nummer 4 2011 Highlights
wijkcentrum en cultuurhuis Schoneveld in Houten Contrast tussen open en geslo Het wijkcentrum Schoneveld in Houten is in intensief overleg met de gebruikers en omwonenden tot stand gekomen. En het resultaat mag er zijn: een multifunctioneel gebouw met een bijzonder ontwerp. Centraal hierin staat het contrast tussen de open structuur van de gemeenschappelijke hal en de veelal gesloten gebruiksruimten. Een aspect dat door directe invloed van de omwonenden is ontstaan. Architect Dick van de Merwe: We hebben zelfs een Brevet van vermogen gekregen van de klankbordgroep, omdat het gelukt is om de omwonenden tijdens het hele ontwerpproces te inspireren. Dat was wel een compliment. 6 project
ten staat centraal 7
In Houten Zuid staat sinds begin 2010 het wijkcentrum en cultuurhuis Schoneveld. Dit bijzondere gebouw herbergt maar liefst acht verschillende functionaliteiten, variërend van een bibliotheek tot een jeugdhonk. Ondanks de verscheidenheid in het Programma van Eisen en de behoorlijke oppervlakte, past het gebouw prima in de kleinschalige buurt. Belanghebbenden hadden dan ook veel inspraak in het ontwerp. Architect Dick van de Merwe van Van den Berg Architecten vertelt: We wilden in elk geval niet zo n standaard buurthuisgebouwtje met één laag, een plat dak en een brede dakrand. Maar verder hadden de gebruikers en omwonenden van het gebouw heel veel inspraak. Dit project is echt een voorbeeld van wat wij het interactief ontwerpproces noemen. Als architect was ik regisseur van dat proces, maar ik had op voorhand geen idee wat er precies uit zou komen. Het resultaat is een uniek gebouw, met aan de buitenkant allemaal schuine wanden die doorlopen in de dakconstructie. Van de Merwe: Het gebouw bestaat eigenlijk in zijn geheel uit een dak, de glazen puien in de centrale hal zijn de enige rechte gevels. Alle andere ramen in het gebouw zijn VELUX dakramen en daglichtboxen. Die zijn allemaal verspringend geplaatst. Zo wordt het gebouw echt een object, omdat je aan de buitenkant de verdiepingen niet herkent. Aan de binnenkant heeft elke functionaliteit juist duidelijk een eigen plek. De plattegrond heeft als het ware de vorm van een plusteken, omdat er over totale lengte en breedte zichtlijnen zijn. Hierdoor ontstaan vier kwadranten waarin de verschillende functies zitten. Die zijn allemaal direct verbonden met de centrale ruimte. Dit geldt ook voor de vier kwadranten op de verdieping door de toepassing van een vide. Met de glazen puien en de open structuur vormt de centrale hal een mooi contrast tot het verder redelijk gesloten gebouw. Elk van de acht functies heeft dus zijn eigen kwadrant. Op de begane grond zit een jeugdbibliotheek, de Grantine (Grand Café en Kantine in één) met een bijbehorende leerkeuken, een peuterspeelzaal, een speelotheek en een dagbesteding voor verstandelijk gehandicapten. De bovenverdieping biedt onderdak aan de welzijnsorganisatie Van Houten&co, een jeugdhonk, een muziekschool en een theaterschool. De opdrachtgever voor het wijkcentrum was de Gemeente Houten. Zij stelde als belangrijke voorwaarde aan de architect dat alle partijen die zich hadden aangemeld ook zouden blijven. Van de Merwe: De gemeente heeft een groot probleem als er halverwege het proces gebruikers van een gezamenlijk gebouw afhaken, maar in de praktijk gebeurt dat heel vaak. Interactief ontwerpproces Door de belanghebbenden veel inspraak te geven in het ontwerp zijn ze allemaal aan boord gebleven. Van de Merwe: Er zijn workshops belegd met alle gebruikers en een klankbordgroep van omwonenden. We zijn heel breed begonnen en in de loop van het proces steeds verder gaan trechteren. Zo zijn we uiteindelijk tot een ontwerp gekomen. De eerste sessie ging bijvoorbeeld over het imago, de vorm en het gebruik van het gebouw. Allerlei opties voor materialen en kleuren zijn de revue gepasseerd. Hiervan zijn een aantal scenarioschetsen gemaakt. In de tweede workshop gingen de deelnemers in werkgroepjes met deze scenario s aan de slag. Ze presenteerden ons de voor- en nadelen en de best passende oplossingen. Aan de hand hiervan zijn drie of vier ontwerpvarianten gemaakt. In de derde