NIEUWSBRIEF Werk in uitvoering Planning Hooglandse kerk 700 jaar Rabobank Wensenfonds Het Rabobank Wensenfonds draagt 5.000 bij aan het Father Willis-orgel, om precies te zijn aan de restauratie van de historische speeltafel op de kerkvloer. Afgelopen donderdag, 4 december, ontving het SCOL-bestuur de cheque uit handen van de jury tijdens een feestelijke bijeenkomst in CORPUS. Dit vormde een fraaie bekroning van een aantal maanden lobbyen, waarbij niet alleen de SCOL-bestuursleden stemmen wierven ook onze achterban heeft flink meegelobbyd. Met prachtig resultaat: iedereen bedankt! Werk in uitvoering Op 14 november is het SCOL-bestuur samen met adviseur Henk Kooiker afgereisd naar de werkplaats van orgelbouwer Henry Willis & Sons in Liverpool. Dit om de voortgang van de werkzaamheden aan het orgel te bezien en om de nadere uitwerking op onderdelen te bespreken. Discussiepunten wegwerken Bij een omvangrijk project als het onze komen gaandeweg details naar voren die vragen om goed overleg en inzicht ter plekke. De bijeenkomsten verliepen vruchtbaar en zodanig vlot dat er voldoende ruimte was om de vorderingen ook in grote lijnen goed te bekijken en registreren. Grote delen van 1
Computer Het gaat erom spannen. Als de financiën gunstig uitvallen, kan het Willis-orgel worden voorzien van een stepper : een computer waarmee de organist de registers kan voorprogrammeren, zodat de complete registratie van een compositie van tevoren vastligt. Met een druk op de knop bij klavier of pedaal gaat het orgel over naar de volgende (of vorige) registercombinatie. Ideaal voor het begeleiden van Engelse chants of anthems in Evensongs, maar ook voor de reguliere orgelliteratuur. Een organist is daarmee een stuk minder (of helemaal niet meer) afhankelijk van een registrant. Overigens blijft het mogelijk om combinaties van verschillende registers tevoorschijn toveren met de zeven (19 e -eeuwse) pedalen van het Willis-orgel. Agenda Op zondag 21 december wordt een begin gemaakt met de viering van het 700-jarig jubileum van de Hooglandse kerk. Niet alleen in de ochtenddiensten wordt erbij stilgestaan dat ruim zeven eeuwen terug, op 20 december 1314, de bisschop van Utrecht toestemming gaf tot het bouwen van een kerk op het Hooge Land. Ook s avonds staat het Adventsconcert van de Leidse Cantorij in het teken van de voorbije zeven eeuwen, met muziek uit vrijwel elk tijdvak. het orgel lijken al bijna klaar, maar in werkelijkheid is er nog heel wat werk te verrichten. Ook gaan een paar punten toch nog extra in de papieren lopen om het beste resultaat te verkrijgen. Uit de volgende foto blijkt de omvang van het frame. Zelfs nog zonder de pijpen van het pedaal is het al behoorlijk hoog! De oude 8-voets frontpijpen (Open Diapason) krijgen een nieuwe rol net achter het nieuwe front waarin de nieuwe Double Open Diapason 16 wordt opgesteld. De nieuwe kas wordt hoger, onder meer om deze 16-voets pijpen te huisvesten. Alles staat er al strak bij. 2
Op dit moment wordt gewerkt aan de mechaniek achter de speeltafel waarmee de pijpen worden aangesproken. Deze is gedeeltelijk mechanisch (het Choir en delen van het Great) en gedeeltelijk pneumatisch (delen van het Great en het Swell) via Willis eigen interpretatie van de zogenaamde 'Barkermachines'. De pneumatiek is een ingewikkeld systeem. Het is een 19e-eeuwse uitvinding, bedoeld om het instrument licht bespeelbaar te houden. Het gepatenteerde Willis-systeem is bijzonder snel. De volgende foto lijkt op een industrieel monument. De lucht in deze buizen stuurt de laden aan. Rechts