleven (+0%), maar in de andere herdenkingsjaren lag het volume (en het aandeel) wel hoger (met een absolute piek in 2014). 23,1% 63,5% 13,4% Tabel 8 Evolutie Belgische WOI-bezoekers naar type bezoeker, 2013-2017 Type bezoeker 2013 2014 2015 2016 2017 vol. % vol. % vol. % vol. % vol. % 2017 tov 2013 in % 2017 tov 2015 in % 2017 tov 2016 in % Indiv. bezoekers 106 600 58,2 234 500 55,7 129 400 55,7 111 100 57,0 132 800 58,1 +25 +3 +20 Bezoeker in schoolgroep Bezoekers in volwassenengroep 57 900 31,6 115 600 27,4 73 400 31,6 61 700 31,7 77 300 33,8 +34 +5 +25 18 600 10,2 71 200 16,9 29 700 12,8 22 100 11,3 18 600 8,1 +0-37 -16 Totaal 183 100 100,0 421 300 100,0 232 500 100,0 194 900 100,0 228 700 100,0 +25-2 +17 WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 21

3.2.2.3 Naar dagtoerist / verblijfstoerist Belgische WOI-bezoekers zijn voornamelijk dagtoeristen Ruim de helft (56%) van de Belgische WOI-bezoekers in 2017 is dagtoerist vanuit de eigen woonplaats. Ten opzichte van 2013 is dit aandeel ligt gedaald. In volume werden er in 2017 17% meer dagtoeristen genoteerd dan in 2013. 22% van de Belgische WOI-bezoekers in 2017 is verblijfstoerist in de Westhoek en nog eens 22% verblijfstoerist buiten de Westhoek (zij verblijven in een vakantieverblijf in de omliggende regio's, voornamelijk aan de Kust, zie deel 4 Bezoekerssegmenten voor verdere detailering). Het aantal Belgische WOI-verblijfstoeristen in de Westhoek nam in 2017 met 23% toe in vergelijking met 2013. Het aandeel van het verblijfstoerisme in de Westhoek was in 2015 en 2016 gestegen tot resp. 24% en 27,5%, maar daalde in 2017 opnieuw tot het niveau van 2013 (22%). Het aantal Belgische verblijfstoeristen buiten de Westhoek steeg tussen 2013 en 2017 met 52%. Het aandeel nam in diezelfde periode toe van 18% naar 22%. Tabel 9 Evolutie Belgische WOI-bezoekers naar dagtoerist / verblijfstoerist, 2013-2017 Dagtoerist / verblijfstoerist Dagtoerist vanuit woonplaats Verblijfstoerist buiten de Westhoek Verblijfstoerist in de Westhoek 2013 2014 2015 2016 2017 vol. % vol. % vol. % vol. % vol. % 2017 tov 2013 in % 2017 tov 2015 in % 108 800 59,4 249 200 59,2 115 200 49,5 108 000 55,4 127 700 55,8 +17 +11 +18 33 200 18,1 79 600 18,9 61 500 26,5 33 300 17,1 50 600 22,1 +52-18 +52 41 100 22,4 92 500 22,0 55 800 24,0 53 700 27,5 50 500 22,1 +23-10 -6 2017 tov 2016 in % Totaal 183 100 100,0 421 300 100,0 232 500 100,0 194 900 100,0 228 700 100,0 +25-2 +17 3.2.2.4 Naar type bezoeker en dagtoerist / verblijfstoerist Tabel 10 geeft de combinatie weer van het type Belgische bezoeker en het feit of die dag- dan wel verblijfstoerist is. Het is immers relevant om te bekijken hoe de aandelen evolueren binnen de markt van de Belgische individuelen, scholen of groepen. Bij de Belgische individuele bezoekers zien we dat de toename in volume zich vooral voordoet bij de verblijfstoeristen buiten de Westhoek (+45% in 2017 ten opzichte van 2013). Het verblijfstoerisme in de Westhoek nam bij de Belgische individuele bezoekers tussen 2013 en 2017 toe met 22%, het dagtoerisme met 19%. Ook bij de Belgische schoolbezoekers zien we vooral een toename bij het verblijfstoerisme buiten de Westhoek (+50%). Het dagtoerisme en het verblijfstoerisme in de Westhoek stijgen ook, maar procentueel minder sterk. Het aandeel dagtoeristen is bij de Belgische schoolbezoekers wel hoger dan gemiddeld (62% in 2017 tegenover 56% gemiddeld, zie tabel 9). Belgische schoolbezoekers verblijven dus minder in de Westhoek zelf in vergelijking met Belgische individuele bezoekers of groepsbezoekers. WOI-Herdenkingstoerisme Westhoek - Resultaten Bezoekersonderzoeken 2013-2017 22