workshop kregen we hier weer reactie op. We draaiden de presentatierol dus steeds om; de belanghebbenden presenteerden aan ons. Dat noemen wij het interactief ontwerpproces. Op deze manier dwing je mensen om al in een heel vroeg stadium actief met het ontwerp bezig te zijn. Dit levert ook veel meer en concretere informatie op. Boeren erf Uit dit interactieve ontwerpproces is een gebouw voortgekomen dat niet alleen aan alle eisen voldoet, maar ook heel goed in de omgeving past. De plek waar het cultuurhuis staat, is van oorsprong een klein buurtschap op de kruising van twee oude waterlopen. Naast het wijkcentrum staan nog steeds een oude boerderij en een aantal historische huisjes. Van de Merwe: Het is altijd mooi als een maatschappelijk gebouw een link heeft met het verleden. Het ontwerp is dan ook een moderne vertaling van een boerenerf. Er is gekozen voor een compact gebouw met op zijn minst twee bouwlagen. In de punt zit zelfs een derde laag met daarin alle installaties. Ondanks dat het gebouw een behoorlijke massa heeft, past de vorm goed bij het kleinschalige karakter van de buurt, aldus Van de Merwe. Door de hellende vlakken en de groene kleur is er geen harde overgang, maar gaat het gebouw op in de omgeving. De grote dakvlakken doen denken aan een boerderij. Op de hoeken zijn de punten nog een keer extra afgeschuind, wat een verwijzing is naar het wolfseind op de kopse kant van boerderijdaken. Doordat het gebouw meerdere lagen heeft, is er op het terrein veel ruimte vrij voor buitenfuncties, zoals een jeu de boullesbaan, een skatebaan en een rozentuin. Door deze grote buitenruimte staat het wijkcentrum echt op een erf. 8 project
Open en gesloten De grote zeggenschap van belanghebbenden heeft ook tot ontwerpkeuzes geleid die de architect van tevoren niet bedacht had: Het gebouw herbergt een aantal functionaliteiten die veel lawaai maken, zoals de muziekschool, het jeugdhonk en de theaterschool. Daar worden ook concerten gehouden. Buren willen natuurlijk nooit last hebben van het geluid, maar nu ze zo nauw betrokken zijn bij het ontwerp is dat extra goed in de gaten gehouden. Daar is het sterke contrast tussen open en dicht uit voortgekomen. Om geluidsoverlast te voorkomen is in de acht kwadranten, waar de verschillende functionaliteiten zich bevinden, het gebouw zo veel mogelijk gesloten gehouden. Afhankelijk van de functie van de ruimte is op enkele plekken gezorgd voor nog meer daglichttoetreding, bijvoorbeeld bij de bibliotheek en het kinderdagverblijf. In de meeste kwadranten zorgen de toegepaste dakramen echter voor voldoende daglicht, legt Van de Merwe uit. Bij de muziekzalen is zelfs gebruikgemaakt van dubbele dakramen om zo min mogelijk geluid door te laten. Hier is het zogenoemde doos-in-doos-principe toegepast: de binnenwanden en vloeren staan constructief helemaal los van de gebouwschil om contactgeluid te voorkomen. In zowel de binnenwand als de buitenmuur zitten VELUX dakramen waardoor er in feite vierdubbel glas ontstaat. In de centrale ruimte waar weinig geluid wordt gemaakt, zitten juist grote glazen puien. Er zijn daarnaast VELUX daglichtboxen toegepast als daklicht. Van de Merwe: In het eerste ontwerp waren alleen de vier kwadraten gesloten en was de rest helemaal van glas. Dat werd echter veel te duur en het was ongunstig voor het binnenklimaat, omdat de ruimte te veel werd opgewarmd. Door VELUX dakramen met buitenzonweringen toe te passen is het zonlicht nu eenvoudig te reguleren. Alle verschillende functionaliteiten konden qua inrichting hun eigen kleur kiezen, zoals oranje, paars of groen. Om het contrast tussen deze felle kleuren te versterken, is de wand in de gezamenlijke hal donker van kleur. Door de daglichtboxen in de centrale ruimte is het er ondanks de donkere wanden, toch erg licht. Door de plekken waar daglicht naar binnen valt strategisch te kiezen, is het een hele lichte ruimte. Ik vind het altijd weer fascinerend dat een gebouw niet zo veel daglichtopeningen nodig heeft om het aangenaam en licht te maken, zolang ze maar op de juiste plek worden geplaatst. Meer informatie: www.vandenberggroep.nl www.houten.nl/schoneveld foto s: Irene Kievit 9