het gerestaureerde relaisstation voor de Swell-lade. In het midden de mechanische tractuur naar de Great reeds (de tongwerken). Naar links lopen de windleidingen naar de Great-lade die ongeveer 2,5 meter naar voren staat. De foto kijkt naar de onderzijde van de windladen. Links een foto van de bovenzijde van de windladen. De windladen van het Great (achteraan) en het Choir (vooraan) zijn bijna volledig gevuld met pijpen. De grote tongwerken ontbreken nog. Deze pijpen worden op dit moment voor zover nodig opnieuw geïntoneerd en uiteraard allemaal gestemd. Het orgel staat op ongeveer A = 440 Hz, waardoor zonder problemen met orkesten samengewerkt kan worden. 3
Sommige pijpen van de Trumpet 8 van het Great wachten nog op restauratie. Bijzonder is dat de bekers 'gekropt zijn, waardoor minder stof binnen komt. Het geluid wordt hierdoor overigens niet 'gericht'. Hieronder de pijpen van het Swell. Vooraan de Clarion 4, de Hautboy 8 (met deksels) en de Trumpet 8, daarachter de Piccolo 2 en Principal 4. 4
Uiteraard moet het orgel ook van wind voorzien worden. De 1730 pijpen vragen om grote 'oversized longen. Sommige zelfs meer dan dat! Er zijn dan ook acht (!) windladen en vijf balgen in het orgel. Een grote moederbalg (links boven), terwijl de meeste secties ook nog een eigen balg hebben. Daarmee kan de winddruk perfect gereguleerd worden. De 'reeds' (tongwerken) van het Great staan op een hogere winddruk. Een 'nieuwe nog te restaureren Willis balg uit 1895 (rechtsonder) zal vooralsnog alleen de 32-voets pijpen voeden. Naast vier regulateurbalgen zijn ook 'concussion bellows' aangebracht om plotseling drukveranderingen te voorkomen (linksonder). Ook de windkanalen zijn ruim bemeten, zonder haakse bochten om een soepele windvoorziening te garanderen. Een panorama foto van de huidige situatie van het Swell. 5
Vroeg in 2015 zullen we een nieuw bezoek aan de werkplaats brengen om de voortgang te inspecteren. Begin maart 2015 is het werk voltooid: het orgel staat dan volledig werkend in de nieuwe kas. Als alles naar tevredenheid is, wordt het geheel afgebroken en in een 40-voets container geladen. Eenmaal in Leiden wordt het instrument in drie á vier weken opgebouwd en speelklaar gemaakt. Ten slotte wordt het orgel ingespeeld en is het klaar voor de ingebruikname op 10 september. Hooglandse kerk 700 jaar Het jaar 2015 wordt een dubbel feestjaar. De SCOL-plannen worden werkelijkheid, en wel in een Hooglandse kerk die dat jaar 700 jaar bestaat. Een mooier cadeau kun je elkaar niet wensen. Om te beginnen herdenken we op 21 december dat zeven eeuwen eerder de bisschop van Utrecht toestemming gaf voor het bouwen van een kapel op het Hooge Land. Deze eerste houten kerk werd in september 1315 gewijd: vandaar dat de feestelijkheden van 2015 zich in de septembermaand concentreren. Op donderdag 10 september is de officiële ingebruikname van het orgel. Een dag later maakt de beroemde Engelse organist Ian Tracey zijn opwachting. Op de twaalfde vindt een groot gala plaats en op zondag 13 september is de kerkelijke herdenking van het jubileum met in de avond een Evensong. Noteert u het alvast? Colofon De nieuwsbrief is een uitgave van Stichting Cathedral Organ Leiden. Redactie: Eric Brons, EvW Stichting Cathedral Organ Leiden Hugo de Grootstraat 4 2311 XL Leiden 071-5140323 info@cathedralorgan.nl www.cathedralorgan.nl ABN-AMRO NL77ABNA0976715066 KvK Leiden 28108903 BTW nr. NL 8157.13.824.B01 Stichting Cathedral Organ Leiden is een door de belastingdienst aangewezen Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) 6